Bożena Soldenhoff
Badania nad uelastycznieniem
żywicy Epidian 5
Ochrona Zabytków 29/2 (113), 110-113
BOŻENA SO LD EN H O FF
B A D A N IA N A D UELASTYC ZN IEN IEM ŻYW ICY EPID IA N 5
R o z tw o ry żyw ic ep o k sy d o w y c h są coraz sze rze j sto so w an e do s tru k tu ra ln e g o w z m a c n ia n ia zn i szczonego d re w n a w ie lu p rz e d m io tó w z a b y tk o w y ch . Ż yw ice te, dzięki sw ej n isk ie j lepkości, b a rd zo d o b re j tra n s p ir a c ji w g łąb m a te ria łó w p o ro w a ty c h , w y so k im w łasn o ścio m m ech a n icz n y m , odporn o ści n a d ziała n ie cz y n n ik ó w ch e m iczn y ch i biologicznych, p e łn ią fu n k c ję d o b re g o im p re g n a tu . P oza ty m sto su n k o w o ła tw y proces ich u tw a rd z a n ia w s tr u k tu r z e d re w n a e lim in u je n ie k o rz y s tn e d la s ta n u zach o w an ia o b ie k tó w zja w isk o m ig ra c ji żyw icy k u p o w ie rz c h n i — ta k c h a ra k te r y s ty c z n e d la w iększości żyw ic sto so w a n y c h w p o staci ro z tw o ró w w roz p uszczało ik aeh o rg a nie z n y c h .
N ie ste ty , ży w ice epo k sy d o w e m a ją ró w n ie ż ce c h y u je m n e , do k tó ry c h zaliczyć n a le ż y p rz e d e
w sz y stk im ich k ru ch o ść. W łaściw ość ta n ie m a z b y t isto tn e g o zn a cze n ia w w y p a d k u w z m a c n ia n ia rz eźb czy in n y c h p rz e d m io tó w o s to s u n kow o d o b rz e za ch o w a n e j p o w ie rz c h n i; n a w e t w b a rd z o cien k ie j w a rs tw ie , n p . ta k ie j, ja k a za zw y czaj p o z o sta je po d ziałaln o ści ow adów . W ie le z a k o n se rw o w a n y c h rz eźb o w sp o m n ia n y m t y p ie zniszczeń n ie w y k a z u je po p a r u la ta c h ża d n y c h zm ian. W w y p a d k u je d n a k b a rd z ie j zn isz czonej p o w ie rz c h n i d re w n a , n ajc z ę śc ie j w w y n ik u d a le k o p o su n ię te g o ro z k ła d u g rzybo w eg o, k ie d y w y s tę p u ją p ę k n ię c ia i o d sp o jen ia d re w n a , w z m a c n ia n ie za pom ocą ro z tw o ró w żyw ic epo k sy d o w y ch je s t n ie d o s ta te c z n e . P o w ie rz c h n ia d re w n a p o zo staje n a d a l k ru c h a , a s p ę k a n e i częściow o o d sp o jo n e k a w a łk i d re w n a m o g ą od paść pod d zia ła n ie m n ie w ie lk ie j siły. W zw ią z k u z ty m żyw ice ep o k sy d o w e sto so w an e jako im p re g n a ty w z m a c n ia ją c e zniszczone d re w n o p o w in n y b y ć p o d d a n e pro ceso m u e la s ty c z n ie nia.
U tw a rd z o n e żyw ice epo k sy d o w e w te m p e r a tu rz e n o rm a ln e j z n a jd u ją się w s ta n ie sz k listy m к S ą m ało e la sty c z n e i sz ty w n e , w zw ią zk u z czym ła tw o p o w sta ją ' w n ic h n a p rę ż e n ia w e w n ę trz n e , b ęd ą ce często p rz y c z y n ą pęk n ięć. P rz y c z y n p o w sta w a n ia n a p rę ż e ń w e w n ę trz n y c h je s t k ilk a, a m ięd zy in n y m i: — tzw . c h e m ic z n y sk u rc z u tw a rd z a n ia p o w s ta ją c y w w y n ik u re a k c ji ch e m ic zn y ch podczas p ro c esu u tw a rd z a n ia ;
— sk u rc z te rm ic z n y sp o w o d o w a n y o zięb ien iem od te m p e r a tu r y u tw a rd z a n ia do n o rm a ln e j; — z m ia n y te m p e r a tu r y o toczenia — ro z sz e rz a n ie się lu b k u rc z e n ie ży w icy w ra z ze w z ro
-1 Z. B o j e r , Z. H e r t z , P. P e n с z e k, Ż yw ice epo
ksydowe, Warszawa 1972, ss. 224—227. Temperatura
zeszklenia w zależności od rodzaju żywicy i rodzaju utwardzacza w ynosi 70—280°C — jest tym większa,
ste m lu b sp a d k ie m te m p e r a tu ry . P o w sta ją c e t u ta j n a p rę ż e n ia są szczególnie n iebezp ieczne w w y p a d k u p o k ry c ia żyw icą m a te r ia łu o in n y m w sp ó łcz y n n ik u ro zszerzaln o ści ciep ln e j; — w p o łączen iach żyw ica ep o k sy d o w a -d re w n o m ogą p o w stać d o d atk o w e — poza te rm ic z n y m i — n a p rę ż e n ia w w y n ik u re a k c ji ob jęto ścio w ej d re w n a p od w p ły w e m zm ian w ilgo tn ościo w ych. Z m n ie jsz e n ie n a p rę ż e ń w e w n ę trz n y c h u z y s k u je się p rzez o b n iżen ie .te m p e ra tu ry ze szk len ia d ro g ą o d p o w ied n iej m o d y fik ac ji, tzw. u e la sty c z n ie n ia lu b p la sty fik a c ji.
U e la sty c zn ien ie ży w icy m ożna p rz ep ro w a d zać przez tzw . p la s ty fik a c ję w e w n ę trz n ą lu b ze w n ę trz n ą . P la s ty fik a c ja w e w n ę trz n a p olega na w b u d o w a n iu w czasie p ro c esu u tw a rd z a n ia w s ia tk ę p rz e s trz e n n ą ży w icy o d p o w ied nich zw ią zk ów ch em iczn y ch , z a w ie ra ją c y c h g ru p y fu n k c y jn e zd o ln e do re a k c ji z żyw icą. Do szeroko sto so w a n y c h teg o ty p u p la s ty fik a to ró w żyw ic ep o k sy d o w y c h n a le ż ą ciek łe polisiarczki, p oli- am in o am id y , p o lie stry , b ez w o d n ik i kw asow e. W p la s ty fik a c ji tzw . z e w n ę trz n e j do d aje się do u k ła d u ży w ica— u tw a rd z a c z su b sta n c je , k tó re n ie są z w ią zan e ch em iczn ie z żyw icą. S p e łn ia ją one n ie ja k o fu n k c ję „ s m a ru ” w s tru k tu rz e u tw a rd z o n e j żyw icy. Do n ajczęściej u ż y w a n y c h p la s ty fik a to ró w w te j g ru p ie n a le ż y fta la n dw u ibutylcw y. W chodzi on w sk ład licznych g o to w y ch ko m pozycji, w y tw a rz a n y c h przez w ie lu p ro d u c e n tó w , m. im w sk ła d w y ro b u p o l skiego p o d n az w ą E p id ian 5. S to so w a n y jest ró w n ie ż w p ra c a c h k o n se rw a to rsk ic h . P o n ie w aż w lite r a tu r z e z n a jd u je m v b ard zo różne o cen y teg o śro d k a jak o p la s ty fik a to ra żyw ic ep o k sy d o w y ch — od s k ra jn ie n e g a ty w n y c h do p rz y z n a ją c y c h ty m ko m po zy cjo m w iele zalet — p o stan o w io n o pod dać go b ad a n io m n a d m o żliw ością zasto so w an ia do p ra c k o n s e rw a to r sk ich p rz y w z m a cn ian iu d re w n a . F ta la n d w u - b u ty lo w y jest e stre m k w a su ftalo w eg o Сг.Н4'(СООС4Н9)2. P o sia d a d w ie g ru p y p o la rn e
-C O O - i d w ie n ie p o la rn e (СН2)зСН3. S ta ła d ie
le k try c z n a w yn osi 6,40. C echy te p re d y s p o n u ją fta la n d w u b u ty lo w y do ro li d ob reg o p la s ty fi k a to ra ży w ic s z tu c z n y c h 2. J e s t to b e z b a rw n a ciecz, tru d n o lo tn a — p rężn ość p a r y w tem p . 25°C w y n o si 10 4; tem p . to p n ie n ia — 35°C, te rn o. w rz e n ia + 3 3 5 °C . R ozpuszcza się w po sp o lity c h ro zp u szcz aln ik a ch organ iczn y ch , ole ja c h ro ślin n y c h i m in e ra ln y c h . J e s t n ie to k sy c z ny, o d p o rn y na d zia ła n ie m ik ro o rg an izm ó w , sto su n k o w o ta n i i ła tw o d o stęp n y .
im większa jest gęstość usieciowania i im więcej po siada sztywnych struktur pierścieniowych.
2 D. K a l i ń s k a , K. P ł o c h o c k a , Zmiękczacze tw o
r z y w sztucznych, Warszawa 1965, ss. 16—34 i 113.
Poza s p e łn ia n ie m fu n k c ji p la s ty fik a to ra fta la n d w u b u ty lo w y n a le ż y do g ru p y n ie a k ty w n y c h ro zcieńczalników żyw ic epoksydow ych. O bniża w n iew ielk im sto p n iu lepkość żyw icy i szczyty te m p e ra tu ro w e , a ta k ż e p rz ed łu ża czas życia kom pozycji — dla E p id ia n u 5. w ynosi on 30 m in., a d la E p id ian u 5 z d o d atk iem 15— 20% fta la n u d w u b u ty lo w e g o od 60 do 90 m i n . 3. F ta la n d w u b u ty lo w y jak o ro zcieńczalnik n ie ak ty w n y n ie p o w in ien w p ły w a ć n a obniżen ie gęstości u siecio w an ia żyw icy.
P rze p ro w ad z o n e b a d a n ia n a d w łasnościam i ży w icy ep o k sy d o w ej m o d y fik o w an e j fta la n e m d w u b u ty lc w y m o b ejm o w ały :
—' o k re śle n ie w p ły w u dod atk ó w fta la n u d w u b uty lo w eg o n a czas żelow ania ro z tw o ró w ży wicy,
— elasty czn o ści pow łok,
— odporności pow łok n a d ziałan ie pro m ien i UV,
— higrosk o p ijn o ści,
— odporności n a zm ie n n e te m p e ra tu ry , — m ig ra c ji p la s ty fik a to ra z błon żyw icy.
B ad an ia p ro w a d zo n o n a b ło n ach u z y sk a n y ch z 40% ro z tw o ru żyw icy E p id ian 5 w k sy le n ie z d o d atk iem te r p e n ty n y jak o ro zcieńczalnika i
1 2% u tw a rd z a c z a — tró je ty le n o c z te ro a m in y
(T Ę C Z A )4. Do poszczególnych ro z tw o ró w do d aw ano fta la n d w u b u ty lo w y w ilościaćh 1 0, 2 0,
30 i 40% w sto su n k u w a g o w y m do m asy ży w icy. N a n ie sio n e n a szkiełka i p a s k i b la c h y a lu m in o w ej ro z tw o ry u tw a rd z a n o p rzez 1 0 d n i
w te m p e ra tu rz e p o k o jo w ej w atm o sfe rz e t e r p en ty n y . S ta ra n o się stw o rz y ć w a ru n k i u tw a r dzania zbliżone do tych, ja k ie istn ie ją podczas im p reg n a cji p rz ed m io tó w d re w n ian y ch . Po 10 dniach n ró b k i suszono w te m p e ra tu rz e po k o jo w ej po d p ró ż n ia p rzez 1 0 dób, a n a s tę p n ie w y
grzew ano p rz e z 1,5 godz. w tem p . 100°C. T ak p rz y g o to w an e b ło n y poddano n a s tę p u ją c y m b a daniom : 1 . - O k r e ś l e n i e c z a s u ż e l o w a n i a r o z t w o r ó w E p i d i a n u 5 40% ro z tw o ry E p id ia n u 5 w to lu e n ie ż d o d a t kiem te r p e n ty n y i 12% TĘC ZA w tem p . 20°C
żelow ały po u p ły w ie: .
bez d o d a tk u f.d.b. ■— 7 godz.
z 10% d o d a tk ie m f.d.b. — 7 godz. 15 m in. z 20% d o d a tk ie m f.d.b. — 7 godz. 30 m in. z 30% d o d a tk ie m f.d.b. — 8 godz.
z 40% d o d a tk ie m f.d.b. — 8 godz.
Czas żelo w an ia żyw icy określono od m o m en tu dodania u tw a rd z a c z a do m o m e n tu zm ę tn ie n ia roztw o ru . J a k z p rzy to c zo n y ch w yżej d an y c h
3 7. B o j e r , Z. H e r t z , P. P e n c z e k , o.e., s. 213. 4 Kompozycja używana do wzmacniania zniszczonych rzeźb drewnianych podana w praev В. Chalbera, m a szynopis w bibliotece Instytutu Zabytkoznawstwa i Konserwatorstwa UMK w Toruniu.
w yn ik a, d o d atek fta la n u d w u b u ty lo w eg o w p ły w a n a p rzed łu żen ie czasu żelow an ia ro z tw o ró w żyw icy. Z jaw isko to m oże m ieć zn aczenie p ra k ty c z n e w czasie im p re g n a c ji obiektó w za b y tk o w y ch , szczególnie w w y p ad k ach , k ied y zależy n a m n a p rz e d łu ż e n iu p ro cesu n asy c an ia ż ra c ji np. du ży ch w y m ia ró w o b iek tu czy t r u d ności w szy b k im p rz e n ik a n iu ro z tw o ru w y n i k a ją c y c h ze s ta n u zacho w ania d re w n a.
2. B a d a n i a e l a s t y c z n o ś c i b ł o n B ad a n ia te p rz ep ro w a d zo n o w ap a rac ie W olffa, zg in ając b laszk i z żyw icą n a sw o rzn iach o ró ż n e j śre d n ic y i o b serw u jąc zachow anie się błon. W ynik i o b serw acji zam ieszczone w ta b e li w sk a zu ją, że w ra z ze w z ro stem ilości dodanego f t a la n u d w u b u ty lo w eg o zw iększa się elastyczność b ło n żyw icy ep oksydow ej. W w a ru n k a c h p rz e prow ad zo n eg o d ośw iadczenia — m ająceg o r a czej c h a ra k te r o rie n ta c y jn y i p orów naw czy , a n ie d o sta rc z a ją c y ściśle w y m ie rn y c h d a n y c h — m ożna stw ierdzić, że w łaściw ie ju ż d o d atek 2 0%
fta la n u d w u b u ty lo w eg o p o w o d u je znaczne u e la sty c z n ie n ie żyw icy epoksydow ej, k tó re po w in n o b yć w y sta rc z a ją c e dla k o m p ozy cji u tw a r d z a ją cy ch zniszczone drew no.
3. B a d a n i e o d p o r n o ś c i b ł o n n a d z i a ł a n i e p r o m i e n i U V
B ło n y żyw icy n a św ie tla n o lam p ą w odległości około 25 cm od źró d ła p ro m ien io w a n ia p rzez
1 0 0 godzin, o b serw u jąc co 5— 6 godzin zm ian y
b a rw n e . P o u p ły w ie 30— 40 godzin zaobserw o wano' n ieznaczne zżółknięcia w szy stk ich błon, łącz n ie z żyw icą bez d o d atk u fta la n u . B łonv s a m e j ży w icy i żyw icy z d o d atk iem 1 0 i 2 0%
fta la n u po żó łk ły m in im aln ie, nieco siln iej n a to m ia s t b ło n y z 30 i 40% d o d atk iem fta la n u . N a leży zaznaczyć, że różn ice te b v łv n iew ielk ie i że p rz y dłu ższy m n aśw ie tl am u p ro m ien iam i U Y zm ian y b a rw n e n ie p og łęb iały sie. M ożna w iec p rz y ją ć, że odporność b a ^ a n v e h błon n a d ziałan ie p rom ień i U V je st du ża i że d o d atek fta la n u dwuibnt.ylowpcfo nie m a tu p ra k ty c z n e go znaczenia. N iew ielk ie zm ian y b a rw n e sa w y n ik iem ciem n ien ia sam o i żvw icv epoksvdow pj, a ra cze j z n a jd u ją c y c h sie w n ie i p ew n y ch ilo ści n ie p rz ere ag o w a n eg o u tw ard zac za.
4. B a d a n i e h i g r o s k o p i j n o ś c i b ł o n B łony żvw icv um ieszczono w ek sv k a to rze w w ilgo tn ości b lisk ie j 100%. Po m iesiącu (ciężar żvw iev u s ta b ł sie n a ied n ak o w y m poziom ie) h ig ro sk b p ijn o ść b łon w ynosiła:
— dla b ło n sam ej ży w icy ep o k sy
dow ej ■— 6.2%
—■ dla b łon z d o d atk iem 10% f.d.b. — 5.6% — dla b łon z d o d atk iem 20% f.d.b. ■— 5.5% — dla b łon z d o d atk iem 30% f.d.b. — 4.8%' — dla b łon z d o d atk iem 40% f.d.b. — 4,4%
Łp. Rodzaj żywicy Ep. 5 Średnica sworzni w mm
20 15 10 8 5
1 bez dodatku f.d.b. ■ — błona pęka i od chodzi od pod
łoża j !
2 z dodatkiem 10% f.d.b. — — bardzo drobne spękania
wyraźne spęka nia
3 z dodatkiem 20% f.d.b. — — — — bardzo drobne spękania 4 z dodatkiem 30°o f.d.b. — — — — , nie pęka 5 z dodatkiem 40% f.d.b. — — — — nie pęka
Tabela 1. Badania ela styczności błon żyw icy Epidian 5 w aparacie Wol f f a
Table 1. Research con cerning the elasticity of
the resin E pidian 5
film s in W o l f f s appa ratus
D o d a te k fta la n u d w u b u ty lo w e g o w p ły w a n a o b n iżen ie h ig ro sk o p ijn o śc i b ło n żyw icy epo- ksydołwej. W p ro c esie im p re g n a c ji d re w n a ob n iż e n ie h ig ro sk o p ijn o śc i s u b s ta n c ji u tw a r d z a ją c e j m oże w p e w n y m sto p n iu o g ra n ic zy ć p ra cę d re w n a pod w p ły w e m w ilgoci.
5. B a d a n i e o d p o r n o ś c i b ł o n n a z m i a n y t e m p e r a t u r y
P ró b k i p o d d an o d ziała n iu n a p rz e m ia n n isk ich i p o d w y ż sz o n y ch te m p e r a tu r. P o 20 c y k la c h z a m ra ż a ń w tem p . — 14°C i o g rz e w a n iu w + 50°C n ie zao b serw o w an o w b ło n a c h ży w icy ż a d n y c h zm ian . N a le ży dodać, że p ró b k i p rz e d w ło że n ie m do z a m ra ż a rk i n a w ilg a c a n o p rzez ro z p y le n ie n a p o w ierzch n i cie n k ie j w a rs te w k i w ody.
6. В a d a n i e o d p o r n o ś c i b ł o n n a
w y s o k i e t e m p e r a t u r y
C elem te g o do św iad czen ia b y ło zb a d a n ie m ig ra c ji p la s ty fik a to ra z b ło n y żyw icy. P ró b k i p o d d an o d z ia ła n iu tem p . 100° p rzez 6 godzin. P o
o z ię b ie n iu d o k ła d n ie czyszczono p o w ie rz c h n ię b ło n w a tą z to lu e n e m . S tw ie rd zo n o , że w szy s tk ie p ró b k i w y k a z a ły u b y te k ciężaru . C iężar p ró b k i ży w ic y bez d o d a tk u fta la n u z m n ie jsz y ł się śre d n io o 2%, co b yło p ra w d o p o d o b n ie w y
n ik ie m n ie p e łn e g o p rz e re a g o w a n ia ży w icy w czasie u tw a r d z a n ia i m ig ra c ji części n ie zw ią zan y ch (w ty m ró w n ie ż i części TĘ C Z A ) w czasie d z ia ła n ia w y so k iej te m p e r a tu ry . N a to m ia st u b y tk i c ię ż a ru b ło n ży w icy z d o d a tk ie m f ta la n u d w u b u ty lo w e g o b y ły w iększe i rosły w ra z ze zw ię k szen iem p ro c en to w eg o u d z ia łu p la s ty f ik a to r a w b ło n ie i w y n o siły : — d la b łon z 10% d o d a tk ie m f.d.b. — ■ 3,8% — d la b ło n z 20% d o d a tk ie m f.d.b. — 4,2% — d la błon z 30% d o d a tk ie m f.d.b. — 4,9% — d la b ło n z 40% d o d a tk ie m f.d.b. — ■ 5,7% Je ż e li o d e jm ie m y od p o w y ższy ch d a n y c h 2% u b y tk u c ię ż a ru c h a ra k te ry s ty c z n e g o d la b ło n c z y ste j żyw icy, to okaże się, że u b y te k p la s ty fik a to ra b e z w z g lę d u n a jego ilość w ży w icy w y n o si o k o ło 1 0%.
P o ża s tw ie rd z e n ie m m ig ra c ji p la s ty fik a to ra w p o d a n y c h w y ż e j w a ru n k a c h , b a d a n o ró w n ie ż
u b y te k c ię ż a ru b łon po p rz e p ro w a d z e n iu in n y c h b a d a ń , n p . h ig ro sk o p ijn o ści i zam rażan ia. O kazało się, że u b y te k te n je s t m in im a ln y , bo w g ra n ic a c h 0,1—0,2% i w y s tę p u je w y łąc zn ie
w b ło n ach z d o d a tk ie m fta la n u .
P o w y ższe b a d a n ia w s k a z u ją n a to, że m ig ra c ja fta la n u d w u b u ty lo w e g o z u tw a rd z o n y c h błon zachodzi dość g w a łto w n ie je d y n ie w w ysokich te m p e r a tu ra c h , n a to m ia s t w n o rm a ln y c h w a
ru n k a c h je s t n ieznaczn a. W n i o s k i
Z p rz e p ro w a d z o n y c h b a d a ń w y n ik a, że fta la n d w u b u ty lo w y jak o p la s ty fik a to r ży w ic y epo k sy d o w e j m oże b y ć sto so w an y w k o n se rw a c ji zn iszczo ny ch o biek tó w d re w n ian y ch . N ie p o w o d u je on bow iem w id oczn ych zm ian d e s tru k c y jn y c h w b ło n ach u tw a rd z o n e j żyw icy pod w p ły w e m d ziała n ia ró ż n y ch czy nn ikó w , u e la sty c z n ia żyw icę i d zięki n isk iej s ta łe j d ielek try c z n e j (6,40) n ie p o w o d u je z b y t silnego pęcz n ie n ia d re w n a i(0,6% w k ie ru n k u s ty c z n y m dla
d re w n a sosnow ego). W y d a je się, iż n a jw ła ś ciw szy je s t d o d a te k 2 0% fta la n u w sto su n k u
do żyw icy, gdyż p o w o d u je jej d o statec zn e u e la s ty c z n ie n ie a p o w sta łe b ło n y n ie w y k a z u ją zm ian p o d w p ły w e m d ziała n ia ró ż n y ch czy n n ik ó w w p o ró w n a n iu z b ło n am i sam ej żyw icy. W ad ą te g o p la s ty fik a to ra je s t je d n a k m o żli w ość jego m ig rac ji, co m oże z b ieg iem czasu do p ro w ad zić do sto pn io w ego z m n ie jsz a n ia się elasty czn ości. M ig ru ją c y n a z e w n ą trz fta la n m oże stw a rz a ć le p k ą p o w ierzch n ię d re w n a , u m o żliw iającą o siadan ie w sze lk ic h zanieczysz czeń z p o w ietrz a, co często — poza p og o rsze n iem w y g lą d u e stety c zn eg o o b ie k tu — je s t za c z ą tk ie m zm ian d e stru k c y jn y c h . D latego, m ię d zy in n y m i — zw ięk szen ie d o d a tk u f ta la n u p o w y żej 2 0% n ie je s t w sk az an e.
Za pom ocą ro z tw o ró w żyw icy E p id ian 5 m o d y fik o w a n e j 2 0% d o d a tk ie m fta la n u d w u b u ty
low ego za k o n serw o w an o z p o z y ty w n y m re z u l ta te m w ie le za b y tk o w y ch rzeźb d re w n ia n y c h o b a rd z o zn iszczo nej p o w ierzch n i. Po u p ły w ie 4— 5 la t n ie zao b serw o w an o żad n y ch zm ian.
dr Bożena Soldenhoff In stytut Zabytkoznaw stw a i Konserw atorstwa
UM K Toruń
i n v e s t i g a t i o n a i m e d a t m a k i n g h i e RESIN EPID IA N 5 ELASTIC
The present report deals with the properties of solu tions of the epoxy resins when they ace used to reinforcement of the damaged historical objects. Be sides the advantageous qualities such as low viscosity and chemical and biological resistance, they have also negative features, especially orispness, which has essential meaning in case of reinforcement of a very damaged wooden surface. Before they are used epoxy resins must undergo the process of making elastic. It consists of the so-called internal and external plasti cization. In the first case we add to the resin che mical compounds capable of reacting with it, like: polysulphides, polyesters, acid anhydrides. In the latter case, however, w e add substances not reacting with it,
e.g. dibutyl phthalate, which is one of the constituents of the composition called in Poland Epidian 5. Epidian 5, modified by dibutyl phthalate, underwent narrow tests in view of being used in restoration works con sisting of the reinforcement of wood.
It has been found, as the result of the research, that dibutyl phthalate does not cause any visible destru ctive changes in hardened resin film s but gives it elasticity and, what is more, does not make the wood swell. Optimum proportion is 20 per cent of dibutyl phthalate and 80 per cent of resin. With Epidian 5 a great number of historical wooden carvings has been preserved.
RYSZARD BRYKOWSKI
ZABYTKOWE CMENTARZE I ELEMENTY ZABYTKOWE NA CMENTARZACH NIEZABYTKOW YCH
Z organ izo w an e ina przeło m ie 1974/1975 r. przez c e n tra ln e ogniw a słu żb y 'k o n se rw ato rsk iej sp e
cja listy c z n e n a r a d y \ pośw ięcone p ro b lem o m och ro n y z a b y tk o w y c h p a rk ó w , ogrodów i c m e n ta rz y oraz a r c h ite k tu r y z o statn ich s tu lat, za p o czą tk o w ały w ty c h d ziedzinach ■— po raz p ierw szy n a sk alę og ó ln o k rajo w ą — je d n o litą a k c ję e w id e n c y jn ą i d o k u m e n ta c y jn ą oraz k o n k re tn e d zia ła n ia k o n s e rw a to rs k ie w te re n ie . Po w ielu la ta c h s ta g n a c ji n a s tę p u je zatem p o no w n e u a k ty w n ie n ie i u k ie ru n k o w a n ie p rz e d sięw zięć p ra w ie w e w szy stk ich d ziedzinach za in te re so w a n ia k o n serw ato rsk ieg o . N ależy m ieć n ad z ie ję, że w n ie d łu g im już czasie po czy n io n e zostaną ró w n ie ż odpow iednie k ro k i w za k resie ochrony szybko m alejąc y ch zasobów d re w n ia nej a r c h ite k tu r y i b u d o w n ictw a , a tak że zw ią zanych n ie ro z e rw a ln ie z polskim k ra jo b ra z e m za b y tk o w y ch kap liczek , fig u r i k rz y ż y p r z y drożny ch, nie d o strze g an y ch dotychczas i z a g u bionych gdzieś p o m iędzy z a b y tk a m i n ie ru c h o m ym i i ru c h o m y m i.
Na k o n fe re n c ji zorgan izo w an ej w g ru d n iu 1974 r. re fe re n c i p o d e jm u ją c y p ro b le m a ty k ę z a b y t kow ych p a rk ó w i ogrodów p rz e d sta w ia li ją w
n iezw y k le szerokim u jęciu , w ciąg ając w o rb i tę sw y ch z a in te re so w a ń zaró w n o p o jedy ncze okazy drzew , ja k i c h a ra k te ry s ty c z n e z w ie lu w zględów sk u p isk a zielen i n ieza b y tk o w ej i nie k sz ta łto w a n e j przez człow ieka, n a to m ia st ro z w ażan ia d oty czące za g ad n ień n e k ro p o li o g ra n icza ły się w yłączn ie do c m e n ta rz y za b y tk o w ych 2. W śród o m aw ian y c h d a w n y c h i s ta ry c h c m e n ta rz y p rz y k o ścieln y ch , w y z nan io w ych , p ry w a tn y c h , zak aźn y ch itp. zn a la zły się ró w nież stosu nk ow o „ m ło d e ” m iejsca spoczynku, bo pochodzące z o k re su p ierw szej i d ru g ie j w o jn y ś w ia to w e j3. S ą to p rz ed e w szystk im c m e n ta rz e w ojskow e, obce i polskie, k tó re a l bo dzięki n asz em u h u m a n ita rn e m u po dejściu do ty ch m iejsc, albo p o p rzez em o cjo n a ln y do n ich sto su n ek , z a słu g u ją n a u p a m ię tn ie n ie i objęcie ochroną, a n a w e t o k re śle n ie m ian em sp ecjaln eg o ro d z a ju za b y tk u .
W szystk ie o m aw ian e p rz y k ła d o w o w r e f e r a ta c h i d y sk u sji c m e n ta rz e tra k to w a n e b y ły j a ko o b iek ty jed n o ro d n e , z a b y tk o w e w całości lu b w w y d zielo n ej części w iększego o rg a n iz m u niezab ytko w ego . T ak ie po dejście do p ro b le m a ty k i o ch ro n y c m e n ta rz y i ich w iz u a ln e j z a w
ar-1 W dniach 9—ar-10.XII.ar-1974 r. — Konferencja szkolenio
wa dla Społecznych O piekunów Z a b y tk ó w i Urzędów Konserwatorskich poświęcona problemom ochrony i
konserwacji zabytkowych założeń parkowych i cm en tarzy, zorganizowana przez Zarząd Muzeów i Ochrony Zabytków; w (dniu 23.1.1975 r. — Narada w sprawie
ew idencjonowania z a b y tk ó w architektury 2 połowy
X I X i początku X X w. (do 1939 r.), zorganizowana
przez Ośrodek Dokumentacji Zabytków; obie w War szawie.
2 Były to następujące referaty: E. B a n i u k i e w i c z ,
Zasady pielęgnacji parków i ogrodów; t e j ż e , Rola konserwatora za b y tk ó w w problematyce ochrony par
ków i cmentarzy zaby tkow yc h; A. B a r t o s i e w i c z , Wartości plastyczno-estetyczne roślin w kompozycjach ogrodowych; J. B o g d a n o w s k i , P roblemy re kon strukcji za b y tko w yc h parków i ogrodów; Z. С h a -
с h u 1 s к i, Praktyczne w s k a zó w k i zw ią zane z pielę
gnacją drzew w parku; L. M a j d e c k i , Ogrody h i storyczne w Polsce; S. S z y m a ń s k i , J. 0 1 i z a r, Rola opiekuna społecznego w zakresie ochrony par k ó w i cm entarzy zaby tkow yc h; M. W i e c z o r k ó w -
s к i, Problemy ochrony i ewidencji za b y tko w yc h
cm entarzy w kraju. Wymienione referaty zostały po
wielone.
3 M. W i e e z о г к o w s к i, o. c.
