Wójcik, Władysława
Sprawozdanie z sesji prasoznawczej
w Cedzyni (9-11 XI 1984)
Kwartalnik Historii Prasy Polskiej 24/4, 117-120
SPR A W O Z D A N IE Z S E S JI PR A SO ZN A W C ZEJ W CED ZYN I (9— 11 X I 1984)
W dniach od 9 do 11 listop ad a 1984 r. od b yła się w C ed zyn i k oło K ielc sesja n au k ow a n t. „Prasa region aln a w 40-leciu P o lsk i L u d o w ej”, zorgan izow an a przez k ieleck i O ddział In sty tu tu K szta łcen ia N a u czy cieli, K ieleck ie W y d a w n ictw o P rasow e, red a k cje „S łow a L u d u ”, „T ygodnika R ad om sk iego” i „Echa D n ia ” oraz przez W y dział D zien n ik a rstw a i N auk P o lity czn y ch U n iw ersy tetu W arszaw sk iego.
Isto tn e dla ca ło ści p ro b lem a ty k i se s ji b y ły r efera ty o ch arak terze ogólnym , d a jące ca ło ścio w y obraz p rasy p olsk iej w czterd ziesto leciu PR L, sk u p ia ją ce w form ie ujęć ogóln ych p ra w id ło w o ści i g łó w n y ch ten d en cji p oszczególn e e le m e n ty procesu k om u n ik ow an ia sp ołeczn ego. Z a w iera ły one dane sta ty sty czn e, w y o d ręb n ien ie e le m en tó w tra d y cy jn y ch i n o w y ch w p rasie P o lsk i L u d ow ej, o m ó w ien ie eta p ó w ro z w oju sy stem u p rasow ego w PRL, e w o lu cje p o lity k i p ra so w ej, zm ian y w ten d en cjach treścio w y ch , fo rm a ln y ch itp. (J. M y śliń sk i, Z p r o b l e m ó w h is to r ii p r a s y P o ls k i L u
d o w e j , A . K ozieł, K o n c e p c j e d o t y c z ą c e p r a s y i d z i e n n i k a r s t w a w la t a c h 1945— 1956).
T ło dla k o lejn y ch o m ów ień sta n o w ił refera t A. S ło m k o w sk iej w y o d ręb n ia ją cy g e n eralia prasy region aln ej na p rzy k ła d zie p rasy k ieleck iej (P ra sa k i e l e c k a n a tle
d z i e j ó w p r a s y w 40-leciu P R L ) . N ieb a g a teln e zn aczen ie — co w y k a za ła p óźniejsza
d ysk u sja — m iał tek st w y g ło szo n y p rzez S. D zik iego nt. P o ję c i e p r a s y r e g i o n a ln e j
i j e j ty p o lo g ia , p recy zu ją cy d efin icję p rasy region aln ej jak o p rasy teren u o p e w
nej w yraźn ej w sp ó ln o cie k u ltu ro w ej (nie jed n ostk i ad m in istracyjn ej) i k o n fro n tu ją cy ją z p o jęciem „prasa lo k a ln a ”, której w y zn a czn ik a m i są głów n ie: m iejsce w y d aw an ia, m iejsce red a g o w a n ia oraz — choć w m n iejszy m stop n iu — obszar k o l portażu.
P o w y ższe r e fera ty sta n o w iły p u n k t od n iesien ia dla p ozostałej grupy w y stą p ień , d otyczących p rasy p oszczególn ych reg io n ó w bądź m iejsco w o ści. O w e 36 tek stó w n ie sta n o w iły jed n a k że bloku jed n o lity ch tem a tó w i ich u jęć m etod ologicznych, nie sta n o w iły n a w e t om ów ień jed n o lity ch ty p ó w prasy; ele m e n te m łączącym je było h a sło se sji — prasa region aln a.
W śród w y m ien io n ej g ru p y te k s tó w bardziej c a ło śc io w y „rzut oka” na problem d ały om ów ien ia prasy p oszczególn ych region ów , a są to refera ty : M. A d am czyk a (P r a s a n a K i e ł e c c z y ź n i e w o k r e s i e w a l k i o k s z t a ł t u s t r o j o w y P o l s k i ), A. L. G zelli
( R o z w ó j p r a s y t e r e n o w e j w L u b l i n i e i re g io n ie l u b e l s k i m po 1945 ro k u ) , Z. S ok ół (P rasa r z e s z o w s k a w la ta c h 1944— 1984), B. Ł u k a szew icza (P ra sa W a r m i i i M a z u r
po 1945 ro ku ), J. G lenska (Prasa Ś l ą s k a O p o ls k i e g o w 40-leciu P R L ) , A. K o ło d ziej czyka (P ra sa p o łu d n i o w e g o P o d la sia 1944— 1974).
T aki sam charakter m ia ły op racow an ia o p rasie w n iek tó ry ch m iastach P o l ski, a to: K rakow a (J. J a ro w ieck i, P ra sa K r a k o w a w la t a c h 1945— 1984), Łodzi (D. M ik ołajczyk , P ra sa ł ó d z k a po 1945 ro k u ) , C zęstoch ow y (W. M ielczarek, P rasa
C z ę s t o c h o w y w la t a c h 1945— 1984), B y d g o szczy (W. M ielczarek, D z ie j e i d o r o b e k p r a s y b y d g o s k i e j w P olsce L u d o w e j ) .
R óżnorodność p rzed sta w io n y ch p ozostałych r efera tó w da się u jąć w p ew n e k ręgi tem a ty czn e, o m a w ia ją ce prob lem cząstk ow o, a n a lizu ją ce i w n io sk u ją ce o n ie których w yb ra n y ch elem en ta ch p rocesu k om u n ik ow an ia za pom ocą p rasy re g io n a l n ej. Szerok o rozu m ian y p rob lem n a d a w cy prasy region aln ej zn alazł w y ra z w r e feratach A. K raw czyk a (M odel d z i e n n i k a i n f o r m a c y j n e g o la n s o w a n e g o p r z e z M liP .
S t u d i u m p o r ó w n a w c z e ) , E. G rygo (K i e r o w a n i e pra s ą w w o j e w ó d z t w i e k i e l e c k i m w la t a c h 1948— Í959), M. K a lety ( K s z t a ł t o w a n i e się ś r o d o w i s k a d z i e n n i k a r s k i e g o na K i e ł e c c z y ź n i e w P olsce L u d o w e j ) oraz w w y stą p ien ia ch o ch arak terze w sp o m n ie
n io w y m M. K acy ( „ T y g o d n i k R a d o m s k i " i jeg o ś r o d o w i s k o d z i e n n i k a r s k i e ) i J. P a - c ła w sk ieg o ( W s p ó ł c z e ś n i r e p o r t a ż y ś c i r e g i o n u ś w i ę t o k r z y s k i e g o ) .
O m ów ien iu bazy tech n iczn ej w y d a w n ic tw prasow ych p o św ięco n o dw a referaty: W. M ielczarka (D r u k a r s t w o p r a s o w e n a z i e m i c z ę s t o c h o w s k i e j w o k r e r ie P olski
L u d o w e j ) oraz M. A dam czyk a (D r u k a r n i e i d r u k a r s t w o K i e l e c c z y z n y w 40-leciu P RL).
A n aliza zaw artości prasy region aln ej w sposób ogóln y p rzed staw ion a została w w y m ien io n y ch w y żej referatach . P rócz teg o u in n ych au torów zn ajd u jem y om ó w ien ia i an alizę p ew n y ch k on k retn ych w yd arzeń n atu ry p olityczn ej na łam ach o p isy w a n ej prasy. Jako przykład p osłu żyć m ogą w y stą p ien ia A. K aczm srk a (Prasa
k i e l e c k a w o k r e s ie p r z e ł o m ó w p o l i t y c z n y c h P o l s k i L u d o w e j ) , T. Ł uczaka (C z e r w ie c i p a ź d z i e r n i k w p ra s ie r e g i o n a l n e j n a p r z y k ł a d z i e p r a s y k ie l e c k ie j ) , L. B elzyta (P ra sa b y d g o s k a o przem ia,nach p a ź d z i e r n i k o w y c h w regionie p o m o r s k o - k u j a w s k i m 1955— 1957). Brak b yło dobrej, w szech stro n n ej a n a lizy zaw artości p rzyk ład ow ych ,
a zn aczących dla d an ego region u ty tu łó w .
O d b iorca-czyteln ik , a w ię c ten ele m e n t procesu k om u n ik ow an ia, k tóry w sp o sób zasad n iczy d eterm in u je lu b p o w in ien d eterm in o w a ć treść k om u n ik atu -p rasy, sta n o w i k ry teriu m w y o d ręb n ien ia grupy refera tó w za jm u jących się an alizą pism o tem a ty ce sp ecja ln ej. D om in u ją tu r e fle k sje n au k ow e nad prasą sk iero w a n ą do c zy teln ik a w w iek u szk o ln y m i m łod zieży (A. Z ieliń sk i, T e r e n o w a prasa o rg a n i
za c j i m ł o d z i e ż o w y c h w Polsce L u d o w e j ; W. M agiera, P ra sa m ł o d z i e ż o w a w K r a k o w i e vj la ta ch 1944— 1957; I. Soch a, C z a s o p i s m a m ł o d z i e ż o w e w w o j e w ó d z t y j i e k a t o w i c k i m ; D. A d am czyk ow a, P ra sa s z k o ln a m ł o d z i e ż y w o j e w ó d z t w a k ie l e c k ie g o w la ta ch 1945— 1984), prasą sk iero w a n ą do o k reślon ych grup sp ołeczn ych , zw ią za
nych p rzyn ależn ością do ok reślonej p artii p olityczn ej (G. K ubicka, C z a s o p i s m a r e
g io n a l n e r u c h u l u d o w e g o w la t a c h 1944— 1949), czy w y k o n y w a n ie m w yb ra n y ch z a
w o d ó w (B. Góra, R e g io n a l n e c z a s o p is m a b ib l io t e c z n e v j Polsce L u d o w ej', B. P e l-
czarski, P ra sa z a k ł a d o w a r e g i o n u k i e l e c k o - r a d o m s k i e g o w Polsce Ludovjej-, J. M a ła ch o w sk i, R e g io n a l n a pra s a w o j s k o w a w 40-leciu P R L ) oraz prasą sk ierow an ą do grupy odbiorców o ok reślon ym p oziom ie k u ltu ro w y m (M. M educka, K i e l e c k i e c z a
s o p i ś m i e n n i c t w o s p o ł e c z n o - k u l t u r a l n e w P R L ). P o ja w iła się ta k że jed n a próba m o
nografii p ism a codzien n ego, au to rstw a W. M acierzyń sk iego. D ziałaln ość radia om a w ia ło d w o je autorów : E. H ein e (D ziałalność ro z g ło ś n i k i e l e c k i e j n a tle rozg ło śn i
r e g i o n a ln y c h ) i K. H n a tk o w sk i (S t r a t y p o l s k i e j r a d i o fo n i i p o w s t a ł e w ła t a c h 1939— 1945). O d zia ła ln o ści d zien n ik arsk o-organ izatorsk iej C entrum P rasow ego P olsk iej
A g en cji In terp ress podczas w iz y ty papieża Jana P a w ła II w P o lsce w 1979 i 1Э83 r. m ó w ił W. M ielczarek.
P e w n e prob lem y, m ające bądź ch arak ter u zu p ełn ień , bądź p ropozycji, bądź też sta n o w isk k o n tro w ersy jn y ch , w y n ik ły z p ytań p ad ających z sa li pod a d resem r e fe r e n tó w b ezp ośred n io po w y g ło szen iu tek stu , jak też p o ja w iły się w trak cie d y sk u sji czy w o m ów ien iach p od su m o w u ją cy ch k o lejn e dni sesji, dokonanych przez prof. A. S łom k ow sk ą, prof. J. M y śliń sk iego i doc. dr. hab. J. Jarow ieck iego. Jednym z w a żn iejszy ch jest p ostu lat d om agający się opracow ania (dla p la n o w a n eg o tom u, ja k o p ok łosia sesji) rozdziału om a w ia ją ceg o g en ezę p rasy region aln ej w P o lsce, ja k o bazy m erytoryczn ej do o d p ow ied zi na p ytan ie: co w p o lity ce p ra so w ej, w tr e ściach i gatu n k ach d zien n ik arsk ich tego typu prasy sta n o w i w PR L continuum M ięd zyw ojn ia, a co je s t w y ró żn ik iem sp ecy ficzn y m dla p ra sy region aln ej czterd zie sto lecia PR L (J. Jarow ieck i).
P rezen ta cja sam ych tem a tó w re fe r a tó w w sk a zu je na brak p ew n eg o w sp ó ln eg o sch em atu tw o rzen ia opisu p rzedm iotu badań n au k ow ych . W iększość tek stó w p o d ej m ow ała tem a ty k ę w sposób cząstk ow y. N iejed n o lito ść ow a, w y n ik a ją ca z szero k ie go zasięgu tem a ty czn eg o sesji, p o w o d o w a ła w n iek tórych refera ta ch n ied o cią g n ię cia w fo rm u ło w a n iu tez ogólnych, a czasem tak że u n iem o żliw ia ła d ziałan ia p o r ó w n a w cze (J. Jarow ieck i), choć — ogóln ie rzecz biorąc — w tra k cie słu ch an ia k o lejn y ch r efera tó w ry so w a ł się zesta w p o d o b ień stw (np. istn ien ie p ism k o n sp ira
cy jn y ch tuż po w y zw o len iu , p lu ralizm p o lity czn y w latach 1944— 1947, u siło w a n ia n a d a w có w prasy idące w k ieru n k u jak n ajszerszego d ocierania do różnych grup sp ołeczn ych , cen tra liza cji d zia ła ln o ści w y d a w n iczej po 1948 r. i inne) i różnic ch a ra k tery zu ją cy ch prasę p oszczególn ych r eg io n ó w (np. in te n sy w n y rozw ój prasy ż y d ow sk iej w Ł odzi po 1945 r.).
W ielu a u torów bądź w refera ta ch (A. S łom k ow sk a, A. K ozieł, A. Z ieliń sk i i S. D ziki), bądź w d y sk u sji (J. Jarow ieck i) p o d ejm o w a ło k w e stię cezur czasow ych , m im o p ew n y ch u sta leń w cześn iejszy ch (książka A. S ło m k o w sk iej czy p lon sesji n au k ow ej w Z ab orow ie w 1983 r.) w ciąż jeszcze a k tu a ln ej, a w y m a g a ją cej d ysk u sji i w sp ó ln y ch u staleń , i to n ie ty lk o w o d n iesien iu do prasy o g óln oin form acyjn ej, ale i do in n ych ty p ó w prasy będących ob iek tem za in tereso w a ń h isto ry k ó w prasy.
N iek tórzy z d y sk u ta n tó w (J. Jarow ieck i) p od k reślali m ocno zn aczen ie w y n i k ów an aliz za w a rto ści p rasy dla u sta le ń p erio d y za cy jn y ch i innych, co do badań nad prasą w n ie sie w ię c e j niż an aliza d ok u m en tów d ysp o n en tó w prasy (np. pro to k o łó w z p osied zeń k o m itetó w w o jew ó d zk ich PZ P R czy in n ych organ izacji p o li tycznych). N ie w y d a je się to tw ierd zen ie być w p ełn i zasad n e, gd yż w p olskiej p ow ojen n ej r zeczy w isto ści sp o łeczn o -p o lity czn ej g łó w n ą rolę w k reow an iu tren d ów treścio w y ch czy form in terp retacji zja w isk i fa k tó w od gryw ał d ysponent. P oza ty m w n io sk i z a n a lizy zaw artości n ie sk o n fro n to w a n e z d o k u m en ta m i d ysp on en ta pism a n ie dadzą p raw d y o zam ierzon ych i rea lizo w a n y c h fu n k cjach prasy. Sądzę też, iż na sp otk an iu w C edzyni brakło refera tu w p ro w a d za ją ceg o w pod łoże h istoryczn o- -p o lity czn o -g o sp o d a rcze. M yślę, iż refe r a t ta k i p o zw o liłb y u n ik n ąć u ży w a n ia sfo r m u ło w a ń n ieo stry ch i tw ierd zen ia o danej prasie, iż jest „w steczn a ”, „p o stęp o w a ” czy „an arch izu jąca”, k tóre to o k reślen ia nic n ie znaczą bez rzeczy w isteg o punktu od n iesien ia. P o w y ższe sfo rm u ło w a n ia w zb u d zały zresztą p ro testy d y sk u ta n tó w (A. L. G zella).
O żyw ion ą w y m ia n ę zdań w y w o ła ły — co jest zrozu m iałe i o czy w iste na se sji n au k ow ej dbałej o p raw d ziw ość i o b iek ty w izm w n io sk ó w — k w e stie term in o lo g icz n e z zak resu p ra so zn a w stw a . P y ta n o , czy p ism a n au k ow e typ u „P am iętn ik B ib lio tek i K ó rn ick iej” lub „R ocznik Z akładu N arod ow ego im. O sso liń sk ich ” m ożna n a zw ać czasop ism am i b ib liotek arsk im i i reg io n a ln y m i. K on ieczn ość u sta leń p od k reśla no w od n iesien iu do term in ó w „prasa m iejsk a ” (będąca „na sty k u ” regionalnej i zak ład ow ej), „prasa o k ręgow a” (w od n iesien iu do p rasy w o jsk o w ej — A. L. G zella i J. Jarow ieck i). A. L. G zella p o d k reślił p on ad to n iep recy zy jn o ść, w ręcz n ie w ła ś c i w ość ta k ich o k reśleń , jak „d zien n ik arze lo k a ln i”, „ in telig en ci p ro w in cjo n a ln i”, „re portaż św ięto k rzy sk i”. O gólny n ied o sy t bu d ziło p ob ieżn e lub fra g m en ta ry czn e p o tra k to w a n ie odbiorcy om aw ian ej prasy, a ta k że — co się z ty m łą czy — fu n k cji p rasy region aln ej i p rasy jak o jed n eg o z c zy n n ik ó w życia sp o łeczn eg o (A. L. G zella, J. Jarow ieck i, J. M yśliński).
*
O m aw ian e sp o tk a n ie h isto ry k ó w p rasy b yło p ierw szy m o zasięgu ogóln op olsk im , p ośw ięco n y m w ca ło ści p rasie reg io n a ln ej. M ateriał b ad aw czy, prop ozycje m eto d o logiczn e, w n io sk i, sp ostrzeżen ia, u o g ó ln ien ia i k o n fron tacje, fo rm u ło w a n e i p rezen to w a n e przea b ad aczy rep rezen tu ją cy ch różn e r eg io n y P o lsk i, p o szerzy ły znacznie w ied zę o ty m zja w isk u (w stosu n k u do istn ieją cy ch p u b lik a cji k sią żk o w y ch czy opracow ań w fo rm ie artyk u łów ) i p o z w o liły na p o czy n ien ie porów n ań , w y p o w ie d zen ie a n alogii, w y o d ręb n ien ie różnic sta n o w ią cy ch o sp e c y fic e p rasy d an ego r e gion u — to w szy stk o na tle sy n tez o p ra sie region aln ej. W ty m ty p ie p rasy n a j p e łn ie jsz y obraz — choć jeszcze n ie c a łk o w ity — u zysk ała prasa r eg io n a ln a kieleck a. Tak w ię c stw ierd zić n a leży , iż sesja ta w d u żym stop n iu w y p e łn iła lu k ę w d o ty ch
czasowym stanie badań, „dorzucając” bogaty m ateriał faktograficzny wraz z an a lizą zjaw iska traktow anego na poprzednich spotkaniach marginesowo. W prowadziła tez w sferą ogólnopolskich naukowych konfrontacji zjaw iska nowe: regionalną p ra sę dla dzieci i młodzieży, prasę szkolną czy wojskową. Nie bez znaczenia dla osób uczestniczących w spotkaniu była znakom ita strona organizacyjna sesji, o którą zadbali kieleccy gospodarze.
