UNIWERSYTET
PRZYRODNICZO – HUMANISTYCZNY W SIEDLCACH
WYDZIAŁ PRZYRODNICZY
WIESŁAW WIEREMIEJ
PRZYDATNOŚĆ KURZEŃCÓW W NAWOŻENIU KUKURYDZY (Zea mays L.) I ICH WPŁYW NA WYBRANE
WŁAŚCIWOŚCI GLEBY
Rozprawa doktorska
wykonana w Katedrze Gleboznawstwa i Chemii Rolniczej
Promotor
dr hab. Beata Kuziemska, prof. nadzw.
Siedlce, 2016
Serdeczne podziękowania dla Pani Promotor
dr hab. Beaty Kuziemskiej, prof. nadzw.
za wybór tematu pracy doktorskiej, życzliwą opiekę oraz udzielone wsparcie
i cenne wskazówki na wszystkich etapach
przygotowywania niniejszej rozprawy naukowej
Serdeczne podziękowania dla wszystkich pracowników
Katedry Gleboznawstwa i Chemii Rolniczej
za okazaną życzliwość i wszelką pomoc
„…Człowiek jest powołany do tego,
aby być roztropnym i odpowiedzialnym gospodarzem
w świecie natury, a nie jego bezmyślnym niszczycielem…”
św. Jan Paweł II
SPIS TREŚCI
1. WSTĘP ...7
2. PRZEGLĄD LITERATURY ...10
2.1. Hodowla drobiu kurzego w Polsce ...10
2.2. Szacunkowa masa kurzeńców powstająca w Polsce...15
2.3. Skład chemiczny kurzeńców...17
2.4. Szacunkowe możliwości nawożenia gruntów pod zasiewami w Polsce wynikające z powstającej masy kurzeńców...19
2.5. Uprawa kukurydzy w skali: świata, Unii Europejskiej oraz Polski ...24
2.6. Efekty nawozowego zastosowania kurzeńców w uprawie kukurydzy ...32
2.7. Wpływ kurzeńców na właściwości gleby ...33
3. CEL BADAŃ...35
4. MATERIAŁ I METODY ...36
4.1. Doświadczenie polowe ...36
4.2. Analizy laboratoryjne...38
4.3. Warunki meteorologiczne ...39
4.4. Wzory i obliczenia zastosowane w pracy ...41
4.5. Obliczenia statystyczne...42
5. WYNIKI I DYSKUSJA...43
5.1. Charakterystyka zastosowanych nawozów naturalnych ...43
5.1.1. Skład chemiczny ...43
5.1.2. Zastosowane dawki nawozów naturalnych oraz ilości składników pokarmowych wniesione wraz z nimi do gleby...45
5.2. Wpływ zastosowanych nawozów naturalnych na plonowanie kukurydzy, zawartość wybranych pierwiastków w częściach nadziemnych oraz ich pobranie z plonem ...50
5.2.1. Plonowanie...50
5.2.2. Zawartość wybranych makro – i mikroelementów w częściach nadziemnych kukurydzy...55
5.2.2.1. Zawartość azotu...55
5.2.2.2. Zawartość fosforu ...56
5.2.2.3. Zawartość potasu ...57
5.2.2.4. Zawartość żelaza...58
5.2.2.5. Zawartość cynku...59
5.2.2.6. Zawartość niklu ...59
5.2.3. Pobranie wybranych makro – i mikroelementów przez kukurydzę...62
5.2.4. Zawartość w ziarnie kukurydzy i uzyskane plony białka ogólnego ...67
5.3. Wskaźniki efektywności azotu, fosforu i potasu z zastosowanych nawozów ...68
5.4. Wpływ zastosowanych nawozów na wybrane właściwości gleby ...71
5.4.1. Zawartość w glebie węgla w związkach organicznych (Corg.) i azotu całkowitego (Ncał.) ...71
5.4.2. Zawartość w glebie azotu mineralnego (Nmin.) ...72
5.4.3. Zawartość w glebie fosforu, potasu, żelaza, cynku i niklu ...73
5.4.4. Bilans azotu, fosforu i potasu...74
5.4.5. Wartość pH roztworu glebowego ...75
5.4.6. Aktywność wybranych enzymów glebowych...76
5.4.7. Biochemiczny wskaźnik potencjalnej żyzności gleby (Mw)...77
6. WNIOSKI ...78
LITERATURA ...80
STRESZCZENIE...94
ABSTRACT...96
1. WSTĘP
Od lat wśród głównych problemów rolnictwa, a także całego środowiska przyrodniczego wymienia się postępujący proces degradacji gleb, obserwowany w skali świata, również w Polsce. Jest on rezultatem ujemnego bilansu (ubywania) materii organicznej, zjawiska opisywanego często jako gwałtowna redukcja glebowych zasobów węgla organicznego. Problem ten niesie ze sobą dwa podstawowe zagrożenia: zmniejszanie się możliwości produkcyjnych gleb, w obliczu dynamicznie zwiększającej się liczby ludności na świecie oraz emisję związków węgla do atmosfery, mającą prawdopodobnie ogromny (uważany za niekorzystny) wpływ na cechy klimatu w ujęciu globalnym. Według licznych doniesień naukowych, jako jedną z możliwych przyczyn tego procesu wymienia się intensyfikację produkcji rolniczej, zarówno w aspekcie produkcji roślinnej (intensywna uprawa – system płużny, dominujący udział zbóż i kukurydzy, nadmierne nawożenie mineralne – zwłaszcza azotem), jak również produkcji zwierzęcej (chów bezściółkowy, nieodpowiednie zagospodarowanie odchodów) (Łoginow i in. 1991, Pimentel i in. 1995, Matson i in. 1997, Reeves 1997, Lal 2003, 2004, 2006, Liu i in. 2006, Sivakumar 2006, Kędziora 2007, Kimetu i in. 2008, Żurek 2008, Kopiński i Kuś 2011, Krasowicz i in. 2011, Wrzaszcz i in. 2014).
Zawartość materii organicznej w glebie jest bardzo ważnym wskaźnikiem oceny jej jakości, gdyż w znacznej mierze determinuje właściwości fizyczne, chemiczne i biologiczne, które decydują o żyzności. Żyzność natomiast warunkuje możliwości produkcyjne gleby (wielkość i jakość plonów), co bezpośrednio przekłada się na bezpieczeństwo żywnościowe poszczególnych krajów, a w ujęciu globalnym bezpieczeństwo żywnościowe ludności świata.
Od zawartości materii organicznej oraz tempa jej przemian w próchnicę, zależy między innymi: tworzenie agregatów glebowych (tzw. struktury gruzełkowatej), sorpcja, tempo ogrzewania się gleby po zimie (ciemna barwa), zatrzymywanie wody (retencja wodna), aktywność biologiczna, a także unieruchamianie metali ciężkich oraz toksycznych form glinu (szczególnie ważne na glebach o odczynie kwasowym). Duża zawartość materii organicznej i powstającej z niej próchnicy jest czynnikiem stabilizującym strukturę gleby, zmniejsza podatność na zagęszczanie oraz degradację w wyniku erozji wodnej i wietrznej. Ponadto materia organiczna jest pośrednim (po przejściu procesu mineralizacji) źródłem składników pokarmowych dla roślin (Carter 2002, Loveland i Webb 2003, Pranagal 2004, Six i in. 2004, Manlay i in. 2007, Kwiatkowska 2007, Pastuszko 2007, Lal 2009, Sapek 2009).
Od początków planowego rolnictwa, jednym z podstawowych źródeł odnawialnej glebowej materii organicznej były odchody zwierzęce, najczęściej w formie obornika (Kuszelewski 1971, Frossard i in. 2009). Obecnie odchody pochodzące z hodowli inwentarza
żywego określane są mianem „nawozy naturalne” (Ustawa z dnia 10 lipca 2007 o nawozach i nawożeniu). Wśród nich największe znaczenie mają odchody bydła i trzody chlewnej w formie obornika (system ściółkowy) i gnojowicy (system bezściółkowy). Ilość tych nawozów w Polsce na przestrzeni ostatnich lat systematycznie maleje. Jest to efekt długookresowej (od 1975 roku) redukcji pogłowia zwierząt, od których pochodzą (Mercik i Stępień 2007, Kupiec 2010, Buczek i in. 2014, Czekała 2015). W związku z tym zasadną i ważną kwestią stało się poszukiwanie innych źródeł materii organicznej, która mogłaby w sposób istotny przyczyniać się do zwiększenia żyzności, a tym samym produktywności gleb (Skowron i in. 2007, Kuś i in. 2008, Kalembasa i in. 2008, Kalembasa i Majchrowska – – Safaryan 2009, Patorczyk – Pytlik i Gediga 2009, Wysokiński i Kalembasa 2011).
W przeciwieństwie do malejącej tendencji stanu pogłowia bydła i trzody chlewnej, w Polsce i na świecie obserwuje się dynamiczny wzrost ilości ferm drobiowych, które koncentrują się głównie na produkcji jaj (drób nieśny) oraz mięsa (brojlery). Bezwzględnie dominujący udział w hodowli drobiu, stanowi drób kurzy (~90%) (Windhorst 2006, Czakowski 2015, GUS a, Konarska i in. 2015). Efektem ubocznym wielkotowarowej produkcji drobiarskiej są powstające w dużych ilościach odpadowe substancje organiczne w formie pomiotu (czyste odchody) i obornika (odchody ze ściółką). Odchody te często postrzegane są jako problem z punktu widzenia producenta, a zagospodarowane w sposób nieodpowiedni mogą stanowić zagrożenie dla środowiska przyrodniczego. Jednocześnie mogą one być tanim, znaczącym i powszechnie dostępnym potencjalnym źródłem odnawialnej glebowej materii organicznej. Materiały te od lat wywołują dość dużo kontrowersji. Z jednej strony za ich rolniczym wykorzystaniem przemawia na ogół korzystny skład chemiczny oraz wysoka zawartość składników pokarmowych, stosunkowo łatwo przechodzących w glebie w formy dostępne dla roślin. Z drugiej strony natomiast jako czynniki ryzyka dotyczące możliwości ich rolniczego wykorzystania, podnoszone są kwestie:
dużej zmienności składu chemicznego (w zależności od gatunku zwierząt, wieku i sposobu żywienia), często niezbalansowanej zawartości składników pokarmowych (zwłaszcza duża ilość fosforu w stosunku do azotu), zawartości metali ciężkich, a także obecności patogenów chorobotwórczych (Williams i in. 1999, Moreno – Caselles i in. 2002, Moral i in. 2005, Spychaj – Fabisiak i in. 2007, Bolan i in. 2010, Kaneko i in. 2014). Myszograj i Puchalska (2012) podają, że zgodnie z Rozporządzeniem (WE) nr 166/2006 z dnia 18 stycznia 2006 r.
w sprawie ustanowienia europejskiego rejestru uwalniania i transferu zanieczyszczeń, nawożenie odchodami drobiowymi jest traktowane jako proces odzyskiwania surowców, a nie unieszkodliwiania. Ponadto autorki te podkreślają, że w ostatnich latach dokonano znaczącego postępu w zakresie uregulowań prawnych dotyczących ferm drobiu, systematycznego nadzoru weterynaryjnego, wdrażania nowych technologii produkcji, a także
warunków sanitarnych panujących w pomieszczeniach inwentarskich, na co już wcześniej zwrócili uwagę Sokołowicz i in. (2009).
Rozpatrując glebową materię organiczną jako czynnik warunkujący żyzność, a docelowo produktywność gleb, w aspekcie bezpieczeństwa żywnościowego ludzkości, nie
sposób pominąć kukurydzy (Zea mays L.). Jest to jedna z najważniejszych roślin uprawnych na świecie, która ze względu na ogromny potencjał plonowania wymaga gleb żyznych, zasobnych w materię organiczną (Potarzycki 2010a, Szmigiel i in. 2012, Ciampitti i Vyn 2014, Ranum i in. 2014). Uprawa kukurydzy staje się coraz bardziej powszechna również w Polsce, o czym świadczy niezmiennie od lat rosnący areał zasiewów (GUS b, Syp 2015).
Roślina ta, ze względu na skład chemiczny ziarna i biomasy, stanowi dobrą paszę dla zwierząt, jest wykorzystywana w przemyśle młynarskim, spirytusowym i skrobiowym, a także jako surowiec do celów energetycznych (biogazownie, ciepłownie) (Niedziółka i Szymanek 2003, Niedziółka i in. 2006, Fugol i Szlachta 2010, Podkówka i in. 2010, Kaszkowiak i Kaszkowiak 2011, Szlachta i Tupieka 2013). Dzięki daleko idącemu postępowi hodowlanemu, w ostatnich latach w Polsce zaczyna przeważać uprawa kukurydzy na ziarno.
Prace hodowlane pozwoliły dostarczyć producentom rolnym wiele nowych odmian mieszańcowych o krótszym okresie wegetacji, a więc lepiej przystosowanych do warunków klimatycznych naszego kraju (Bogucka i in. 2008, Gąsiorowska i in. 2009, Adamczyk i in.
2010, Gorzelany i in. 2011).
Problem rolniczego wykorzystania kurzeńców (pomiot lub obornik pochodzący z ferm drobiu kurzego), rozumiany jako dostarczenie substancji zwiększającej zasoby glebowej materii organicznej, czy też składników pokarmowych dla roślin (zwiększenie żyzności), ale również jako forma zdeponowania związków węgla w glebie (sekwestracja) (ograniczenie możliwości uwalniania węgla do atmosfery), nie jest zagadnieniem nowym. W światowej literaturze naukowej można znaleźć szereg publikacji potwierdzających korzystny wpływ tych materiałów na zawartość materii organicznej w glebie, jej właściwości fizyczne, chemiczne, biologiczne oraz wzrost, rozwój i plonowanie roślin – zwłaszcza kukurydzy.
Niemniej jednak w polskiej literaturze naukowej ciągle trudno jest znaleźć takie informacje.
Wynikać to może z faktu, że intensywny rozwój hodowli drobiu kurzego, jak również uprawy
kukurydzy, dotyczy okresu ostatnich 13 – 16 lat (po okresie recesji lat 1981 – 1989 i odbudowy produkcji w latach 1990 – 2000). W związku z tym wydaje się być właściwym
prowadzenie badań mających na celu ustalenie składu chemicznego pomiotu i obornika z ferm drobiu kurzego nieśnego i tuczonego w warunkach Polski, wpływu tych materiałów na środowisko glebowe oraz plonowanie i jakość uzyskanych plonów roślin uprawnych, a także określenie zasad ich stosowania.
2. PRZEGLĄD LITERATURY
2.1. Hodowla drobiu kurzego w Polsce
Dane udostępnione na stronie internetowej Głównego Urzędu Statystycznego w Warszawie (www.stat.gov.pl), dotyczące stanu zwierząt gospodarskich w Polsce w latach
2002 – 2014 (GUS a) świadczą o tym, że liczebność pogłowia drobiu na przestrzeni ostatnich 20 lat wykazuje tendencję rosnącą. Według Powszechnego Spisu Rolnego przeprowadzonego w 2002 r., pogłowie drobiu ogółem zwiększyło się o 23,6% w porównaniu do stanu oszacowanego w spisie przeprowadzonym w 1996 r. (GUS a 2002). Dominujący udział w strukturze drobiu przypada na drób kurzy i wynosi ok. 90%, z czego około 35 – 40%
stanowią kury nioski (tab. 1.). W omawianym okresie produkcja jaj zanotowała tendencję rosnącą, niemniej do zwiększania pogłowia drobiu kurzego w przeważającej części przyczynił się rozwój wielkotowarowej hodowli brojlerów (tab. 4. i 5.).
Tabela. 1. Pogłowie drobiu w Polsce w latach 1960 – 2014 (mln sztuk) Drób kurzy
Drób ogółem
Ogółem Nioski
Drób kurzy w drobiu ogółem
Nioski w drobiu kurzym Lata
mln sztuk %
1960 71,8 63,5 59,4 88,4 93,5
1970 87,6 76,7 71,8 87,6 93,6
1980 81,2 76,1 71,1 93,7 93,4
1990 61,4 52,0 45,4 84,7 87,3
2000 54,8 48,3 42,6 88,1 88,2
2002 198,8 175,1 51,8 88,1 29,6
2003 146,3 133,4 44,5 91,2 33,4
2004 130,3 119,8 43,0 91,9 35,9
2005 125,1 113,5 45,2 90,7 39,8
2006 122,9 111,7 40,7 90,9 36,4
2007 134,3 123,7 46,3 92,1 37,4
2008 124,3 114,3 47,5 92,0 41,6
2009 126,7 114,5 47,7 90,4 41,7
2010 142,5 131,0 50,7 91,9 38,7
2011 152,2 140,0 49,9 92,0 35,6
2012 125,4 112,5 44,1 89,7 39,2
2013 129,1 117,1 47,4 90,7 40,5
2014 133,1 121,0 45,7 90,9 37,8
Dla lat 1960 – 2000 dane za Gorzelak (2010); Dla lat 2002 – 2014 opracowanie własne na podstawie danych GUS dotyczących zwierząt gospodarskich w latach 2002 – 2014 r. (GUS a); Dane za rok 2002 stan na maj;
Dane dla lat 2003 – 2014 stan na koniec roku
Analiza stanu pogłowia drobiu w Polsce w latach 2002 – 2014 (tab. 1.) oraz uwzględnienie informacji ze spisu rolnego przeprowadzonego w 1996 r., pozwala stwierdzić, że okres od 1996 do 2002 r. był okresem dynamicznego zwiększania hodowli, natomiast w 2002 r. oszacowano najwyższy stan pogłowia drobiu kurzego ogółem, na przestrzeni ostatnich 20 lat. Po 2002 r. nastąpił niewielki spadek, jednak liczebność pogłowia drobiu kurzego w Polsce uległa względnej stabilizacji, co pozwala przypuszczać, że podobny poziom hodowli będzie utrzymywał się w najbliższych latach. Jako uzupełnienie wartości liczbowych zawartych w tab. 1. należy zaznaczyć, iż skokowa różnica w liczebności pogłowia drobiu pomiędzy latami, do 2000 i od 2002 r., nie wynika z tak znacznego wzrostu hodowli, lecz ze
sposobu podawania danych przez Główny Urząd Statystyczny. Wartości dla 2000 r., i przypuszczalnie lat wcześniejszych, dotyczą drobiu w wieku 6 miesięcy i więcej, natomiast
od 2002 r. w szacunkach uwzględniany jest drób w wieku powyżej 2 tygodni.
W Polsce, na przestrzeni ostatnich lat niekwestionowanym liderem w hodowli drobiu kurzego jest woj. wielkopolskie (tab. 2.), gdzie średni stan pogłowia w latach 2002 – 2014 wyniósł 27062,4 tys. sztuk. Miejsca drugie i trzecie zajmują odpowiednio woj. mazowieckie – – 19901,9 tys. sztuk i łódzkie – 11119,7 tys. sztuk. Najmniejszą skalą hodowli drobiu kurzego odznacza się woj. warmińsko – mazurskie, gdzie średnia z lat 2002 – 2014 wyniosła zaledwie 2784,5 tys. sztuk. Kolejne miejsca zajmują woj. lubuskie – 3363,3 tys. sztuk i opolskie – – 3911,9 tys. sztuk. W przypadku hodowli kur niosek (tab. 3.) w latach 2002 – 2014, pierwsze dwa miejsca w kategorii największej skali produkcji, analogicznie jak w przypadku hodowli drobiu kurzego ogółem, przypadają na woj. wielkopolskie ze średnią liczbą pogłowia 12034,0 tys. sztuk oraz woj. mazowieckie, gdzie średnia liczba pogłowia wyniosła 7583,4 tys.
sztuk. Trzecie miejsce zajmuje woj. śląskie z liczbą 3308,4 tys. sztuk. Najmniejszy stan
pogłowia kur niosek w okresie lat 2002 – 2014 stwierdzono w woj.: warmińsko – – mazurskim – 838,9 tys. sztuk, podlaskim – 1065,0 tys. sztuk i opolskim – 1110,5 tys. sztuk.
Dynamiczny rozwój branży drobiarskiej w Polsce pokazują dane dotyczące produkcji mięsa drobiowego oraz jaj kurzych, na przestrzeni lat 2000 – 2013 (tab. 4. i 5.). Produkcja mięsa drobiowego w tym okresie zwiększyła się niemal trzykrotnie, z 585 tys. Mg w 2000 r.
do 1694 tys. Mg w 2013 r., a Polska stała się drugim co do wielkości (po Francji) producentem w Unii Europejskiej, wytwarzając 13,3% unijnej produkcji mięsa drobiowego.
Produkcja jaj kurzych również uległa zwiększeniu, z 424 tys. Mg w 2000 r. do 558 tys. Mg w 2013 r., a Polska niezmiennie od 2000 do 2013 r. zajmowała siódmą pozycję wśród krajów Unii Europejskiej.
Tabela 2. Pogłowie drobiu kurzego ogółem w Polsce w latach 2002 – 2014, stan na koniec roku (tys. sztuk) Drób kurzy ogółem
Lata
2002* 2003 2004 2005 2006 2007 2008 2009 2010 2011 2012 2013 2014 Średnia
z lat Województwo
tys. sztuk
Dolnośląskie 9964,7 5632,2 4922,9 6156,3 4953,7 5524,1 5729,6 5072,9 5528,5 5955,2 4354,7 4507,2 5017,7 5640,0 Kujawsko –
– pomorskie 10880,0 8910,1 7020,7 5465,5 5813,8 5771,2 4998,9 5708,9 7662,2 7703,1 4710,2 5531,7 7338,8 6731,9 Lubelskie 10020,4 6707,9 5319,5 5341,9 4884,1 5181,6 4772,5 5787,2 5799,4 6954,9 4663,7 4492,5 4042,5 5689,9 Lubuskie 5982,5 3700,6 2924,0 2503,9 2413,4 2639,2 2624,6 2701,3 3690,0 4809,5 3225,2 3264,9 3243,6 3363,3 Łódzkie 16571,7 13509,6 12387,6 9783,5 9157,0 9429,1 11031,6 10673,1 11263,8 11634,8 10300,0 9312,9 9501,9 11119,7 Małopolskie 9372,4 5718,5 5209,1 4669,5 4539,9 5009,8 4786,3 5198,7 5234,0 5715,2 4195,9 4602,1 5196,7 5342,2 Mazowieckie 23491,3 21920,8 20272,4 17215,3 14814,4 15852,5 15522,3 17242,8 18788,2 23271,3 23480,5 23585,0 23268,2 19901,9 Opolskie 5506,3 5790,7 4372,5 3703,3 2853,2 4345,4 3687,9 3338,5 3896,6 3999,9 3363,2 3533,8 2464,0 3911,9 Podkarpackie 7567,7 4979,8 4678,7 4244,3 4093,6 4886,2 5028,4 3601,5 4044,4 4736,8 3428,8 4167,2 3940,2 4569,0 Podlaskie 5179,1 4608,3 4165,5 4647,9 2886,2 4940,5 3356,1 4001,8 4352,3 5070,9 4389,2 5103,3 5081,2 4444,8 Pomorskie 8979,6 5701,5 5791,4 4561,9 4288,7 4623,4 4411,6 4381,9 5264,0 6376,5 4701,1 5292,4 5669,7 5388,0 Śląskie 14414,7 7479,1 5881,6 6577,4 5042,6 6144,0 6484,3 7501,1 8556,4 8066,8 8344,0 7885,9 7890,6 7713,0 Świętokrzyskie 5146,3 5071,3 5469,4 5421,6 3663,0 5542,5 4926,3 4324,1 5488,0 5230,2 3871,0 4538,6 5021,6 4901,1 Warmińsko –
– mazurskie 5232,3 2635,2 1951,8 1942,2 1828,1 2820,1 2627,7 2832,1 3370,1 2775,4 2636,2 2674,1 2873,7 2784,5 Wielkopolskie 27705,3 23162,4 22556,8 25959,3 34604,7 33507,9 27401,4 26581,0 31995,0 28653,6 22649,7 22658,7 24375,9 27062,4 Zachodnio –
– pomorskie 9060,3 7866,8 6887,3 5294,0 5817,0 7464,7 6877,0 5592,9 6025,8 9010,2 4163,9 5903,7 6048,4 6616,3 Opracowanie własne na podstawie danych GUS dotyczących zwierząt gospodarskich w latach 2002 – 2014 (GUS a); * - stan na maj
Tabela 3. Pogłowie kur niosek w Polsce w latach 2002 – 2014, stan na koniec roku (tys. sztuk) Kury nioski
Lata
2002* 2003 2004 2005 2006 2007 2008 2009 2010 2011 2012 2013 2014 Średnia
z lat Województwo
tys. sztuk
Dolnośląskie 3613,4 2592,4 2410,8 3914,4 3054,9 2764,2 3477,6 3155,1 3246,8 3063,7 3515,7 3364,8 2906,9 3160,1 Kujawsko –
– pomorskie 2517,5 2255,7 2418,9 2169,2 1872,0 2055,7 1819,8 2178,8 2011,8 1577,5 1516,9 1668,9 2117,2 2013,8 Lubelskie 2941,8 2325,7 2212,4 2488,8 2236,8 2329,5 2356,3 2370,0 2699,8 2057,9 1926,2 1915,8 1329,4 2245,4 Lubuskie 1650,8 1021,0 966,6 776,1 926,9 914,2 1046,5 992,6 1285,0 1415,0 1308,1 1224,7 1164,6 1130,2 Łódzkie 3197,5 2933,3 2872,4 2624,4 2265,7 2446,9 2786,6 3036,3 2761,0 2489,7 2284,1 2366,6 2560,9 2663,5 Małopolskie 3876,7 3097,1 3241,2 2888,7 2575,6 2824,5 2490,0 2555,1 2605,8 2400,5 2243,1 2580,7 3116,2 2807,3 Mazowieckie 8335,0 7140,0 6196,2 7100,1 6759,8 7067,1 7276,5 7775,7 7401,3 7443,8 7954,0 9055,1 9079,0 7583,4 Opolskie 1765,6 1097,0 985,9 1265,2 848,7 1987,2 1444,7 1007,9 1110,9 828,2 637,8 765,0 692,1 1110,5 Podkarpackie 2368,5 2212,2 2369,0 2045,1 2072,3 2132,4 2087,4 1858,0 1922,6 1537,7 1486,0 1836,1 1816,8 1980,3 Podlaskie 1551,0 1279,7 1174,4 1127,6 875,1 920,0 827,6 865,8 936,5 1026,0 1144,2 1163,4 953,6 1065,0 Pomorskie 1927,2 1833,8 1765,3 1452,6 1365,0 1518,4 1578,4 1374,1 1625,6 1459,0 1497,3 1659,0 1581,4 1587,5 Śląskie 4243,9 2358,2 2165,6 2700,2 2356,6 3298,7 3276,0 3800,9 3965,9 3931,3 4228,1 3525,3 3158,1 3308,4 Świętokrzyskie 1369,2 1392,5 1276,2 1330,6 2253,5 2139,6 1669,8 1053,9 1273,2 1173,4 1009,4 1222,2 1363,6 1425,2 Warmińsko –
– mazurskie 986,5 849,0 798,9 685,1 682,2 786,0 936,1 835,1 830,1 830,3 859,6 817,8 1008,9 838,9 Wielkopolskie 9229,8 10878,1 10571,1 11075,1 9337,7 11552,2 12915,6 13240,0 15071,1 16831,6 11487,5 12659,9 11591,8 12034,0 Zachodnio –
– pomorskie 2184,9 1283,3 1575,6 1557,6 1224,0 1551,9 1498,6 1636,4 1911,7 1843,5 1013,9 1604,5 1271,7 1550,6 Opracowanie własne na podstawie danych GUS dotyczących zwierząt gospodarskich w latach 2002 – 2014 (GUS a); * - stan na maj
Tabela 4. Produkcja mięsa drobiowego w wadze poubojowej ciepłej w krajach Unii Europejskie (tys. Mg)
Lata
2000 2005 2010 2012 2013
Kraje
tys. Mg % w Unii
Świat 68198 80797 99313 105637 108669 - Unia
Europejska 10604 10917 11998 12624 12752 100
Austria 111 120 134 134 131 1,0
Belgia 407 454 506 521 389 3,1
Bułgaria 115 98 107 108 98 0,8
Chorwacja - 41 29 34 32 0,2
Cypr 34 34 28 26 24 0,2
Czechy 219 241 195 157 153 1,2
Dania 202 188 190 181 172 1,3
Estonia 7 14 16 17 18 0,1
Finlandia 70 101 96 107 111 0,9
Francja 2220 1706 1716 1720 1743 13,7
Grecja 112 161 117 106 129 1,0
Hiszpania 987 1104 1141 1165 1200 9,4
Holandia 766 705 856 964 993 7,8
Irlandia 123 129 115 121 122 1,0
Litwa 25 60 78 85 93 0,7
Luksemburg 0 0,1 0,2 0,2 0,2 0,0
Łotwa 7 17 23 25 27 0,2
Malta 6 4,7 4,6 4,4 4,3 0,03
Niemcy 790 1032 1380 1428 1457 11,4
Polska 585 1023 1259 1607 1694 13,3
Portugalia 268 235 286 282 336 2,6
Rumunia 259 309 349 352 323 2,5
Słowacja 61 88 71 66 66 0,5
Słowenia 54 55 61 59 57 0,4
Szwecja 92 100 115 114 120 0,9
Węgry 470 433 376 428 405 3,2
Wielka Brytania 1513 1584 1570 1612 1662 13,0
Włochy 1092 1013 1181 1261 1233 9,7
Opracowanie własne na podstawie Roczników Statystycznych Rolnictwa 2012 – 2015, GUS (GUS c)
Tabela 5. Produkcja jaj kurzych w krajach Unii Europejskie (tys. Mg) Lata
2000 2005 2010 2012 2013
Kraje
tys. Mg % w Unii
Świat 51012 56614 64203 66373 68262 -
Unia
Europejska 6616 6687 6782 6648 7010 100
Austria 86 89 95 106 107 1,5
Belgia 194 180 158 165 174 2,5
Bułgaria 82 97 89 72 74 1,1
Chorwacja - 49 42 35 36 0,5
Cypr 11 9,5 8,6 8,5 11 0,2
Czechy 188 146 128 115 124 1,8
Dania 74 80 76 78 82 1,2
Estonia 16 13 11 11 12 0,2
Finlandia 59 58 62 62 67 1,0
Francja 1038 930 906 854 944 13,5
Grecja 117 110 100 102 103 1,5
Hiszpania 658 708 812 693 743 10,6
Holandia 668 607 670 672 703 10,0
Irlandia 32 38 45 47 47 0,7
Litwa 42 52 46 44 43 0,6
Luksemburg 1,0 1,3 1,4 1,5 1,8 0,0
Łotwa 24 33 45 42 40 0,6
Malta 5,4 5,9 5,1 3,9 5,1 0,1
Niemcy 901 795 662 832 893 12,7
Polska 424 536 618 530 558 8,0
Portugalia 117 118 131 120 125 1,8
Rumunia 263 355 298 312 308 4,4
Słowacja 61 63 75 75 76 1,1
Słowenia 23 14 22 22 19 0,3
Szwecja 102 102 111 120 129 1,8
Węgry 176 165 152 131 139 2,0
Wielka Brytania 569 609 658 630 672 9,6
Włochy 686 722 737 765 775 11,1
Opracowanie własne na podstawie Roczników Statystycznych Rolnictwa 2012 – 2015, GUS (GUS c)
2.2. Szacunkowa masa kurzeńców powstająca w Polsce
W hodowli brojlerów kurzych najczęściej stosowany jest system podłogowy ściółkowy, w którym odchody mają formę obornika, natomiast w chowie kur nieśnych powszechnie stosowany jest system klatkowy, w którym powstają odchody w formie
pomiotu. Myszograj i Puchalska (2012) podają, że przy hodowli brojlerów kurzych szacunkowo powstaje 2 kg · sztuka-1 · rzut-1 obornika, natomiast przy hodowli kur niosek
powstaje 100 – 150 g · sztuka-1 · doba-1 pomiotu, odpowiednio dla ptaków młodych i dorosłych. Dysponując liczebnością pogłowia drobiu kurzego ogółem oraz kur niosek dla
poszczególnych województw udostępnianą przez GUS (tab. 2. i 3.), można założyć, stosując pewne uproszczenie, że różnica pomiędzy tymi wartościami odpowiada liczebności pogłowia kurcząt brojlerów (w tym pozostały drób kurzy będzie stanowił około 6%). Mnożąc dane dotyczące pogłowia kurcząt brojlerów i kur niosek w województwach, przez szacunkową jednostkową masę odchodów jaką wytwarzają (obornika i pomiotu), można w przybliżeniu
określić masę odchodów, jaka powstaje w każdym z województw w ciągu roku. Korzystając z powyższych założeń oraz przyjmując średni stan pogłowia kurcząt brojlerów (wynikający z różnicy) i kur niosek z okresu lat 2002 – 2014 (tab. 2. i 3.), oszacowano ilości obornika spod brojlerów kurzych i pomiotu od kur niosek, które powstają w ciągu roku w poszczególnych województwach. Dla kurcząt brojlerów przyjęto jako wartość średnią 7,5 cyklu (rzutu) w ciągu roku, natomiast w przypadku kur niosek uśrednioną dobową masę wytwarzanego pomiotu (125 g) oraz liczbę 365 dni. Wyniki obliczeń zamieszono w tab. 6.
Tabela 6. Szacunkowa masa obornika spod brojlerów kurzych i pomiotu od kur niosek powstająca w poszczególnych województwach w Polsce (Mg · rok-1)
Brojlery Obornik Nioski Pomiot
Województwo
tys. szt. Mg tys. szt. Mg
Dolnośląskie 2479,9 37198,5 3160,1 144179,6
Kujawsko – pomorskie 4718,1 70771,5 2013,8 91879,6
Lubelskie 3444,5 51667,5 2245,4 102446,4
Lubuskie 2233,1 33496,5 1130,2 51565,4
Łódzkie 8456,2 126843,0 2663,5 121522,2
Małopolskie 2534,9 38023,5 2807,3 128083,1
Mazowieckie 12318,5 184777,5 7583,4 345992,6
Opolskie 2801,4 42021,0 1110,5 50666,6
Podkarpackie 2588,7 38830,5 1980,3 90351,2
Podlaskie 3379,8 50697,0 1065,0 48590,6
Pomorskie 3800,5 57007,5 1587,5 72429,7
Śląskie 4404,6 66069,0 3308,4 150945,8
Świętokrzyskie 3475,9 52138,5 1425,2 65024,8
Warmińsko – mazurskie 1945,6 29184,0 838,9 38274,8
Wielkopolskie 15028,4 225426,0 12034,0 549051,3
Zachodniopomorskie 5065,7 75985,5 1550,6 70746,1
Polska 78675,8 1180137,0 46504,1 2121749,8
Z szacunkowych wyliczeń wynika, że najwięcej obornika spod brojlerów kurzych powstaje w woj.: wielkopolskim – 225,4 tys. Mg, mazowieckim – 184,8 tys. Mg i łódzkim –
– 126,8 tys. Mg, natomiast pomiotu od kur niosek w woj.: wielkopolskim – 549,1 tys. Mg, mazowieckim – 346,0 tys. Mg i śląskim – 150,9 tys. Mg. W Polsce ogółem rocznie powstaje szacunkowo 1180,1 tys. Mg obornika spod brojlerów kurzych oraz 2121,7 tys. Mg pomiotu od kur niosek.
2.3. Skład chemiczny kurzeńców
Skład chemiczny odchodów pochodzących z hodowli inwentarza żywego wykazuje dużą zmienność i zależy od wielu czynników, wśród których najważniejsze to: gatunek zwierząt, system żywienia, kierunek użytkowania, sposób chowu, ilość i jakość stosowanej ściółki oraz sposób przechowywania. Skład chemiczny ściółki, a także rodzaj paszy
produkowanej w gospodarstwie, zależy od poziomu nawożenia i zasobności gleby w składniki pokarmowe (Maćkowiak i Żebrowski 2000, Pająk i Kowalik 2006, Bednarek i in. 2010). Dotyczy to także odchodów powstających na fermach drobiu kurzego, których skład chemiczny zależy od gatunku, typu użytkowego, obsady na 1 m2 oraz długości okresu utrzymywania ptaków w pomieszczeniach inwentarskich. Skład chemiczny pomiotu od kur niosek uzależniony jest od wieku ptaków, sposobu wykorzystania (towarowy, czy reprodukcyjny) oraz ilości i jakości zadawanej paszy. W przypadku obornika spod brojlerów kurzych, obok wieku oraz ilości i jakości zadawanej paszy, duży wpływ na skład chemiczny wywiera rodzaj ściółki. Jako materiał na ściółkę, wykorzystywane są najczęściej: torf, pocięta na długą sieczkę słoma, suche trociny, wióry drzewne. Wielu autorów podkreśla, że odchody z hodowli drobiu kurzego charakteryzują się wysoką zawartością składników pokarmowych.
Zawartość ta jest uważana za jedną z najwyższych, wśród odchodów pochodzących od różnych gatunków zwierząt (Nicholson i in. 1999, Williams i in. 1999, Moreno – Caselles i in. 2002, Bolan i in. 2010, Myszograj i Puchalska 2012).
Pomimo licznych prac naukowych opisujących skład chemiczny odchodów drobiowych, trudno jest o dane dotyczące odchodów pochodzących z konkretnego systemu chowu, jak również od konkretnego gatunku ptaków. Publikowane w literaturze wartości często są uzyskane na podstawie próbki zbiorczej (wymieszane odchody różnych gatunków ptaków), bądź podawane pod nazwą ogólną „odchody drobiowe/ptasie”. W tab. 7. i 8.
zestawiono wyniki badań opublikowane przez różnych autorów, dotyczące zawartości wybranych makro – i mikroelementów w oborniku spod brojlerów kurzych oraz pomiocie od kur niosek.
Przytoczone w tab. 7. dane wskazują, że obornik spod brojlerów kurzych, w porównaniu z pomiotem od kur niosek, cechuje się wyższą zawartością suchej masy, azotu,
fosforu, potasu i magnezu, natomiast niższą zawartością wapnia. Średnio obornik spod brojlerów kurzych zawiera: 64,5% suchej masy; 278,7 g · kg-1 s.m. węgla w związkach
organicznych; 27,16 g · kg-1 s.m. azotu; 18,66 g · kg-1 s.m. fosforu; 18,64 g · kg-1 s.m. potasu;
15,25 g · kg-1 s.m. wapnia oraz 4,720 g · kg-1 s.m. magnezu. Z kolei średnia zawartość tych pierwiastków w pomiocie od kur niosek przedstawia się następująco: 43,0% suchej masy;
19,58 g · kg-1 s.m. azotu; 7,968 g · kg-1 s.m. fosforu; 10,78 g · kg-1 s.m. potasu;
15,80 g · kg-1 s.m. wapnia oraz 3,913 g · kg-1 s.m. magnezu.
Cytowane pozycje literatury nie zawierają danych dotyczących zawartości węgla w związkach organicznych w pomiocie od kur niosek.
Tabela. 7. Zawartość suchej masy (%) oraz węgla w związkach organicznych (Corg.), N, P, K, Ca i Mg (g · kg-1 s.m.) w oborniku spod brojlerów kurzych i pomiocie od kur niosek, dane na podstawie przeglądu literatury
s.m. Corg. N P K Ca Mg
Autorzy
% g · kg-1 s.m.
Obornik spod brojlerów kurzych Acosta – Martinez
i Harmel 2006 70,1 292,0 39,90 33,30 - - -
Bolan i in. 2010* - - 25,70 6,700 10,10 16,20 3,500
Jackson i in. 2003 76,0 - - 17,10 33,00 22,40 7,160
Kuziemska i in. 2013 - - 16,80 23,60 20,00 - -
Moral i in. 2005 52,5
(45,9-62,6)
326,0
(282,0-386,0)
29,00
(21,00-40,00) - - - -
Moreno – Caselles
i in. 2002 - - 31,40
(24,50-41,90)
13,20
(9,400-14,70)
24,70
(22,90-27,90) - -
Myszograj
i Puchalska 2012* - - 28,00 30,00 15,00 - -
Nicholson i in. 1999 59,3
(46,0-78,0) - - - -
Williams i in. 1999* - - 23,00 11,66 14,94 17,00 3,500
Zhang i in. 2015 - 218,0 23,50 13,75 12,75 5,410 -
Średnia 64,5 278,7 27,16 18,66 18,64 15,25 4,720 Pomiot od kur niosek
Bednarek i in. 20101 50,9
(21,9-88,4) - 14,00
(4,700-23,00)
5,100
(1,400-11,30)
9,600
(3,600-14,10)
7,000
(1,400-12,00)
2,600
(0,700-4,200)
Bolan i in. 2010* - - 32,80 10,80 15,20 18,50 6,200
Mazur i Mokra 2009 50,4
(20,2-97,9) - 23,10
(16,00-36,00)
9,400
(8,000-17,60)
15,00
(8,300-19,00)
17,20
(8,100-35,60)
4,100
(3,300-5,200)
Myszograj
i Puchalska 2012*2 30,0 - 14,00 7,500 5,730 - -
Nicholson i in. 1999 40,7
(23,0-67,1) - - - -
Williams i in. 1999* - - 14,00 7,040 8,300 20,50 2,750
Średnia 43,0 - 19,58 7,968 10,78 15,80 3,913
* - artykuły o charakterze przeglądowym; 1 – autorzy zaznaczyli, że wyniki dla pomiotu ptasiego mieszanego z przewagą kurzego; 2 – wartości uśrednione dla kur nieśnych: młodych, towarowych oraz rodzicielskich
Oprócz makroelementów, w przypadku nawozów naturalnych i organicznych, ważna jest zawartość mikroelementów i metali ciężkich.
W oparciu o dane przedstawione w tab. 8. można wnioskować, że obornik spod brojlerów kurzych, w porównaniu z pomiotem od kur niosek, zawiera więcej manganu, cynku, miedzi i niklu, jednocześnie mniej ołowiu oraz zbliżoną ilość kadmu. Średnie zawartości tych metali w rozważanych odchodach z hodowli drobiu kurzego kształtują się następująco (mg · kg-1 s.m.): obornik spod brojlerów kurzych – Fe 981,0; Mn 415,9;
Zn 546,0; Cu 144,6; Ni 13,20; Pb 5,320; Cd 1,189; pomiot od kur niosek – Fe 1200;
Mn 194,0; Zn 280,4; Cu 45,66; Ni 8,833; Pb 8,330; Cd 1,160.
Tabela 8. Zawartość Fe, Mn, Zn, Cu, Ni, Pb i Cd (mg · kg-1 s.m.) w oborniku spod brojlerów kurzych oraz pomiocie od kur niosek, dane na podstawie przeglądu literatury
Fe Mn Zn Cu Ni Pb Cd
Autorzy
mg · kg-1 s.m.
Obornik spod brojlerów kurzych
Bolan i in. 2010* - 246,0 327,0 - - - -
Jackson i in. 2003 2189 449,3 372,7 479,2 11,09 2,060 0,252 Moreno – Caselles
i in. 2002
154,0
(67,00-253,0)
237,0
(211,0-291,0)
304,0
(279,0-356,0)
40,00
(32,00-48,00)
5,800
(3,900-8,700)
1,300
(<0,50-2,60) < 0,500 Nicholson i in. 1999 - - 378,0
(208,0-473,0)
96,80
(45,70-173,0)
5,400
(2,200-12,30)
3,620
(<1,00-9,28)
0,420
(0,20-1,16)
Park i in. 2011*1 - - 501,0 465,0
743,0 550,0
6,100 54,30
2,460 7,000
- 2,300
4,930 0,480
Sungur i in. 2015 - 502,1 364,9 185,0 45,25 17,32 -
Williams i in. 1999* 600,0 345,0 300,0 205,0 - - -
Zhang i in. 2015 - 582,0 1575 90,20 15,40 - 0,550
Średnia 981,0 415,9 546,0 144,6 13,20 5,320 1,189 Pomiot od kur niosek
Bolan i in. 2010* - - 378,0 96,80 5,400 3,620 0,420
Nicholson i in. 1999 - - 459,0
(350,0-632,0)
64,80
(49,40-74,80)
7,100
(4,500-11,40)
8,370
(3,360-14,80)
1,060
(0,44-2,04)
Park i in. 2011*2 - 166,0 271,0
158,0 252,0
30,70 19,00
- 14,00
- 13,00
- 2,000
Williams i in. 1999* 1200 145,0 155,0 17,00 - - -
Średnia 1200 194,0 280,4 45,66 8,833 8,330 1,160
* - artykuły o charakterze przeglądowym; 1 – wyniki w górnym i dolnym wierszu dotyczą danych z różnych źródeł prezentowanych w cytowanej pracy; 2 – wyniki w górnym wierszu dla wysuszonego pomiotu kur niosek utrzymywanych w systemie klatkowym, wyniki w dolnym wierszu dla pomiotu pozyskanego z dołu ściekowego pod klatkami
2.4. Szacunkowe możliwości nawożenia gruntów pod zasiewami w Polsce wynikające z powstającej masy kurzeńców
Zgodnie z ustawą z dnia 10 lipca 2007 r. o nawozach i nawożeniu (Dz.U. z 2007 r.
nr 147 poz. 1033) obornik, gnojówka i gnojowica, odchody pochodzące od zwierząt
gospodarskich, za wyjątkiem odchodów pszczół, bez dodatków innych substancji oraz guano, przeznaczone do rolniczego wykorzystania, stanowią tzw. nawozy naturalne.
Rozważając przydatność kurzeńców jako nawozów stanowiących źródło składników pokarmowych dla roślin oraz wzbogacających glebę w związki organiczne, ważnym jest poznanie szacunkowych ilości w jakich powstają, ich składu chemicznego, ale również oszacowanie potencjalnej powierzchni, na nawożenie której pozwala dostępna ich ilość.
Określenie takiej powierzchni stwarza możliwość oceny znaczenia jakie mają, czy też mogą mieć, w bilansie glebowej materii organicznej na danym obszarze, a także w wymiarze produkcyjnym wyrażonym plonem roślin uprawnych, uzyskanym pod wpływem ich zastosowania (powierzchnia x średni plon jednostkowy).
Stawiając jako nadrzędny problem zawartość materii organicznej w glebie, na niekorzystny bilans, z racji formy użytkowania, najbardziej narażone są użytki rolne pod zasiewami. Z tego względu dostępne zasoby materiałów organicznych należałoby przeznaczać do nawożenia tych gruntów. Powszechną praktyką mającą odzwierciedlenie w zaleceniach nawozowych, jak również przepisach prawa, jest wyznaczanie dawek nawozów naturalnych (bez względu na ich rodzaj i gatunek zwierząt, od których pochodzą) kierując się ilością azotu wprowadzaną do gleby. Obecnie w Polsce górną granicą określoną przepisami ustawy o nawozach i nawożeniu, jest ilość 170 kg N · ha-1 w ciągu roku. Wartość
ta wynika z przyjętej 12 grudnia 1991 roku przez Radę Wspólnoty Europejskiej, tzw. Dyrektywy Azotanowej (91/676/EWG) mającej na celu ograniczenie ilości azotanów
przenikających do wód gruntowych z terenów użytkowanych rolniczo. W myśl tej dyrektywy górna granica 170 kg N · ha-1 · rok-1 nie stanowi jednak wartości definitywnie maksymalnej, czego przykładem jest Irlandia Północna, gdzie pod określonymi warunkami, dopuszcza się stosowanie nawozów naturalnych w ilości wprowadzającej do gleby 250 kg N · ha-1 w ciągu roku (Dz.U. L 60/42 4.3.2015).
Mając na uwadze powyższe, aby oszacować potencjalną powierzchnię, której nawożenie umożliwiają powstające ilości kurzeńców, należy najpierw ustalić przybliżone zasoby azotu, jakie są zdeponowane w tych materiałach. W tym celu posłużono się danymi zawartymi w tab. 6. (szacunkowe ilości kurzeńców) i tab. 7. (średnia zawartość suchej masy oraz azotu w kurzeńcach), po czym dokonano stosownych obliczeń, których wyniki zamieszczono w tab. 9.
Przeprowadzone obliczenia pozwalają stwierdzić, iż wytwarzana w ciągu roku w Polsce masa odchodów pochodzących z hodowli drobiu kurzego, zawiera łącznie około
38537,8 Mg azotu (hodowla kurcząt brojlerów – 20673,9 Mg N · rok-1 w oborniku, chów kur niosek – 17863,9 Mg N · rok-1 w pomiocie). Największe ilości tego pierwiastka zdeponowane
w masie kurzeńców powstają w woj.: wielkopolskim – 8571,8 Mg N · rok-1, mazowieckim – – 6150,0 Mg N · rok-1 oraz łódzkim – 3245,2 Mg N · rok-1.
Tabela 9. Szacunkowa ilość azotu zawarta w masie obornika spod brojlerów kurzych i pomiotu od kur niosek, powstająca w ciągu roku w poszczególnych województwach Polski (Mg)
Azot w oborniku spod brojlerów
kurzych
Azot w pomiocie od kur niosek
Azot w kurzeńcach razem Województwo
Mg
Dolnośląskie 651,7 1213,9 1865,6
Kujawsko – pomorskie 1239,8 773,6 2013,4
Lubelskie 905,1 862,5 1767,6
Lubuskie 586,8 434,1 1020,9
Łódzkie 2222,1 1023,1 3245,2
Małopolskie 666,1 1078,4 1744,5
Mazowieckie 3237,0 2913,0 6150,0
Opolskie 736,1 426,6 1162,7
Podkarpackie 680,2 760,7 1440,9
Podlaskie 888,1 409,1 1297,2
Pomorskie 998,7 609,8 1608,5
Śląskie 1157,4 1270,9 2428,3
Świętokrzyskie 913,4 547,5 1460,9
Warmińsko – mazurskie 511,3 322,3 833,6
Wielkopolskie 3949,1 4622,7 8571,8
Zachodniopomorskie 1331,1 595,6 1926,7
Polska 20673,9 17863,9 38537,8
Szacunkowe dane zawarte w tab. 9. umożliwiają określenie potencjalnej powierzchni, która może być nawożona w ramach powstającej ilości omawianych materiałów organicznych. Do obliczeń przyjęto obowiązującą obecnie w Polsce maksymalną dopuszczalną przepisami dawkę azotu, jaka może zostać w ciągu roku wprowadzona do gleby z nawozami naturalnymi (170 kg · ha-1) oraz posłużono się danymi GUS dotyczącymi
powierzchni użytków rolnych w dobrej kulturze pod zasiewami ogółem w Polsce i poszczególnych województwach (GUS c 2015), co pozwoliło ocenić w wymiarze
procentowym skalę otrzymanych wyników. Uzyskane wartości zamieszczono w tab. 10.
Z danych zamieszczonych w tab. 10. wynika, że obecnie powstająca w ciągu roku w Polsce ilość odchodów z hodowli drobiu kurzego, umożliwia w przybliżeniu nawożenie 226693,0 hektarów, co stanowi 2,18% wszystkich użytków rolnych pod zasiewami w kraju.
Powstająca ilość kurzeńców w poszczególnych województwach w ciągu roku, na najwyższy odsetek nawożenia użytków rolnych pod zasiewami, pozwala w woj.: śląskim – 5,37%
(14284,1 ha), małopolskim – 3,48% (10261,7 ha) oraz wielkopolskim – 3,43% (50422,4 ha),
natomiast na najniższy w woj.: warmińsko – mazurskim – 0,85% (4903,5 ha), lubelskim – – 0,99% (10397,6 ha) oraz podlaskim – 1,20% (7630,6 ha).
Tabela. 10. Szacunkowa możliwość nawożenia użytków rolnych pod zasiewami w poszczególnych województwach Polski , poprzez zastosowanie obornika spod brojlerów kurzych i pomiotu od kur niosek w okresie jednego roku
Grunty pod zasiewami1
Obornik spod brojlerów kurzych
Pomiot
od kur niosek Razem Województwo
ha ha % ha % ha %
Dolnośląskie 735389 3833,5 0,52 7140,6 0,97 10974,1 1,49 Kujawsko –
– pomorskie 925820 7292,9 0,79 4550,6 0,49 11843,5 1,28
Lubelskie 1051127 5324,1 0,51 5073,5 0,48 10397,6 0,99
Lubuskie 281214 3451,8 1,23 2553,5 0,91 6005,3 2,14
Łódzkie 739339 13071,2 1,78 6018,2 0,81 19089,4 2,59
Małopolskie 295402 3918,2 1,33 6343,5 2,15 10261,7 3,48
Mazowieckie 1193454 19041,2 1,60 17135,3 1,44 36176,5 3,04
Opolskie 434503 4330,0 1,00 2509,4 0,58 6839,4 1,58
Podkarpackie 319242 4001,2 1,25 4474,7 1,40 8475,9 2,65
Podlaskie 635210 5224,1 0,82 2406,5 0,38 7630,6 1,20
Pomorskie 571964 5874,7 1,03 3587,1 0,63 9461,8 1,66
Śląskie 265971 6808,2 2,56 7475,9 2,81 14284,1 5,37
Świętokrzyskie 328017 5372,9 1,64 3220,6 0,98 8593,5 2,62
Warmińsko –
– mazurskie 579951 3007,6 0,52 1895,9 0,33 4903,5 0,85
Wielkopolskie 1472905 23230,0 1,58 27192,4 1,85 50422,4 3,43 Zachodnio –
– pomorskie 590404 7830,0 1,33 3503,5 0,59 11333,5 1,92
Polska 10419913 121611,2 1,17 105081,8 1,01 226693,0 2,18
1 – Stan na rok 2014, dane na podstawie Rocznika Statystycznego Rolnictwa 2015, GUS (GUS c)
Rozważając skalę możliwego nawożenia gruntów rolnych pod zasiewami poprzez zastosowanie kurzeńców, okres jednego roku nie odzwierciedla ich potencjalnego znaczenia w bilansie dostarczania do gleby składników pokarmowych i materii organicznej. Składniki pokarmowe wprowadzone do gleby z nawozami naturalnymi, nie są w pełni wykorzystywane przez rośliny uprawne w ciągu jednego roku. Ich stopniowe przechodzenie z form organicznych do form mineralnych, bezpośrednio dostępnych dla roślin, rozkłada się na okres 2 – 3 lat. W związku z tym, aby nie dopuszczać do strat składników pokarmowych poprzez nadmierną kumulację ich form mobilnych w rozworze glebowym, co może prowadzić do nieefektywnego wykorzystania przez rośliny (pobieranie w nadmiarze) oraz wymywania, które w konsekwencji prowadzi do zanieczyszczenia wód gruntowych, zbiorników i cieków wodnych, nie zaleca się stosowania nawozów naturalnych na danej działce rolnej corocznie.
Nawozy naturalne najczęściej stosowne są w cyklu czteroletnim i taki model jest zawarty
w uznawanej za wzorzec poprawnego gospodarowania, tzw. czteropolówce norfolskiej.
W związku z tym oceniając wielkość powierzchni, na nawożenie której pozwala powstająca ilość kurzeńców w Polsce oraz mając na uwadze efektywny sposób ich nawozowego wykorzystania, należy otrzymaną powierzchnię dla jednego roku pomnożyć przez okres czterech lat. Dane takie zamieszczono w tab. 11.
Tabela. 11. Szacunkowa możliwość nawożenia użytków rolnych pod zasiewami w poszczególnych województwach Polski, poprzez zastosowanie obornika spod brojlerów kurzych i pomiotu od kur niosek w cyklu czteroletnim
Grunty pod zasiewami1
Obornik spod brojlerów kurzych
Pomiot
od kur niosek Razem Województwo
ha ha % ha % ha %
Dolnośląskie 735389 15334,0 2,09 28562,4 3,88 43896,4 5,97 Kujawsko –
– pomorskie 925820 29171,6 3,15 18202,4 1,97 47374,0 5,12 Lubelskie 1051127 21296,4 2,03 20294,0 1,93 41590,4 3,96
Lubuskie 281214 13807,2 4,91 10214,0 3,63 24021,2 8,54
Łódzkie 739339 52284,8 7,07 24072,8 3,26 76357,6 10,3
Małopolskie 295402 15672,8 5,31 25374,0 8,59 41046,8 13,9 Mazowieckie 1193454 76164,8 6,38 68541,2 5,74 144706,0 12,1
Opolskie 434503 17320,0 3,99 10037,6 2,31 27357,6 6,30
Podkarpackie 319242 16004,8 5,01 17898,8 5,61 33903,6 10,6
Podlaskie 635210 20896,4 3,29 9626,0 1,52 30522,4 4,81
Pomorskie 571964 23498,8 4,11 14348,4 2,51 37847,2 6,62
Śląskie 265971 27232,8 10,2 29903,6 11,2 57136,4 21,4
Świętokrzyskie 328017 21491,6 6,55 12882,4 3,93 34374,0 10,5 Warmińsko –
– mazurskie 579951 12030,4 2,07 7583,6 1,31 19614,0 3,38 Wielkopolskie 1472905 92920,0 6,31 108769,6 7,38 201689,6 13,7 Zachodnio –
– pomorskie 590404 31320,0 5,30 14014,0 2,37 45334,0 7,67 Polska 10419913 486444,8 4,67 420327,2 4,03 906772,0 8,70
1 – Stan na 2014 rok, dane na podstawie Rocznika Statystycznego Rolnictwa 2015, GUS (GUS c)
Obecnie powstająca w ciągu roku w Polsce ilość odchodów pochodzących z hodowli drobiu kurzego (tab. 11.) pozwala na przemienne nawożenie (w cyklu czteroletnim) łącznie około 906772,0 hektarów, co stanowi 8,70% wszystkich użytków rolnych pod zasiewami w kraju. Rozważając sytuację w poszczególnych województwach, możliwości nawożenia gruntów rolnych pod zasiewami, jakie wynikają z ilości kurzeńców powstających na ich obszarze, wahają się w szerokich granicach – od 3,38% w woj. warmińsko – mazurskim, do 21,4% w woj. śląskim, z czego aż w siedmiu województwach odsetek ten przekracza 10%:
śląskie – 21,4%; małopolskie – 13,9%; wielkopolskie – 13,7%; mazowieckie – 12,1%;
podkarpackie – 10,6%; świętokrzyskie – 10,5% oraz łódzkie – 10,3%.
W przeprowadzonych obliczeniach, mając na uwadze zachowanie względnie stabilnego punktu odniesienia, do oceny skali możliwości nawozowych, jakie są związane z szacunkowo powstającą obecnie w Polsce masą odchodów z hodowli drobiu kurzego, przyjęto wartości odpowiadające użytkom rolnym w dobrej kulturze pod zasiewami ogółem.
Trzeba jednak zauważyć, że przeważająca część tych użytków przynależy do gospodarstw prowadzących zarówno produkcję roślinną, jak i zwierzęcą, które dysponują własnymi zasobami nawozów naturalnych. Według Powszechnego Spisu Rolnego przeprowadzonego w 2010 r. (GUS 2013), w obrębie gospodarstw prowadzących wyłącznie produkcję roślinną (bezinwentarzowych), które nie posiadają własnych zasobów nawozów naturalnych, znajdowało się 3817,7 tys. ha użytków rolnych pod zasiewami. Z kolei podmioty zajmujące się hodowlą drobiu kurzego, zwłaszcza w skali wielkotowarowej, z reguły nie posiadają w ogóle użytków rolnych, bądź posiadają je w niedostatecznej ilości, która pozwalałaby w sposób zgodny z przepisami prawa i bezpieczny dla środowiska przyrodniczego na zagospodarowanie (tzw. utylizację rolniczą) odchodów powstających w wyniku tej hodowli.
Zestawienie tych informacji pozwala stwierdzić, iż w warunkach obustronnej współpracy właścicieli gospodarstw prowadzących wyłącznie produkcję roślinną, gdzie według Kuś i in.
(2008) utrzymanie żyzności gleb jest stosunkowo trudne, i właścicieli ferm zajmujących się hodowlą drobiu kurzego, kurzeńce jako źródło glebowej odnawialnej materii organicznej, ale również składników pokarmowych dla roślin, mogą stanowić nawóz naturalny do nawożenia ponad 20%, tj. ponad 1/5 realnych użytków rolnych pod zasiewami, które są najbardziej narażone na ujemny bilans glebowej materii organicznej.
2.5. Uprawa kukurydzy w skali: świata, Unii Europejskiej oraz Polski
W skali globalnej ziarna zbóż są najważniejszym źródłem składników pokarmowych w diecie człowieka. Wynika to zarówno ze spożycia bezpośredniego, jak i pośredniego, rozumianego jako wykorzystanie w formie paszy dla zwierząt gospodarskich. W krajach rozwijających się konsumpcja produktów opartych bezpośrednio na ziarnie zbóż, stanowi 53,0% wszystkich spożywanych kalorii, w skali całego świata wartość ta sięga 49,0%.
Największe znaczenie żywnościowe mają: pszenica, ryż i kukurydza. Spośród tych roślin, w perspektywie do 2050 r., rosnący trend znaczenia gospodarczego w najwyższym stopniu prognozowany jest dla kukurydzy (Alexandratos i Bruinsma 2012).
Kukurydza uważana jest za pierwszą roślinę uprawną, początek jej uprawy szacuje się na 7000 – 10000 lat wstecz, aczkolwiek nie ma jednoznacznego potwierdzenia, co do pierwotnego miejsca, z którego się wywodzi. Jako możliwe lokalizacje podawane są:
Meksyk, rejon Himalajów w Azji oraz wysokie Andy w Boliwii, Ekwadorze i Peru.
W literaturze przedmiotu przyjęto, że ekspansja kukurydzy rozpoczęła się od Meksyku, skąd
trafiła do Ameryki Łacińskiej i na Wyspy Karaibskie, następnie do Stanów Zjednoczonych i Kanady, później kolejno do Europy, Azji i Afryki (Ranum i in. 2014).
Świat
(opracowano na podstawie danych AMIS)
Światowa powierzchnia zasiewów kukurydzy na przestrzeni ostatnich 16 lat zwiększyła się o 28,5%, ze 138,8 mln ha w 2000 r., do 178,3 mln ha w 2015 r. W tym czasie udział powierzchni zasiewów kukurydzy w powierzchni zasiewów zbóż ogółem, zwiększył
się z 20,5% w 2000 r., do 24,6% w 2015 r. Światowa produkcja ziarna kukurydzy w omawianym okresie zwiększyła się aż o 69,3%, z 592,2 mln Mg w 2000 r., do 1002,5 mln
Mg w 2015 r., a udział ziarna kukurydzy w produkcji ziarna ogółem zwiększył się z 31,9%
w 2000 r., do 39,7% w 2015 r., co stawia tę roślinę bezapelacyjnie na pierwszym miejscu światowych zbiorów zbóż. Osiągany średni plon z hektara w skali świata również ulegał
systematycznemu zwiększaniu, na przestrzeni ostatnich 16 lat wzrósł o 31,9%, z 4,26 Mg · ha-1 w 2000 r., do 5,62 Mg · ha-1 w 2015 r. Największych producentów ziarna
kukurydzy w latach 2000 – 2015 przedstawiono w tab. 12.
Tabela 12. Najwięksi producenci ziarna kukurydzy na świecie w latach 2000 – 2015 Lata
2000 2005 2010 2012 2013 2014 2015
Kraje
mln Mg
Stany Zjednoczone 251,9 282,3 316,2 273,2 351,3 361,1 345,5
Chiny 106,2 139,4 177,3 205,7 218,5 215,7 224,6
Brazylia 32,3 35,1 56,1 71,3 80,5 79,9 85,7
Unia Europejska1 52,6 65,0 59,9 59,8 67,0 77,9 58,0
Argentyna 16,8 20,5 22,7 21,2 32,1 33,0 33,8
Meksyk 17,6 19,3 23,3 22,1 22,7 23,9 25,0
Indie 12,0 14,7 21,7 22,3 24,3 24,2 21,0
Ukraina 3,8 7,2 11,0 21,0 30,9 28,5 23,2
Indonezja 9,7 12,5 18,3 19,4 18,5 19,0 19,6
Afryka Południowa 11,4 11,7 13,4 12,8 12,5 14,9 10,6
Kanada 6,8 9,3 12,0 13,1 14,2 11,5 13,6
Nigeria 4,1 6,0 9,4 8,7 10,3 11,0 10,8
Rosja 1,5 3,1 3,1 8,2 11,6 11,3 13,2
Świat 592,2 714,7 853,1 871,8 1015,4 1032,9 1002,5
Opracowanie własne na podstawie danych AMIS (www.amis-outlook.org); 1 – opracowanie własne na podstawie danych EUROSTAT (www.ec.europa.eu/eurostat)
Unia Europejska
(opracowano na podstawie danych EUROSTAT)
Powierzchnia zasiewów kukurydzy w Unii Europejskiej (dane uwzględniają 28 krajów należących obecnie do UE) na przestrzeni ostatnich 16 lat w zasadzie nie wykazywała istotnych zmian. W 2000 r. wynosiła 9115,1 tys. ha, natomiast w 2015 r. 9217,2 tys. ha, co daje wzrost zaledwie o 1,12%. Udział powierzchni zasiewów kukurydzy w powierzchni zasiewów zbóż ogółem zwiększył się z 14,9% w 2000 r., do 16,0% w 2015 r., należy jednak zaznaczyć, że powierzchnia zasiewów zbóż ogółem w tym okresie zmniejszyła się o 6,43%.
Produkcja ziarna kukurydzy w krajach obecnie należących do Unii Europejskiej, w latach
2000 – 2014 wykazywała dość silny trend wzrostowy, z 52565,9 tys. Mg w 2000 r., do 77878,3 tys. Mg w 2014 r. Rok 2015 okazał się rokiem kryzysowym z produkcją ziarna
kukurydzy na poziomie 58026,1 tys. Mg, jednak był to wynik wyższy o 10,4% w porównaniu z poziomem produkcji uzyskanym w 2000 r. Udział ziarna kukurydzy w plonie zbóż ogółem, w omawianym okresie, zwiększył się z 18,8% w 2000 r., do 21,7% w 2015 r. Na przestrzeni lat 2000 – 2015, zwiększył się również średni plon ziarna kukurydzy uzyskiwany w krajach obecnie należących do Unii Europejskiej, z 5,77 Mg · ha-1 w 2000 r., do 6,30 Mg · ha-1 w 2015 r. Najwyższe plonowanie ziarna kukurydzy stwierdzono w 2014 r., średnio 8,10 Mg · ha-1. W tab. 13. podano największych producentów ziarna kukurydzy w UE.
Tabela 13. Najwięksi producenci ziarna kukurydzy w Unii Europejskiej w latach 2000 – 2015 Lata
2000 2005 2010 2012 2013 2014 2015
Kraje
tys. Mg
Francja 16 018,4 13 687,7 14 134,9 15 614,1 15 031,1 18 541,8 13 551,9 Rumunia 4 897,6 10 388,5 9 156,2 5 953,4 11 305,1 11 988,6 8 376,8 Włochy 10 139,6 10 509,8 8 608,5 7 888,7 7 899,6 9 250,1 7 069,7 Węgry 4 984,3 9 050,0 6 984,9 4 762,7 6 756,4 9 315,1 6 545,3 Hiszpania 3 991,8 4 119,6 3 312,8 4 261,4 4 888,5 4 776,2 4 314,7 Niemcy 3 324,0 4 082,7 4 211,5 5 514,7 4 387,3 5 142,1 3 973,0 Polska 923,3 1 945,4 1 994,4 3 995,9 4 039,7 4 468,4 3 156,2 Bułgaria 1 097,7 1 585,7 2 047,4 1 717,8 2 738,7 3 137,5 2 362,0 Grecja 1 850,4 2 168,9 1 718,5 2 009,8 2 134,3 1 768,0 1 867,8 Chorwacja 1 190,2 2 206,7 2 067,8 1 297,6 1 874,4 2 047,0 1 708,0 Austria 1 617,5 1 724,8 1 956,0 2 351,4 1 639,0 2 334,4 1 637,9 Słowacja 440,4 1 074,0 921,3 1 170,4 1 123,3 1 814,1 927,4
Portugalia 881,6 514,4 626,2 848,7 929,5 897,0 761,4
Unia Europejska 52 565,9 65 006,6 59 864,8 59 820,3 67 036,9 77 878,3 58 026,1
Opracowanie własne na podstawie danych EUROSTAT (www.ec.europa.eu/eurostat)
Polska
(opracowano na podstawie danych GUS)
W Polsce uprawa kukurydzy z przeznaczeniem na ziarno przez szereg lat kształtowała się na poziomie marginalnym (tab. 14.). Świadczy o tym powierzchnia uprawy, która od 1950 r. do końca lat 90 – tych, stanowiła znacznie poniżej 1% powierzchni zasiewów zbóż ogółem. W 1950 r. było to zaledwie 0,04%, a powierzchnia zasiewów wyniosła 4,0 tys. ha.
Wyraźnie większe zainteresowanie uprawą kukurydzy na ziarno nastąpiło dopiero z początkiem okresu lat dwutysięcznych. Lata 2000 – 2015, charakteryzowały się
systematycznym wzrostem zasiewów, a udział w powierzchni zbóż ogółem zwiększył się z 1,72% w 2000 r., do 8,92% w 2015 r. (największy był w 2014 r. – 9,06%). Sama
powierzchnia zasiewów kukurydzy ziarnowej w tym okresie zwiększyła się o 441%, ze 152 tys. ha w 2000 r., do 670,3 tys. ha w 2015 r. Wraz z rosnącą powierzchnią zasiewów,
zwiększała się również produkcja ziarna kukurydzy, której wzrost sięgnął 484%, z 923,3 tys. Mg w 2000 r., do 4468,4 tys. Mg w 2014 r. Udział produkcji ziarna kukurydzy
w produkcji zbóż ogółem zwiększył się z 4,13% w 2000 r., do 14,0% w 2014 r., a jednocześnie produkcja zbóż ogółem w omawianym okresie zwiększyła się o 43%, z 22340,6 tys. Mg w 2000 r., do 31945,4 tys. Mg w 2014 r. Wartość produkcji ziarna
kukurydzy z 2000 r., porównano z wynikiem osiągniętym w 2014 r., gdyż 2015 r. w Polsce, podobnie jak w całej Unii Europejskiej, w zakresie produkcji roślinnej był rokiem kryzysowym ze względu na wystąpienie warunków suszy (SMSR IUNG). Spowodowało to znacznie niższe zbiory ziarna kukurydzy w 2015r., pomimo zbliżonej powierzchni zasiewów do stanu z 2014 r.
Opierając się na danych zestawionych w tab. 15. i przyjmując jako wyznacznik sumę z okresu lat 2003 – 2015, największą produkcję ziarna kukurydzy odnotowano w woj.:
wielkopolskim – 6332,2 tys. Mg; dolnośląskim – 6253,4 tys. Mg; opolskim – 3941,0 tys. Mg oraz kujawsko – pomorskim – 3597,8 tys. Mg, natomiast najmniejszą w woj.: pomorskim – – 360,4 tys. Mg; zachodnio – pomorskim – 505,7 tys. Mg oraz warmińsko – mazurskim – – 592,0 tys. Mg.
Średni plon ziarna kukurydzy w Polsce w latach 2003 – 2015 (tab. 16.) wyniósł 5,99 Mg · ha-1. Wyłączając wartości plonu średniego uzyskane w 2015, a także 2006 r., kiedy Polska również została dotknięta zjawiskiem suszy (IMGW 2006), jako wartości zaniżone z przyczyn niezależnych, obiektywna średnia wartość plonu ziarna kukurydzy w tym okresie wyniosła 6,27 Mg · ha-1. Biorąc pod uwagę okres lat 2000 – 2014, uzyskiwany średni plon ziarna kukurydzy z hektara, wykazuje tendencję rosnącą. Na przestrzeni lat 2003 – 2015,
średnio najwyższe plony uzyskiwano w woj.: opolskim – 6,81 Mg · ha-1; śląskim – – 6,68 Mg · ha-1 oraz dolnośląskim – 6,36 Mg · ha-1, natomiast najniższe w woj.: pomorskim –
– 4,52 Mg · ha-1, podlaskim – 5,08 Mg · ha-1 oraz warmińsko – mazurskim i świętokrzyskim – odpowiednio 5,18 i 5,19 Mg · ha-1.
Zagospodarowanie ziarna kukurydzy w Polsce na przestrzeni lat 2000 – 2014 (tab. 17.) uległo dość istotnym zmianom. W sezonie 2000/01 łączny przychód ziarna kukurydzy (zbiory i import) wyniósł 1467 tys. Mg, z czego 37,0% stanowiło ziarno z importu.
W tym okresie zasoby ziarna kukurydzy, aż w 88,7% znajdowały zastosowanie jako pasza dla zwierząt hodowlanych. Spożycie kształtowało się na poziomie 46 tys. Mg, do celów przetwórstwa przemysłowego wykorzystano 17 tys. Mg, a na eksport zaledwie 8 tys. Mg.
Natomiast w sezonie 2013/14 przychód ziarna kukurydzy wyniósł 5065 tys. Mg, z czego 79,8% pochodziło z produkcji krajowej. Odsetek ziarna przeznaczonego na spasanie zmniejszył się do 59,2%. Spożycie ziarna kukurydzy uległo zmniejszeniu i wyniosło 35 tys. Mg, a wykorzystanie na cele przetwórstwa przemysłowego sięgnęło 700 tys. Mg.
Największa zmiana nastąpiła w eksporcie, którego wartość w sezonie 2013/14 wyniosła 1177 tys. Mg.
Tabela 14. Struktura uprawy kukurydzy na ziarno w Polsce na przestrzeni lat 1950 – 2015 Powierzchnia zasiewów
Kukurydza
na ziarno Zboża ogółem
Udział kukurydzy
w zbożach Zbiory Plon
Lata
tys. ha % tys. Mg Mg · ha-1
1950 4,0 9541,5 0,04 - -
1960 17,6 9223,7 0,19 - -
1970 5,1 8346,0 0,06 - -
1975 14,8 7864,1 0,19 - -
1980 16,3 7846,5 0,21 - -
1985 16,0 8205,0 0,20 - -
1990 59,0 8530,8 0,69 - -
1995 48,2 8571,2 0,56 238,8 4,96
2000 152,0 8814,0 1,72 923,3 6,06
2005 339,3 8328,8 4,07 1945,4 5,73
2006 303,0 8381,1 3,62 1260,6 4,16
2007 262,0 8352,9 3,14 1722,3 6,57
2008 317,2 8598,8 3,67 1844,5 5,81
2009 274,1 8582,8 3,19 1706,7 6,23
2010 333,4 7597,0 4,39 1994,4 5,98
2011 333,3 7803,0 4,27 2392,0 7,18
2012 544,0 7704,0 7,06 3995,9 7,35
2013 614,3 7479,5 8,21 4039,7 6,58
2014 678,3 7485,0 9,06 4468,4 6,59
2015 670,3 7511,8 8,92 3156,2 4,71
Opracowanie własne na podstawie danych GUS (GUS b, GUS c 2007 - 2015, GUS d 2006 - 2015)
Tabela 15. Produkcja ziarna kukurydzy w Polsce w latach 2003 – 2015 (tys. Mg)
Produkcja ziarna kukurydzy Lata
2003 2004 2005 2006 2007 2008 2009 2010 2011 2012 2013 2014 2015
Suma z lat Województwo
tys. Mg
Dolnośląskie 516,3 556,0 477,6 305,5 383,5 403,1 323,4 430,3 469,1 704,9 581,8 660,5 441,4 6253,4 Kujawsko –
– pomorskie 147,2 212,5 157,9 91,8 141,5 162,8 161,8 179,4 273,8 557,4 555,1 547,2 409,4 3597,8
Lubelskie 87,5 126,7 104,0 56,4 73,1 121,2 83,4 97,0 99,2 148,2 243,8 297,7 164,9 1703,1
Lubuskie 62,0 120,4 103,4 43,9 93,6 68,4 88,9 67,9 82,9 118,1 127,1 146,8 81,2 1204,6
Łódzkie 60,0 80,8 50,4 42,2 44,3 52,0 47,3 71,9 73,1 146,7 160,0 183,9 109,7 1122,3
Małopolskie 68,1 79,2 81,9 55,7 76,7 94,2 68,1 65,2 97,8 121,1 152,8 165,1 137,2 1263,1
Mazowieckie 106,2 185,2 128,2 94,4 116,6 121,5 117,8 198,2 170,2 220,7 315,3 337,7 255,4 2367,4 Opolskie 282,7 321,5 269,3 187,3 231,5 267,1 225,4 283,8 380,0 484,1 356,4 399,2 252,7 3941,0
Podkarpackie 65,7 74,8 61,1 51,9 61,0 69,4 65,8 64,3 86,0 133,7 157,8 186,0 146,5 1224,0
Podlaskie 27,5 13,9 21,5 14,2 19,9 34,5 21,0 23,4 26,3 51,0 123,4 177,8 89,3 643,7
Pomorskie 8,3 23,1 26,2 17,8 23,1 20,2 23,4 17,2 19,2 22,3 63,3 54,4 41,9 360,4
Śląskie 106,1 111,4 87,7 75,8 84,5 109,5 100,1 89,2 111,1 126,3 132,1 152,2 102,4 1388,4
Świętokrzyskie 9,4 15,1 13,3 12,7 12,3 13,2 11,8 18,0 18,7 19,0 41,6 40,7 29,1 254,9
Warmińsko –
– mazurskie 30,0 42,6 30,9 26,1 33,9 32,9 33,1 38,9 41,9 57,2 73,0 93,9 57,6 592,0
Wielkopolskie 269,2 331,9 288,2 157,7 294,0 245,6 304,2 325,0 407,3 1040,8 903,9 970,1 794,3 6332,2 Zachodnio –
– pomorskie 37,5 49,1 43,8 27,2 32,8 28,9 31,2 24,7 35,4 44,4 52,3 55,2 43,2 505,7
Polska 1883,7 2344,2 1945,4 1260,6 1722,3 1844,5 1706,7 1994,4 2392,0 3995,9 4039,7 4468,4 3156,2 32754,0 Opracowanie własne na podstawie danych GUS dotyczących produkcji upraw rolnych i ogrodniczych w latach 2003 – 2015 r. (GUS d)
