View of DU PONT MODEL UTILIZATION IN PROFITABILITY ESTIMATION OF FARMS GAINING ALTERNATIVE INCOME SOURCES

Pełen tekst

(1)Oeconomia 8 (4) 2009, 5–12. WYKORZYSTANIE MODELU DU PONTA W OCENIE RENTOWNOCI GOSPODARSTW POZYSKUJCYCH ALTERNATYWNE RÓDA DOCHODÓW Piotr Bórawski Uniwersytet Warmisko-Mazurski w Olsztynie Streszczenie. Artyku przedstawia rentowno gospodarstw rolnych, których waciciele pozyskiwali dodatkowe i alternatywne róda dochodów prowadzc chów strusi i danieli. Szczególna uwaga zostaa zwrócona na wskaniki ekonomiczne ksztatujce rentowno aktywów i kapitaów wasnych. Badania wykazay rónice w rentownoci kapitaów wasnych w gospodarstwach w zalenoci od kierunku produkcji. Gospodarstwa zajmujce si chowem danieli osign y lepsz rentowno kapitaów wasnych. Ponadto w gospodarstwach tych odnotowano wysz warto rodków trwaych i obrotowych w porównaniu do gospodarstw strusiarskich. Waciciele badanych gospodarstw rolnych usprawnili proces zarzdzania kapitaem wasnym. Wi kszo z nich wykorzystywaa kapitay wasne w dziaalnoci rolniczej. Sowa kluczowe: rentowno, gospodarstwo, model Du Ponta. WSTP Wskaniki ekonomiczne s cennym ródem informacji dla rónych grup odbiorców. W gospodarce rynkowej informacje pochodzce z analizy wskanikowej s potrzebne bankom i instytucjom nansowym szczególnie przy ocenie pynnoci biecej. Instytucje udzielajce kredytów dugoterminowych s zainteresowane szczególnie moliwoci kredytobiorców w zakresie generowania zysków oraz wywizywania si ze zobowiza. Z kolei akcjonariuszy najcz ciej interesuje zdolno przedsi biorstwa do generowania zysku na 1 akcj oraz informacje dotyczce oceny ryzyka nansowego. Analiza wskanikowa obejmuje kilka etapów bada, w tym szczególnie: wybór obszaru i dziedziny analiz, zastosowanie odpowiednich wskaników, przeprowadzenie wylicze i porównanie uzyskanych wyników z normami okrelonymi dla okrelonych grup przedsi biorstw [Duraj 1994]. Jest ona wanym narz dziem umoliwiajcym pomiar efektywnoci przedsi biorstwa oraz jej ocen i porównanie z innymi przedsi biorstwami Adres do korespondencji – Corresponding author: Piotr Bórawski, Katedra Agrobiznesu i Ekonomii rodowiska, Uniwersytet Warmisko-Mazurski w Olsztynie, Plac

(2) ódzki 2, 10-957 Olsztyn.

(3) 6. P. Bórawski. dziaajcymi w brany [Polaczek 2008]. Umoliwia ona ustalenie czynników, które oddziaywaj na nanse przedsi biorstwa oraz pomaga w wytyczeniu przyszych opacalnych kierunków dziaania dla podmiotów gospodarczych [Szczeciska 2008]. Sami waciciele przedsi biorstw s zainteresowani wszechstronn analiz ich podmiotów gospodarczych i gównych kierunków dziaalnoci. Dzi ki wskanikom waciciele przedsi biorstw uzyskuj informacje o tym, które skadniki majtku s rentowne, a z których mona zrezygnowa lub dokona racjonalizacji ich gospodarowania. Podobna sytuacja wyst puje w przypadku indywidualnych gospodarstw rolnych. Traktuje si je jak przedsi biorstwa poniewa s powizane z rynkiem, a wi c zakupuj rodki do produkcji i sprzedaj wytworzone surowce. Dlatego coraz cz ciej stosuje si róne narz dzia analizy kondycji nansowej gospodarstw wykorzystujc do tego celu metodologi stosowan w ocenie przedsi biorstw oraz zbierane s dane dotyczce ich wpywów i wydatków nansowych. Jednym z takich narz dzi jest model Du Ponta. W modelu tym bada si stop zwrotu z aktywów. Do przedstawienia tego modelu stosuje si m.in. takie wskaniki jak: rentowno sprzeday, rentowno majtku i rentowno kapitau wasnego [Bieniasz, Czerwiska-Kayzer, Goa 2008].. CEL I METODA BADA Gównym celem bada byo przeprowadzenie diagnozy rentownoci indywidualnych gospodarstw rolnych pozyskujcych dodatkowe i alternatywne róda dochodów. Podmioty te zlokalizowane byy w województwie warmisko-mazurskim, podlaskim i mazowieckim. Ich waciciele pozyskiwali alternatywne róda dochodów z produkcji strusi (12 gospodarstw) oraz danieli (5 gospodarstw). Badania przeprowadzono na kocu roku 2007 a dane dotyczyy caorocznej dziaalnoci gospodarczej. W badaniach zastosowano metod FADN, dzi ki której wyliczono kategorie ekonomiczne dla badanych gospodarstw rolnych.. WYNIKI BADA Jednym z narz dzi umoliwiajcych kompleksowe wykorzystanie wskaników jest model Du Ponta. Pozwala on na porównanie dziaalnoci biecej z poprzedni oraz stawianie prognoz [Krajewski 2008]. Dzi ki temu modelowi waciciele gospodarstw rolnych mog dokona identy kacji i analizy przedsi wzi , które budz niepewno. Ponadto umoliwia on wskazanie skadników aktywów oraz nansów, które wymagaj usprawnienia procesu zarzdzania [Jerzemowska 2006]. Schemat modelu Du Ponta przedstawiono na rys. 1. Na pocztku analizie poddano rodki trwae w badanych gospodarstwach rolnych. Podczas przeprowadzania bada zauwaono, e w wi kszoci przypadków skadniki rodków trwaych osign y wysz warto w gospodarstwach zajmujcych si chowem danieli. Prawidowo ta wynika z faktu, e gospodarstwa zajmujce si chowem danieli byy obszarowo wi ksze (rednia powierzchnia 70 ha dla gospodarstw danieli, przy 15 ha dla gospodarstw strusi). Jedynie warto budynków mieszkalnych oraz budynków Acta Sci. Pol..

(4) Wykorzystanie modelu Du Ponta w ocenie rentownoci gospodarstw.... Rentowno aktywów ogóem. 7. Rentowno kapitau wasnego. X. Rentowno sprzeday. Wskanik obrotu aktywów. X. Sprzeda. Zysk netto. :. :. Mnonik kapitau wasnego. X. Aktywa ogóem. :. :. :. Kapita wasny. :. Rys. 1. Schemat modelu Du Ponta Fig. 1. Du Pont model scheme ródo: Bieniasz A., Czerwiska-Kayzer D., Goa Z., 2008. Wykorzystanie modelu Du Ponta do okrelenia czynników ksztatujcych rentowno przedsi biorstw przemysu przetwórczego. Zeszyty Naukowe SGGW w Warszawie. Ekonomika i Organizacja Gospodarki ywnociowej nr 64, Warszawa, s. 53–64. Source: Bieniasz A., Czerwiska-Kayzer D., Goa Z., 2008. Wykorzystanie modelu Du Ponta do okrelenia czynników ksztatujcych rentowno przedsi biorstw przemysu przetwórczego. Zeszyty Naukowe SGGW w Warszawie. Ekonomika i Organizacja Gospodarki ywnociowej nr 64, Warszawa, s. 53–64.. gospodarczych bya wysza w gospodarstwach zajmujcych si chowem strusi (rys. 2). W gospodarstwach hodowców danieli w strukturze majtku dominowaa: ziemia (71%), stado podstawowe (11%) i budynki mieszkalne (7%). Produkcja danieli wymaga lepszego wyposaenia w ziemi i maszyny w porównaniu do chowu strusi. Struktura rodków trwaych wygldaa odmiennie w gospodarstwach hodowców strusi. Najwi kszy udzia procentowy w wartoci majtku trwaego zajmoway budynki mieszkalne (42%), budynki gospodarcze (31%), a najmniejszy stado podstawowe (1%). Produkcja strusi wymaga lepszego wyposaenia w budynki gospodarcze w porównaniu do hodowli danieli. W dalszej cz ci analizie poddano warto rodków obrotowych w badanych gospodarstwach. Równie w tym przypadku zaobserwowano znaczce rónice. Generalnie w gospodarstwach hodowców danieli wszystkie skadniki rodków obrotowych osign y wysze wartoci w porównaniu do gospodarstw strusiarskich. W obydwu typach gospodarstw dominoway takie skadniki rodków trwaych jak: stado obrotowe i zapasy produkcji, w skad których wchodziy produkty przeznaczone do zuycia w gospodarstwie oraz do sprzeday [Bórawski, Brodziski 2003]. Na dalszej pozycji w strukturze rodków obrotowych znalazy si produkcja rolinna w toku, w skad której wchodziy zasiewy istniejce w momencie inwentaryzacji. Ostatni pozycj stanowiy zapasy z zakupu skadajce si z rodków do produkcji oraz materiaów do remontów (rys. 3). Prawidowe gospodarowanie zapasami moe przyczyni si w gospodarstwie rolnym do znaczcych oszcz dnoci oraz poprawy kondycji nansowej [Wasilewski 2004b]. Oeconomia 8 (4) 2009.

(5) P. Bórawski. 8. Stado… 10 980 410 000 140 000 56 250. Cigniki i…. 60 100 51 580. Inne budynki. 198 200 398 750. Budynki…. 250 400 536 830. Budynki… Ziemia. 2 588 414. 223 909. Razem. 3 647 114. 1 278 299 0. 1 000 000. 2 000 000. gospodarstwa danieli. 3 000 000. 4 000 000. gospodarstwa strusi. Rys. 2.. Warto rodków trwaych w badanych gospodarstwach liczona rednio na gospodarstwo [z] Fig. 2. Value of xed assets calculated on a farm [PLN] ródo: Badania wasne. Source: Own research.. 13 680 4 225. Zapasy zakupu. 37 389 21 358. Zapasy produkcji. 14 620 8 436. Produkcja rolinna w toku. 174 570. Stado obrotowe. 32 163 240 188. Razem. 66 182 0. 50 000 100 000 150 000 gospodarstwa danieli. 200 000 250 000 300 000 gospodarstwa strusi. Rys. 3.. Warto rodków obrotowych w badanych gospodarstwach liczona rednio na gospodarstwo [z] Fig. 3. Value of current assets in surveyed farms calculated on a farm [PLN] ródo: Badania wasne. Source: Own research.. Zebrany materia badawczy wskazuje na do du warto zysku netto (dochodu netto) osigni tego przez wacicieli ferm strusi. W roku 2007 gospodarstwa te osign y rednio 84 772 z dochodu brutto po odj ciu amortyzacji za (20 860 z) osigni to dochód (zysk) netto w wysokoci 63 912 z. liczonego rednio na gospodarstwo (tab. 1). Warto kapitau wasnego obliczono jako rónic mi dzy aktywami ogóem a wartoci zobowiza ogóem. W ten sposób uzyskano warto 1 294 301 z w roku 2007. Acta Sci. Pol..

(6) Wykorzystanie modelu Du Ponta w ocenie rentownoci gospodarstw.... 9. Przeprowadzone badania potwierdzaj prawidowo, e waciciele gospodarstw rolnych raczej rzadko nansuj dziaalno ze róde obcych. Jest to wynikiem maej skali prowadzonej dziaalnoci gospodarczej oraz ostronoci i obawy przed trudnociami zwizanymi ze spat kapitaów obcych [Wasilewski 2005]. Tabela 1. Wskaniki wykorzystane w budowie modelu Du Ponta w gospodarstwach hodowców strusi Table 1. Indicators used in Du Pont model in ostrich farms Rodzaj wskanika. Warto. Dochód netto (zysk netto) Sprzeda Aktywa ogóem Kapita wasny Rentowno sprzeday Wskanik obrotu aktywami Mnonik kapitau wasnego Rentowno aktywów Rentowno kapitaów wasnych. 63 912 z 118 964 z 1 344 481 z 1 294 301 z 53,7% 8,8% 1,03 472,56% 486,73%. ródo: Source:. Obliczenia na podstawie bada wasnych. Own elaboration based on own research.. W badaniach wasnych otrzymano bardzo wysok warto wskanika rentownoci sprzeday. Dzieje si tak dlatego, e do analiz zakwali kowano dochód netto. Rachunek wyników w gospodarstwie rolniczym koczy si na dochodzie netto. S to pienidze, które pozostaj rolnikowi do dyspozycji poniewa rolnik nie ponosi kosztów wasnego zatrudnienia w gospodarstwie. Pozostajcy dochód netto jest wiec kwot, która jest zapat za wykonan prac ale równoczenie pozostaje do dyspozycji rolnika i jego rodziny. Równie w badaniach otrzymano wysok warto wskanika rentownoci majtku. Informuje on o ,,wielkoci zysku netto przypadajcego na jednostk wartoci zaangaowanych w przedsi biorstwie majtku” [Sierpiska, Jachna 1998]. Wysoka warto wskanika rentownoci majtku pokazuje, e waciciele gospodarstw dobrze zarzdzali aktywami. Wedug rónych norm podr cznikowych wskanik ten w przedsi biorstwach powinien ksztatowa si na poziomie 8–10%. W badaniach uzyskano blisko 5-krotnie wi ksz warto wskanika rentownoci majtku. Wynik ten naley jednak porównywa mi dzy przedsi biorstwami nalecymi do tych samych lub pokrewnych bran. Generalnie gospodarstwa rolnicze i przedsi biorstwa rolnicze maj tendencje do utrzymywania wysokich wartoci wskaników rentownoci. W gospodarstwach hodowców danieli równie uzyskano wysok warto wskaników ekonomicznych. Szczególnie sytuacja korzystnie przedstawiaa si w zakresie wartoci dochodu netto (zysku). Równie w tym przypadku warto tego wskanika przyj to da analiz. Dlatego uzyskano wysokie wartoci wskaników rentownoci sprzeday i aktywów. Równie rentowno kapitaów wasnych bya wysoka, co wiadczy o korzystnej sytuacji nansowej badanych gospodarstw. Wyniki te wiadcz o tym, e w badanym okresie gospodarstwa rolne usprawniy proces maksymalizacji sprzeday i minimalizacji kosztów. Jeeli chodzi o prace innych autorów, to wskaniki rentownoci byy nieco nie, Oeconomia 8 (4) 2009.

(7) P. Bórawski. 10. a najwysze wartoci wskaników rentownoci sprzeday osigni to w gospodarstwach indywidualnych gdzie ich warto uksztatowaa si rednio na poziomie 30% [Wasilewski 2004a]. Wysokie wartoci wskanika rentownoci kapitau wasnego wskazuj równie na opacalno inwestycji w majtek przedsi biorstwa [Bórawski, Brodziski 2006]. Godna uwagi jest prawidowo polegajca na tym, e w przypadku badanych gospodarstw hodowców danieli uzyskano mnonik kapitau wasnego równego 1. Jest to bardzo nietypowy przypadek poniewa oznacza on, e waciciele gospodarstw danieli nie posiadali adnych krótko, rednio i dugoterminowych zobowiza. Wyniki bada wasnych potwierdzaj ogóln tendencj do niech ci zaduania si wacicieli gospodarstw rolnych. Ich dziaalno gospodarcza jest najcz ciej nansowana wasnymi rodkami pieni nymi lub poyczkami od rodzin i znajomych. Tabela 2. Wskaniki wykorzystane w budowie modelu Du Ponta w gospodarstwach hodowców danieli Table 2. Indicators used in Du Pont model in fallow deers farms Rodzaj wskanika. Warto. Dochód netto (zysk netto) Sprzeda Aktywa ogóem Kapita wasny Rentowno sprzeday Wskanik obrotu aktywami Mnonik kapitau wasnego Rentowno aktywów Rentowno kapitaów wasnych. 197 036 z 298 494 z. 3 887 302 z. 3 887 302 z. 66,0% 8,22% 1,0 541,25% 541,25%. ródo: Source:. Obliczenia na podstawie bada wasnych. Own elaboration based on own research.. PODSUMOWANIE I WNIOSKI Przedstawione wyniki bada wskazuj na korzystn sytuacj nansow w obydwu typach gospodarstw, z lekk przewag w gospodarstwach hodowców danieli. Wysokie wskaniki rentownoci aktywów i kapitaów wasnych wskazuj na moliwo rozwoju badanych gospodarstw rolnych. Ponadto wiadcz one o korzystnej strategii rozwoju polegajcej na kontroli kosztów i ich minimalizacji. Porównujc te typy gospodarstw rolnych mona stwierdzi, e róniy si one nieznacznie pod wzgl dem rentownoci sprzeday, majtku i kapitaów wasnych. Czynnikiem, który w najwyszym stopniu decydowa o wysokich wskanikach bya rentowno sprzeday. Wyniki te wiadcz równie o niedokadnoci metody badawczej bowiem osigni te wyniki bada s w obydwu typach gospodarstw duo wysze ni w przypadku przedsi -. Acta Sci. Pol..

(8) Wykorzystanie modelu Du Ponta w ocenie rentownoci gospodarstw.... 11. biorstw. Wynika to z kilku przesanek. Po pierwsze przyj cie dochodu netto jako kategorii do oblicze rentownoci sprzeday znacznie zawya wyniki poniewa nie jest on obarczony podatkiem i wynagrodzeniem dla waciciela gospodarstw. Druga przesanka wynika z niech ci rolników do zaduania si i obniania w ten sposób kocowego wyniku dziaalnoci. W wi kszoci badanych gospodarstw rolnych dziaalno bya nansowana kapitaem wasnym. Przedstawione wyniki wasnych oblicze wskazuj na konieczno poszukiwania nowych mierników i wskaników oceny kondycji nansowej gospodarstw rolnych albo uaktualnienie tych, które zyskuj powszechne zastosowanie w ocenie kondycji przedsi biorstw.. PIMIENNICTWO Bieniasz A., Czerwiska-Kayzer D., Goa Z., 2008. Wykorzystanie modelu Du Ponta do okrelenia czynników ksztatujcych rentowno przedsi biorstw przemysu przetwórczego. Zeszyty Naukowe SGGW w Warszawie. Ekonomika i Organizacja Gospodarki ywnociowej nr 64, Warszawa, s. 53–64. Bórawski P., Brodziski Z., 2003. Zarzdzanie majtkiem obrotowym w indywidualnych gospodarstwach rolnych na przykadzie województwa warmisko-mazurskiego. Biuletyn Naukowy UWM Nr 23, s. 5–13. Bórawski P., Brodziski Z., 2006. Analiza nansowa sektora maych i rednich przedsi biorstw na przykadzie województwa warmisko-mazurskiego. Acta Scientiarum Polonorum – Oeconomia 5(2), Warszawa, s. 17–24. Duraj J., 1994. Analiza ekonomiczna przedsi biorstwa. PWE, Warszawa, s. 193. Jerzemowska M (red). 2006. Analiza ekonomiczna w przedsi biorstwie. Polskie Wydawnictwo Ekonomiczne, Warszawa, s. 126. Krajewski M., 2008. Wykorzystanie modelu Du Ponta w ocenie dziaalnoci gospodarczej przedsi biorstwa. Prace naukowe Uniwersytetu Ekonomicznego we Wrocawiu nr 9 (1209), Wrocaw, s. 116–124. Polaczek R., 2008. Analiza wskanikowa jako podstawowa metoda oceny efektywnoci przedsi biorstwa. Prace naukowe Uniwersytetu Ekonomicznego we Wrocawiu nr 9 (1209), Wrocaw, s. 188–195. Sierpiska M., Jachna T., 1998. Ocena przedsi biorstwa wedug standardów wiatowych. PWN, Warszawa, ss. 277. Szczeciska B. 2008. Wykorzystanie modelu analizy Du Ponta w ocenie efektywnoci wybranych przedsi biorstw gospodarki ywnociowej. Zeszyty Naukowe SGGW w Warszawie. Ekonomika i Organizacja Gospodarki ywnociowej nr 64, Warszawa, s. 65–74. Wasilewski M., 2004a. Ekonomiczno-organizacyjne uwarunkowania gospodarowania zapasami w przedsi biorstwach rolnych. Wydawnictwo SGGW, Warszawa, ss. 242. Wasilewski M., 2004b. Metody ABC i XYZ w zarzdzaniu zapasami w gospodarstwach indywidualnych. Acta Sci. Pol. – Oeconomia 3(2), Warszawa, s. 131–138. Wasilewski M., 2005. Efektywno gospodarstw indywidualnych w zalenoci od stopnia wykorzystania kapitau obcego. Acta Sci. Pol. – Oeconomia 4(2), Warszawa, s. 83–95.. Oeconomia 8 (4) 2009.

(9) P. Bórawski. 12. DU PONT MODEL UTILIZATION IN PROFITABILITY ESTIMATION OF FARMS GAINING ALTERNATIVE INCOME SOURCES Abstract. The paper presents pro tability of farms, which owners gained alternative incomes running ostrich and fallow deers breeding. Particular attention was paid to indicators creating pro tability of assets and own capital. The survey proved differencies in pro tability of own capital according to production direction. Farm with fallow deers breeding achieved better pro tability of own capital. Moreover, the value of xed assets and current assets in these farms was higher in comparison to ostrich farms. The owners of surveyed farms improved the process of own capital management. Most of them used own capital in agricultural activity. Key words: pro tability, farm, Du Pont model. Zaakceptowano do druku – Accepted for print 09.11.2009. Acta Sci. Pol..

(10)