AKTYWNOŒÆ INNOWACYJNA I INWESTYCYJNA PRODUCENTÓW NAWOZÓW MINERALNYCH W POLSCE

Arkadiusz Piwowar

Uniwersytet Ekonomiczny we Wroc³awiu

AKTYWNOŒÆ INNOWACYJNA I INWESTYCYJNA PRODUCENTÓW NAWOZÓW MINERALNYCH W POLSCE

INNOVATION AND INVESTMENT ACTIVITY OF THE MINERAL FERTILIZER PRODUCERS IN POLAND

S³owa kluczowe: rynek nawozów, innowacje, inwestycje

Key words: fertilizer market, producers, innovations, investments

Synopsis. Przedstawiono wyniki badañ dotycz¹cych aktywnoœci inwestycyjnej i innowacyjnej najwiêkszych w Polsce przedsiêbiorstw produkuj¹cych nawozy mineralne. Omówiono podstawowy zakres dzia³alnoœci inwesty- cyjnej badanych przedsiêbiorstw w latach 2004-2008. Scharakteryzowano równie¿ wspó³pracê producentów nawozów z innymi podmiotami przy realizacji prac badawczo-rozwojowych.

Wstêp

Rynek nawozów mineralnych jest jednym z najwa¿niejszych rynków œrodków produkcji rolnej.

Nawozy mineralne s¹ podstawowym œrodkiem produkcji, stosowanym przez producentów rolnych w celu polepszenia wielkoœci i jakoœci plonów roœlin uprawnych. Polska jest znacz¹cym w Europie producentem nawozów mineralnych, trzecim pod wzglêdem wielkoœci produkcji nawozów azoto- wych oraz drugim wytwórc¹ nawozów fosforowych [Igras 2006]. W okresie przemian ustrojowych przemys³ nawozowy odnotowa³ wiele zmian strukturalnych, którym towarzyszy³ rozwój dzia³alno-

œci innowacyjnej. Wzrost konkurencji na rynku nawozów mineralnych doprowadzi³ do postêpu technicznego i organizacyjnego w przemyœle chemicznym. Na wspó³czesnym rynku nawozów mineralnych, podstawowym Ÿród³em przewag konkurencyjnych jest zdolnoœæ przedsiêbiorstw do opracowywania i wdro¿enia nowych lub istotnie ulepszonych produktów i procesów, które prowa- dziæ bêd¹ do rozwijania rynków zbytu oraz do ci¹g³ego kreowania tendencji rozwojowej. O konku- rencyjnoœci na rynku nawozów, zarówno na poziomie mikro- jak i makroekonomicznym, w coraz wiêkszym stopniu decyduje innowacyjnoœæ.

W literaturze wystêpuj¹ ró¿ne definicje innowacyjnoœci i innowacji. Wed³ug Griffina [2005]

innowacja, to kierowany wysi³ek organizacji na rzecz opanowania nowych produktów i us³ug, b¹dŸ

te¿ nowych zastosowañ istniej¹cych produktów i us³ug. Inaczej definiuje innowacje Drucker [1992]

i okreœla je jako specyficzne narzêdzia przedsiêbiorczoœci – dzia³ania, które nadaj¹ zasobom nowe mo¿liwoœci tworzenia dóbr. Nie istnieje jedna definicja innowacyjnoœci, a innowacje mog¹ zacho- dziæ na ró¿nych poziomach i w ró¿nych obszarach dzia³alnoœci (innowacja produktowa, proceso- wa, organizacyjna lub marketingowa). Istot¹ innowacyjnoœci jest zatem wdro¿enie do praktyki gospodarczej nowoœci, nie tylko w sensie produktu lub technologii produkcji, ale równie¿ w funk- cjonowaniu i organizacji przedsiêbiorstwa oraz w zakresie dzia³añ marketingowych. W efekcie innowacje prowadz¹ do wzbogacania rynku o nowe wyroby i us³ugi wysokiej jakoœci.

Cel, metodyka i Ÿród³a materia³ów

G³ównym celem publikacji jest przedstawienie ogólnej charakterystyki dzia³alnoœci innowacyj- nej i inwestycyjnej przedsiêbiorstw produkuj¹cych nawozy mineralne w Polsce w latach 2004- 2008. Podstaw¹ opracowania by³y badania w³asne autora, przeprowadzone wœród dziesiêciu naj- wiêkszych producentów nawozów mineralnych w Polsce. Podstawowym narzêdziem pomiarowym by³ kwestionariusz ankiety pocztowej, adresowany do dyrektorów handlowych wybranych przed- siêbiorstw wytwórczych. Przeprowadzone w pierwszej po³owie 2009 r. badania ankietowe stanowi-

³y czêœæ prac badawczych, prowadz¹cych do g³êbszego poznania zagadnieñ z obszaru konkurencji i konkurencyjnoœci na rynku nawozów mineralnych w Polsce.

Przedmiotem czêœci badañ opisanych w artykule by³a aktywnoœæ innowacyjna i inwestycyjna pro- ducentów nawozów, a wyniki badañ mia³y pomóc w odpowiedzi na postawione pytania badawcze:

– jakiego rodzaju innowacje s¹ wprowadzane na rynku nawozów mineralnych?

– które podmioty na badanym rynku s¹ inicjatorami wprowadzania innowacji?

– czy dzia³alnoœæ innowacyjna realizowana jest jedynie wewn¹trz badanych organizacji, czy wystêpuje wspó³praca z innymi podmiotami przy realizacji prac badawczo-rozwojowych?

Podstaw¹ opracowania s¹ równie¿ obserwacje rynku nawozów mineralnych w kraju oraz do-

œwiadczenie autora z pracy w przemyœle nawozowym. Wtórnymi Ÿród³ami informacji by³y dane z rocz- nych raportów badanych przedsiêbiorstw oraz z publikacji Polskiej Izby Przemys³u Chemicznego.

Dzia³alnoœæ innowacyjna i inwestycyjna producentów nawozów mineralnych w latach 2004-2008 Produkcja nawozów mineralnych jest wa¿n¹ czêœci¹ wytwórczoœci przemys³u chemicznego w Polsce. Rynek producentów nawozów mineralnych jest podzielony na dwa segmenty. Pierwszy z nich obejmuje du¿e zak³ady chemiczne, które zaliczane s¹ do tzw. Wielkiej Syntezy Chemicznej.

Polski przemys³ nawozowy jest stosunkowo nowoczesny, a nawozy mineralne s¹ tylko czêœci¹ produkcji w wymienionych zak³adach chemicznych. Drugi segment rynku obejmuje przedsiêbior- stwa produkuj¹ce nawozy p³ynne, przeznaczone do dolistnego nawo¿enia roœlin. S¹ to zak³ady o mniejszej skali dzia³ania, w porównaniu do przedsiêbiorstw zaliczonych do pierwszego segmentu, zatrudniaj¹ce mniejsz¹ liczbê pracowników [Piwowar 2008].

Badania ankietowe przeprowadzono wœród najwiêkszych przedsiêbiorstw zaliczanych do pierw- szego segmentu (rys. 1). Dzia³alnoœæ inwestycyjna przedsiêbiorstw bran¿y nawozowej w du¿ej mie- rze uzale¿niona jest od ich kondycji finansowej, która wynika ze zdolnoœci akumulacyjnej oraz stano- wi podstawê oceny podmiotów, w przypadku korzystania z zewnêtrznych Ÿróde³ finansowania. Nale¿y podkreœliæ, ¿e prowadzenie dzia³alnoœci inwestycyjnej w przemyœle chemicznym, w tym nawozowym, jest silnie kapita³och³onne, zarówno w fazie projektowania, jak i realizacji. Dzia³alnoœæ inwestycyjna przedsiêbiorstw zapewnia podmiotom nie tylko mo¿liwoœæ przetrwania na rynku, ale tak¿e ich rozwój, umo¿liwiaj¹cy konkurencjê z innymi podmiotami w sektorze.

Wyniki badañ w³asnych wykaza³y, ¿e w latach 2004-2008 we wszystkich bada- nych przedsiêbiorstwach inwestowano w

œrodki trwa³e. Wszystkie badane jednost- ki deklarowa³y tak¿e dalsze inwestycje w rzeczowy maj¹tek trwa³y w najbli¿szych latach. Respondenci wskazali g³ównie dwa Ÿród³a finansowania przysz³ych in- westycji: kapita³ w³asny (9 producentów nawozów) oraz kredyty bankowe (8 pro- ducentów nawozów). Ponadto dyrekto- rzy handlowi Zak³adów Chemicznych Po- lice S.A., Zak³adów Azotowych w Tarnowie-Moœcicach S.A., oraz Zak³adów Azotowych Kêdzierzyn S.A. jako Ÿród³o przysz³ych inwestycji, wskazali œrodki uzyskane od potencjalnych inwestorów gie³dowych z tytu³u emisji nowych akcji.

W tabeli 1 zaprezentowano najwa¿niej- sze zadania inwestycyjne zrealizowane w latach 2004-2008 przez wybrane przedsiê- biorstwa przemys³u nawozowego w Polsce.

Jak wynika z tabeli 1 dzia³alnoœæ inwe- stycyjna prowadzona przez przedsiêbiorstwa produkuj¹ce nawozy mineralne, w badanych latach, obejmowa³a zadania zwi¹zane g³ównie z:

Rysunek 1. Wybrane do badañ przedsiêbiorstwa produkuj¹ce nawozy mineralne

ród³o: opracowanie w³asne.

=DNáDG\&KHPLF]QH3ROLFH6$

6]F]HFL VNLH=DNáDG\1DZR]yZ)RVIRURZ\FK)RVIDQ6$

6LDUNRSRO7DUQREU]HJ6S]RR

/XYHQD6$

=DNáDG\$]RWRZHZ7DUQRZLH0R FLFDFK6$

$QZLO6$:áRFáDZHN

=DNáDG\$]RWRZH3XáDZ\6$

*GD VNLH=DNáDG\1DZR]yZ)RVIRURZ\FK)RVIRU\6S]RR

=DNáDG\ $]RWRZH . G]LHU]\Q 6 $

<$5$3RODQG6S]RR

Zak³ady Azotowe Kêdzierzyn S. A.

Gdañskie Zak³ady Nawozów Fosforowych Fosfory Sp. z o. o.

Zak³ady Chemiczne Police S. A.

Szczeciñskie Zak³ady Nawozów Fosforowych Fosforan S. A.

YARA Poland Sp. z o. o.

Zak³ady Azotowe Pu³awy S. A.

Anwil S. A. W³oc³awek Luvena S. A.

Siarkopol Tarnobrzeg Sp. z o. o.

Zak³ady Azotowe w Tarnowie- Moœcicach S. A.

– rozszerzeniem profilu produkcyjnego i rozbudow¹ zdolnoœci produkcyjnych,

– ochron¹ œrodowiska,

– zapewnieniem ci¹g³oœci ruchu pracy instalacji produkcyjnych oraz ochron¹ i bezpieczeñstwem pracy.

Wymienione zakresy inwestycji mia³y zarówno charakter odtworzeniowy (umo¿liwiaj¹cy pro- wadzenie produkcji na dotychczasowym poziomie), jak i rozwojowy. Najwiêksze w Polsce przedsiê- biorstwa produkuj¹ce nawozy azotowe, planuj¹ równie¿ inwestycje w surowce, co przy rosn¹cych cenach surowców do produkcji tych nawozów (g³ównie gazu ziemnego) jest spraw¹ kluczow¹.

Wykonywane projekty i plany budowy instalacji do zgazowania wêgla lub w przypadku Zak³adów Azotowych Kêdzierzyn S.A. – plany wykorzystania gazu koksowniczego z niedalekiej od Zak³adu Koksowni Zdzieszowice, s¹ przyk³adami innowacji technologicznych w przedsiêbiorstwach Wiel- kiej Syntezy Chemicznej. Przedstawiona wy¿ej integracja wstecz (producentów nawozów z do- stawcami surowców) jest jednak bardzo kosztowna i wymaga du¿ych nak³adów na know-how.

Stopieñ innowacyjnoœci przedsiêbiorstw w du¿ym stopniu zale¿y od w³asnej dzia³alnoœci B+R, wspó³pracy z innymi przedsiêbiorstwami i instytucjami oraz zakupu wiedzy w postaci niematerial- nej (patenty, licencje, oprogramowanie, us³ugi o charakterze technologicznym, marketingowym, organizacyjnym i szkoleniowym). W tabeli 2 przedstawiono najistotniejsze prace naukowo-ba- dawcze i wdro¿eniowe, przeprowadzone w wybranych przedsiêbiorstwach produkuj¹cych nawo- zy w latach 2004-2008.

Prace badawczo-rozwojowe przedsiêbiorstw produkuj¹cych nawozy mineralne w badanych latach skupia³y siê g³ównie na technologii wytwarzania oraz opracowaniu nowych nawozów mine- ralnych. Badania w sferze technologii dotyczy³y maszyn i urz¹dzeñ o podwy¿szonych parame- trach, nowoczesnych metod granulacji oraz projektów instalacji do produkcji nawozów ciek³ych i zawiesinowych. Badania w zakresie nowych nawozów stanowi³y przedmiot zainteresowania nad sk³adem nawozów oraz koncentracj¹ sk³adników pokarmowych. Wyniki badañ ankietowych wska- za³y, ¿e osiem z dziesiêciu badanych przedsiêbiorstw wprowadzi³o w latach 2004-2008 na rynek nowe produkty.

Innowacje mo¿na zainicjowaæ oraz zintensyfikowaæ w³asn¹ dzia³alnoœci¹ B+R, wspó³prac¹ z innymi przedsiêbiorstwami i instytucjami lub zakupem know-how. Jedno z pytañ badawczych w kwestionariuszu ankiety skierowanej do przedsiêbiorstw produkuj¹cych nawozy mineralne, doty- czy³o prac badawczo-rozwojowych prowadzonych w tych jednostkach. Wszyscy badani zadekla- rowali, ¿e prowadz¹ prace badawczo-rozwojowe sami lub we wspólpracy z innymi podmiotami. Na rysunku 2 przedstawiono wyniki czêœci badañ, która dotyczy³a wspó³pracy z innymi podmiotami w pracach badawczo-rozwojowych przedsiêbiorstw wytwórczych na rynku nawozów mineralnych.

a w t s r o i b ê i s d e z r p e n a r b y w z e z r p e n a w o z il a e r z e n j y c y t s e w n i a i n a d a z e z s j e i n

¿ a w j a N . 1 a l e b a

Trodukuj¹cenawozymineralnewPolscewlatach2004-2008 p

a w t s r o i b ê i s d e z r p a w z a

N Zadaniainwestycyjne

e n z c i m e h C y d a

³ k a ZoilceS.A.

P reailzacjaprojektuadaptacijmagazynudopakowaniaipaletyzacijnawozów w

e w o t o z A y d a

³ k a

Zarnowie-MoœcicachS.A.

T instalacjamechanicznejgranulacijnawozów e

w o t o z A y d a

³ k a

ZêdzierzynS.A.

K instalacjakwasuazotowego-spe³nieniewymagañBAT,poprawaefektywnoœci - o n a z r t e l a s , h c y n a z r t e l a s w ó z o w a n ij c k u d o r p e i n e i n w e p a z ,i j c k u d o r

pocznikowych,zmniejszenieenergoch³onnoœciprodukcijkwasuazotowego m

. A . S li w n

A zwiêkszeniewydajnoœciinstalacijnawozowych,poprawakonkurencyjnoœci o

g e w o t o z A u s k e l p m o K l o p o k r a i S e n z c i m e h C y d a

³ k a

ZarnobrzegSp.zo.o.

T zakupibudowanowegourz¹dzeniadogranulacijnawozów .

o . o z . p S d n a l o P a r a

Y zakupœrodków w kategoriinoweprodukt,ytechnologie,instalacje,zwiêkszenie i

c

œ o n j a d y w .

A . S a n e v u

L modernizacjainstalacijgranulacijtalerzowe,jbudowainstalacijnawozów u d a

³ k u e i n e z r e z s z o r z a r o a j c a z i n r e d o m , h c y w o z e n g a m - o w o i n p a

wntyodorowegonainstalacijsupefrosfatów a

..

. y n z c i m e h c

³ s y m e z r P z a r o h c y w o t e i k n a ñ a d a b h c y n o z d a w o r p e z r p e i w a t s d o p a n e n s a

³ w e i n a w o c a r p o : o

³ d ó r

004-2009. 2

- d e z r p h c y n a r b y w w e n o z d a w o r p e z r p e w o i n e

¿ o r d w i e z c w a d a b - o w o k u a n e c a r P . 2 a l e b a

Tiêbiorstwachprodukuj¹cychnawozymineralnewPolscewlatach2004-2008 s

a w z a

Nrzedsiêbiorstwa

p Pracenaukowo-badawczeiwdro¿eniowe e

n z c i m e h C y d a

³ k a ZoilceS.A.

P -badaniawzakresietechnologiiwytwarzanianawozówwielos³adnikowychz ,

u s p i g o f s o f i a k i n z c o m m e i n a t s y z r o k y

wanailzatechnicznaiekonomicznamodernizacijorazrozbudowyinstalacijmocznika, --anailzatechnicznaiekonomicznamodernizacijinstalacijprodukuj¹cychnawozyNPiNPK .

A . S a n e v u

L -badanianawozuprzeznaczonegodorolnictwaekologicznego, ,i m y z c i n d o r g o i m a z o w a n i m y n a w o rt n e c n o k s d a n a i n a d a b

-wprowadzenienaryneknowychnawozówrolniczych, -technologiagranulacijbêbnowej

- e w o t o z A y d a

³ k a

ZêdzierzynS.A.

K -wewspó³pracyzINSw Pu³awachopracowanotechnologiêorazprojektprocesowy ,

h c y w o n i s e i w a z i h c y

³ k e i c w ó z o w a n ij c k u d o r p o d ij c a l a t s n

i-ortzymanonawozytypu:RSM,RSMS,RSMMg,RSMNaorazopracowanoprocedury a

i n a z r a w t y w h c i e w o t o z A y d a

³ k a Zu³awyS.A.

P -badaniazwi¹zanezrozwojemistniej¹cychtechnologi,iw tymmi.n.mo¿ilwoœci i

m a k t a d o d z h c y w o t o z a w ó z o w a n ij c k u d o r p e n z c i m e h C y d a

³ k a

ZiarkopolTarnobrzeg Sp.zo.o.

S

m e i k t a d o d z h c y w o n i s e i w a z w ó z o w a n h c y w o k r a i s y

³ u m r o f e i n a w o c a r p o

-ikroelementóworazsposobuichwytwarzania,

mbadaniamo¿ilwoœcizastosowanianowychsurowców doprodukcijnawozów, -opracowanieformu³nowychnawozówNPK

-

³ s y m e z r P z a r o h c y w o t e i k n a ñ a d a b h c y n o z d a w o r p e z r p e i w a t s d o p a n e n s a

³ w e i n a w o c a r p o : o

³ d ó r

hemiczny...2004-2009. c

Podmioty zewnêtrzne, z którymi wspó³pra- cowa³y badane przedsiêbiorstwa, produkuj¹- ce nawozy mineralne w Polsce, to przede wszytkim wy¿sze uczelnie (wskazane przez 7 producentów nawozów), instytuty badawcze:

IUNG w Pu³awach oraz INS w Pu³awach (wska- zane przez 2 producentów nawozów) oraz oœrodki doradztwa rolniczego. Spoœród innych podmiotów, respondenci wymienili gospodar- stwa rolne oraz stacje doœwiadczalne.

Podsumowanie

Wyniki badañ przeprowadzonych wœród dziesiêciu najwiêkszych przedsiêbiorstw pro- dukuj¹cych nawozy mineralne w Polsce, po- zwalaj¹ wyci¹gn¹æ nastêpuj¹ce wnioski:

– wszystkie badane przedsiêbiorstwa w la- tach 2004-2008 inwestowa³y w œrodki trwa-

³e, respondenci deklarowali równie¿ dalsze inwestycje w rzeczowy maj¹tek trwa³y w najbli¿- szych latach,

– wszystkie przedsiêbiorstwa prowadzi³y dzia³alnoœæ badawczo-rozwojow¹ w badanych la- tach, zakoñczon¹ wprowadzeniem innowacyjnych zmian w technologiach produkcji i/lub oferowanych produktach,

– dzia³alnoœæ inwestycyjna prowadzona przez przedsiêbiorstwa produkuj¹ce nawozy mineralne w latach 2004-2008 obejmowa³a zadania zwi¹zane g³ównie z: rozszerzeniem profilu produkcyj- nego i rozbudow¹ zdolnoœci produkcyjnych, ochron¹ œrodowiska, zapewnieniem ci¹g³oœci ruchu pracy instalacji produkcyjnych oraz ochron¹ i bezpieczeñstwem pracy,

– innowacyjne rozwi¹zania by³y wynikiem zarówno autorskich rozwi¹zañ, jak i innowacji wynika- j¹cej ze wspó³pracy z innymi podmiotami, w tym g³ównie z Uczelniami Wy¿szymi oraz IUNG i INS.

Rysunek 2. Wspó³praca ze sfer¹ badawczo-roz- wojow¹ badanych przedsiêbiorstw

ród³o: opracowanie w³asne.

8F]HOQLH

:\ V]H

,QVW\WXW8SUDZ \

1DZ R HQLD

L*OHER]QDZ VWZ D Z 3XáDZ DFK

2 URGNL

'RUDG]WZ D

5ROQLF]HJR

,QVW\WXW1DZ R]yZ  6]WXF]Q\FK

Z 3XáDZ DFK

,QQH

Literatura

Drucker P. F. 1992: Innowacja i przedsiêbiorczoœæ. Praktyka i zasady. PWE, Warszawa, s. 39.

Griffin R. W. 2005: Podstawy zarz¹dzania organizacjami. PWN, Warszawa, s. 424.

Igras J. 2006: Potencja³ polskiego przemys³u nawozowego na tle Unii Europejskiej. [W:] Zasady wprowadzania nawozów do obrotu (red. A. Harasim). IUNG-PIB, Pu³awy, s. 9.

Piwowar A. 2008: Konkurencja na rynku nawozów mineralnych w Polsce. Rocz. Nauk. SERiA, t. X, z. 4, s. 343.

Przemys³ chemiczny w Polsce. Raporty Roczne 2004-2009: PIPC, Warszawa.

Summary

The paper presents the research results concerning investment and innovation activity of the major Polish mineral fertilizer companies. The basic investment operating range of the researched companies in the years 2004-2008 has been discussed. The article presents as well cooperation between fertilizer producers and other parites on the research and development work activities.

Adres do korespondencji:

mgr in¿. Arkadiusz Piwowar Uniwersytet Ekonomiczny we Wroc³awiu Katedra Ekonomiki i Organizacji Gospodarki ¯ywnoœciowej ul. Komandorska 118/120 53-345 Wroc³aw tel. (71) 368 04 30 e-mail: arkadiusz.piwowar@ue.wroc.pl