Edmund Kotarski
25-lecie Oddziału Gdańskiego
Towarzystwa Literackiego im. A.
Mickiewicza : sesja naukowa: "Z
problemów polskiej literatury
marynistycznej"
Rocznik Towarzystwa Literackiego imienia Adama Mickiewicza 7, 205-212
Edmund Kotarski
25-LECIE ODDZIAŁU GDAŃSKIEGO
TOWARZYSTWA LITERACKIEGO IM. ADAMA MICKIEWICZA S e s j a Naukowa
Z problemów p o l s k i e j l i t e r a t u r y m a r y n i s ty c z n e j
W ro k u 1972 O d d z ia ł Gdański Towarzystwa L i t e r a c k i e g o im. Adama M ickiew icza o b c h o d z i ł 2 5 - l e c i e swego i s t n i e n i a . P o w s ta ł d o k ła d n ie 26 marca 1947 r o k u .
W c i ą g u d w u d z ie s tu p i ą c i u l a t O d d z ia ł u c z e s t n i c z y ł aktyw n i e w k s z t a ł t o w a n i u g d a ń s k ie g o ś ro d o w isk a h u m a n is ty c z n e g o , wy s t ę p u j ą c z cennymi i n i c ja t y w a m i naukowymi i p o p u la r y z u ją c w ie dzę o l i t e r a t u r z e . Z i n i c j a t y w naukowych odnotować n a l e ż y pod j ę c i e s t a r a ń w s p ra w ie wydania pism A n d r z e ja P r y c z a Modrzew s k i e g o , b a d a n i a nad l i t e r a t u r ą gdańską XVII i XVIII w ieku o r a z nad r e c e p c j ą tw ó r c z o ś c i Adama M ick iew icza na ziem i g d a ń s k i e j .
2
Wyniki badań z o s t a ł y częścio w o o g ło s z o n e drukiem . Od p o c z ą t -3
ku ró w n ie ż p r o w a d z ił O d d z ia ł Gdański a k c j ę odczytową . Tematy ka p r e l e k c j i k o n c e n tr o w a ła s i ę na z a g a d n ie n i a c h h i s t o r y c z n o - i t e o r e t y c z n o l i t e r a c k i c h . W r o l i p r e le g e n tó w w y stęp o w ali między innym i p r o f e s o r o w i e : Wincenty Danek, Ja n Zygmunt Jak u b o w sk i, Zenon K lem en siew icz, J u l i a n K rzyżanow ski, J a n i n a K u lc z y c k a - S a - l o n i , Tadeusz M akowiecki, B ro n is ła w N a d o l s k i , Roman P o l l a k , E u g e n i u s z Sawrymowioz, Tadeusz U lew icz , K azim ierz Wyka i Czesław Z g o r z e l s k i . Wspomnieć ró w n ie ż w arto o s e s j a c h naukowych c i e - sząoyoh s i ę szczególnym powodzeniem w śro d o w isk u gdańskim . By n i e s i ę g a ć do d a w n ie j s z y c h , ograniczmy s i ę do dwóch. W d n ia c h 28-30 marca 1966 r o k u o d b y ła s i ę w Gdańsku i Będominie - w r a
206
-mach O g ó ln o p o ls k ie g o Z jazd u Delegatów Towarzystwa L i t e r a c k i e g o - s e s j a pośw ięcona p o ls k im tr a d y c jo m l i t e r a c k i m Pomorza Gdań s k ie g o o r a z współczesnem u ż y c i u k u l t u r a l n e m u ^ . K o le jn a s e s j a o d b y ła s i ę w d n ia c h 17-18 s t y c z n i a 1970 r o k u w 4 0 0 - l e c i e śmier c i M ik o ła ja E e j a (1 5 6 9 -1 9 6 9 ). Owooe t e j s e s j i z o s t a ł y o p u b l i
-5 kowane w form ie k s ią ż k o w e j .
W ro k u jubileuszow ym - w d n ia c h 17-18 g r u d n ia 1972 r o k u - O d d z ia ł z o rg a n iz o w a ł s e s j ę naukową "Z problemów p o l s k i e j l i t e r a t u r y m a r y n i s t y c z n e j " .
W pierwszym d n iu - p r z e d otw arciem s e s j i - p r o f . d r A n d rzej Bukowski, p r e z e s Z arz ą d u O d d z ia łu G d ań sk iego , omówił w dłuższym w y s t ą p i e n i u doty chczaso w ą d z i a ł a l n o ś ć O d d z ia łu , p rz y p o m in a ją c n a j w a ż n i e j s z e w y d a rz e n ia i o s i ą g n i ę c i a . W icep rezes Zarządu Głów- n e g o , p r o f , d r E u g e n iu s z Sawrymowicz, s c h a r a k t e r y z o w a ł n a s t ę p n i e z a d a n ia i c e l e Towarzystwa L i t e r a c k i e g o i na tym t l e doko n a ł oceny p racy O d d z ia łu G dańskiego, p r z e k a z u j ą c mu ró w n o c z e ś n i e w im ie n iu Z arz ąd u Głównego n a j l e p s z e ż y c z e n ia .
S e s ję "Z problemów p o l s k i e j l i t e r a t u r y m a r y n i s t y c z n e j " z a in a u g u ro w ał r e f e r a t d r a J ó z e f a B aohórza - "M ickiew iczow ska wi z j a m orza". Punktem w y j ś c i a rozważań p r e l e g e n t a b y ło s t w i e r d z e n i e , że n i e sposób dopatryw ać s i ę w przy p ad ku M iokiew ioza a m b i c j i tw o r z e n i a p o l s k i e j m a r y n i s t y k i l i t e r a c k i e j , mimo i ż sto- wo morze w pismach a u t o r a "Pana T adeusza" ma b o g a tą fr e k w e n c j ę * W g r u n c ie r z e o z y bowiem obeoność morza na p r z y k ł a d w me t a f o r y c e M ickiew icza j e s t o z ę s t o objawem u z n a n i a p r z y d a t n o ś c i te g o wyrazu do o b j a ś n i e n i a ogromu z j a w i s k (w fo rm u łach ty p u : morze z j a w i s k , morze s z o z ę ś c i a i t p . ) . W "S o n e ta c h k r y m s k ic h " , wskazywanych p r z e z w i e l b i c i e l i l i t e r a t u r y m o r s k ie j ja k o k l a s y czny p r z y k ła d d z i e ł a p o w sta łe g o z zachwytu d l a morza i w y r a ż a ją c e g o nowoozesne o d c z u c ie p ię k n a ż y w io łu , motyw m o rsk i o d g ry wa r z e o z y w i ś c i e i s t o t n ą r o l ę . B l i ż s z a je d n a k a n a l i z a f u n k o j i t e g o motywu w y k azu je , że j e s t on s k ła d n i k ie m w ię k s z e j c a ł o ś c i . C a ł o ś ć t a t o ro m an ty czn a p r z e s t r z e ń : b e z g r a n i c z n a i n i e s k o ń c z o n a , a je d n o c z e ś n ie k o n k r e tn a , bo w y p e łn io n a t r e ś c i ą ducho wą, ruchem i barwami. Można d o s t r z e c a n a l o g i ę między l i t e r a c kim obrazem p r z e s t r z e n i w p o e z j i M ick iew icza i m a larsk im j e j u k s z ta ł to w a n ie m na p r z y k ł a d u P i o t r a M i c h a ł o w s k i e g o .P r z e s t r z e ń
j e s t w romantyoznym pojmowaniu ś w i a t a elementem n a t u r y k r e a
-\
207
-p r z e k s z t a ł c a j ą c e j s i ę . Dynamiczna i -p a n t e i s t y c z n a konoe-pcja n a t u r y i w y n ik a ją c a z n i e j w i z j a p r z e s t r z e n i powodowała ro m an ty czne z a i n t e r e s o w a n i e g ó ram i, p rz e s tw o rz a m i i morzem. By t a k a w i z j a n a t u r y mogła s i ę uformować, m u s ia ł s i ę - w s to s u n k u do r a c j o n a l i s t y c z n e g o klasycyzm u - dokonać przełom w pojmowaniu zad a ń c z ło w ie k a w ś w i e c i e . Typ zrównoważonego u t y l i t a r y s t y , mie r z ą c e g o zam iar według s i ł , m u sia ł z o s t a ć z a s tą p io n y ideałem po s z u k iw a c z a w i e l k o ś c i i prawdy poza g r a n ic a m i k o n f o rm isty c z n e g o zdrowego r o z s ą d k u .
W p o e z j i M ick iew icza - oprócz rom antycznego morza "Sonetów k ry m sk ic h " - w y s tę p u je morze ró w n ież w konwencjach t r a d y o y j - n y c h : ja k o żyw ioł człow iekow i w rogi i n ie b e z p ie c z n y ( t r a d y o j a w e r g i l i a ń s k o - k l a s y c ż n a ), jako d e k o ra c y jn e t ł o ro zm y ślań i p r z e
żyć wzruszonego s e r c a (konwencja r o k o k o w o -se n ty m e n ta ln a ) o raz ja k o a l e g o r i a ż y c i a czy r z e c z y w i s t o ś c i , po k t ó r e j ż e g l a r z p ł y n i e ku określonem u c e l o w i . W szystkie t r a d y o y j n e w e r s je motywu m o rs k ie g o w tw ó r c z o ś c i M ickiew icza - n a k ł a d a j ą c e s i ę na s i e b i e n i e r a z w o b r ę b ie te g o samego utw oru - mają woale b o g a tą doku m e n ta c j ę w p r z e d r o m a n ty c z n e j l i t e r a t u r z e p o l s k i e j , k t ó r a z a s a d n i c z o n i e r ó ż n i ł a s i ę w modelowaniu motywu m orskiego od l i t e r a t u r p rzed ro m an ty czneg o Zachodu. M ickiewiczowska w i z j a mo r z a j e s t więc - zdaniem r e f e r e n t a - n i e t y l e przełam aniem r z e komo p o l s k i e j n i e c h ę c i do morza, i l e dowodem n a s z e j c i ą g ł o ś c i k u l t u r o w e j w w y korzystyw aniu motywu m orskiego o ra z dowodem no w a to r s tw a p o e t y , w zbogacającego t r a d y c j ę bez j e j wymazywania.
W drugim d n iu o b rad w y s t ą p i ł o sie d m iu p r e le g e n tó w . Jako p ie rw s z y z a b r a ł g ł o s d o c . d r Edmund K o t a r s k i , k tó r y p r z e d s t a w i ł r e f e r a t p t . " P o e ty c k a podróż morska w dobie s t a r o p o l s k i e j " . Z d a niem p r e l e g e n t a , p o d r ó ż , ś c i ś l e j - p o e ty c k ą podróż morską w z n a o z e n i u n i e c z y n n o ś c i odbywania p o d ró ż y , l e c z o p i s a n i a pod r ó ż y , r e l a c j i z j e j p r z e b i e g u , r e p r e z e n t u j ą w dobie s t a r o p o l s k i e j "P am ią tk a Janow i na T ęczynie" J a n a Kochanowskiego, "Dro g a do Szw eoyjej" A n d r z e ja Z b y l ito w s k ie g o , "Morska n a w ig a c y ja do Lubeka" M arcina Borzymowskiego o r a z "Podróż morska dwu s t u - d iu j ą c y o h Polaków" T o b ia s z a G rotk o w sk ieg o . R e f e r e n t z w r ó c i ł u - wagę, że m a r y n is ty k a p o l s k a u progu swoich dziejów n i e stw o r z y ł a odrębnych s t r u k t u r gatunkowych, w łasnych konw encji g e n o - l o g i o z n y c h . Utwory Kochanowskiego, Z b y lito w s k ie g o , Borzymow s k ie g o i G rotkow skiego sta n o w ią t y l k o ogniwa w ła ń c u c h u rozwo
208
-jowym l i t e r a t u r y p o l s k i e j . "Pam iątka Janow i n a T ęc zy n ie" tk w i w t r a d y c j a c h p o e z j i e p i c e d i a l n e j , a l e zam ykając w swoich g r a n i c a c h dwa inne komponenty: e p y l l i o n i - oo s z c z e g ó l n i e ważne - d e s c r i p t i o i t i n e r i s , ew oluuje w k i e r u n k u p o d ró ży , zapow iada ro zw ó j l i t e r a t u r y p o d r ó ż n i c z e j . P o z o s t a ł e utwory wykazują w ięk s ze lu b m n ie js z e p o w ią z a n ie z modelem a n t y c z n e j e p o p e i . J e s t t o z r o z u m i a ł e . Wszak e p o p e j a z n a jd o w a ła s i ę u samego s z c z y t u r e n esanso w ej czy barokow ej h i e r a r o h i i gatunków. J e d n o c z e ś n i e u - tw ory t e s k ł a n i a ł y s i ę ku innym wzorom, ku p ro zaiczn y m formom n a r r a c j i p o d r ó ż n i c z e j . Wpływ ty c h form w "Drodze do S zw ecy je j" j e s t j e s z c z e n i k ł y , dominuje n a t o m i a s t w "Podróży m o r s k ie j dwu s t u d i u j ą c y c h Polaków ". Krzyżowanie s i ę z ł ó ż g e n o lo g ic z n y c h , ś c i e r a n i e s i ę r ó ż n y c h czynników s t r u k t u r a l n y c h d o p ro w a d z iło do p o w s t a n ia p o d r ó ż n i c z e j odmiany e p o p e i . W j e j ramach u t r w a l i l i a u t o r z y między innymi obrazy morza. O perow ali p rzy tym z r e g u ły u s ta lo n y m i schem atam i. N ie r a z t y l k o u w a l n i a l i s i ę , z w ła s z c z a Borzymowski, spod d z i a ł a n i a szablonów , p rz e d e w szy stk im zaś p r z e k r a c z a l i g r a n i c e ogólników i z b l i ż a l i s i ę ku k o nk reto m .A le b y ły t o c z ę ś c i e j k o n k r e ty e r u d y c y j n e , głó w nie m i t o l o g i c z n e , r z e czowe, r z a d z i e j n a t o m i a s t k o l o r y s t y c z n e . A u torzy n i e zawsze p o t r a f i l i wydobyć o d r ę b n o ś ć , in d y w id u a ln o ś ć opisywanych z j a w is k , przedm iotów czy m i e js c o w o ś c i. Bardzo c z ę s t o p o p r z e s ta w a l i na w y l i c z a n i u , szereg o w an iu o b iektó w i i c h elementów, two r z y l i w iz ję zdecydowanie s t a t y c z n ą . W yjątek s tan o w i t u "Morska n a w ig a c y ja do Lubeka". J e j a u t o r o d z n a c z a ł s i ę u m i e j ę t n o ś c i ą k o n s tr u o w a n ia s y t u a c j i d ram aty czn y ch , ukazyw ania r e a k c j i l u d z i w o b l i c z u n i e b e z p i e c z e ń s t w a i a tm o s fe ry w a lk i z żywiołem mor skim, j e j dynam iki.
A u to r k o le jn e g o r e f e r a t u - "Drobne formy prozy m a r y n i s t y c z n e j d r u g i e j połowy XIX wieku" - dr K azim ierz C h r u ś c i ń s k i , w d z i e j a c h l i t e r a t u r y p o d e jm u ją c e j te m aty k ę morską w o k r e s i e p o - styczniowym w y o d rę b n ił t r z y n u r t y : h i s t o r y c z n y - u k a z u ją c y z w ią z k i n aro d u z morzem w p r z e s z ł o ś c i i u ja w n i a ją c y zarazem pol sk o ść ziem n a d b a ł t y c k i c h , sp o łecz n o -o b y czajo w y i p s y c h o l o g i c z ny - c h a r a k t e r y z u j ą c y p rzejaw y c o d zien n eg o ż y c i a l u d z i m orza, p o d r ó ż n ic z o - e g z o t y c z n y - p o ś w ia d c z a ją c y n a r a s t a j ą c e w d r u g i e j po ło w ie XIX wieku z a i n t e r e s o w a n i e o d le g ły m i morzami i k o n ty n e n ta m i , w r e s z c ie ta je m n ic a m i u krytym i w o t c h ł a n i a c h m o rs k ic h . Po omówieniu p o s z c z e g ó ln y c h nurtów p r e l e g e n t sform ułow ał w n io s e k ,
209
-że w d o b ie pozytywizmu n i e p o w s t a ła p ow ieść m a r y n is ty c z n a w pełnym t e g o słow a z n a c z e n i u . Za p ró bą p o w ie ś c i środow iskow ej 0 ż y o i u rybaków u z n a ć b ą d z ie d o p ie ro można utw ór A. G ru sz e c k i e g o "Tam, g d z i e s i ą W isła kończy" (1 9 0 3 ). P o d k r e ś l i ł je d n ak , że te m a t m o rsk i z o s t a ł z powodzeniem ukazany w ramach w cześ n i e j wypracowanych s t r u k t u r gatunkowyoh, ja k now ela, o b r a z e k , a l e g o r i a i r e p o r t a ż z p o d ró ż y .
Dr G e r tr u d a S k o tn ic k a w r e f e r a c i e "M a ry n is ty k a A liny i C z esław a C entkiew iczów " z a j ą ł a s i ą jednym, a l e ważnym motywem w y stęp u jąc y m w p i s a r s t w i e C entkiew iczów , m ian o w icie motywem m o rza . Morze, k r a j o b r a z p o la r n o - m o r s k i , s tan o w i w n ie m a l wszy s t k i c h utw o rao h w ym ienionej pary a u t o r s k i e j główny s k ł a d n i k p r e z e n to w a n e g o ś w i a t a . Opisy morza byw ają p rzy tym s i l n i e zdy nam izowane. Z jaw isk iem ś c i ś l e zespolonym z k ra jo b ra z e m p o l a r - n o-m orskim j e s t w k s i ą ż k a c h C entkiew iczów z o r z a p o l a r n a . Po ró w n a n ie k i l k u p rzyk ład ó w j e j o p i s u p o zw ala - zdaniem p r e l e g e n t k i - s t w i e r d z i ć , że C en tk iew icz o w ie p o s ł u g u j ą s i ą we wszy s t k i c h odmianach prozy zawsze tym samym typem o p i s u . I d e n t y c z ne s p o s t r z e ż e n i e o d n ie ś ć można do o p i s u statk ó w tooząoyoh w al ką z żywiołem wodno-lodowym. Również w ię k s z o ś ć bo h ateró w p r o zy C entkiew iczów j e s t zw iązan a z morzem. W szystkie p o s t a c i e pionierów -zdobyw ców mroźnych mórz i lodowych kontynentów o t a c z a k l i m a t rom an ty czn ego o f i a r n i o t w a , p o ś w ię o e n ia d l a i d e i 1 a p o te o z y w ie l k i e g o czynu.
Dr R y szard K arwacki r e f e r a t swój - "Schematy f a b u l a r n e w p r o z i e m a r y n i s t y c z n e j d w u d z i e s t o l e c i a międzywojennego" - z a c z ą ł od s t w i e r d z e n i a , że w e u r o p e j s k i e j m a ry n is ty o e n a j o z ę ś - c i e j p o w ta rz a s i ę schemat f a b u la r n y o p a r ty na motywie podróży m o r s k i e j . Podróż z r e g u ł y s tan o w i k o n s t r u k c j ę n a d r z ę d n ą ,d e c y
d u j ą c ą o g r a n i c a c h czasowych i p r z e s t r z e n n y o h p r z e d s ta w io n e g o c i ą g u z d a r z e ń . P o l s k a m a ry n is ty k a o k r e s u międzywojennego ode s z ł a od t e j z a s a d y . W w i e l u u tw oraoh w y s tę p u je t y l k o opis frag m en tu p o d ró ż y , a naw et drobnyoh epizodów n i e oznaczonych pod wzglądem m i e j s c a i c z a s u . Co w i ę c e j : p r z e d s ta w i o n e w y d a rz e n ia s ą u m iejsco w io n e n i e t y l e na s t a t k u i p o d cza s p o d ró ży , i l e o - g ó l n i e na morzu. Czynnikiem k o n s tru u ją c y m f a b u ł ę w m a r y n i s t y - ce d w u d z i e s t o l e c i a s t a ł y s i ę w y d a r z e n ia , k t ó r e n i e n a l e ż ą do ś w i a t a morza. U k ł a d a j ą s i ę one w w ą tk i romansowe, w ą tk i r o
210
-d z i n n e , w ą tk i o p a r t e n a k o n f l i k t a o h mię-dzy m ary n arzam i. W r e z u l t a c i e f a b u ł a s k u p ia s i ę bądź n a w y d a r z e n iu , k t ó r e - choć u - m ie jsco w io n e na morzu - j e s t konsek w en cją układów źyoiowyoh bo h a t e r ó w , bądź na i c h m o r s k ie j d z i a ł a l n o ś c i b ę d ą c e j w końou fragm entem ż y c i a l u d z i z l ą d u . Te i in n e o s o b l i w o ś c i k o n s t r u k - o j i f a b u ł y są - według p r e l e g e n t a - wynikiem s z o z e g ó l n e j s y t u a c j i m a r y n i s t y k i d w u d z i e s t o l e c i a , j e j u z a l e ż n i e n i a od ów c z e s n y c h z a ło ż e ń propagandowych i k o n w e n c ji g a tu n k u p r z y g o d o - w o - s e n s a o y jn e g o , w którym m a r y n i ś c i f o r m u ło w a li swoje wypowie d z i .
Mgr K ry sty n a B ry ży s-T u ro w y g ł o s i ł a r e f e r a t p t . "O pow ieści b i o g r a f i o z n o - m a r y n i s t y c z n e d w u d z i e s t o l e c i a międzyw ojennego. Z z a g a d n ie ń n a r r a c j i " . Z a j ę ł a s i ę w nim utw oram i wydawanymi w c y k l u morskim " B i b l i o t e c z k i H is to ry c z n o -G e o g ra fic z n e j" ’ïtoju" . Z ło ż y ł y s i ę na n i e o p o w ie ś c i o p a r t e na ź r ó d ł a c h h i s t o r y c z n y c h , a u t e n t y c z n y c h f a k t a c h i w y d a rz e n ia o h . Miały one c h a r a k t e r t e n d en cyjn y i d y d a k ty c z n y . T endencyjność u j a w n i a ł a s i ę w do b o rze f a k tó w i wydarzeń o r a z w i c h z h i e r a r c h i z o w a n i u w o b r ę b ie s t r u k t u r y utworów. Dydaktyzm z a ś d o c h o d z ił do g ł o s u w przek o n y w an iu c z y t e l n i k a o s ł u s z n o ś c i i k o n i e c z n o ś c i r e a l i z a c j i zadań w yni k a j ą c y c h z n adm orskiego p o ł o ż e n i a p a ń s tw a . Z tym ł ą c z y s i ę kan- c e p o j a n a r r a t o r a o p e r u ją c e g o różnymi formami wypowiedzi. A d res o z y t e l n i o z y o p o w ie ś c i obejm uje n i e s p e c j a l i s t ó w , le o z s z e r o k i o g ó ł p r z e o i ę t n y c h o d b io rcó w . T roska o komunikatywność o k r e ś l a ł a kompozycję utworów, s t r u k t u r ę s t y l i s t y c z n ą . Ważnym o z y n n i - kiem k s z t a ł t u j ą c y m kompozycję o p o w ie ś c i b y ł a ró w n ież i c h "m or- s k o ś ć " . Na pierwszym p l a n i e p r z e d s ta w i a n e b y ły w y d a r z e n i a , k t ó r e zadecydowały o tym, że dany b o h a t e r " z w ią z a ł s i ę z morzem". P a k t t e n s p r a w i ł , że r e f e r e n t k a p o t r a k t o w a ł a a n a lizo w an e p r z e z s i e b i e o p o w ieści ja k o b i o g r a f i o z n o - m a r y n i s t y c z n e .
Mgr B a r b a r a Dumania p r z e d s t a w i ł a r e f e r a t " S t a n i s ł a w M a ria S a l i ń s k i - " P t a k i p o w ra c a ją do snów" i "L ong-play w a r s z a w s k i " . Motywy p i s a n i a p a m ię tn ik ó w " . A u to rk a , omawiając szczegółow o mo tywy p i s a n i a p a m iętn ik ó w , z w r ó c i ł a uwagę, że w tw ó r c z o ś c i S a - l i ń s k i e g o s p o t y k a j ą s i ę dwa elem en ty : o b r a z morza i ’ wspomnie n i a . One t e ż - zdaniem p r e l e g e n t k i - o k r e ś l a j ą w sposób z a s a d n i c z y c h a r a k t e r p i s a r s t w a w ybitnego m a r y n i s t y .
P r o f . d r A n d rzej Bukowski w r e f e r a c i e "Opow ieści i gawędy A ugustyna N ecla o ry b a k a c h m orskich" z a j ą ł s i ę ukazaniem s w o i
211
-s t ý c h oeoh prozy znanego na w ybrzeżu, a t a k ż e w g ł ą b i k r a j u ma- r y n i s t y . Tworzywo l i t e r a c k i e c z e r p i e N ecel z bo g ateg o d o św iad c z e n i a życiowego ( b y ł rybakiem i m arynarzem ), z h i s t o r i i , t r a d y c j i l o k a l n e j i f o l k l o r u . Z ac zął p i s a ć w późnym w iek u ,ab y o - c a l i ć od zap om n ien ia t o , co a lb o ju ż o d e s z ł o , a lb o o d c h o d z iło n i e o d w r a c a l n i e . W k o n s e k w e n c ji t a k i c h z a ł o ż e ń utwory N ecla p rz y p o m in a ją " k r o n i k i " , " s a g i " , a p rz e d e w szystkim "gaw ądy".G a węda N e c la m i e ś c i s i ą w dawnych i w spó ło zesn y ch d e f i n i c ja c h te go g a t u n k u . J e j s w o i s t o ś ć p o le g a n a zw iązkach z f o l k l o r e m , z l u d o w o ś c i ą . Dawna, s z l a c h e c k a gawąda u t r w a l a ł a odchodzący w p r z e s z ł o ś ć ś w ia t s z l a c h e c k i , gawąda Neclowa c z y n i t o samo w od n i e s i e n i u do g in ą c e g o ś w i a t a p r o s t y c h , n i e r a z b o h a t e r s k i c h r y baków k a s z u b s k i c h , s k u t e c z n i e w alcz ący ch z groźnym żywiołem mo r z a i ró w n o c z e ś n ie z okrutnym o ie m ią ż c ą - z a b o rc ą p ru sk im i o - kupantem h i t l e r o w s k i m . D alszą c z ą ś ć r e f e r a t u p o ś w i ą c i ł p r o f . Bukowski omówieniu s t y l u utworów N e c la , sposobów k reo w an ia паз>- r a t o r a i p o s t a c i . Główni b o h a te ro w ie są s t y l i z o w a n i na herosów ludow ych. Ic h p r e z e n t a c j a odbywa s i ą o z ą s t o n a z a s a d z i e : c z a r n y - b i a ł y , d o b r y - z ł y . Obraz śro d o w isk a k s z t a ł t u j e a u t o r z r e g u ły p r z y pomocy elementów f o l k l o r u k a s z u b s k ie g o i r y b a c k i e g o . L ic z n e o p is y morza, z zasady k r ó t k i e , n ig d y s i ą n i e p o w t a r z a j ą i s ą zawsze f u n k c j o n a l n i e powiązane z p rz ed sta w io n y m i w y d arze n i a m i . N ecel je s t - zdaniem r e f e r e n t a - z ja w isk ie m o ryginalnym n ie t y l k o w l i t e r a t u r z e k a s z u b s k i e j , l e c z ta k ż e o g ó l n o p o l s k i e j . J e go ludowe p o w ieśći-g aw ąd y mają dużą w a r to ś ć dokum entacyjną i poznaw czą.
R e f e r a t y wywołały s z e r o k ą d y s k u s j ą , w to k u k t ó r e j p o r u s z a no zarówno szczegółow e z a g a d n i e n i a , ja k i ogólne problemy do t y c z ą c e p r z e d e w szystkim p o j ą c i a m a r y n i s t y k i . W d y s k u s j i w z ię l i u d z i a ł czło n k o w ie O d d z ia łu G dańskiego Towarzystwa L i t e r a c k ie g o i z a p r o s z e n i g o ś c i e , ró w n ież s p o za Gdańska. P r a s a m i e j scowa o c e n i ł a s e s j ą b a rd z o wysoko. T rz e b a z r e s z t ą z a z n a o z y ć ,ż e
£ p o ś w i ę c i ł a ona n ie m a ło uwagi i j u b i l e u s z o w i , i s e s j i .
P r z y p i s y
0 p racy O d d z ia łu Gdańskiego p i s a l i m .i n . : A.Bocheński:"Od d z i a ł Gdański Towarzystwa L i t e r a c k i e g o im. Adama M iokiewioza 1 9 4 7 -1 9 5 5 ". ("R oczn ik G d ań sk i" , t.X IV , 1955, s . 488-492) i K. C h r u ś c i ń s k i : " O d d z i a ł G d a ń s k i" . ( " P a m ię tn ik L i t e r a c k i " , R. L I I I ,
212
-1962, z . 3 , s . 3 2 3 - 3 2 5 ) . P o r. r ó w n ie ż : К .C h r u ś c i ń s k i : "Towarzy stwo L i t e r a c k i e im.Adama M ic k ie w ic z a . O d d z ia ł Gdański 1947- 1972. 25 l a t w s ł u ż b i e o j c z y s t e j l i t e r a t u r y i r e g i o n u " . ("Ro c z n i k G d a ń s k i" , t.XXXI, 1971, z . 2, s . 2 09 -2 3 5 ). W a n e k s i e te g o a r t y k u ł u a u t o r p o d a ł s k ł a d dotychczasow ych zarządów O d d z ia łu G d ań sk ieg o , z e s t a w i e n i e odczytów zorganizow anych przez O d d ział i b i b l i o g r a f i ą a rty k u łó w d o ty c z ą c y c h O d d z ia łu G d ań sk ieg o . Wy m ieniony a r t y k u ł o t r z y m a l i wszyscy u c z e s t n i c y u r o c z y s t o ś c i ju b ile u s z o w y c h . Z o s t a ł on ró w n ież r o z e s ł a n y do w s z y s t k ic h od
d z ia łó w Towarzystwa L i t e r a c k i e g o .
2
P o r . K .M ą ż y n s k i:"A .P ry c z a Modrzewskiego "De r e p u b l i c a emendanda" a c e n z u r a k o ś c i e l n a " . ( " P a m ię tn ik L i t e r a c k i " ,1 9 5 2 , z . 1 /2 , s . 1 7 1 -1 9 3 ); A .Żaczek: "Gdańsk w w alce z a g r e s j ą p r u s k ą (1772-1793)". ("G dańskie Zeszyty H u m an isty czn e", 1959, n r 1 /2 , s . 4 9 - 8 6 ) ; t e n ż e : "Gdańska a n t y p r u s k a s a t y r a u l o t n a z l a t 1773 -1 7 9 4 " (tam że, 1960, n r 1 /2 , s . 4 9 - 8 0 ) ; E.Rabow icz: "Gdańska l i t e r a t u r a u l o t n a w l a t a c h "p otopu" szw edzkiego (1 65 5 -1 6 6 0)"
(tam że, 1958, n r 1 , s . 2 7 - 4 9 ) ; t e n ż e : " P o ja z d " - s a t y r a p o l i t y c z n a z ro k u 16 5 7 / 5 8 " ( ta m ż e , 1959, n r 1 / 2 , s . 1 5 7 -1 7 3 ); t e n ż e : "N iezn an a o św ieceniow a s a t y r a na o p r e s j ą c h ł o p s k ą " ( t a m ż e ,1960, n r 1 /2 , s . 1 5 7 -1 6 6 ); t e n ż e : "Gdański t e a t r j e z u i c k i wobec o -
ś w i e c e n i a " (tam że, 1961, n r 1 /2 , s . 1 1 5 -1 3 4 ); A.Bukowski : "K u lt Adama M ickiew icza na Pomorzu" (tam że, 1959, n r 1 /2 , s . 3 - 2 2 i o d b . ) ; M.Chmielnikowska, 0 . P i l i c h o w s k i : " M ic k ie w ic z ia n a w B i b l i o t e c e G d a ń s k ie j. - N o ta tk a b i b l i o f i l s k a " ("Rocznik Gdań s k i " , t.X IV , 1955, s . 3 0 2 -3 1 9 ).
-5
P o r. K . C h r u s c i s k i : "Towarzystwo L i t e r a c k i e im.Adama Mio- k i e w i c z a . O d d ział G dański 1947-1972", j . w . , s . 229-234.
^ P o r. E . K o t a r s k i : "Walny Z jazd Towarzystwa L i t e r a c k i e g o im. Adama M ick iew icza w Gdańsku" ("R o czn ik Towarzystwa L i t e r a c k i e g o im. A .M ic k ie w ic z a " , 1966, n r 1, s . 9 0 - 1 0 7 ) .
c:
" S t u d i a nad Mikołajem Rejem. Twórczość i r e c e p c j a . P r a ca zb io ro w a w 4 0 0 - l e c i e ś m ie r c i M ik o ła ja R e j a " . Pod r e d . B . N a - d o l s k i e g o . Gdańsk 1971. P o r. r e c e n z j e : M .Orski: " S t u d i a nad t w ó r c z o ś c i ą o j c a l i t e r a t u r y p o l s k i e j " ("Słowo P o l s k i e " , 1971, n r 2 0 7 ); J . Ś l ą s k i : "Nowe ed y c je r e j o w s k i e " ("Nowe K s i ą ż k i " ,
1972, n r 1 ) .
^ K.Mężyński: " J u b i l e u s z m iłośników l i t e r a t u r y " (" D z ien n i k B a ł t y c k i " , 1972, n r 2 94); K .C h r u ś c iń s k i : "25 l a t g d a ń s k i e go Towarzystwa L i t e r a c k i e g o " ("Głos W ybrzeża", 1972, n r 2 9 6 ); bez a u t o r a : "Dziś s e s j a naukowa Towarzystwa L i t e r a c k i e g o im. A .M ick iew icza" ( " D z ie n n ik B a ł t y c k i " , 1972, n r 300); bez a u t o r a : " S e s j a m a r y n i s ty c z n a p o lo n is tó w " ( " D z ie n n ik B a ł t y c k i " ,
1972, n r ЗОЗ); (wś): " S e s j a naukowa pośw ięco n a l i t e r a t u r z e ma r y n i s t y c z n e j" ("W ieczór Wybrzeża", 1972, n r 298); T . S k u t n i k : " P o ls k a l i t e r a t u r a m a ry n is ty c z n a " ("Tygodnik M o rsk i", 1972, n r 5 3 ) .
