Wykład VI
Środki przymusu procesowego
dr Katarzyna Łucarz
Środki przymusu procesowego – definicja
Środki przymusu procesowego to przewidziane przez prawo procesowe środki, które służą organom postępowania do wymuszenia spełnienia obowiązków przez uczestników postępowania w celu realizacji zadań procesu.
Organy uprawnione do stosowania środków przymusu procesowego
1) sąd właściwy do rozpoznania sprawy
2) organy dokonujące czynności wyjaśniających
Rodzaje środków przymusu procesowego
1) zatrzymanie osoby,
2) zajęcie i zabezpieczenie przedmiotów, 3) kara pieniężna porządkowa,
4) przymusowe doprowadzenie świadka/obwinionego,
5) zarządzenie ustalenia miejsca pobytu sprawcy wykroczenia, 6) zarządzenie odebrania przedmiotu oględzin lub dowodu
rzeczowego, 7) przeszukanie,
8) zatrzymanie dokumentu uprawniającego do prowadzenia pojazdów.
Zatrzymanie procesowe osoby
Zatrzymanie osoby polega na krótkotrwałym pozbawieniu wolności w celu umożliwienia realizacji zadań procesu.
Organem uprawnionym do dokonania zatrzymania jest Policja, a w sprawach podlegających postępowaniu przyspieszonemu także inny organ, któremu przepisy szczególne ustawy powierzają zadania w zakresie ochrony porządku lub bezpieczeństwa publicznego (art. 91 § 2 KPW).
Przesłanki zastosowania zatrzymania
Zatrzymanie można zastosować wobec osoby ujętej na gorącym uczynku popełnienia wykroczenia lub bezpośrednio potem, jeżeli zachodzą podstawy do zastosowania wobec niej postępowania przyspieszonego lub nie można ustalić jej tożsamości (art. 45 § 1 KPW). Odstąpić od zatrzymania można w związku ze zobowiązaniem sprawcy wykroczenia do stawiennictwa w sądzie, albo zatrzymania paszportu lub innego dokumentu uprawniającego do przekroczenia granicy (art. 91§
3 i 4 KPW).
Czas zatrzymania
Czas zatrzymania liczy się od chwili ujęcia sprawcy i wynosi:
1) w sprawach o wykroczenia niepodlegające trybowi przyspieszonemu do 24 godzin,
2) w sprawach podlegających trybowi przyspieszonemu do 48 godzin (art. 46 § 6 KPW).
Zatrzymanego należy natychmiast zwolnić z upływem czasu zatrzymania (art. 46 § 5 KPW). Bezpodstawne przetrzymywanie ujętego może być bowiem uznane za przestępstwo pozbawienia człowieka wolności (art. 189 KK).
Uprawnienia zatrzymanego
Z zatrzymania sporządza się protokół, zawierający określone w ustawie elementy, a odpis protokołu wręczyć zatrzymanemu (art. 46 § 2 KPW). Należy w nim podać
przyczynę zatrzymania, oświadczenia złożone przez zatrzymanego oraz pouczenie go o przysługujących mu prawach. Najważniejsze z nich to:
1) żądanie zawiadomienia o zatrzymaniu osoby najbliższej (art. 46 § 3 KPW.), 2) żądanie umożliwienia nawiązania w dostępnej formie kontaktu z adwokatem
albo radcą prawnym jako pełnomocnikiem,
3) zapewnienia możliwości bezpośredniej z nim rozmowy, przy której może być zatrzymujący (art. 46 § 4 KPW),
4) otrzymanie odpisu protokołu zatrzymania (art. 46 § 2 KPW),
5) możliwość złożenia zażalenia na zatrzymanie do sądu (art. 47 § 1 KPW), które inicjuje kontrolę zasadności i prawidłowości zatrzymania. Jeżeli sąd stwierdzi, że nastąpiło niewątpliwie niesłuszne zatrzymanie, zatrzymanemu przysługuje
odszkodowanie i zadośćuczynienie, o które może wnosić w trybie przewidzianym w dziale XII KPW (art. 47 § 4 KPW).
Zaliczenie zatrzymania na poczet przyszłych kar
Okres zatrzymania zalicza się na poczet wymierzonej kary aresztu, kary ograniczenia wolności, przyjmując jeden dzień zatrzymania, z zaokrągleniem do pełnego dnia, za równoważny jednemu dniowi kary aresztu i dwóm dniom kary ograniczenia wolności, a na poczet grzywny - przyjmując za równoważny grzywnie w wysokości 200 zł (art. 82 § 3 KPW).
Nie podlega zaliczeniu na poczet wymienionych kar za wykroczenia doprowadzenie i umieszczenie osoby, która została ujęta na gorącym uczynku popełnienia wykroczenia, w izbie wytrzeźwień, jednostce Policji, zakładzie opieki zdrowotnej lub innej właściwej placówce utworzonej lub wskazanej przez jednostkę samorządu terytorialnego, jeżeli nie zastosowano do niej trybu przewidzianego w art. 45 § 1 KPW lub art. 244 KPK, ponieważ nie stanowi to „rzeczywistego pozbawienia wolności"
(post. SN z dnia 26 lutego 2004 r., I KZP, OSNKW 2004/3/34).
Zabezpieczenie przedmiotów
Zabezpieczenie przedmiotów w postępowaniu w sprawach o wykroczenia dotyczy wyłącznie sytuacji, w których może być orzeczony przepadek przedmiotów. Zabezpieczenie może być dokonane na mocy postanowienia sądu po wszczęciu postępowania w sprawie o takie wykroczenie.
Postanowienie to doręcza osobie, u której dokonano czynności zajęcia. Na postanowienie o zabezpieczeniu służy zażalenie osobie, której prawa zostały naruszone (art. 48 § 4 KPW). Wykonuje je Policja, stosując odpowiednio przepisy o przeszukaniu w celu znalezienia i zatrzymania przedmiotów podlegających oględzinom lub mogących stanowić dowód rzeczowy (art. 48 § 3 i 4 KPW).
Zabezpieczenie majątkowe trwa do czasu prawomocnego orzeczenia w sprawie. Jeżeli nie zostanie orzeczony przepadek przedmiotów, zabezpieczenie upada (art. 48 § 6 KPW).
Zabezpieczenie może być poprzedzone tymczasowym zajęciem przedmiotów.
Tymczasowe zajęcie przedmiotów
Tymczasowego zajęcia przedmiotu może dokonać Policja oraz w granicach swej właściwości inspektor pracy i organy administracji rządowej i samorządowej, organy kontroli państwowej i kontroli samorządu terytorialnego oraz straże gminne (miejskie), a inne organy, gdy ustawa tak stanowi, jeżeli w zakresie swego działania dowiedziały się lub ujawniły wykroczenie zagrożone przepadkiem przedmiotów, a zajęcie takie jest niezbędne dla zabezpieczenia wykonania przepadku.
Czynność tymczasowego zajęcia podlega zaprotokołowaniu (art. 48 § 1 KPW).
Tymczasowe zajęcie wymaga, aby zostało następnie wydane postanowienie o zabezpieczaniu, wydane przez sąd właściwy do rozpoznania sprawy, albo rozstrzygnięcie o przepadku przedmiotów. W wypadku braku takich decyzji w ciągu 7 dni od dokonania tymczasowego zajęcia, zajęcie to upada (art. 48
§ 2 KPW).
Kara pieniężna porządkowa
Kara pieniężna porządkowa stanowi środek wymuszający spełnienie określonych obowiązków procesowych przez uczestników postępowania.
Kary porządkowe można nakładać na:
1) świadka, biegłego, tłumacza, specjalistę, który nie stawił się bez
usprawiedliwienia na wezwanie uprawnionego organu lub oddalił się bez pozwolenia z miejsca czynności przed jej zakończeniem albo bezpodstawnie
odmówił złożenia zeznań, wykonania czynności biegłego, tłumacza lub specjalisty (art. 49 § 1 KPW),
2) osobę, która będąc obowiązana do okazania albo wydania przedmiotu oględzin lub dowodu rzeczowego, odmówiła ich okazania lub wydania, chyba że
przysługuje jej prawo do odmowy zeznań (art. 49 § 2 KPW).
Karę porządkową można nałożyć w wysokości do 250 zł, a w razie ponownego niezastosowania się do wezwania - do 500 zł (art. 49 § 1 KPW).
Przymusowe doprowadzenie przez Policję
Przymusowe doprowadzenie można zastosować niezależnie od nałożenia kary porządkowej wobec:
1) świadka w razie niestawienia się na wezwanie bez usprawiedliwienia,
2) obwinionego w razie niestawienia się na wezwanie bez usprawiedliwienia tylko wtedy, gdy sąd uznał jego stawiennictwo za konieczne (art. 71§ 4 KPW).
3) Wykonując zarządzenie o przymusowym doprowadzeniu obwinionego lub świadka Policja może, gdy jest to niezbędne, zatrzymać tę osobę na czas konieczny do wykonania zarządzenia. Do zatrzymania tego nie stosuje się odrębnych przepisów o zatrzymaniu (art. 52 KPW).
Zarządzenie ustalenia miejsca pobytu sprawcy wykroczenia
Jeżeli miejsce pobytu osoby podejrzanej o popełnienie wykroczenia jest nieznane, sąd a w toku czynności wyjaśniających także organ dokonujący tych czynności, może zarządzić ustalenie miejsca jej pobytu przez Policję (art. 53 KPW).
Zarządzenie odebrania przedmiotu oględzin lub dowodu rzeczowego
W razie nieusprawiedliwionej odmowy okazania albo wydania przedmiotu oględzin lub dowodu rzeczowego można zarządzić jego przymusowe odebranie przez Policję (art. 50 KPW).
Przeszukanie
Przeszukania pomieszczeń i innych miejsc osoby, jej odzieży lub podręcznych przedmiotów może dokonywać Policja, a w toku czynności wyjaśniających również inne organy je prowadzące, w celu znalezienia i zatrzymania przedmiotów podlegających oględzinom lub mogących stanowić dowód rzeczowy, jeżeli istnieją uzasadnione podstawy do przypuszczenia, że przedmioty te lub dowody tam się znajdują (art. 44 § 1 KPW).
Przeszukanie następuje wyłącznie na mocy postanowienia prokuratora lub sądu. W wypadkach niecierpiących zwłoki, jeżeli postanowienie nie mogło być uprzednio wydane, można przeprowadzić przeszukanie bez takiego postanowienia, jednak organ dokonujący tej czynności zobowiązany jest następnie zwrócić się niezwłocznie do prokuratora o zatwierdzenie przeszukania. Na żądanie osoby, u której dokonano przeszukania, doręcza się jej w terminie 14 dni postanowienie w przedmiocie zatwierdzenia przeszukania. O prawie wystąpienia z takim żądaniem należy ją pouczyć (art. 44
§3 i 4 KPW).
Zatrzymanie dokumentu uprawniającego do prowadzenia pojazdów
Zatrzymanie prawa jazdy następuje w celu zabezpieczenia przyszłego środka karnego zakazu prowadzenia pojazdów. Zgodnie z art. 135 ust. 1 ustawy p.r.d.
Policjant zobligowany jest zatrzymać prawo jazdy za pokwitowaniem m.in. w razie:
1) uzasadnionego podejrzenia, że kierujący znajduje się w stanie nietrzeźwości lub w stanie po użyciu alkoholu albo środka działającego podobnie do alkoholu,
2) gdy wobec kierującego pojazdem wydane zostało postanowienie lub decyzja o zatrzymaniu prawa jazdy,
3) gdy wobec kierującego pojazdem orzeczono zakaz prowadzenia pojazdów lub wydano decyzję o cofnięciu prawa jazdy.
Natomiast zgodnie z art.135 ust.2 p.r.d. może zatrzymać prawo jazdy za pokwitowaniem w razie uzasadnionego podejrzenia, że kierowca popełnił przestępstwo lub wykroczenie, za które może być orzeczony zakaz prowadzenia pojazdów.
Zatrzymanie dokumentu uprawniającego do prowadzenia pojazdów c.d.
Zatrzymane prawo jazdy Policja przekazuje niezwłocznie, nie później niż w ciągu 7 dni, według właściwości, sądowi uprawnionemu do rozpoznania sprawy o wykroczenie, prokuratorowi lub staroście (art. 136 ust.1 p.r.d.).
W razie przeprowadzenia badania krwi lub moczu dla oceny trzeźwości lub zawartości środka działającego podobnie do alkoholu, prawo jazdy przekazuje się wraz z wynikiem tego badania. Jeżeli jednak wynik tego badania nie został uzyskany w ciągu 30 dni od dnia zatrzymania prawa jazdy, należy niezwłocznie zwrócić je właścicielowi (art. 136 ust.2. p.r.d.). Jest to wyjątek od reguły określonej w art. 136 ust. 1 p.r.d. Policja prowadząc postępowanie w sprawie o wykroczenie zagrożone środkiem karnym zakazu prowadzenia pojazdów może więc zatrzymać prawo jazdy do 30 dni tylko w trybie art. 136 ust. 1 p.r.d.
Przekazując zatrzymane prawo jazdy Policja występuje z wnioskiem o wydanie postanowienia o zatrzymaniu prawa jazdy. W sprawie o wykroczenie wydaje je sąd właściwy do rozpoznania sprawy (art. 137 ust. 1 p.r.d.). Na postanowienie o zatrzymaniu prawa jazdy służy zażalenie (art. 137 ust.3 p.r.d.).
