Zagadnienia prawne obrotu steroidami anaboliczno-androgennymi

drAdam Mazurek (autor korespondencyjny)

starszy specjalistads.wyrobów medycznych.Narodowy In.<;ty tut Lek6wwWa rszaw ie a.mazurek@nil.gov.pl

KrzysztofJop

radcaprawny, Narodowy Instyt ut Lek6w wWarszawie

Zagadn

ienia

prawne obrotu steroidami

anabol

iczno-androgennymi

St

reszc zen

i

e

Wartykuleomówiono zagrożenia związaneznielegalnym wprowadzaniem do obrotusteroidów anaboliczno--androqennych(SAA)w Polsce.Zagrożenieto Narodowy InstytutLekówdostrzega w trakcieopracowyw anych opiniikryminalistycznych,wykonywanych dlaPolicii, prokuratur,StrażyGranicznej i innychinstytucji. Opinie dotyczą preparatów z SM , z różnych powodów niedopuszczonych do obrotu w

Polsce

,

oraz surowców do ich produkcji, atakże preparatówdopuszczonych do obrotu,ale wprowadzanych do obrotu z narusze-niemobowiązującychprzepisów lub preparatów sfałszowanych. W niniejszymopracowaniuprzedstawiono przepisy prawa karnego, które kryminalizują nielegalny obrót produktami ,w skład których wchodzą SM. Struktura przepisów karnychwPolsceniesprzyjaograniczaniuilościnielegalniewprowadzanychproduktów zawierającychw składzieSM na rynku polskim. Produktyzawierające wskładzieSM mają co do zasady status produktów leczniczych dostępnych zprzepisulekarza. Przedstawiono możliwości stosowania przez

policjęi prokuratury innych,bardziejdolegliwych przepisów kodeksu karnegoiinnych ustaw.Dla porównania przedstawiono inny system obowiązujący przy obrocie SAA w Stanach Zjednoczonych. Obowiązują tam bardziejrestrykcyjne przepisyw tymwzględzie. SAAsą traktowane jako substancje kontrolowane narówni z narkotykami, a ich obecnością na rynku zajmuje się DEA- agencja rządowa powołana do zwalczania przestępczości narkotykowej.

Słowakluczowesteroidyanaboliczno-androgenne,surowcefarmaceutyczne,regulacjeprawne,nielegalny obrót,sprzedażbez recepty,Internet,nadużywaniesteroidów,konsekwencje zdrowotne

Wstęp

Podczas monitorowania przez Narodowy Instytut Leków rynku nielegalnych produktów pod względem bezpieczeństwa zdrowia publicznego stwierdzo-no znaczne zagrożenie związane z nielegalnym wprowadzaniem do obrotu steroidów anaboliczno--andrcq ennych. Widać to dobitnie w trakcie opra-cowywanych w Instytucie opinii kryminalistycznych, które są zlecane przez Policję, prokuratury, Straż Granicznąi inneinstytucje.Wroku 2013 opracowano w instytucie 93 opinie związane z przestępczością farmaceutyczną. Łącznie przebadano 502 preparaty

i ślady kryminalistyczne, wśród których największą grupę (32,3%) stanowiły steroidy anaboliczno--androqenne (SM ), z różnych powodów niedopusz

-czone do obrotu w Polsce. Wraz z tymi preparatami

PROBLEMY KRYM INA1I5TY KI 28 7(1)2015

zabezpieczanebyły takżeinnelekihormonalne i hor

-mony wzrostu niedopuszczone do obrotu w Polsce, surowcezawierające czystesubstancjeczynnei sub-stancje pomocnicze służące do produkcjipreparatów anaboliczno-androgennych,atakżepreparatydc pusz-czone do obrotu, ale wprowadzane do obrotu z na-ruszeniem obowiązujących przepisów lub preparaty

sfałszowane.W niniejszymopracowaniuprzedsta wie-no zagadnienia związane z wprowadzaniem SM do obrotu, głównie od stronyobowiązujących przepisów prawnych.

Zagadnienie steroidów anaboliczno-andrcq ennych jest opracowywane przez Narodowy Instytut Leków w ramach zadania nr 8.66 ,.Zastosowan ie spektro-metrii mas idyfraktometriirentgenowskiejdobadania substandardowych,nielegalnych isfałszowanych pro-duktówleczniczychorazsuplementówdiety".

Z PRAIITYKl

Def in icje steroidów anebc ticznc-and roq ennych,

działanie terape utyczne i skutki uboczne stosowania

Definicje związane ze steroidami anaboliczno-an -drogennymi przedstawione poniżej przygotowano na podstawie opracowań Narodowego Instytutu Nadużywania Narkotyków Stanów Zjednoczonych (Nationalłnstituteon Drug Abuse) {1,2].

Steroidy anaboliczno-androgenne(SM) sąsyn -tetycznymi odpowiednikami męskiego hormonu - testosteronu. Człon anaboliczny odnosi się

do własności budowania masy mięśniowej, zaś androgenny dozwiększaniacec hmęskich. SM stosowane są

w

leczeniu dolegliwości związanych z deficytem steroidów horm onal

-nych.takich jakopóźnionedojrzewanie płciowe czy hipog onadyzm(3],chorobamiwywołującymi

zmniejszan ie masy mięśniowej, jak choroby nowotworowe czy AIDS [4). Są to preparaty,

które z uwagina zagrożeniedla życialub zdro -wia, nawet gdy są stosowane prawidłowobez nadzorulekarskiego,powinnybyćwydawanena

receptę z przepisu lekarza. Dość powszechnie sportowcy czykulturyści wykorzystujątezwiązki

do zwiększaniawytrzymałościi siły, atakżepo

-prawy estetycznychcechswegociała.

Podawanie SM odbywasię zar6wno doustnie, jakidomięśniowo,a także w postaci kremu

czy

żelu.Osoby nadużywająceSM w celach poza

-medycznychmogą stosowaćdawki od lado100 razywyższeod dawekprzepisywanychprzezle -karzy w celach terapeutycznych 12}. Sportowcy czykulturyścistosująSM raczej w tzw.cyklach aniżeli w sposób ciągły. Cykle trwają przecięt­

nie około ośmiu tygodni, po których następuje

przerwa. Nadużywający SM starają się w ten sposób uniknąć efektów ubocznych stosowa -nia tych preparatów, pozwalając organizmowi na prawidłowe funkcjonowanie. Ciągłe przyj

-mowanie SM może obniżyć tolerancję org a-nizmu na te substancje i prowadzić nawet do zatrzyman ia własnej produkcji testosteronu 15]. Nadużywający SM stosują mieszanki różnych

SM,takżez dodatkaminiesteroidowymi. w celu maksymalizacj iichdziałania.

Psychoaktywne działanie SM jest znacznie

słabsze i odmienne od innych substancji uza

-leżniających. Główną różnicą jest fakt, że SM nie powodują gwałtowanego wzrostu stężenia

neuroprzekaźnika- dopaminy - odpowiedzial -nego za efekt euforii (Rhigh").Jednakże długo­

trwałe zażywanie SM wpływa na przepływy

w

mózgu niektórych substancji, takich jak np.

dopamina, serotonina i opioidy, co może mieć

wpływ na nastrój i zachowania. Nadużywanie SMmoże prowadzićdo agresji iinnych prob le-mów psychicznych. Niektóre osoby stosujące

18

SM mogą doświadczać poleps zenia sa mo-poczucia, ale też zmian nastroju, symptomów maniakalnych, irytacji, a nawet agresji wyraża­ jących się atakami wandalizmu , zuchwałymi kradzieżami czy napadami z bronią w ręku. Obserwuje _się niekiedy _{paranoidalną zazdrość.} tendencję do okłamywania, osłabiony rozsądek wynikającyz poczucia niepokonania 16].

StosowanieSMmożejednakprowadzićdouzależ­ nienia,co potwierdzają doświadczenianazwierzętach. ludzie często nie ustają w podawaniu SM pomimo narastających problemów fizycznych i negatywnego wpływu na relacje międzyludzkie. Uzależn ieniodSM wydająnate preparatyznaczne sumy _pieniędzy15].

Osoby stosujące SM w momencie przerwa nia ich podawania doświadczają symptomów wycofania.

Wyraża siętowaha niami nastroju, zmęczeniem, utra

-tą apetytu, bezsennością

czy

obniżeniem libido, co może skutkować nadużywaniem SM. Jednym z naj

-bardziej niebezpieczn ych symptomów jest depresja

prowadząca do samobój stw a. Niektórzy uzależnieni od SM mogą "przerzucać się" na narkotyki w celu przeciwdziałania negatyw nym skutkom stosowania steroidów. Np. w badan iach nad _{heroinłstami} stwier-dzono,że około9% z nich stosowało wcześniej SM. W tej dziewięcioprocentowej grupie aż 86% używało opiatów w celu _{przeciwdziałania bezsenności} i roz-drażnieniu wynikającemu z zaprzestan ia podawania

SM

[

2].

- Nadużywanie SM może prowadzićdo poważ­ nych, a nawet nieodwracalnych problemów zdrowo tnych. _Jedną z najpowainiejszych kon-sekwencji związanych z nadużywaniem SM są uszkodzenia nerek i wątroby oraz problemy sercowo-naczyniowe, z powiększeniem serca włącznie, wysokie ciśnienie krwi, zmia ny stę­ żenia cholesterolu prowadzące do zwiększenia ryzyka ataku czyzawałuserca,nawet umłodych osób. Częste stosowanie SM może spowodo-waćpojawieniesię trądziku ,wstrzymywaniemo -czu oraz innych schorzeń w zależności od płci i wieku. SM zakłócają u mężczyzn normalną produkcję hormonów w organizmie, powodując zmiany odwracalne i nieodwracalne. Do zmian odwracalnychzaliczasię zmniejszonąprodukcję spermy iatrofię jąder (zmniejszenie się ro zmia-ru jąder) . Zmiany nieodwracalne to łysienie irozrost sutków (ginekomastia).Wzrastaryzyko wystąpienia raka prostaty.W trakcie badańnad kulturystami u ponad połowy badanych stwie r-dzono_{atrofięjąder}i_{ginekomastię}

{7]

.

UkobietSMpowodująmaskulinizację.Zmniejszają się piersi ispada zawartośćtkankitłuszczowej. Może pojawiać się zarost na twarzy, łysienie typo we dla mężczyzn, zmiany cyklu lub wstrzymanie miesiączki, powiększeniełechtaczkii_obniżenietembru_głosu.

U nastolatk6w stosowanie SM może skutkować zahamowaniem wzrostu z powodu osiągnięcia

śniejszej dojrzałości szkieletu i przyspieszeniezmian w dojrzewaniu płciowym.

Ponadto osoby wstrzykujące steroidy są dodat -kowo narażone na przekazywanie wirusów HIV/ AIDS czy żółtaczki typu B i C. Niektóre, zwłaszcza sfałszowane SM, produkowane są w niesterylnych warunkach,co możestwarzać ryzyko infekcji wiruso -wych.Nadużywający SM narażają się teżna infekcje bakteryjne, jak zapalenie wsierdzia. Dotyc hczasowe badania sfałszowanych SM w postaci płynów do

wstrzykiwańprzeprowadzonew Narodowym Instytucie Leków w Warszawie nie wykazały skażeń w postaci wirusów czy bakterii.Wynika to ze stosowanejw tych preparatach olejowej bazy.

Tabela1Potencialnezagrożeniazdrowiawynikające znadużywan i asteroidów anaboliczno-androgennych

wedługNationalInstitute ofDrugAbuse[2J

Układ System Skóra

hormonalny mięśniowo- -trądzik -szkieletowy -torbiele Umężczyzn: -niższywzrost

-bezpłodność -nadrywanie

-rozrostpiersi ścięgien -zmniejszanie

Układ Infekcje

sięjąder

sercow o- - HIV/AIDS U kobiet: -naczyniowy -żółtaczkatypu

-powiększenie -atakiizawał Bi C łechtaczki serca

-dodatkowe -powiększenie owłosienie prawejkomory na ciele serca

U obu płci: Wątroba_-nowotwór Skutki_{psychiatryczne} -łysienietypu _{-prosowate -myśli}

męskiego _{wylewy krwawe samobójcze}

- manie

-ułudy (d elusions)

Wprowadzan ie steroidów anabctlczno-androqen-nych (SM) do obrotu

Preparaty anaboliczno-androgenne (SM) z uwagi na bardzo silne działaniefarmakologiczne kwalifikowane

są w Polsce jako produkty lecznicze w rozumieniu ustawy Prawo farmaceutyczne z dnia 6 września 2001

r

.

(PF)[8].

Pojęcie produktu leczniczego definiowane wart.2 pkt 32 PF odnosi się do gotowego do zastosowania produktu mającego stosowaną formulację (postać

farmaceutyczną) oraz obiektywnie udowodnione właściwości farmakologiczne ukierunkowane na przy -wrócenie poprawienia lub modyfikacji fizjologicznych funkcj i organizmu. Warunek spełnienia obiektywnie zweryfikowanych właściwości produktu leczniczego uzupełnia subiektywna i niezależna przesłanka doty-cząca prezentacji rynkowej produktu jako mającego właściwościzapobieganialub leczeniachorób. W takiej

PROBLEMY KRYMINALISTYKI287( 1) 2015

sytuacjiprodukt,który niema(SM),ale prezentowany zgodn ie zdeklaracją producenta lubwprowadzające­ godoobrotubędzietraktowanyjako produktleczniczy w rozumieniupowołanejustawy.

W celu zapewnienia bezpieczeństwa w przypadku jednoc zesnego spełnienia kryteriów produktu lecz -niczego oraz innego rodzaju produktu (suplementu diety,odżywki, kosmetyku )pierwszeństwomazawsze kwalifikacjajako produktuleczniczego- art.3aPF

Wskazać należy,iżcodozasady przed wprowadze -niemnapolsk irynek, z uwagi na zapewnieniewymagań jakości, skuteczności i bezpieczeństwa stosowania, każdy produkt lecz niczy podlega procedurzeu zyska-nia pozwolenia na dopuszczen ie do obrotu, potwier-dzającej spełnienie tych wymagań. Wnioskodawcą o wydanie pozwolenia jest podmiot odpowiedzialny, na którym ciąży odpowiedzialność prawna za produkt leczniczy. Pozwolenie na dopuszczenie jest wyda-wane przez Prezesa Urzęd u Rejestracji Produktów Leczniczych, Wyrobów Medycznych i Środków Biobóiczych w Warszawie lub przez odpowiednie organy Unii Europejskiej w przypadku produktów leczniczych dopuszczonych w procedurze centralnej na tereniecałej Unii Europejskiej. Informacje o fakcie uzyskania pozwolenia na dopuszczenie do obrotu ujawniane są na opakowaniu produktu leczniczego. Nie można wprowadzać produktu leczniczego do obrotu bez pozw olenia na dopuszczenie do obrotu

(wyjątki stanowią leki apteczne, leki recepturowe,

półprodukty przeznaczone do wytwarzania, produkty zimportu docelowego).

Produkty lecznicze mające pozwolenie na dopusz-czenie doobrotu mogą byćprzedmiotem obrotuprzez ściśle określone podmioty, które uzyskały stosowne zezwolenie na prowadzenie takiej działalności hur -towej lub detalicznej apteki, wydane przez organy

Państwowej InspekcjiFarmaceutycznej [8].

Dopuszczenia produktów leczniczych do obrotu na terenie Polski w procedurze narodowej dokonuje Prezes Urzędu Rejestracji Produktów Leczniczych, Wyrobów Medycznych i Środków Biobójczych w Warszawiez siedzibą przy Al.Jerozolimskich 181C, 02-222 w Warszawie, wydając stosowną decyzję ad-ministracyjną stanowiącą pozwolenie na dopuszcze -nie do obrotu.Decyzja ta wydawanajest na podstawie wniosku złożonegoprzez podmiot odpowiedzialnyza wprowadzeniedo obrotu produktuleczniczego.

Karnoprawne ograniczenia obrotu ster oidami anaboliczno-androgennymi(SM)

w

naszym kraju Podstawowym przepisem san kcjonującym odpow

ie-dzialność karną za niezgodne zprawem wpro wadze-nie do obrotu produktów leczniczych zawierających w swoim składzie SM jest art. 124 PF. Znamiona czynu zabronionego opisanego wart.124PFpolegają na wprowadzeniudo obrotulub przechowaniu w celu

ZPRAKTYKI

wprowadzenia do obrotu produktu leczniczego, bez pozwoleniana dopuszczenie do obrotu.Występekten zagrożonyjestkarągrzywny,karąograniczeniawolno -ścialbopozbawieniawolnościdolat 2.Zgodniez art.13 KK[9Jsankcjakarna obejmujerównieżstadialneformy

popełnien ia przestępstwa polegające na usiłowaniu wprowadzenia do obrotu produktu leczniczego bez pozwolenia na dopuszczenie do obrotu. Dodatkowo podkreślić należy, iż przestępstwo opisane wart.124 PFmoże być popełnionewyłącznieumyślnie.

Wskazać należy,iż zasadnicząkwestiąstrony przed -miotowejtego występku jestokolicznośćbezprawne -gowprowadzeniado obrotuprzedmiotustanowiącego produkt leczniczy, bez pozwolenia na dopuszczenie do obrotuobowiązującegow naszym krajuiwydanego dla podmiotu wprowadzającego produkt. W tej sytu

-acji należy w pierwszej kolejności zbadać, czy dany produktspełnia kryteriadefinicjiproduktu leczniczego wrozumieniuart. 2pkt 32 PF,conie jest zawszetakie oczywiste. W przypadku, kiedy wprowadzający p ro-dukt do obrotu nie ma pozwolenia na dopuszczenie do obrotudlaproduktu(ważnegow Polsce),koniecz -ne może okazać się powołanie biegłego, aby ocenił

i ustalił kwalifikację produktuw rozumieniuprzepisów prawa farmaceutycznegooraz ewentualniezbadał la

-boratoryjniefaktycznyskład jakościowyorazilościowy produktu w zakresie zgodności z tym, co deklaruje producent. Wszczególnościbardzo istotne jest to.jeśli w skład produktuwchodzą lubmogą wchodzićSM.

Bardzo ważnym i przesądzającym elementem decydującym o kwalifikacji produktu jest zawsze sposób prezentacji produktu przez osobę w prowa-dzającą do obrotu. Dla kwalifikacji produktu istotne sąinformacje zawarte naetykiecie i ulotce,informacje o składzie i funkcji produktu oraz sposób, w jaki jest on reklamowany na rynku medialnym. Dzięki temu można ustalićzamiar sprawcy w zakresieprzedmiotu czynności wykonawczej,jakimjest wprowadzeniedo obrotu produktu leczniczego. Podkreślić należy, iż w przypadkuproduktów zawierających SM przezn a-czonych do podawania u ludzi, już sama informacja

o charakterze substancji (nawet bezopisu działania)

kierunkuje kwalifikację tego produktu jako produktu

leczniczego, z uwagi na jego bardzo silne działanie farmakologiczne.

Inną kwestią jest możliwość obrony sprawcy w zakresie braku świadomości popełnienia czynu zabronionego, gdyż obejmował on swoim zamiarem wprowadzenie do obrotu produktu, który był przez niego traktowany jako produkt niebędący produktem leczniczym. W sytuacji odpowiedzialności karnej sprawca ma możliwość powoływania się na błąd co do znamion czynu zabronionego w zakresie przed

-miotuczynności wykonawczej (to znaczy co do cha -rakteru wprowadzanego do obrotuproduktu).Stanowi to błąd co do ustawowych znamion przestępstwa w rozumieniu art. 28

§

1 KK, co wyłącza umyślny charakter popełnionego czynu. Ocena winy sprawcy

20

dokonywana jest na podstawie całokształtu okoucz-ności dowodowych. Z tego powodu istotne jestzgro

-madzenie materiału dowodowego w takim zakresie, aby uniknąć polemiki co do pozostawianiaw błędzie sprawcy.Chodzi tu o wszelkieokoliczności dotyczące powszechnieznanychwłaściwościproduktu,sposobu opisu na etykiecie i ulotkach oraz innych zachowań sprawcy wprowadzającego produkt do obrotu; rola

biegłegowydajesię tu konieczna.

Wyraźnie podkreślić należy, iż posiadanie su b-stancji czynnej SM jako surowca farmaceutycznego w świetle art. 2 pkt 40 PF nie konkretyzuje przed

-miotu przestępstwa określonego w art. 124 PF, gdyż samo posiadanie surowca nie jest traktowane jako przygotowanie do wprowadzeniado obrotu produktu leczniczego. W obecnym stanie prawnym surowce farmaceutyczne w postaci substancji zawierających

związki chemiczne SAA (do czasu, kiedy nie staną

się gotowym produktem mającym określoną postać farmaceutyczną) co do zasady podlegają regulacjom ustawy zdnia 25 lutego 2011 r. o substancjach che -micznych i ich mieszaninach (Dz.U. Nr 63, poz. 322) (10). Faza przygotowania zmierzająca do wprowa

-dzenia produktu leczniczego bez pozwolenia na dopuszczenie do obrotu (poza etapem przechowania

w celuwprowadzeniado obrotuproduktu leczniczego zgodniezdyspozycjąart.124PF)równieżnie podlega penalizacji zgodniez ogólnymi zasadami prawa kar

-nego art. 16

§

2 KK. Szczególneuregulowaniaw tej materii zawartesą w stosunkudo substancji psyche -tropowych orazodurzającychwrozumieniuprzepisów ustawy z dnia 29 lipca 2005 r. o przeciwdziałaniu narkomanii (tj.: Dz.U.z 2012 r.poz. 124 zezm.) [11]. Wart. 56 ust. 1powołanej ustawy opisuje się nastę­ pująceznamionaczynuzabronionego: wprowadzanie do obrotu środków odurzających, substancji psyche

-trapowych lubsłomymakowejalbo uczestnictwowta -kim obrocie wbrew przepisomart.33-35 i37 ustawy.

Sankcja karnaza naruszenie tegoprzepisuto grzywna

i kara pozbawienia wolności od 6 miesięcy do lat 8. Dodatkowowart.57 ust. 1 penalizacja obejmujefazę przygotowaniaprzestępstwa opisaną wart. 56 ust. 1 powołanejustawy.Ważnajestokoliczność , iż sankcja

karna obejmuje swoim zakresem wszystkie produkty, półprodukty, surowce, w których zawartajestzakaza -na substancja.Podany przykład ma charakterczysto

akademicki, gdyż substancje z grupy SM nie są umieszczonew wykazachsubstancjiodurzającychani psychotropowych wymienionych w powołanej usta -wie,cowykluczamożliwośćstosowania przepisów tej szczególnej ustawy do tychsubstancji.

Kolejną istotną kwestią jestznamię czasownikowe opisane wart. 124 PF "wprowadza do obrotu", ro -zumiane jako czynność jednokrotna. Oznacza to, iż

osoba, która prowadzi obrót produktem leczniczym wprowadzonym do obrotu przez inną osobę, nie jest objęta zakresem powołanego przepisu. Wynika z tego, iżzawprowadzenie do obrotumożecepowa -PROBLEMY KRYMINALISTY KI 287(1)2015

dać jedynie osoba, która jako pierwsza wprowadziła produkt do obrotu w naszym kraju. Kolejne osoby, któreuczestnicząwcałym łańcuchuobrotu produktem leczniczym nie ponoszą odpowiedzialności karnej, nawet jeśli mają świadomość, iż produkt nie ma po. zwoleniana dopuszczeniedo obrotu (Por. WyrokSądu Najwyźszeqo z dnia 10 stycznia 2007 r. sygn. akt IV KK 426/06 [12]).Prostyzabieg legislacyjnypolegający nadoprecyzowaniu znamionaczasownikowegoczynu zabronionego wart. 124 PF na "Kto wprowadza do obrotu lub prowadzi obrót" spowoduje poszerzenie zakresuochrony karnoprawnej.

Problem w zakresie ochrony przed nielegalnym wprowadzeniem do obrotu produktów leczniczych, w tym zawierających SM, dotyczy w głównej tnie-rze procederu fałszowania produktów leczniczych. Niestety de lege latabrak jest definicjiproduktu l ecz-niczego sfałszowanego (pojęcieto winno obejmować zafałszowania produktu co do jego: tożsamości , pochodzenia oraz historii). Mając na względzie bar

-dzo wysoki stopień szkodliwości społecznej takich czynów oraz poważne zagrożen iedla życia i zdrowia pacjentów, należy uznać istniejące w tym zakresie instrumenty praw neprawa karnego służące ochronie przedfałszerstwam izamałoskuteczne i n

iedoskona-te. Zakres istniejącej regulacji karnej przyjętej wart. 124 PF(którego znamiona przedmiotowe mogą obe ]-mować część stanów faktycznych polegających na fałszowaniu produktów leczniczych) należy uznać za fragmentaryczny, a sankcje karne za mało dolegliwe wobec stopnia zagrożenia społecznego stosunku do

przestępstw o podobnych znamionach polegających nafałszerstwie,przykładowo:

- podr abianie lub przerabianie dokumentów -sankcjatokara grzywny,karaograniczenia wol-ności albo pozbaw ieniawolności od 3 miesięcy do lat 5,przy czym karanejest również stadium przygotowania doprzestępstwa(art.270 KK), - podrabianie lub przerabianie pieniędzy-

sank-cja to kara pozbawienia wolności na czas nie krótszy niż lat 5 albo kara 25 lat pozbawienia wolności(art.310KK).

Zawszew przypadku stwierdzeniaproduktu lecz ni-czego nielegaln ie wprowadzonego do obrotu należy postawićpytanie,gdziezostałwytworzonyi czy dzlat a-nlazwiązanezwytwarzaniembyłyzgodniezprawem? Należy mieć na uwadze możliwość przyjęcia kwalift

-kac]!odrębnegoczynuzabronionegoopisanegowart.

125 PF,który penaliżuje postępowan ie polegające na podejmowaniu działal ności gospodarczej w zakresie wytwarzania lub importu produktu leczniczego bez uzyskania zezwolenia.Wytwarzaniewświetleart.2 pkt 42 PFjest traktowane jako działanie bardzo szerokie

i obejmuje wszelkie możliwe czynności prowadzące do powstaniaproduktu leczniczego,włączniez pako -waniem, przepakowywaniem imagazynowan iemwła­ snych produktów.Natomiast import w rozumieniu art. 2 pkt 7a PFjest każdym działaniem polegającym na

PROBLEMY KRYMINALISTYKI287(1)2015

sprowadzaniugotowego produktu leczniczego spoza Unii Europejskiej. Zezwolenia na wytwarzanie lub i m-port produktów lecz niczych w Polsce wydaje Główny

Inspektor Farmaceu tyczn y. Występek polegający na prowadzeniu nawet jednego z etapów wytwarzania lubimpo rtu produktu leczniczegozagrożonyjest karą grzywny, karą ograniczenia wolności albo pozbaw ie-niawolnoścido lat2. Ujawnienie nielegalnego miejsca wytwarzania produktów leczniczych zawierających

wswoim składzie SM,zuwagi nabrak warunków do profesjonalnego wytwarzania, może stanowić poten -cjalne zagrożeniedlaśrodowiskanaturalnego orazdla zdrowia i życia osób zamieszkujących wjego bezp

o-średniej bliskości, z uwagi na niekontrolowane prze -nikanie do otoczenia odpadów uwalnianych w toku procesu wytwarzania tego typu produktów. Jest to odrębnyproblem iwykraczapozaramyartykułu.

Możliwość postawienia zarzutówosobom n ielegaI-nie wprowadzającym produkty lecznicze zawierające

w

swoim składzieSM niejestograniczona wyłącznie

przepisami prawa farmaceutycznego.W tym miejscu warto powołać się na art. 165

§

1 pkt 2 KK, który kwalifikuje jakoczyn zabro niony sprowadzenieniebez

-pieczeństwadla życia lubzdrowiawielu osób albo dla mienia w wielkich rozmiarach, w związku z wyrab ia-niem lub wprowa dzeniem do obrotu szkodliwych dla zdrowia substancji, środków spożywczych lub innych artykułów powszechneg o użytku lub też środków far -maceutyczn ych nieodpowiadających obowiązującym warunkom jakości.Sankcja za spowodowanie takiego czynu jest dolegliwa- kara pozbawienia wolności od 6miesięcydo lat 8.Dalsze paragrafyart.165 prz ewidu-ją sankcjęzadziałanie nieumyślneorazkwalifikowaną odmianę tego przestępstwa skutkującą śmiercią lub

ciężkimuszczerbkiem nazdrowiu wielu osób.Zuwagi na to, iż przepis obejmuje sankcję za spowodowanie realnego i konkretnego niebezpieczeństwa, związa­

ną z określonymi skutkami wprowadzenia do obrotu produktu leczniczego, postawienie zarzutu sprawcy w tym zakresie wymaga dużego nakładu pracy przy gromadzeniu materiału dowodowego. Konieczne

jest tu zasięgnięcie bardzo specjalistycznych opinii

biegłych, w tym w zakresie tarmakcloqiczno-tc ksy-kologicznych co do moźfiwych skutków stosowan ia danego produktu.W sytuacjinielegalnejprod ukcji lub obrotu produktami zawierającymi w swoim składzie SAAzawsze należy rozważyć możliwość kumulatyw -nego zastosowa nia przepisu art. 165

§

1 pkt 2 KK w zbiegu z art. 124 PF lub 125 PF, szczególniejeśli

mamy do czynienia z wprowadzeniem do obrotu d u-żych ilości tegotypu produktóworazgdy opakowania niezawierająetykieti ulotekz rzetelnymiinformacjami o działaniu produktu lub z opisu wynika, że produkt służy do celów pozamedycznych,jako środek dooln -gującyczy przyspieszający wzrost masyciała.

Należy również uwzględnić możliwość wy korzy-stania w opisie czynu zabronionego związanego z nielegalnymwprowadzaniemproduktuzaw

Z PRAKTYKI

go W swoim składzie SM, znamiona czynu opisane wart.l60 KK.Przepis ten penaliżujeczyn polegający na narażeniu człowieka na bezpośrednie n iebezpie-cze ństwo utraty życia albo ciężkiego uszczerbku na zdrowiu. Narażenie na niebezpieczeństwo polega na stworzeniu przez sprawcę takiej sytuacji faktycznej, w której istnieje bezpośrednie niebezpieczeństwo, grożącerealnienastąpieniemskutku w postaciśmierci

lub ciężkiego uszkodzenia ciała względnie ciężkiego

rozstroju zdrowia człowieka. Bezpośredniość realnie grożącego niebezpieczeństwa oznacza , iż w sytuacji przezsprawcę już stworzonej,awięcbez dalszejakcji z jego strony,istnieje duże prawdopodobieństwo na

-stąpienia w najbliższej chwili wymienionych skutków (tak: Wyrok Sądu Najwyższego z dnia 29 listopada 1973 r. sygn. akt RW 902/73 (131). Taka możliwość

może wystąpić, jeśli wprowadzany do obrotu prod ukt leczniczy zawierający w składzie SM. nie zawiera informacji dotyczących jego właściwości i sposobu stosowania bądź przekazuje informacje o stosowa -niu poza wskazaniami medycznymi . Zagrożeniem związanym ze stosowaniem tego typu produktów może być również brak nadzoru lekarza. W takiej sytuacji oczywiście koniecznejest zasięgnięcie opinii biegłego, który oceni potencjalne zagrożenie zwią­ zane z wprowadzeniemdo obrotu produktu. Sankcja karna,jakiej podlega sprawca czynu z art. 160

§

l, to karapozbawienia wolności do lat 3. W przypad·

ku gdy sprawca działa nieumyślnie, podlega karze ograniczenia wolności albo pozbawienia wolności do roku.

Oczywiście nie można pominąć znamion innych czynów zabronionych, jakie mogą się wiązać z pro -cederemnielegalnegoobrotu produktami leczniczymi, w szczególności udziału w zorganizowanej grupie przestępczej(art. 256 KK) czypraniubrudnychpienię­ dzy uzyskiwanych ztego przestępstwa (art. 299 KK), ale szczegółowa analiza tej kwestii wykracza poza ramy niniejszejpublikacji.

Na marginesie wskazać należy, że niepokojące jest to, iż nasz kraj, pomimo upomnienia Komisji Europejskiej,opóźniasięod 2 stycznia 2013 r. z i mple-mentacjądyrektywy Parlamentu Europejskiego i Rady 2011/62IUE z dnia a czerwca 2011 r. zmieniającej dyrektywę 2001/83IWE w sprawie wspólnotowego kodeksu odnoszącego się do produktów leczniczych stoso wanych u ludzi - w zakresiezapobiegan iawpro -wadzaniu sfałszowanych produktów leczniczych do legalnego łańcucha dystrybu cji (Dz.Urz. UE. L 2011 Nr 174, str. 74 (141). Przepisy powołanej dyrektywy nałożyły na kraj członkowski obowiązek wdrożenia całegoszeregudziałań (w tym legislacyjnych,również w obszarze prawa karnego) zmierzających do wpro-wadzania proporcjonalnych i adekwatnyc h środków w celu zabezpieczania społeczeństwa przed proce -derem fałszowania produktów leczniczych. W szcze -gólności w dyrektywie zdefiniowano pojęcie produktu leczn iczegosfałszowanegojako przedstawianego tat

-22

szywie w zakresie tożsamości lub pochodzen ia lub jegohistorii.

Uwag i o zwalczan iu nielegal ne go obrotu pr epa-ratami ze steroidami anaboliczno-androgennymi w StanachZjednoczonych

Dla porówna nia statusu SM w Polsce z regulacjami prawnymiwinnychpaństwachprzedstawionopozycję tychpreparatówwStanach Zjednoczonych .

Ustawa o kontroli steroidów anabolicznych _ AnabolicSteroid Act 2004 (15]- zostałaprzygotowa -na z zamysłem ograniczenia nadużywania steroidów anaboliczno-androgennych (SM) przez sportowców i nastoletnią młodzież. Jest to ustawa restrykcyjna, która została uchwalona w Stanach Zjednoczonych po wieloletniejdyskusji,którarozpoczęłasięw latach osiemdziesiątych ubiegłego wieku. W krajach Unii Europejskiej podejście do problematyki SM jest b ar-dziej liberalne [16].

AnabolicSteroid

Act

2004 zawierazbiór przepisów karnych wynikających z nielegalnego wprowadzania SM doobrotu.

Steroidy anaboliczno -androgenne znalazły się w KodeksiekarnymStanówZjednoczonych (U.S.Code) - 21 U.S.C.

§

818 [17]. w Wykazie 111 (Sc hed ule 111) stanowiącym jego integralną część (lal. Wymienia siętam substancje, którewedług ustawodawcy mogą prowadzić do średniego uzależnienia fizycznego czy silnegouzależnieniapsychicznego.

Przepis tego kodeksu - 21 U.S.C.

§

841(b)t (D)(17) - stanowi: "kto rozmyślnie i świadomie rozprowadza substancjekontrolowaneznajdujące sięw Wykazie III może byćskazany na karędo 5 lat pozbawienia wol-ności, ajeśli osoba tabyła skazanawcześniej praw o-mocnym wyrokiem za przestępstwo narkotykowe, to karamożezostaćpodwyższonado10 latpozbawienia wolności. Kara może zostać zdublowana,jeśli osoba dostarcza narkotyki osobom poniżej 21. roku życia albo wpobliżugimnazjówiszkółśrednich".

Przestępstwa powiązanez WykazemIII traktowane są zgodnie z przepisami USSG w oparciu o poziom przestępstwzprzedziałówod 6 do 20 (19].

Podczas gdy wysokość kar za większość p rze-stępstw narkotykowych wymierzana na podstawie

§

2Dl.l opierasięna stwierdzonej wadze narkotyków będących przedmiotem przestępstwa, to odmlen -ną procedurę stosuje się do substancji zawartych w Wykazie III. Dla przestępstw w tej kategorii wpro -wadzono pojęciejednostek.units".W przypadku ste -roidów anabolicznych (SM ) za jednostkę uznaje się 50 tableteklub 10 mipłynu do wstrzykiwań. Oznacza to,żedlawymierzeniatej samejkarydlaSMwymaga -najestwiększailośćsubstancjianiżeliinnych su bstan-cjikontrolowan ych z Wykazu III.Wprzypadku tabletek może to być różnica pięćdziesięciokrotna, a w przy -padkupłynówdowstrzykiwań- dwudziestokrotna.

Kształt i treść Ustawy Anabol ic Steroid Act 2004 op arte były na poprzednich regulacjach prawnych.

W 1990roku uchwalono ustawę oobrocie steroidam i

anabolicznymi The Steroid Trafficing Act 1990 [17].

Istot nym uregulowaniem w tej ustawie było

przenie-sienie prowadzenia dochodzeń i zdolności

wpro-wadzania zarządzeń w tej kwestii z FDA (Food and

Drug Adminlstratio n - instytucji kontrolującej obrót

żywnością i produktam i leczni czymi) do DEA (Drug Enforcement Administrat ion - agencji monitorującej

izwalczającej przestępczość narkotykową)oraz nato -żenie naagendyrządoweStanów Zjednoczonychna -kazuwłączeniaproblematykisteroid ów anabolicznych

do programów prewencjiido procedur postępowania

z narkotykami.Kolejna ustawa senatu o kontroliprze

-stępstw (Crime Centroled Act No. 3266) [20] po raz

pierwszywłączyła stero idy anaboliczne do Wykazu III

i podniosła karę za nielega lne wprowadzanie do ob-rotu lub posiadanie z zamiarem wprowadzania do

obrotu hormonu wzrost u HGH (sornatot ropiny) do 5lat

pozbawienia wol ności i podwajała tę karę, jeśli

prze-stępstwa dotyczyłonieletnich.

Również w 1990 roku zespół Komisji Roboczej

ds. Narkotyków przygotował Raport o Steroidach,

dołączony do ustawy Crime Controled Act No. 3266

jako Załączn ik B (the Stercios Report - Appendix BJ

[17}. W raporcie uwzględniono sposób stosowania

steroidów anabolicznych w tzw. cyklach , odmienny

od podawania innych substancji umieszczonych

w Wykazie III. Polega on na podawaniu SM zarów

-no w postaci tabletek, jak i płynów do wstrzykiwań

metodą zwiększania dawek tygodniowych,a następ­ nie ich zmniejszania. Cykl taki określono średnio na

8 tygodni.W cyklu założono stosowanie 196 tabletek

lub 1150 mg substancji czynnej we wstrzykiwanym

płyniez preparatem SAA.Ten sposób podawaniaSAA

w cyklach przejęto z procedur przyjętychprzez FDA.

Przyjęcie dla SM schematu zakładającego jeden typ

takiego preparatu jako jednostki ("unit"), niezależnie

od rodzaju substancji czynnych, postaci, potencjału

działania, powodowało znacz ny rozdźwięk pomiędzy

winą i karą. Zespół Komisji Roboczej zaproponował rozwiązanietego problemu przez zastosowanie

prze-licznikaSM- 1 jednostka("unit ")=2 gramy innej sub

-stancji z Wykazu III. Aktualnie wszystkie substancje

z Wykazu III,zgodnie przepisamiUSSG

§

2D1.1,t

rak-towane sąjako jednostki("units"),w przeliczeniu wagi

konkretnej substancji na wagę marihuany. Komisja

ostatecznieprzyjęła,żeosobastosującaSAAprzecięt­

niezażywapięćjednostek wośmiotygodniowymcyklu, a dilerrozprowad za250 jednostek w wypadku więcej

niżjednego cyklu dla 15 osób.Wedługdanych USADA

- Agencji Antydopingowej Stanów Zjednoczonych

(za USSC 2006 Report (17])- maksymalny wyrokza

przestępstwa związane z substancjami z Wykazu III

z poziomu 20 w 2004 roku wynosił 33-41 miesięcy

pozbaw ienia wolności i związany był z posiadaniem

40000-60000 jednostek. Wnioskowano, aby wyso

-PROBLEMY KRYMINALISTYKI287(1) 2015

kość takiego wyroku mogła ulec podwojeniu w przy-padku,jeśli przestępstwomiałobymiejsce koło szkoły

albo obiektów sportowych,czyli najczęstszych miejsc

nielegalnego rozprowadzan ia SM. Lista substancji

niedozwolonych do używania przez sportowców jest

w USA nieusta nn ie uaktu alniana[21].

Od około 1998 roku pojawiły się w Stanach Zjednoczonych "desig ner steroids" i .precursor ste

-roids",odpowiedniki dopalaczy na rynku klasycznych

narkotyków. Częste zmiany postaci chemicznej sub

-stancjiczynnejpozwalały nasprzedażtakichprepara

-tów jako suplemen-tów diety.

Skala dostępności SM jest monitorowan a przez

GAO(United States GovermentalAccountabilltyOffice

- UrządStatystyczny USA) [221 .

Wraporciestw ierdzasię,że służby państwoweUSA

napotykają na szereg problemów z kontrolowaniem

obrotuSAA nate renie swojego kraju.Wynikato przede

wszystkim z faktu sprowadzania zdecydowanej więk­

szości tych preparatów z zagranicy, powszechnego

korzystania z Int ernet u w zamawianiu SAA i koniecz

-ności sprawdzaniaolbrzymiejmasy przesyłek na

gra-nicach USA przez służbycelne i graniczne (Customs

and BorderPatrolAgency- CPB)w celuzapobiegan ia

napływu SAA na terytorium Stanów Zjednoczonych

i ze stosunkowo niskichwyrokówwynikającychze s

to-sowania federalnych przepisów karania przestępców

sprowadzających nielegalnieSM.

Steroidy anaboliczno-androgenne (SAA) w epo

-ce przedinternetowej były przemycane do Stanów

Zjednoczonych i sprzedawane na terenie obiektów

sportowych lub w bezpośredniej sprzedaży

oferent--klient (19], co pozwalało na łatwiejszą kontrolę tych

substancji.

Wiele SAA w USA pochodzi z Meksyku iz innych

państw, jak Rosja, Rumunia, Grecja, co pośrednio

wynika zlegalnejdostępnościSM w tychkrajachbez

recepty.Po zakupieSMsą jużnielegalniep

rzemyca-ne doUSA.Przemytnicy zbierajązam ówienia od k

lien-tów,główniedrogą internetowąoraztelefonicznie.Po

otrzymaniuprzedpłatod klientówzakupująSAA w

ap-tekach krajów ,w których _możnaje _nabyćlegalnie bez

recept y.Zdarza się, że przesyłki z SAAsą przesyłane

do osób pośredniczących w dalszej przesyłce tych

preparatów do konkretnych klientów("remailers").

Internetowyobrót SAA

Internet jest podstawowym medium w nielegalnym

obrocie SAA.Tą drogąkliencidowiadująsięo warunki

transakcji iskładajązamówienia.

Sprzedaż wysyłkowa produktów leczniczych

w Polsce jestzdefiniowanawart.2 punkt 37 aa usta

-wy

prawo farmaceutyczne (8]. Odbywa się ona na

podstawie umowysprzedażyzawieranej z pacjentem

przy wykorzystani u środków porozumiewania się na

odległość, w tym poczty elektronicznej,w rozumieniu 23

ZPRAKTYKI

ustawy z dnia 18 lipca 2002 r. o świadczeniu usług

drogą elektroniczną(24).Sprzedażnaodległośćprzez apteki ogólnodostępne i punkty aptec zne w naszym krajumożedotyczyć wyłącznieproduktó w leczniczych OTC wydawanych bez recepty. Preparaty anabol icz-no-androgenne ze względu na deklarowany skład

jakościowywinny byćwydawanewyłączniez przepisu lekarzawaptece lubwpunkcie aptecznym.Wyklucza to legalneprzesyłanieSM drogąwysyłkową.

Wpraktycewykonywania opiniikryminalistycznych wNarodowym InstytucieLekówbadane byływ więk­ szości zagraniczne preparaty z SM zabezpieczane z nielegalnegorynkuleków,którenielegalniesprzed a-wano przez Internet. Należy zaznaczyć, że w ofercie dostępnej w Internecie spotykane są również polskie produktyzawierająceSAA.

Odrębną kwestią jest przywóz z zagranicy na

własne potrzeby produktów leczniczych dostępnych na receptę, w tym mających status SAA.Posiadanie

załączonych preparatów na własne potrzeby jest d o-zwolone na terytorium RP. Zgod nie z art.

68

ustawy prawofarmaceutyczne(8)niewymagazgodyministra

właściwego do spraw zdrowia przywóz z zagranicy

produktu leczniczego na własne potrzeby lecznicze w liczbienieprzekraczającejpięciunajmniejszych o pa-kowań. Wstosunku doproduktów niedopuszczonych do obrotunaterenieRP niemamy informacjio wi

elko-ścinajmniejszego opakowania.Wypływatuokreślenie wielkości najmniejszego opakowania. W Narodowym Instytucie Leków przyjęto, że jest to ilość preparatu zapisana na najmniejszym opakowaniu detalicznym. Może to być opakowanie kartonowe z 5 ampułkam i 1mi,opakowaniekartonowe zfiolką 10mi,opakowa

-niekartonowe

z

blistremzawierającym25 tableteklub

dwa-trzyblistry zzawartością 10tabletekkażdy,

Przy sprzedaży internet owej w Stanach Zjedno

-czonych płatności dokonuje się przez przekazy

pien iężne, np.przez Western Union, PayPal, kartami kredytowymiczyprzelewami bankowymi (22].Prze syt-ki z SAA dostarczane są drogą pocztową lub przez firmykurierskie.

Niektórzy oficerowie służb wskazują, że sprzedaż

steroidów iinnych substancjisyntetyc znychmoże słu­

żyćniektóry mhandlarzomjako sprawdzenie.wejścia­

dosprzedażynarkotyków,takich jakkokaina.

Przesyłki pocztowe, które docierają do Stanów Zjednoczonych przez pocztę państwową i firmy kurierskie są przedmiotem kontroli służb celnych i granicznych (ePB) w 14 międzynarodowych agen -dach pocztowych i 29 ekspresowych agendach wy

-syłkowych rozmieszczonych na terenie całego kraju. OficerowieCPBwykorzystująw pracydoświadczenie nabyte w trakcie służby, intuicję, znajomość stosun -ków panujących w krajach, z których nadchodzą podejrzane przesyłki. Przesyłki takie są oddzielane,

prześwietlane promieniami rentgenow skimi, otwt e-rane przez inspektorów i przeszuk iwane, Trudnością w identyfikacji sposobówprzemytuSMjestich ukry

-24

wanie w drobnym sprzęcie elektronicznym, głośni­

kach,mikserach,budzikach czy książkachzwyciętymi środkami stron.

Aby wymierzyć karę dnerom nielegalnych SM , przedstawiciele prawa muszą ich najpierw ziden-tyfikować i _zgromadzić dowody _{działalności} prze

-stępczej. Jednakże dilerzy korzystają

ze

znacznego stopnia anonimowości, jaką daje Internet, niwecząc wysiłek poświęcony na ich identyfikację. Miejsca instalacji Internetu są nieustanni e zmieniane i ide n-tyfikacja sprawcó w wymaga wiele czasu i _wysiłku. Korespondencja

z

klientami odbywa się przez pocztę elektroniczną, a adresy mailowe zawierają

nieied-nokrotnie fikcyjne informacje, a bezpłatne serwisy e-mail pozwalają na częstą zmianę adresów. Praca śledczychjestutrudnianaprzezusuwaniez wiadomo -ścipocztowy ch informacjiomiejscuichpochodzenia, Np.irlandzki serwisHushmailusuwa pochodzenie ad -resu IP(InternetProtocol) i zmienia adresy IP nawła­ snychkomputerach

w

porozumiewaniusięz klientami. Sprawia to,że jeślidiler z Florydywysyła wiadomość pocztową do klienta w Virginii, to dochod zi ona do Virginiizadresem HushmailzIrlandii,a niez adresem IPdtlera(22).

States Govermental Accountabillty Oftice - Urząd Statystyczny USA przeprowadził badania e fektywno-ści aptek internetowych. Drogą internetową testowo wysłano 22 zamówienia na SM bez _składania r e-cepty. Aż. 45% aptek (10) zrealizowało zamówienie [23].Wielez tych aptek ignorowało nakazwydawania

preparatów nareceptę lub działały one w takich kr a-jach,jak Meksyk czyTajlandia,w którychSMsądo -stępne bez recepty.PrzepisyDEA(Drug Enforcement Adrninistration)obowiązujące w USA ZObowiązują le -karza,abyzdiagnozowałformalnie problemmedyczny pacjenta, Lekarz pow inien mieć: opis przebiegu ch

o-roby,wyniki przeprowadzonych _badańorazmedyczne

uzasadnionezwiązkipomiędzyokreśleniemproblemu,

historiąchoroby,wynikami badań i przepisanymipre -paratami leczniczymi. Wiele upoważnionych aptek w USA przestrzega wyżej opisanej procedury wyda -wanialeków.Inneaptekioferująkonsultacje .on-une-, sporządzająctzw.kwestionariusz medyczny,poczym możeodbyć sięrozmowa telefoniczn a. Takapraktyka nie zapew nia zgodnego z prawem kontaktu lekarz_

pacjent[23J.

Nielegaln y obrót surowcami do produkcji st ero-idów anaboliczno-androgennych

Odrębne zagadnienie w skali globalnej to _legalność

przewozulub przesyłania surowcówdo prod ukcji le -ków,zarówno substancjiczynnych(API- activepn er-maceutical ingredients),jakisubstancji pomocniczych,

W nielegalny mobrocie SM narastaproblem importu

wpostaciwiększychporcjiproszku (substancjiczynnej

preparatów), Proszki służą jako surowc e w produk cji

płynnychprod ukt ów,któreklienciwstrzykująsobiedo -mięśniowo. Przemytproszków służącychdo produkcji

SM jesttrudniejszy domonitorow aniaaniżeli przem yt gotowych produ któw.

Nadsyłanez zagranicy do Po lsk i czyste substancje czynne - podstawowy składnik leków,

w

tym SAA, występują najczęściej

w

postaci porcji proszku, np. o wadze 1 kg. Nie mogą być one traktowane jako "produkty leczniczenw rozumieniu art. 2 pkt. 32 PF

[8}.gdyżzdokumentówdołączonychdoprzesyłeknie

wynika, aby ich producent tub odbiorca przedstawiał

je jako produktymające właściwościzapobieganialub leczenia chorób występującychu ludzilubzwierzątlub podawanych

w

celuustalenia rozpoznanialub

w

celu

przyw rócenia,poprawienia czymodyfikacjifizj

oloqlcz-nych funkcji organizmu poprzez działanie far

makolo-giczne, immunolo giczne lub metaboliczne. Produkty w postaci porcji proszkuw świetle wiedzy farmaceu

-tycznejstanowiąsubstancjechemiczne- syntetyczne

hormony ludzkie mającesilnewłaściwości anabollcz

-no-androgenne. W przypadku gdy taka nadesłana

substancjaprzeznaczona będzie do sporządzania lub

wytwarzania produktów leczniczych,należy ją

trakto-wać jako surowiec farmaceutyc zny w rozumieniu art.

2 pkt 40 ustawy prawo farmaceutyczne. Z materiału

dowodowego w postaci porcji proszków i d

okumen-tów zwykle nie wynika takieprzeznaczenieproduktu.

Wobecpowyższego,wświetlezgromadzonego mate

-riałudowodowego,należytaki produkttraktowaćjako

substancję chemiczną i stosować do niego ogólne przepisyprawaobowiązującewtym zakresiewposta

-ci ustawyzdnia25lutego2011r. o substancjachche·

micznych i ich mieszaninach (Dz.U. Nr63,poz. 322)

[10].Obrótproszk ami oskładzieczystych SM oraz ich

posiadanie zgodnie z jej wymogami należy uznać za

legalne, z tym zastrzeżeniem, iż podmiotprowadzący

obrót ponosiodpowiedzialnośćcywilną,ad

ministracyj-nąikarną zawszelkienaruszenia prawnewynikające

z powołanej ustawy oraz wszelkich powszechnie

obowiązujących przepisów prawa. W przypadku gdy

podmiot wprowadzający do obrotu substancję c

he-miczną jest przedsiębiorcą w rozumieniu przepisów

ustawy zdnia z 2lipca2004 r. o swobodziedzlałalno­

ścigospodarczej (tj.Dz.U.z2010r.Nr220,poz.1447

ze zm.)[25J,stosujesiębardziejrygorystyczne wyma -gania dotyczące wprowadzania do obrotu substancji

chemicznej (w szczególności dotyczące kwalifikacji,

oznakowan ia oraz zgłoszenia substancjistwarzającej

zagrożenie). W przypad ku niedopełnienia tych obo

-wiązków zastosowanie mają właściweprzepisykarne

powołanej ustawy. Natomiast przedmiotowej ustawy

nie stosujesię w przypadkusubstancji przywożonych

na terytorium Rzeczypospolitej Poiskie],gdy ich ilość

i rodzaj wskazują na przeznaczenie wyłącznie do

celów osobistych. Co do zasady import substancji

chemicznych przez osobę fizyczną na obszar celny

Wspólnoty Europejskiej jestrównoznacznyz wprowa

-dzeniem ich do obrotu.

PROBLEM YKRY MINALISTY KI 287(1)2015

Dla porcji czystych substancji o składzie SM,

w świetle posiadanej wiedzy, Narodowy Instytut

Leków widzi jako jedyne jego znane zastosowanie

wykorzystanie

w

produkcji jako surowca t

armaceu-tycznegostanowiącego substancjęczynnąproduktów

leczniczychanabolicznychi androgennych.

Powyżej opis any status czystych czynnych sub

-stancji farmaceutyc znych jako substancji chemicz

-nych wzbudza wiele kontrowersji, zarówno u osób

zajmujących się obrotem, produkcją i kontrolą pro -duktów leczniczych w zgodZie z interesem zdrowia

publicznego, jak i pracowników organów ścigania.

Wopiniach dotyczącychsurowców zawierających

je-dynie substancje czynnedoprodukcjisteroidów

ana-bolicznych Narodowy Instytut Leków dodaje uwagę:

"W przypadku wprowadzania na polski obszar celny

przedmiotowego surowca farmaceutycznego istnieje

realnezagrożenie, iżwykorzystanyon zostanie dop

o-dejmowania bez wymaganego zezwolenia działal no­

ści związanej z wywarzaniem produktów leczniczych

nieposiadającyc h pozwolenia na dopuszczenie do

obrotu. Charakter zabezpieczonej substancji czynnej

farmaceutycznej (surowca farmaceutycznego), która

zawartajest w produktach leczniczych i nie możebyć

stosowana bezprzypisuinadzorulekarza,możewna

-stępstwie wprowadzenia do obrotu takich produktów

skutkować zagrożeniem dla zdrowia, a nawet życia,

osób jestosujących".

W przesyłkach pocztowych i kurierskich spotyka

się także substancj e, które mogą stanowić póHa

bry-kat, część składową produktów - leków j żywności

i służyć tym samy m do ich produkcji. Mogą to być

składniki występującewmasietabletkowej leków czy

suplementów diety, barwniki spożywcze oraz dodat

-ki smakowe . W przypadku powyższych substancji

pomocniczych stosuje się analogiczne przepisy jak

w przypadku substancji czynnych, traktując je jako

substancjechemiczne.

W innych krajach, np. w Stanach Zjednoczonych,

preparaty ze steroidami anaboliczno- androge nnymi

znajdują się wśród substancji kont rolowanychustawą

o kontroli steroidów anabolicznych (Anabolic Steroid Act 2004)(18].

Pod sumowanie

Konstrukcja obowiązujących przepisów karnych

zarówno kodeksowych , jak i pozakodeksowych

w zakresie kryminalizacji i penalizacji nie sprzyja

skutecznej ochronie przed procederem nielegalnego

wprowadzania do obrotu steroidów ana

boliczno-an-drogennych na rynku polskim. Produkty zawierające

SM co do zasady kwalifikowane są jako produkty

lecznicze mające kategorię dostępności "wydawany

z przepisu lekarza", a ich dop uszczeniem do obrotu

zajmujesię Urząd Rejestracji Produktów Leczniczych,

Wyrobów Medycznych i Środków Biobójczych.

ZI'RAKTYKJ

Problem jest w tym. iż przepisy karne prawa tarma -ceutycznego na równi penalizują wprowadzenie do obrotu bez pozwolenia produktów silnie i bardzo silnie działających z produktami niewykazuiącymi

takich właściwości. Poza ustawą o przeciwdziałaniu

narkomanii nie ma szczególnych przepisów chronią­

cych zdrowie publiczne przed możliwością niekon

-trolowanego wprowadzania do obrotu produktów

zawierających substancje bardzo silnie działające.

w tym SM. Stosowanie kodeksowych przepisów prawa karnego, z uwagi na zakres ogólnyzakres pe -nalizacj i, nie zawsze umożliwia postawienie zarzutu sprawcy tego rodzajuczynów.

WStanach Zjednoczonych SM traktowa nesąjako substancje kontrolowane, a ich obecnością na rynku zajmujesię Drug EnforcementAdministrat ion - aqen -cja rządowa powołana do zwalczania przestępczości

narkoty kowej.

Obowiązują tam bardziej restrykcyjne przepisy

w tymwzględzie.

Kolejnynierozwiązany problem na rynku w Polsce

stanowi nielegalny obrót surowcami do produkcji SAA. Mają one w Polsce status substancji chem icz-nych.gdyż nie są gotowymi produktami leczniczymi. Pen alizacja podmiotów wprowadzających nielegaln ie do obrotu takie surowce napotyka na szereg barier

prawn ych i wymaga zmian regulacji adekwatnych do

zagrożeń wynikających z niekontrolowanego obrotu

nimi.

W artykule przedstawiono zjawisko nielegalnego obrotuSM z wykorzystaniem Internetu, który zastę­

puje działające zgod nie z prawem koncesjonowane hurtownieisiećaptek.

Problem nielegalnego obrotu steroidami anabo -liczno-androgennymi jest w Polsce na tyle poważny, że Policja powia da mia o zagrożen iach, zwłaszcza dla młodzieży i sportowców, na swoich stronach in-ternetowych, jak czyni to Komenda Miejska Policji wToru niu [22J.

De lege ferendazasłusznenależy uznać szczegól

-nąkryminalizację zachowań polegających naniele

qal-nym wprowadzaniu do obrotu niektórych substancji

silnie działających , w szczególności SM, na wzór

ustawyo przeciwdziałaniu narkomanii,atakiedziała­

nieto bardziejskuteczna ochronazdrowiapublicznego w naszymkraju.

Obecnie w Sejmie trwają prace nad rządowym

projektem ustawy o zmianie ustawy - Prawo farma

-ceutyczne orazustawy o przeciwdziałaniu narkomanii

(Druk 2708). Prace mają za zadanie implementację

dyrektywyParlamentu Europ ejskiego iRady 2011/621

UEz dnia8 czerwca 2011r.,którejpostanowienia

zo-bowiązują nasz kraj do podjęcia konkretnych działań

w zakresie zapobiegania wprowadzaniu do obrotu

sfałszowanychproduktówleczniczych[27J.

26

Źródłatabel Tabela 1:autor

Bibliografia

1. Nationaltnstituteon Drug AbuseAnabolicStero

-ids.Natlonal lnstitute on Orug Abuse.

Uaktualnienie lipiec2012, s.2.

http://www.drug abuse.gov/publ ications/drug~

tacts/anabolic-stercids

2. Nationallnstitut e onDrug AbuseAnabolic Stero -id Abuse,ResearchReport,Aug.2006 s. 8 http://www.d rugabuse .qcvIs!tesldefauItl fiIesl

rrsteroids_O.pdf

3. Rabijew ski M.: Farmakokinetyka i bezpieczeń­

stwopreparatów testosteronu,"Przegląd Uro

lo-giczny" 200a, nr51,s.13-22.

4. Bhashin S., Storer T., .Iavanbakht M. et.al.: Testosterone Replacement and Resistance Exercise in HIV-Intected Men WithWeight Loss and Low Testesterc ne Levels, "Journal ot

tne

Amencen Medical Asscciation" 2000, nr 283, s.763-770.

5. Portal informacyjny: WWW.steroid-abuse.orgt

index.htm

6. Maravelias C., Dana A., Stefanidu M. et. al.:

Adverseeffectsot anab olicsteroids in athletes. A constant threat, .Joxicoloq y Letters" 2005, nr158,s.167-175.

7. van Amsterda m

J

.

et.at.:Adversehealt heftects ot anabolic-androqenic steroids, "Regulat o-ry Toxicol ogy and Pharmacology" 2010, 57, 5.117-123.

8. Ustawa zdnia 6września2001r.prawo farma -ceutyczn e z dnia 6 września 2001 r. tj. Dz.U.

z200ar.nr45,poz.271.

9. Ustawa Kodeks karny Dz.U. z 1997 r. nr 88,

poz

.

55

3

.

10.Ustawa z dnia 25 lutego 2011 r. o su

bstan-cjachchemicznych i ich mieszaninach tj.Dz.U.

z 201 1r.nr 63,poz.322ze zm.}.

11.Ustawa o przeciwdziałaniu narkomanii OZ.U. 2005nr 179,poz.1485 ze zm.

12.Wyrok Sądu Najwyższego z dnia 10 stycz nia 2007 r.sygn.akt IV KK 42610612.

13.Wyrok Sądu Najwyższego z dnia 29 listopada 1973 r.sygn.aktRW902/73.

14.Dz.Urz.UE.L2011nr 174,s.74.

15.Anabolic Steroid ControlAct ot 2004 (Ustawa). https:l lwww.govt rac k.us/cong ress/bi lls/1

o

a

l

s2195/text

16.Prohormony, Internetowa encyklopedia PWN, Wikipedia 2014.

17. Steroids Working Group,United States Senten -cing Commission,REPORT WashingtonOC,US Sentencing CommissionMarch2006. s. 32. http://www.ussc.gov/research-and-pub lications/ working-group-reports/drugs

18. Schedule3 (III)Drugs

http://www.d rugs.com/sc hedule-3-drugs.html 19. Placement of Sentences Under U.S.S.G.§2

01.1- FY2010/201 1

http://www.fd.org/docs/se lect -top ics ---sen te n-cing/p lacementofsente ncesu nde russg -2d1-1-fy -2010-20 11.pdf

20. CrimeControledAct No 3266

https:llwww.govtrack.us/congress/b ills/ 1011

s3266/text

21. The World Anti-DopingCode,The 2014 Prohibi-ted List International Standard

http://www.usada.org/ uploads/substa nce -s/2014wadaproh ibitedl ist.pd f

22. UnitedStatesGovernmentAccountab ilityOffice, Report GAO-06-243R, Washington , November 3,2005,ss.12

htt p ://ww w.gao.gov/ asset s/1 00/93845

23. McDonald Ch.L., Marlowe D.B., Patapis N.S. et al.: Nonprescriptionsteroids on the Internet, Subst. Use Misuse, "NIH Public Access Author Manuscript"2012, 47,s.329-341.

PROBLEMYKRYMINALISTYKI 287(1) 2015

24. Ustawa z dnia 18 lipca 2002 r. o świadczen iu

usług drogą elektron icznąDz.U.nr 44 poz.1204

http:/ /www.ncbi.nIm.nih.govIp mc/a rticles l p MC3252473/?report=classic

25. Ustawa z dnia z 2 lipca 2004 r. o swobodzie

działalności gospodarczej tj. Dz.U.z 2010 r. nr

220,poz. 1447 zezm.

26. Komenda Miejska Policji w Toruniu, Uważaj na sterydy anaboliczne!http.ówww.to run.kuiawsko pomorska.policja.gov.pll _porta1/1 20428660747 c7f48f62d58/S terydy_anaboliczne stan na 15.05.2014r.

27. Dyrektywa Parlamentu Europejsk iego i Rady -2011/62/U Ez dnia8 czerwca 2011 r.zmien iają­

ca dyrektywę 2001/83IWE w sprawie wspólno

-towego kodeksu odnoszącegosiędo produktów leczniczych stosowanych u ludzi - w zakresie zapobiegania wprowadzaniu sfałszowanych produktów leczniczych do legalnego łańcucha dystrybucji (Dz.Urz. UE L 174 z 01.07.2011, s.74).