Scenariusz zajęć
III etap edukacyjny, język polski
Temat: W gąszczu zdań złożonych
Treści kształcenia:
I. Odbiór wypowiedzi i wykorzystanie zawartych w nich informacji.
3. Świadomość językowa. Uczeń:
6) rozróżnia rodzaje zdań złożonych podrzędnie i współrzędnie, imiesłowowe równoważniki zdań, zdania bezpodmiotowe oraz rozumie ich funkcje w wypowiedzi.
Cele operacyjne:
Uczeń:
● Wie, jaka jest różnica między wypowiedzeniem a zdaniem,
● Rozróżnia zdania pojedyncze i złożone,
● Wie, jaką funkcję pełni w zdaniu orzeczenie,
● Zna różne rodzaje zdań złożonych,
● Zna zasady interpunkcji zdania złożonego,
● Zna różnice między zdaniami podrzędnie złożonymi a współrzędnie złożonymi,
● Zna spójniki charakterystyczne dla określonego rodzaju zdań,
● Wie, w jakich sytuacjach częściej stosuje się zdania, a w jakich równoważniki.
Nabywane umiejętności:
● Tworzenie wykresów zdań,
● Określanie rodzaju zdania złożonego,
● Wyodrębnianie i określanie części składowych zdań złożonych,
● Utrwalenie wiadomości na temat interpunkcji zdania złożonego,
● Redagowanie wypowiedzi z zastosowaniem różnych zdań złożonych.
Kompetencje kluczowe:
● Porozumiewanie się w języku ojczystym,
● Umiejętność uczenia się.
Środki dydaktyczne:
● Zasoby multimedialne: film „Wiarygodny dialog filmowy”,
● Sprzęt multimedialny: komputer, rzutnik multimedialny,
● Przygotowane przez nauczyciela kolorowe kubki ze zdaniami (zdania zapisane na zwiniętych kartkach),
● Przygotowane przez nauczyciela kartki z fragmentem tekstu1 do wykonania zadania z zakresu interpunkcji.
1 W tym scenariuszu proponowanym tekstem jest fragment Hobbita J. R.R. Tolkiena, [w:] John Ronald Reuel Tolkien, Hobbit czyli tam i z powrotem, Wydawnictwo Iskry, Warszawa 2004.
1
Metody nauczania:
● Podająca: wyjaśnienie,
● Problemowa:
● Eksponująca: film,
● Praktyczna: ćwiczenia przedmiotowe.
Formy pracy:
● Zbiorowa jednolita,
● Indywidualna jednolita,
● Indywidualna zróżnicowana.
Przebieg zajęć:
Etap wstępny
Nauczyciel wita uczniów. Przed przybliżeniem uczniom tematu zajęć prosi ich o krótkie przypomnienie:
● Jaka jest różnica między zdaniem a wypowiedzeniem?
● Kiedy wypowiedzenie jest zdaniem? Jaki warunek musi spełniać?
● Jakie wyrazy pełnią funkcję orzeczenia w zdaniu?
● Ile orzeczeń może mieć zdanie?
● Jaka jest różnica między zdaniem pojedynczym a złożonym?
Uczniowie, jeśli nie pamiętają wiadomości mogących pomóc w konstruowaniu odpowiedzi, mogą poszukać ich w zeszytach i podręcznikach. Po powtórzeniu podstawowych informacji na temat budowy zdania nauczyciel wyjaśnia, że przedmiotem zajęć będą przede wszystkim zdania złożone. Zapisuje temat na tablicy, zapoznaje uczniów z celami lekcji.
Etap realizacji
Nauczyciel zapytuje uczniów, czy potrafią wskazać różnice w wypowiedziach składających się ze zdań prostych, złożonych i równoważników. Prosi, by zastanowili się, kiedy i gdzie, w jakich sytuacjach, przeważają pierwszy, drugi lub trzeci typ, jakie mogą mieć znaczenie dla procesu komunikacji. Po chwili dyskusji zaprasza klasę do obejrzenia materiału filmowego, fragmentu wywiadu (zasób multimedialny), w którym reżyser Juliusz Machulski wypowiada się na temat konstruowania dialogów/monologów bohaterów, znaczenia i sensu użytkowania zdań i równoważników zdań, a także zdań „kwiecistych”, rozbudowanych. Poleca uczniom zanotowanie przykładów, o których wspomina mówiący w filmie.
Po emisji materiału uczniowie wymieniają swoje spostrzeżenia; nauczyciel komentuje ich wypowiedzi. Następnie rysuje wykresy zdań złożonych współrzędnie na tablicy, przypomina pokrótce wiadomości z zakresu wypowiedzeń złożonych współrzędnie i podrzędnie.
Przykładowe pytania/polecenia pomocnicze:
● Kiedy zdanie jest zdaniem złożonym współrzędnie, a kiedy podrzędnie?
● Proszę wymienić rodzaje zdań złożonych podrzędnie.
● Przypomnijcie rodzaje zdań złożonych współrzędnie.
● Spróbujcie do wykresów, „kodów” narysowanych na tablicy, ułożyć zdania, tak aby odpowiadały one oznakowaniu wykresów.
2
Po takim wprowadzeniu nauczyciel proponuje uczniom „rozgrywki gramatyczne”. Wyjaśnia ich zasady: w kolorowych kubkach znajdują się zdania złożone o różnym stopniu trudności za 3, 2 lub 1 punkt. Chętni podchodzą, losują zdanie i zapisują je na tablicy. Określają jego rodzaj, wyodrębniają części składowe oraz rysują wykres. Pozostali przepisują wszystko do zeszytu. Jeśli uczeń nie poradzi sobie z zadaniem, nie otrzymuje punktu. Ci, którzy otrzymali najwięcej punktów, nagrodzeni zostają bardzo dobrą oceną.
Przykładowe zdania:
● Za 3 punkty:
Wróciwszy do domu, wszedł do kuchni i przygotował sobie posiłek.
Andrzej, wracając ze szkoły, poszedł do księgarni.
Anna, aby czuć się bezpiecznie, założyła dodatkowy zamek w drzwiach.
Dom, który kupiłaś, jest ruiną.
Wicher był taki, że połamał gałęzie.
Zima była lekka, zaskoczyła wszystkich.
Tak to się skończyło, a skończyło się nie najlepiej.
● Za 2 punkty:
Kto pod kim dołki kopie, ten sam w nie wpada.
Co ma wisieć, nie utonie.
Odkąd pamiętam, ten dom należał do mojej rodziny.
Jak sobie pościelesz, tak się wyśpisz.
Pójdziemy do kawiarni bądź pospacerujemy.
Obiecałam zrobić zakupy, toteż muszę iść do sklepu.
Ja dostałam bluzkę, natomiast Anka piękny szalik.
● Za 1 punkt:
Sprzątałam i słuchałam muzyki.
Gdy wróciłem do domu, odrobiłem lekcje.
Przeczytałem książkę, która okazała się ciekawa.
Jutro mam klasówkę, więc muszę się uczyć.
Pójdę do kina lub poczytam książkę.
Mama powiedziała, że jutro idziemy na zakupy.
Długo się uczyłam, ale dostałam złą ocenę.
W kolejnej części zajęć każdy uczeń otrzymuje kartkę z przykładowym fragmentem tekstu do uzupełnienia go przecinkami:
Ów hobbit był bardzo zamożnym hobbitem a nazywał się Baggins. Bagginsowie żyli w okolicach Pagórka od niepamiętnych czasów i cieszyli się powszechnym szacunkiem nie tylko dlatego że prawie wszyscy byli bogaci lecz także dlatego że nigdy nie miewali przygód i nie sprawiali niespodzianek (…).
W tej historii opowiemy o Bagginsie którego spotkała przygoda i który zrobił oraz powiedział wiele rzeczy niespodziewanych. Mógł był wskutek tego utracić szacunek sąsiadów ale zyskał… no przekonacie się sami czy coś zyskał w końcu”.
3
Kiedy uczniowie uporają się z zadaniem, nauczyciel wyświetla na ekranie poprawnie uzupełniony tekst, wraz z kryteriami jego oceny. Uczniowie wymieniają się swoimi kartkami, każdy z nich sprawdza pracę swojego kolegi i wystawia ocenę zgodnie z kryteriami.
Nauczyciel weryfikuje poprawność wykonania zadania, sprawdzając prace kilku chętnych uczniów. Może też omówić prawidłową interpunkcję na forum klasy; uczniowie powinni nanieść poprawki na swoich tekstach.
Etap końcowy
Prowadzący zajęcia prosi uczniów, aby na zadawane przez niego pytania odpowiadali zdaniami złożonymi:
Przykładowe pytania:
● Czy warto czytać książki?
● Gdzie najchętniej spędzasz wakacje?
● Dlaczego warto uprawiać sport?
● Jaką porę roku lubisz najbardziej?
Na zakończenie zajęć nauczyciel prosi uczniów, aby zanotowali treść zadania domowego:
Ułóż krótki wywiad z kolegą lub koleżanką na temat jego/jej zainteresowań.
W odpowiedziach użyj różnych rodzajów zdań złożonych.
4
