Maciej Krotofi
Sprawozdanie z posiedzeń Komisji
Historycznej To Mi To
Rocznik Toruński 25, 155-157
R O C Z N I K
T O R U Ń S K I
T O M 25
R O K 1998
Archiwum Państwowe w Toruniu, Oddział II
Sław om ir Pułkow nik
D n ia 1 IX 1996 r. O d d z ia ł II A rc h iw u m T o ru ń sk ieg o o tw o rzy ł sw oje p o d w o je d la b a d a c z y i u ży tk o w n ik ó w w d a w n y m kin ie „ F lis a k ” p rz y ul. Id zik o w sk ieg o 6. Z a a d a p to w a n y n a p o trz e b y A rc h iw u m b u d y n e k po m ieścił ro z p ro sz o n e d o tą d z b io ry u s y tu o w a n e w m a g a zy n a c h w W ą b rze ź n ie i w T o ru n iu p rz y R y n k u S ta ro m ie js k im i ul. P o d m u rn e j. O d d z ia ł II - A k t N ow ych g ro m a d z i, p rzech o w u je i u d o s tę p n i a a rc h iw a lia z X IX i X X w. Do m ag azy n ó w p rz e n ie sio n a z o s ta ła w ię k sz a część zaso b u A rc h iw u m P ań stw o w eg o w T o ru n iu (1015 z 1213 zespołów a k t, co s ta n o w i 2227,70 m .b .). P rze c h o w y w a n e zb io ry sw y m zasięg iem te r y to ria ln y m o b e jm u ją o b s z a r dzisiejszeg o w oj. to ru ń sk ie g o .
N a jc e n n ie js z y m i n a jc zę ście j w y k o rz y sty w a n y m zesp o łem s ą A k ta m ia s t a T o r u n ia z la t 1 7 9 3 -1 9 4 5 . Ze w zg lęd u n a b o g a ty i ró ż n o ro d n y m a te ria ł o ra z s t a n z ac h o w a n ia , d la w ielu d y scy p lin n au k o w y ch stan o w ić m o g ą cen n e ź ró d ło i p o d s ta w ę b a d a w c z ą , u m o ż liw ia ją o d tw o rz e n ie różnych d z ie d zin ży cia m ia s ta . O p ró c z w a rto ś c i h is to ry c z n e j, w sp o m n ia n e a k t a zac h o w u ją ró w n ież s w o ją d u ż ą w a rto ś ć p ra k ty c z n ą i u ż y tk o w ą; o d p o w ie d n ie ich w y k o rz y stan ie po z w ala n a u z y sk a n ie z n ac z n y c h o szczędności g o sp o d arcz y c h . P rz y k ła d e m j e s t s e r ia a k t b u d o w la n y c h i g ru n to w y c h z l a t 1793-1961. M a te ria ły te - zacho w an e w p o n a d 90% - d o s ta r c z a ją zain tereso w a n y m nie ty lk o d o k u m e n ta c ję te c h n ic z n ą , lecz ta k ż e in fo rm a c je n a t e m a t s to su n k ó w w łasnościow ych w m ieście. W aż n y m u z u p e łn ie n ie m o m ó w io n y ch a k t je s t zb ió r około 10 000 p la n ó w i ry s u n k ó w o b ie k tó w u ży te cz n o ści p u b lic z n ej. P o d o b n ie c en n e a k ta z n a jd z ie b a d a cz i u ż y tk o w n ik z ain tereso w a n y życiem c o d zien n y m i fu n k cjo n o w an iem in n y ch m ia s t n a sz e g o reg io n u - C h e łm n a , C hełm ży, G o lu b ia , P o d g ó rz a i W ą b rz e ź n a . W m a te ria ła c h ty c h z n a j d u ją o d z w iercied le n ie zjaw isk a i p rocesy s p o łe c z n o - g o sp o d a rc z e in te re s u ją c e n ie ty lk o h isto ry k ó w , ale rów n ież in ż y n ie ró w , geo d e tó w , so cjo lo g ó w , h is to ry k ó w sztu k i.
W a ż n ą , o o g ro m n y m z n ac z e n iu n a u k o w y m i p ra k ty c z n y m , g ru p ę tw o rz ą a k ta w ła d z a d m in is tra c ji p ań stw o w ej niem ieck iej i po lsk iej, m .in . s ta ro s tw i w y d z iałó w p o w ia to w y c h , p re z y d ió w p o w ia to w y ch , m iejsk ich i g ro m a d z k ic h ra d n a ro d o w y c h , u rz ę d ó w m iejsk ich i g m in n y ch . N a uw agę z a s łu g u ją rów nież a k ta p a ń stw o w e j a d m in is tra c ji s p e c ja ln e j, w śró d nich: u rzęd ó w k a ta str a ln y c h ,
d o m e n a ln o -re n to w y c h , in sp ek cji b u d o w lan y ch , z arzą d ó w g o s p o d a rk i w o d n ej z B ro d n icy , C h e łm n a , T o ru n ia i W ą b rze ź n a.
O d d z ie ln ą g ru p ę s ta n o w ią a k ta d o ty c z ąc e szk o ln ictw a. O b o k zesp o łó w in s p e k to ra tó w szkolnych przech o w y w an e s ą a rc h iw alia 65 szkól ró żn eg o szczeb la z te re n u w oj. to ru ń sk ie g o ; w śród nich n a jc en n ie jsze są: P a ń stw o w e G im n a z ju m M ęskie w C h e łm n ie z la t 1837-1939, P ań stw o w e G im n a z ju m im . M. K o p e rn ik a w T o ru n iu z l a t 1 8 1 0-1945 - b ę d ąc e k o n ty n u a to re m tra d y c ji G im n a z ju m A k a d e m ickiego w T o ru n iu . D zięki zachow anym zespołom a k t L iceum P e d a g o g ic zn e g o i S tu d iu m N au czy cielsk ieg o w T o ru n iu O d d z iał II w y d a je o d p isy i z a św ia d c z e n ia o p rz e b ie g u n au k i.
O d m ie n n y d ział tw o rz ą a k ta sąd ó w w ilości około 240 m .b ., p ra w ie 23 000 je d n o s te k . N a jlic zn ie j rep re z en to w a n e s ą s ą d y obw odow e ze w zględu n a w y tw a rz a n e p rzez nie a k ta g ru n to w e, ju ż o d k o ń ca X V III stu le c ia , o b ra z u ją c e s p ra w y w łasności i o b ro tu z ie m ią z p o w iató w b ro d n ick ieg o , ch ełm iń sk ie g o o ra z to ru ń sk ie g o . O b o k nich zachow ały się p o n a d to serie a k t te sta m e n to w y c h i s p a d kow ych, a ta k ż e a k ta re je stro w e sto w arzy szeń , sp ó łd zieln i i żeglugi. O p ró cz w y m ie n io n y c h do d z ia łu n ależą: Sąd K ra jo w y (L an d g e ric h t) w T o ru n iu z la t 19 4 2 -1 9 4 4 , S ąd S p ecjaln y (S o n d erg erich t) w T o ru n iu z ł a t 19 4 2 -1 9 4 3 , P r o k u r a t u r a S ą d u K ra jo w e g o (S ta a ts a n w a lts c h a f t bei d em L a n d g e ric h t) w T o ru n iu z l a t 1 9 3 9-1945, S ą d S p ecjaln y w T o ru n iu z la t 1945-1947 i sąd y g ro d z k ie w B ro d n icy , C h ełm ży , C h ełm n ie, T o ru n iu z la t 1945-1950. A k ta sąd o w e s ą je d n a k zd ziesią tk o w an e n a s k u te k d z ia łań w o jen n y ch . W sp o m n ieć n a le ży ró w n ież 0 a k ta c h W ię z ie n ia w T o ru n iu („ O k rą g la k a ” ) z la t 1939-1945. W p o w ią z a n iu z s ą d a m i d z ia łali n o ta riu s z e . W A rc h iw u m p rzech o w y w an e s ą efe k ty ich p ra c y w p o s ta c i re je stró w i ksiąg 108 n o ta riu s z y z T o ru n ia , C h e łm n a , B ro d n icy , C hełm ży, G o lu b ia , K o w alew a i W ą b rz e ź n a od k o ń ca X IX w. d o 1950 r. K sięgi o k re su m ię d z y w o jen n e g o o d z y sk u ją o b ecn ie s w ą m o c p ra w n ą w z w iązk u z p ro c e se m re p ry w a ty z a c ji to c z ąc y m się w k ra ju . U w aż n a le k tu r a a k tó w m oże p rz y sp o rz y ć cen n e g o m a te ria łu b ad aw czeg o socjologom i h isto ry k o m k u ltu r y n a te m a t k o n d y c ji m a te ria ln e j ów czesnego sp o łeczeń stw a.
C o ro c zn ie z asó b O d d z iału p o w ięk sza się w w y n ik u p rz e jm o w a n ia re je stró w s ta n u cy w iln eg o z w oj. to ru ń sk ie g o . K sięgi te, ob ecn ie w liczb ie 7271 je d n o ste k , z g ru p o w a n e s ą w 197 zesp o łach u rzęd ó w s ta n u cy w iln eg o z la t 1 8 7 4 -1 8 9 7 , p a rafii rz y m sk o k ato lick ich z l a t 1808-1897 o ra z k siąg w y z n a n ia m o jżeszo w eg o z D o b rz y n ia n. D rw ę cą z l a t 1808-1939 i G m in y P raw o sła w n e j z la t 19 2 1 -1 9 4 4 .
O d m ie n n ą sp ecyfikę m a ją a k ta to w a rz y stw i o rg a n iz a c ji, ta k p o lsk ich ja k 1 niem ieck ich . S to su n k i s p o łe c z n o -p o lity c z n e o ra z d z ie je k u ltu r y m ożem y p rze śle d z ić p o p rz e z a n alizę a k t sto w arzy szeń . Ze w zg lęd u n a ich c h a r a k te r p o d z ie lo n o je n a: p o lity czn e, k u ltu ra ln o - o św ia to w e , c h a r y ta ty w n e , m ło d zieżo w e, s p o rto w e i zaw odow e. P o śró d w ażn iejszy ch n ależy w y m ien ić: K o p e rn ik o w sk ie T o w a rz y stw o N au k i i S z tu k i (C o p p e rn ic u s V erein fü r W isse n sc h a ft
u n d K u n s t) w T o ru n iu z l a t 1 8 3 9 -1 9 4 4 , T y m czaso w y K o m ite t O rg a n iz ac y jn y P o m o rsk ie g o I n s t y t u t u N aukow ego 1929-1935, K o n fra te rn ia A rty s tó w w T o ru n iu 1923-1 9 3 9 (1946), R a d a Zrzeszeń N aukow ych, A rty sty c zn y c h i K u ltu ra l n ych Z iem i P o m o rsk ie j 1934-1939, T o w arzy stw o Śpiew acze „ L u tn ia ” w T o ru n iu . P a n o ra m ę k u ltu r a ln ą m ia s ta d o p e łn ia ją a rc h iw a lia M uzeum i T e a tru .
O d rę b n y i w ażn y zespól liczący około 100 m .b . s ta n o w ią a k ta K o m ite tu W o jew ó d zk ieg o P Z P R w T o ru n iu z la t 1975-1990.
W ie le in fo rm a c ji b ę d ąc y c h w m a te ria ła c h to w a rz y stw u z u p e łn ia ją b o g a te sp u śc iz n y o só b i ro d z in . W y m ie n ić n ależy a k ta ro d zin : S te in b o rn ó w z l a t 1 8 3 3 - 1952, W itk o w sk ich 1 9 2 8 -1 9 8 5 , K a rw a tó w z W ic h u lca 1660-1933, K o e m e ró w z T o r u n ia i M lew ca 17 6 0 -1 9 3 9 , o raz sp u ścizn y K le m e n sa Felchnerow skiego 1898— 1971, Z b ig n iew a Ł u k o m sk ieg o 1821-1939.
D la h is to ry k ó w w ojskow ości in te re s u ją c e s ą a k ta K ró lew sk iej F o rty fik acji i Z a rz ą d u F o rtec z n e g o w T o ru n iu z la t 1808-1936. W zespole b ra k u je je d n a k p la n ó w tw ie rd z y . P rze c h o w y w a n e s ą o ne w arch iw ach niem ieckich.
O p is u ją c z asó b O d d z ia łu tru d n o n ie w sp o m n ieć o b o g a ty c h z b io rach sp e c ja ln y ch . S k ła d a ją się n a ń : około 12 000 p lan ó w i ry su n k ó w , 4570 m a p i 158 370 fo to g rafii i k la te k n e g aty w ó w . P o śró d a u to ró w foto g rafii z n a jd u je m y n a zw isk a z n a n y c h fo to g rafik ó w to ru ń sk ic h , m .in . A lojzego C zarn eck ieg o i K u r ta G rim m a . P r z e ję ty p rzez A rc h iw u m z b ió r fotografii i n eg aty w ó w P ra c o w n i K o n s erw a c ji Z a b y tk ó w w T o ru n iu d o k u m e n tu je p ra c e k o n serw a to rsk ie p ro w ad zo n e n a te re n ie c ałeg o k ra ju .
A rc h iw u m , o p ró c z p e łn ie n ia fu n k cji n au k o w ej, j e s t ta k ż e u rz ę d em w iary p u b lic z n e j. R e a liz u je się to p rzez w y k o n y w an ie k w eren d arch iw aln y ch w b a rd z o sze ro k im z ak resie - p o szu k iw a ń g en ealo g iczn y ch i w łasnościow ych, p o tw ie rd z e ń z a tru d n ie n ia , w y d a w a n ie z aśw ia d cz e ń d o k u m e n tu ją c y c h w y sied len ia w o kresie o k u p a c ji, z a ró w n o d la osób p ry w a tn y c h , j a k i urzęd ó w o ra z sądów .
P r z e d s ta w io n a w yżej in fo rm a c ja j e s t b a rd z o sk ró to w a , co zm u siło a u to ra do selek cji d a n y c h . C elem je j nie było szczegółow e z a p rez e n to w an ie z aso b u , lecz je d y n ie z a sy g n a liz o w a n ie m ożliw ości p o szu k iw ań .
W sied z ib ie O d d z ia łu II z n alaz ł się czasow o zasó b A rch iw u m G ru d z ią d zk ie go.
N a k o niec w a rto w sp o m n ieć o fu n k c ji ed u k ac y jn e j i u d o s tę p n ia n iu A rc h i w u m . W b u d y n k u O d d z ia łu z n a jd u je się s a la w y k ład o w a d la s tu d e n tó w In s ty t u t u H is to rii i A rc h iw is ty k i U M K , w k tó re j o d b y w a ją się z a ję c ia p ra k ty c z n e n a b a zie m a te ria łó w a rc h iw aln y ch . P r a c o w n ia N a u k o w a je s t d o s tę p n a d la w sz y st kich z a in te re s o w a n y c h w p o n ie d z ia łk i, śro d y , c z w a rtk i i p ią tk i w g o d zin ach od 8 d o 1430, w e w to rk i o d 8 do 1845, w p ierw sze s o b o ty m ie siąc a o d 8 d o 11.
