POLITECHNIKA ZIELONOGÓRSKA • ZESZYTY NAUKOWE NR 118
Nr8 . ,
INZYN.IERIA SRODOWISKA
STAN UŻYTKÓW , ROLNYCH I LEŚNYCH NA SRODKOWYM NADODRZU
ROK PO POWODZI 1997 ROKU
HENRYK GREINERT, ANDRZEJ GREINERT *
Streszczenie
Mimo, że powodzie należą do zjawisk naturalnych, nie wystarczyło
roku, aby warunki przyrodnicze na terenach popawod z iowych wrócily do s tanu wyjściowego. Przyczyną tego była wielko.~ć po-
wodzi i j~j dlugotrwalo.M oraz użytkowanie terenów nadrzecznych nie uwzględniające możliwo.fct wystąpienia zalewów.
Wstęp
1998
Powódź 1 997 roku spowodowała duże szkody w produkcji przcmyslowej , in·
frastrukturzc ko munalnej , r olnictwie i leśnic twie . Oszacowan o wielkość szkód
bezpośrednich, uwzględniając ilość zniszczonych, zalanych, czy podtopionych domów, obiektów przemysłowych , urządzeń komunalnych , upraw rolniczych i
leśnych, ogrodów. Ponad roku po powodzi nie wystarczyło ni e tylko na odbudo-
wę wielu urządzd1 i budowli, ale także na przywrócenie warunkóvv przyrodni- czych na uż:y'tkac h rolnych i leś nych .
W pracy przedstawiono stan użytkowania rolniczego i leśne go terenów zalanych wodami powodziowymi w chwili obecnej , ponad rok po powodzi (wrzesień
1998).
Warunki glebowe
Ogólnic szkody pmvodziowc na Srodkovv ' ym Nadodrzu znacznie różniły się
charakterem od szkód powstalych w gón1ym biegu rzeki Odry j innych rzek jej
• Politcchnika Zielonogórska; Instytut Inżynierii Środowiska
l
Stan utytków rolnych i leśnych ... 43
dorzecza tej części Polski (Szerszeń i wsp. 1998). Woda tylko w nicktórych miej- scach spowodowała mechaniczne uszkodzenia budowli i urządzeó oraz prze- mieszczenia mas ziemnych. Na większości pól uprawnych i lasów niszczące działanie wód powodziowych wynikło z długotrwałych zalewów i wynikłych z tego warunków beztlenowych.
Powstaniu warunków beztlenowych w glebach zalanych wodami powodziowymi
sprzyjały nie tylko niesione przez wodę substancje organiczne i długi czas reak- cji, ale także stosunkowo \ovysoka temperatura lipca 1997 roku.
W efekcie równoczesnego wystąpienia tych czynników w glebach znajdujących się pod wodami powodziowymi powstał niedobór tlenu. To zjawisko mogło być
jeszcze wzmocnione co do niszczącego działania na florę i faunę glebową przez sole niesione przez wodę. Samo zasolenie wody, notowane w czasie powodzi nie
stanowiło istotnego zagrożenia zarówno dla makro- jak mikroorganizmów, ale przy warunkach znacznego niedoboru tlenu moglo stanowić czynnik przyspie-
szający niszczące efekty anaerobiozy.
Objawy niedoboru tlenu w profilach glebo·wych mad, zalanych w ubiegłym
roku są nadal widoczne. W lesie poziom ściólki leśnej (Ao) ma pod roślinami
iglastymi czarną barwę, podczas gdy jego naturalne zabarwienie ma odcień bru- natny. Pod drzewami liściastymi widać wyraźnie zachowane liście i roślitmość zielną. W normalnych warunkach ściólka taka ulega w ciąt,Yll roku w znacznym stopniu mineralizacji. To samo jest widoczne w poziomie darniowym ląk i pa- stwisk. Korzenie darni, mimo że są martwe, zachowały swoje właściwości fi- zyczne. Można określić, że mamy do czynienia bardziej z warunkami sprzyjają
cymi torfieniu niż mineralizacji.
Pola uprawne
Większość pól uprawnych, w których poziom wody gnmtowej nie jest zbyt wysoki, daje normalne plony. Można zauważyć braki w spravmości systemu melioracyjnego. Na skutek tego część pól po powodzi nie została dotychczas zaorana. Ugory te porosła roślinność o dość jednorodnym składzie gatunkowym,
głównie mietlica i perz. Brak uprawy mechanicznej znacznie opóźnia likwidację
skutków anaerobiozy w glebie, a tym samym przedłuża okres jej obniżonej ak-
tywności biologicznej.
Widocznym skutkiem braku tlenu w krajobrazie rolniczym jest uschnięcie wielu drzew śródpolnych, usytuowanych wzdłuż dróg, rowów melioracyjncyh i w obn..i-
żeniach terenowych. Dotyczy to szczególnie olchy czarnej, która w większości wyginęła. Również w dużym stopniu wyginęły rosnące przy "oczkach wodnych"
różne gatunki wierzb o pokroju krzaczastym.
44 H. Grei11ert. A. Greinert
Użytki zielone
Roślinność użytków zielonych jest z regułY dość odporna na zalc\\·y. jednak na s ku tek stagnujących ''ód po\\'odziowych w \\ 1<;kszości '"'g i n~~! a. o czym
S\\IJdcz~ mart"~ poziom darniowy. W miejscach obniL:onych. gcL~ie \\Oda sta·
gnm,·ala dłużej. a gleba jest Z\\iyżlejsza. dotychczas pozostały piaty martwej darni. I'\~1 pozostal) m obszarze nasqpilo odno\\'ienie Sil( roślinności. głównic
tra\\. Ich skbd gatunkO\\)' nic rokuje jednak wi<;kszego plonowania. Są to głów
nic tra\\'Y 1 md;aju mietlic urat. gors;.ycll gatunk(>w wi-.:chlin. lstnic1-.: oba\va. że
bez \\'i<;kszcj Ingerencji czlcmicka jak zakładanic u/.~·tkÓ\\ zielon:-·ch po pclnej urrawic n1cclwniuncj luh w nickt\)rycłl korzystnicjs;ycll rr1.y[1adkach - podsic-
" ie. Z::~drzcwic111a 1 z::~krzc\\ ienia \\·śród lqk i past\\ isk ucierp1al~ na skutek po·
''odzi" rÓ\\nic dużym stopniu. jak na glebach uprawnych.
Użytki leśne
Jako uż\tki tnYale. roślinność leśna ucierpiała na skutek pm,·odzi bardzo znacznie. Przede \\szystkim pr~1wie calko\\'icie \\')'gin<;ly roślin~ run:~ leśnego. a ,,. znacznym stopniu t::~kże podszytu. Pozostala przy życiu wi<;kszość drzew star- szych. W~jątkiem są olchy· czarne. które ''ygin<;ły masowo Oprócz tego trzeba
b~ lo \\)'Ciąć us,·chające d:~glczjc. modrze\vic, świerki. buki. jesion~. klony. lipy i brzozy (Bąk, Duda l 99X). Nic przetrzymał~· zabnia szkółki i miodniki. Dotych· czas nie zauważono natomiast \\·ic;kszycll strat w dqbrowacll. W roku J 99X więk
szość dybów 0\\·ocowa.ła bardzo obficie. w ilości nic noto\\anc.J dotychczas.
Ekos~·stcm ldn:-.· należ~· do ukł:ldów skomplikowanych i delikatnych Na podsta·
\\iC obserwacji jednorocznych nic można jeszcze ocenić skali zmian" jego dzia-
łaniu.
Uwagi ogólne
Efekty nicdobom tlenu w glebach użytków zalanych wodami pmvodziovvymi l 997 roku przedlużają S\voje dzialanie. Przyczynq tego faktu na glebach upraw- nych jest głównic brak dobrej uprawy mechanicznej oraz nicspra.\YilY system odwadniania pól. Na użytkach zielonych nastąpiła nickontrolowana zmiana skła
du gatunkowego roślinności. Z lasów znikła znaczna czc;ść runa i krzewów oraz podszytu, a także nicktóre gatunki drzew. W róvmym stopniu straty te dotyczą
fauny leśnej oraz mikroflory glebowej.
