Oeconomia 4 (2) 2005, 77-82
ROL
A
IN
F
ORM
A
CJI W
ZARZĄDZANIURYZYKIEM
C
ENOW
YM W
ROL
N
I
CTWIE W WYB
R
ANYCH GMINACH
WOJ
E
WÓDZTW
A
W
IELK
O
P
O
LSKIEG0
1Magdalena
Śmiglak,
Anna
J.
Zi
e
lii1
s
ka
Akademia Rolnicza w PoznaniuStreszczenie. Celem badail przedsiawionych w artykule bylo okreśknie, jaką role; w zarzą dzaniu ryzykiem cenowym w rolnictwie pelni informacja: czy rolnicy maią doslakczny zasób informacji rynkowej, skąd ją pozyskują oraz czy posiadana inlormacja jest prr.o. nich wykorzystana do zarządzania ryzykiem cenowym. Dane źródlowc zostaly zebram; wśród 60 rolników indywidualnych wojewódzlwa wielkopolskiego w latach 2002-2003. Badaniem objl(tO rolników posiadających gospodarstwa powyżej 15 ha oraz prowadzących produkcję towarową. Podstawowym narzędziem badawczym by! ustrnkluryzowany kwcslio
-nariusz ankietowy zawierający pytania zamknięte i otwarlc. Wyniki badmi wska1.11ją, i.c
rolnicy dysponująniewielką informacją w zakresie zarządzania ryzykiem, a w szczególności brakuje im wiedzy na lemat konieczności pozyskiwania wiedzy rynkowej w cc:l11 z;1be1. -pieczania przyszlych dochodów i możliwości dalszego rozwoju dzialalności. Nicpokoi;1cy jest fakt nieuświadomienia znaczenia informacji w podcjrnowani11 dccy1ji gospodarczych przez rolników. Nic szukają oni innych niż powszechnie dost.,:pnc. standnrdowc i.ródla informacji, takie jak prasa, radio i telewizja. Tylko kilku skorzysJ;ilo z nowoczcs11ych źróckl informacji, takich jak lnicrnet czy wyspecjalizowane firmy konsultingowe . .lcclnnczcś11ie
respondenci wskazali na to, że cena jest dla nich najważniejszym czynnikiem dccy1.yjnym. co potwierdza konieczność prowadzenia dalszych bada1i w tym zakresie.
Słowa kluczowe: informacja. cena, zarządzanie ryzykiem cenowym
WSTĘP
Pojęcie informacji jest definiowane różnorodnie w zależności od sposobu ujmowania
(modelowania) rzeczywistości. Nie da się jednak zaprzeczyć, że infonnacja jest bez -względnie konieczna do życia [Zielone Brygady I 999].
Adres do korespondencji - Corrcsponding aulhor: Magdalena Śmiglak, Anna .I. Zicli1isb ,
Akade-mia Rolnicza w Poznaniu, Katedra Ekonomiki i Gospodarki Żywnościowej. ul. Wojsk;1 Polskiego 28, 60-637 Pozna1\, tel. (061) 846 61 Ol,e-mail: smiglak@au.poznan.pl, anna.julia<!'1>poc1.ta.J'111 1
Do artykulu wykorzystano dane uzyskane w ramach projektu badawczego nr I I 102C(J11927
78 M. Śmiglak, A.J. Zieli11ska Każdy system spoleczno-ekonomiczny powinien zapewniać podmiotom swobodny dostQp do informacji w nieograniczonym czasie. Informacja nie jest zasobem naturalnym, takim jak np. powietrze (czyli tzw. non-produced assets), lecz jest zawsze wynikiem procesu informacyjnego, może być jednak uznawana za dobro wolne [Ole1'1ski 2000].
Prz.yklaclem instytucji, która gromadzi, przetwarza i udostępnia informacje użytkownikom może być Zespól Monitoringu Zagranicznych Rynków Rolnych (FAMMU), którego celem dzialania jest prowadzenie ciągłych analiz systemu poclażowo-popytowego na glównych m ięclzynarodowych rynkach produktów rolno-spożywczych, ze szczególnym uwzględnieniem regulowanych rynków Unii Europejskiej, i oceny wpływu tych wyda -rze1i na rynek krajowy. Wyniki analiz, raportów i prognoz udostępniane są na bieżąco i rozpowszechniane za pośrednictwem wszystkich dostępnych form: online, e-mailem, drogą pocztową. Analizy dotyczące krajowego rynku rolnego są poszerzone o wspó ł-1xacQ z Agencją Rynku Rolnego, GISiPAR, Krajową Rolniczą Informacją Rynkową oraz wymianą danych gield towarowych [Fundacja ... 2005]. Informacja o ekonomicznej istocie ryzyka rynkowego jest coraz bardziej znana dzięki szerokiej akcji marketingowej giclcl i banków oferujących glównie finansowe instrumenty zarządzania ryzykiem, przecie wszystkim ryzykiem kursowym i stopą procentową. Rolnicy nie wykorzystują jej jako bezpośredniej formy zabezpieczania cenowego. Ryzyko cenowe - jako ryzyko skutków niekorzystnych zmian cen - jest związane z istotą rynku. Wynika ono ze zmienności popytu i podaży, na co sklada się wiele wzajemnych sprzężonych i autono -micznych uwarunkowa1i o charakterze ekonomicznym, instytucjonalnym, przyrodniczym, psychologiczno-spolecznym, losowym itp.
l(ażdy rolnik prowadzący clzialalność musi podejmować wiele racjonalnych decy-zji, których podstawę stanowi informacja rynkowa. W związku z ciągłymi zmianami zachodzącymi na rynku producenci rolni muszą liczyć się z ryzykiem, jakie niosą za sobą podejmowane przez nich decyzje. Glównym celem bada1'1 bylo zbadanie roli inlormacji w zarządzaniu ryzykiem cenowym w rolnictwie oraz uzyskanie odpowiedzi
na poniż.szc pytania:
I. Czy badani respondenci dysponują dostatecznymi zasobami informacji rynkowej? '2. Skąd je pozyskują?
3. Czy pozyskane w ten sposób informacje wykorzystują do zarządzania ryzykiem cenowym?
Niewykorzystywanie posiadanych oraz brak potTZeby poglębiania istniejących źródel i1dor1rn1cji rynkowej przez rolników podaje w wątpliwość dysponowanie przez nich takim stam:111 wiedzy. który umożliwialby im podejmowanie najbardziej optymalnych decyzji dotyczących zarz.ądzan ia ryzyk iem cenowym.
METODA BADAŃ
l1:1da11in 111ają cli:-1rnktc1· pilotażowy i zostaly przeprowadzone na populacji 60 in -dywidualnych go~pocL1rstw rolnych w Wielkopolsce w latach 2002-2003. Zebrane
i1ilix111;1cjc poddn110 analizie, a nnstQpnie opisano przy zastosowaniu metody statystyki
opisoll'cj (klilsycZ11e miary z111ic1111ości - średnia arytmetyczna).
Rola informacji 1v ::ar::ąd::aniu 1y::ykie111 ce11011y111„ 79
Dobór gospodarstw rolnych do bada1\ byl celowy, co oznacza, że świadomie typo -wano jednostki do próby. Jako kryteria doboru przyjęto powierzchnii;: gospodnr twa minimum 15 hn oraz prowadzenie produkcji towarowej.
Do przeprowadzenia badał\ wykorzystano metodę wywiadu osobistego przy użyciu
opracowanego przez autorki kwestionariusza ankiet, zawierającego pytania zarówno otwarte, jak i zamknięte.
GŁÓWNE ŻRÓDŁA POZYSKIWANIA INFORMACJI RYNKOWE.I
Rzetelna informacja oraz szeroki i szybki do niej dostęp są podstawą prawidlowo funkcjonującego wolnego rynku. Dostarczenie dokładnej informacji rynkowej pomaga
rolnikowi podjąć wtaściwe decyzje produkcyjne [Sznajder i in. 19971.
Rolnicy cały czas śledzą informacje o rynku, ponieważ dowiadując sii;: o tende n-cjach rynkowych, mogą zaplanować swoją produkcję. Badanym respondentom zadano pytanie, skąd najczęściej czerpią informacje, które wykorzystują w procesie podejm o-wania decy~ji. Każdy z badanych wskazał jednocześnie na kilka źródeł (rys. I). Jak wynikło z badania, najwięcej (81,7%) respondentów stwierdziło, iż uzyskuje potrzebne im informacje z programów telewizyjnych, natomiast 68,47' z prasy rolniczej. W 51,7% badanych gospodarstw źródłem informacji byli sąsiedzi, a w 45% ośrodek doradztwa rolniczego. W 41, 7% spośród badanych gospodarstw formą pozyskania wiadomości było radio, a w 11,7% własne informacje. Tylko 3,4% respondentów wsk;:izalo na w
y-specjalizowane firmy konsultingowe oraz Internet, a I, 7% na pomoc giełdy.
60 - - - - - -49 50 -·c 41
"'
N 40 I-"'
31 -"' Vl 27:::
30 _,_"'
-_o N .'.:! 20 -IO -1 - I - ---o
-"'
"'
"'
"'
·u· cG .N' N -"' c ·~ .'.:! c -o N"'
E
"'
:= Clo
(l) (l) o c ·~- >. ~ ::: ~ ~e
o. Rys. I. Glównc źrócll8 informacji rynkowejFig. I. Mai n sourccs or market information
Żrócllo: 13aclania wlasnc. Sourcc: Own rcscarch. "'5
-7-D
- 2 -2"'
o >."
u
"'
c U' := > -o -o Vl"'
c ó E .~"'
.!S:E
<.:: OIJ ~ Ol) ::: c c ~ c ~ c o -""Kolejne zagadnienie, o które zapytano ankietowanych, to określenie, jakich inf'onm -cji potrzebują, aby podjąć decyzji;: (rys. 2). Ponad polowa respondentów (54%) zgodnie uważała, że jest im potrzebna informacja o cenie. Drugie w kolejności poci wzgli;:clcrn
80 M. Śmiglak. A..J. Zieli1iska ważności okazaly się wiadomości o wymaganiach rynku (21%). Informacje dotyczące jakości produktów wskazalo I 0% badanych, natomiast nowe odmiany 7%. Najmniej
istotnymi czynnikami okazaly się wiadomości o technologii (5%) oraz trendach w
obro-cie (3%). nowe odmiany 7'Yc. wymagania rynku 21% jakość produktów 10% technologia 5% trendy 3'Y<1
l~ys. 2. \Vplyw poszczególnych czynników na podejmowanie decyzji rig. 2. Jniluencc Of' chosen ractors Oil dccision lll::tking
i.ródlo: Badania wlasnc. Sourcc: Own rcscarch.
cena 54%
Towary wyprodukowane przez rolników muszą spełniać wymogi rynku zarówno
pod względem jakości. jak i ilości oraz asortymentu. Przystąpienie Polski do struktur
unijnych oznacz;:i m.in. konieczność dostosowania się cło ustalonych wcześniej zasad wspólnej mganizacji rynku. Jednym z istotnych elementów funkcjonowania tego rynku są w. pólne standardy jakościowe. Glównym celem ich wprowadzenia bylo dostosowanie
wielkości produkcji cło popytu oraz wyeliminowanie z rynku produktów o niezadowa
-lającej jakości. stworzenie warunków uczciwej wymiany handlowej, ułatwienie obrotu d1i~k i transakcjom gieldowym. Wymuszenie na producentach rolnych standardów w dużej
111icrzc slui.y poprawie oplacalności produkcji. Wyższa jakość zwiększa szansę na wygra-nie w<ilki konkurencyjnej, a także na uzyskanie wyższych cen produkowanych towarów.
Rol11ików z:ipytano również o to. czy towary produkowane w gospodarstwie są
staml<iryzowanc wccłlug norm UE oraz skąd czerpią informacje na temat standardów
jakościowych (rys. 3). Ponad połowa (52%) ankietowanych odpowiedziała, że towary
są su111daryzow:llle. a inforimcje najczęściej czerpią z książek i czasopism rolniczych.
\V 2:;0
u gospodarstw wskazano na ośrodki doradztwa rolniczego, w 15% tełevvizję. Jedynie 5~? badanych korzysta z informacji ARiMR oraz AH.R, 3% respondentów
l--nr1.yst;1 1.e szkolci'1, a tylko '.2% z lnternelll.
\V b:1danych pod111iotach cło towarów najbardziej odpowiadających standardom
1·~ nko\\) 111 11alcżą: buraki cukrowe, tuczniki, pszenica konsumpcyjna oraz mleko.
Ost:11nim pytanic111 zad:rny111 respondentom było to, czy znają rynkowe instrumenty 1.ir1,tdt.:111ia ryz\ ki cm cenOW)'nl (ry . -1).
\\' grupie ~1nkicto\\':1llych procłuccntó\\' rolnych 5% slyszalo o transakcjach termino
-\\')'Ch dos1:1w11)'Cl1. \Vi~kszości z respondentów kojarzyly się one z umowami kontrakta
!?o/a informacji w ::ar::ąd::ani11 1y::ykie111 ce11011,y111 .. 81
cyjnymi. Znajomość transakcji terminowych przyszłościowych zadcklarowalo 36,6%
badanych, natomiast 63,4% nigdy o nich nie słyszało. Tylko 3,4% ogółu bC1da11ych
słyszało o opcjach towarowych, a 96,6% respondentów nie znało ich. czasopisma 52% Internet 2% szkol en in 3% Rys. 3. Żródla informacji na temat standardów jakościowych
Fig. 3. Source of information on quality stanclarcls Źródło: Badania własne. Sourcc: Own rcscarch. Dtak •nic 50% -36,6% 25% -0% transakcje terminowe µrzyszlościowc
transakcje tcrminow<.: dostawne OD Ił 23% TV 15% /\RiMR. 1\RR 5% 96,6% opcje towarowe
Rys. 4. Znajomość rynkowych instrumentów zarządzania ryzykiem cenowym Fig. 4. Knowleclge or market price risk instrumcnts
Źródło: Badania własne. Sourcc: Own rcscarch.
WNIOSKI
Wyniki przeprowadzonych badai'1 można przedstawić w następujących wniosb ch.
I. Najbardziej popularnym źrócllem pozyskania informacji przez producentów rolnych jest prasa i telewizja. W najmniejszym stopniu korzystają oni z nowoczesnych form
przekazu, jakimi są firmy konsultingowe, Internet i gielcla.
82 M. Śmiglak. 11..J. Zieli1iska
2. Rolnicy nic dysponują dostateczną informacją na temat sposobów zarządzania
ryzykiem cenowym. Nagminny jest fakt, że rolnictwo w strukturze polskiej gospoda r-ki zajmuje mało istotną pozycję. Wynika to z dużego geograficznego rozproszenia
rolników oraz ich ogólnie slabej pozycji na rynku. Rozproszeni rolnicy nie są
w stanic przeciwstawić się zorganizowanej sile przetwórców surowców rolniczych. N ie dokonując świadomej negocjacji cen, rolnicy nie mają szans na osiągnięcie zysku wynikającego z różnicy między ceną wyrobów gotowych a ceną dóbr nabywanych przez konsumentów.
3. Stan wie Izy polskich rolników na temat rynkowych instrumentów zarządzania
ryzykiem cenowym jest niewielki. Znajomość najpowszechniejszych transakcji
term i nowych dostawnych potwierdzi Io 5% respondentów.
-L Polscy producenci w sposób świadomy dostosowywują jakość produkowanych
towarów rolnych do wymogów rynku. Zdali sobie sprawę z tego, że fakt przystąpie
nia Polski do struktur Unii Europejskiej wymusił na nich konieczność wytwarzania więk zych i bardziej jednorodnych partii towarów.
PIŚMIENNICTWO
1:undacja Programów Pomocy dla Rolnictwa, 2005: Czym jest FAMMU.
I w: I hi I p:I/www.rapa.co 111. pl/fa rn111u/i nclex. html
Olc1iski .I .. 2000: Uc111en1y ckono111iki inlormacji. Podstawy ekonomiczne informacji gospoclar -u:cj. Uniwersytet Warszawski. Warszawa.
S1najtkr i\ll., Tn,:bacz /\., Adamczyk G .. 1997: Rynek rolny. Katedra Ekonomiki Gospodarki i.yll'nościowc.1 J\R w Poznaniu. Poznai1.
/.iclonc 131-ygady. 1999: Co to jest informacja i jak uzyskać cło niej closti;:p. Poradnik zielonego
d1.icnnik<il7<i - jak .1cszczc lepie.i pisać Zl3 - publikacja doszkoleniowa. Wydawnictwo Zielone
13rygady. l<rakc'iw. I w: I hup://www.zb.eco.pl/bzb/31/inclex.htm
TllE ROLE 01• INfORMATION IN PRICE RISK MANAGEMENT
AGRICULTURE, IN SELECTED COMMUNES IN WIELKOPOLSKA
Ahstrarl. The mai n goal or this article was to cxaminc the role of information, cspccially
1nl'nr111a11011 or pricc risk management among Polish farrncrs 1n Wielkopolska. Primary
d:11:1. in :1 1·or111 or survcy. were collectecl 1·ro111 60 incliviclual far111s in 2002-2003. Spcciric
rcquirc111c111s such ~1s arabic l:1nd up l'rorn 15 ha 1mll'ket scale procluction wcrc followecl. TliL· rc,ults sliowcd 1\iat Polish rarmns lack knowlcclgc about pricc risk management and
11s tools tn pm1cc1 1hc111sclvcs frorn pricc risk.
!(,,~· 11·ords: i111'orn1:itio11. pricc. pricc risk 111a11agc111cnt
Zaakceptowano cło druku - Acccptccl for print: 05.12.2005
