Odmienne przyszłości? Wizje przyszłości kandydatów w wyborach prezydenckich 2015 roku
Wprowadzenie
B
adacze zajmujący się wyjaśnieniem roli czasu i przestrzeni dla życia ludzkiego, szczególnie przewartościowań czasu społecznego, podkreślają jego znaczenie w okresach gwałtowanych zmian społecznych, katastrof czy wszelkich rewolucji1. Każ- da znacząca nieciągłość jest okresem, gdy czas społeczny staje się „reżyserem” i „bo- haterem”, stanowiąc przedmiot społecznego zainteresowania, kierując zmianami oraz determinując ich przebieg. Czas wpływa na działania ludzkie, a zarazem pozostawia po sobie ślady w postaci wytworów kulturowych, i to bez względu na natężenie aktyw- ności jednostek w okresach nieciągłości. Świadectwa wpływu czasu na życie społeczne stają się jednym z najbardziej znaczących wskaźników służących określeniu istotnych cech zmian społecznych.Twierdzenie o roli czasu w okresach gwałtownych zmian nie budzi kontrowersji, co wynika z zauważalnej dla każdego różnicy między cechami czasu przed gwałtowną zmianą i po niej. Wynikałoby jednak z tego, że zainteresowanie definicjami wymiarów czasu w okresach spokojnych i harmonijnych zmian społecznych jest nieuzasadnione.
Doświadczenia badaczy wskazują, że tak nie jest. Potwierdzają to badania czasu w zwy- kłych, cyklicznie powtarzających się demokratycznych kampaniach wyborczych2. Wtedy zresztą czas staje się „lepiej widoczny”, głównie ze względu na silnie akcento- waną celowość wypowiedzi3. Badanie czasu w takich okresach może pomóc wyjaśnić przemiany polityki, ukazać najważniejsze problemy społeczne, określić wyzwania czy
1 E. Tarkowska, Wokół czasu i polityki. Wstęp, [w:] O czasie, politykach i czasie polityków, red. eadem, Warszawa 1996, s. 6.
2 Eadem, Czas w kampanii wyborczej, „Kultura i Społeczeństwo” 1994, nr 3.
3 A. Szulżycka, Twoja przyszłość w czystych rękach, [w:] O czasie, politykach…, s. 41.
zagrożenia społeczne, mimo że często czas odwzorowany w badanych kampaniach nie ma jednoznacznego do odczytu oblicza.
Georges Gurvitch, jeden z klasyków socjologii czasu, odkrył, że w społeczeństwie występuje wielość czasów społecznych, to znaczy, że grupy funkcjonują i podejmują działania we właściwym dla siebie czasie4. Dotyczy to także grup wyborców, do których odwołują się grupy zadaniowe, jakimi są partie polityczne. Wielość podmiotów poli- tycznych przekłada się na wielość przeżywanych czasów. Występowanie odmiennych czasów w polityce jest punktem wyjścia do przedstawienia przedmiotu badań w niniej- szym artykule. Jest nim ukazanie dominujących sposobów ujmowania czasu przyszłego w kampanii prezydenckiej 2015 roku. Badaniem objęty został ostatni z wymiarów cza- su w układzie: przeszłość – teraźniejszość – przyszłość. W artykule testowana jest hipo- teza głosząca, że wykorzystywane wizje przyszłości zależały od przyjmowanych przez kandydata definicji teraźniejszości. Ponadto powiązanie wyobrażeń przyszłości z defi- nicjami teraźniejszości oraz różnice w wyobrażeniach przyszłości były podstawowymi elementami pozycjonowania kandydatów w wyborach. Z wiedzy o kampaniach wybor- czych w liberalnej demokracji wynika, że ze względu na wyborców „osadzonych w ju- trze” wyborcze wizje przyszłości zawsze odgrywają w nich zasadniczą rolę. Odmienny stosunek do tego wymiaru czasu różnicuje polityków i wyborców, a kreowane przez polityków wizje przyszłości są przedmiotem sporów w kampaniach.
Metodą badawczą wykorzystaną w artykule była analiza i interpretacja dyskursu wyborczego, a jego źródłem dyskurs prowadzony przez elity na łamach czterech por- tali społecznościowych (gazeta.pl, onet.pl, wp.pl oraz interia.pl) w okresie od 1 stycz- nia 2015 roku do 22 maja 2015 roku5. W artykule uwzględniono dyskurs prowadzony przez Andrzeja Dudę i Bronisława Komorowskiego, co zostało podyktowane dominacją narracji tych kandydatów, ich wejściem do drugiej tury wyborów oraz ograniczenia- mi objętościowymi tekstu. W tekście uwzględniono zarówno wypowiedzi i odwołania, które ukazały się na wymienionych portalach, będące działaniem kandydatów i ich sztabów, jak i wypowiedzi polityków innych ugrupowań, ekspertów, dziennikarzy, cele- brytów i innych osób. Często były to przedruki ze źródeł prasowych, telewizyjnych czy radiowych. Przyjęto założenie, że wypowiadający się w dyskursie wyborczym kształtu- ją opinię publiczną, oraz że sympatie i przynależność partyjna uczestników dyskursu określają definicje, język czy sposoby obrazowania wymiarów czasu.
4 G. Gurvitch, La vocation actuelle de sociologie, Paris 1969.
5 Niektóre analizowane definicje były wykorzystywane w dyskursie wyborczym dość często, pojawiały się na stronach wybranych portali wielokrotnie – ze względu na przejrzystość artykułu cytowanie tych definicji w przypisach ograniczono do najważniejszych źródeł.
Przyszłość osadzona w przeszłości i teraźniejszości
Czynnikiem determinującym proponowanie określonych wizji przyszłości przez obu kandydatów było ich odmienne usytuowanie w strukturze władzy w 2015 roku. Pozycję Bronisława Komorowskiego określiło sprawowanie władzy przez dwie kadencje przez Platformę Obywatelską RP oraz pełnienie funkcji Prezydenta RP. Andrzeja Dudę okreś- lało zaś usytuowanie opozycyjne przez przynależność do Prawa i Sprawiedliwości, par- tii pozbawionej w 2007 roku władzy. W czasie rządów koalicji PO-PSL Duda praco- wał w kancelarii Lecha Kaczyńskiego, wzmacniając w ten sposób swoją opozycyjność wobec koalicji rządzącej PO-PSL. Obaj kandydaci w kampanii odnawiali zasadniczy spór polityczny występujący w Polsce od 2005 roku, ale w przypadku Dudy zajęcie w sporze miejsca PiS było utrudnione ze względu na jego słabą medialną rozpozna- walność. Krytyka ówczesnego prezydenta przez kandydata PiS-u była celowym działa- niem zwiększającym jego rozpoznawalność6, czyli wzmacniającym korzystny dla niego podział na dwa przeciwne obozy. Odbudowywanie podziału następowało za pomocą odróżniania się od konkurenta między innymi w formie tworzenia przeciwnych ocen i definicji wymiarów czasu.
Komorowski ujmował teraźniejszość jako stan prawie doskonały, wynik wspólnej pracy po 1989 roku, będący zwieńczeniem 25-lecia wolności, jako koniec transforma- cji. Odwołując się do przeszłości, mówił: „Zaczęliśmy, a dziś kontynuujemy, wspólne budowanie wolnej Polski, wolnego, nowoczesnego, suwerennego państwa polskiego”7. Wspólna praca doprowadziła do sukcesu, bo ocena teraźniejszości przez prezydenta była jednoznaczna: „Trzeba być ślepym, by nie widzieć, że żyjemy w złotym okresie dla Polski [podkr. – P.B.]”8. Integralną częścią takiej definicji była odmowa prawa innym do krytyki9, narzucanie wszystkim pozycji bycia „zadowolonym” z teraźniejszości. Te- raźniejszość została także silnie powiązana z nieodległą przeszłością, to jest z dobrymi i skutecznymi rządami koalicji PO-PSL. W ten sposób „zbudowano” i przedstawiono społeczeństwu koncepcję ciągłości pomiędzy pozytywnie wartościowanymi przeszłoś- cią i teraźniejszością.
Teraźniejszość spełniającą społeczne oczekiwania wzmacniano licznymi szcze- gółowymi definicjami, uzasadniającymi występowanie „złotych lat”. Zasadność tego wyobrażenia była potwierdzana przez prezydenta za pomocą ocen wywodzonych z jego własnych doświadczeń. Świadczyły o tym opowieści z obserwacji poczynionych w czasie wizyt zarówno krajowych, jak i zagranicznych. Pozytywne definicje zostały
6 M. Protaziuk, PAP, Mocny początek kampanii Dudy. „Wypunktował Komorowskiego”, „Najlepszy event od 4 lat”, http://wiadomosci.gazeta.pl/wiadomosci/1,114871,17373907.html#MTstream (dostęp: 7.02.2015).
7 Bronisław Komorowski oficjalnie rozpoczął kampanię prezydencką. „Wybierz zgodę i bezpieczeństwo”, http://wiadomosci.onet.pl/kraj/bronislaw-komorowski-oficjalnie-rozpoczal-kampanie-prezydencka-wy- bierz-zgode-i/lcmkt (dostęp: 7.03.2015).
8 Hasło Komorowskiego: „Wybierz zgodę i bezpieczeństwo”, http://fakty.interia.pl/raport-wybory-pre- zydenckie-2015/aktualnosci/news-haslo-komorowskiego-wybierz-zgode-i-bezpieczenstwo,nId,1692905 (do- stęp: 7.03.2015).
9 Ibidem.
wzmocnione silnym emocjonalnym przekazem o braku potrzeby dokonywania zmian10, co było zaakcentowaniem zachowania ciągłości przez przedłużanie złotych lat w przy- szłość. Propozycje zmian w wypowiedziach Komorowskiego pojawiły się dopiero po pierwszej turze wyborów prezydenckich. Teraźniejszość według niego potrzebowała stabilności, dalszego sprawowania urzędu prezydenta w dotychczasowy sposób oraz ochrony przed tymi, którzy chcieli ją zniszczyć, czyli przed przeciwnikami politycz- nymi odrzucającymi jego kandydaturę11. Negatywne definicje teraźniejszości zostały zarezerwowane przez prezydenta dla sytuacji zewnętrznej. Niepokój, zagrożenie i nie- bezpieczeństwo charakteryzowały teraźniejszość międzynarodową.
Teraźniejszość Dudy znacznie różniła się od definicji Komorowskiego, a jego wy- obrażenia koncentrowały się na ułomnej, niedoskonałej, pełnej braków rzeczywistości.
Nie budziła ona zadowolenia i satysfakcji, była rozczarowaniem, co potwierdzały dalsze uszczegółowienia proponowane w kampanii. Liczne braki, począwszy od braku takiego prezydenta, który godnie reprezentowałby kraj, a skończywszy na braku konstytucji, na którą zasługują Polacy, doprowadziły Dudę do zaproponowania wizji zmiany. De- finicja teraźniejszości podnosząca aspekty negatywne została zawarta w haśle „Polska potrzebuje zmiany. Dobrej zmiany [podkr. – P.B.]”12. Za winnego owych braków uzna- no prezydenta Komorowskiego. Twierdzono ponadto, że teraźniejszość była wynikiem nieudolnych rządów koalicji PO-PSL, w tym rządu Ewy Kopacz, a także innych ekip po 1989 roku. W ten sposób w kampanii Dudy powstał związek między negatywnie wartoś- ciowanymi przeszłością i teraźniejszością, wyjątkiem były pozytywne odniesienia do pre- zydentury Lecha Kaczyńskiego i mitologizowanie działań przez niego podejmowanych.
Bronisław Komorowski – przyszłość jako przedłużenie teraźniejszości Uwarunkowania kampanii wyborczej wymuszają proponowanie nowych rozwiązań, które mają w przyszłości zaspokajać oczekiwania wyborców. W takie zapotrzebowanie wpisał się także Komorowski, który w liście do konkurentów politycznych na początku kampanii zaproponował (raczej wyborcom niż konkurentom)„zobowiązanie na przy- szłość”. Jego treść związał z wysokimi społecznymi ocenami swojej prezydentury. Były one „nie tylko źródłem osobistej satysfakcji, ale i potwierdzeniem słuszności zapropo- nowanego modelu prezydentury opartej na dążeniu do współpracy i dialogu, i działa- niu na rzecz wzmocnienia wspólnoty narodowej”13. Odczytując z sondaży wyborczych
10 MT, Komorowski o kontrkandydatach: „Zmiana? Na Boga, jesteśmy dwadzieścia parę lat po rewolucji”, http://wiadomosci.gazeta.pl/wiadomosci/1,114871,17480529,Komorowski_o_kontrkandydatach__Zmia- na___Na_Boga__jestesmy.html?lokale=rzeszow#BoxNewsImg (dostęp: 25.02.2015).
11 P. Borowiec, Definicje teraźniejszości prezentowane przez Andrzeja Dudę i Bronisława Komorowskiego w kampanii prezydenckiej 2015 roku, e-Politikon 2016, nr XVII, wiosna, s. 186–219.
12 (JS), „Solidarność” poprze Andrzeja Dudę, ale postawi warunki, http://wiadomosci.onet.pl/tylko-w- -onecie/solidarnosc-poprze-andrzeja-dude-ale-postawi-warunki/dntmzb (dostęp: 28.04.2015).
13 (jpo), Bronisław Komorowski apeluje do konkurentów o powściąganie politycznej agresji, http://wia- domosci.wp.pl/kat,9251,title,Bronislaw-Komorowski-apeluje-do-konkurentow-o-powsciaganie-politycznej- -agresji,wid,17241368,wiadomosc.html?ticaid=1144cd (dostęp: 7.02.2015).
wysokie poparcie dla sposobu sprawowania przez siebie funkcji prezydenta, podejmo- wał zobowiązanie, że podobną postawę będzie utrzymywał nie tylko w czasie kampanii i po jej zakończeniu, ale także w następnej kadencji, co było jasnym przekazem o kon- tynuacji modelu prezydentury14.
Nazwanie się obywatelskim kandydatem15 umożliwiało odwoływanie się do szero- kiej grupy wyborców za pomocą zobowiązań o zapewnieniu spokoju i bezpieczeństwa, deklarowaniu, że „przez kolejne pięć lat nie będzie ekscesów i awantur”16. W kontynua- cję wpisywały się stwierdzenia, że „Polska się zmienia w wyniku naszej spokojnej pracy.
Chcę tej pracy spokojnej dla nas wszystkich”17, a to, czego potrzebowała Polska, to była stabilność polityczna, która sama w sobie jest dużą wartością. „Polska nie potrzebuje dziś ani politycznej, ani instytucjonalnej rewolucji”18, potrzebuje stabilności w funk- cjonowaniu prawa, całego systemu państwa19. Spokojne, bez zmian, bezkonfliktowe przejście z jednej do drugiej kadencji przy zaproszeniu wyborców do dalszego „wspól- nego budowania Polski kolejnych 25 lat wolności”20 definiowano często za pomocą określenia „trwania”21, które było kontynuacją „złotego wieku”. Zadaniem prezydenta było zapewnienie, by „ten złoty okres trwał dłużej”22.
Wymóg przedstawiania pomysłów przyszłościowych został spełniony za pomocą kilku postulatów ukazanych na początku kampanii wyborczej. Działania przyszłościowe nawiązywały do poprawy sytuacji w rolnictwie, wprowadzenia ulg dla nowoczesnych
14 Opinia prof. Wojciecha Jabłońskiego. Zob. (JM), Politolodzy: Duda w agresywnej opozycji do Komo- rowskiego, http://wiadomosci.onet.pl/politolodzy-duda-w-agresywnej-opozycji-do-komorowskiego/5pbvx (dostęp: 7.02.2015).
15 „Rzeczpospolita”: Bronisław Komorowski nie przyznaje się do PO?, http://fakty.interia.pl/prasa/news- -rzeczpospolita-bronislaw-komorowski-nie-przyznaje-sie-do-po,nId,1710299 (dostęp: 8.04.2015).
16 Opinia Tomasza Wróblewskiego. Zob. A. Siek, Wróblewski: Komorowski może tylko mówić, że jest przywódcą, który zapewnia spokój. Wyrazistą kampanią mógłby zaszkodzić PO, http://wiadomosci.gazeta.
pl/wiadomosci/1,114871,17481237,Wroblewski__Komorowski_moze_tylko_mowic__ze_jest_przywodca_.
html (dostęp: 25.02.2015).
17 PAP, Bronisław Komorowski: „Chcę spokojnej pracy dla nas wszystkich”, http://wiadomosci.wp.pl/
kat,1342,title,Bronislaw-Komorowski-chce-spokojnej-pracy-dla-nas-wszystkich,wid,17356573,wiadomosc.
html?ticaid=114863 (dostęp: 17.03.2015).
18 A. Ścisłowska, J. Halcewicz-Pleskaczewski, MamPrawoWiedziec.pl, Bronisław Komorowski: Moder- nizować krok po kroku. Od dawna jestem za JOW-ami! [WYWIAD], http://wiadomosci.gazeta.pl/wiadomo sci/1,114871,17879638,Bronislaw_Komorowski__Modernizowac_krok_po_kroku_.html (dostęp: 7.05.2015).
19 MT, Komorowski o kontrkandydatach: „Zmiana? Na Boga, jesteśmy dwadzieścia parę lat po rewolucji”, http://wiadomosci.gazeta.pl/wiadomosci/1,114871,17480529,Komorowski_o_kontrkandydatach__Zmia- na___Na_Boga__jestesmy.html?lokale=rzeszow#BoxNewsImg (dostęp: 25.02.2015).
20 (JS), Konwencja PO w Sopocie kończąca „Maraton poparcia Bronisława Komorowskiego”, http://wia- domosci.onet.pl/kraj/konwencja-po-w-sopocie-konczaca-maraton-poparcia-bronislawa-komorowskiego/
j92l2x (dostęp: 7.05.2015).
21 M. Kazikiewicz, „Biesiadny” Komorowski – eksperci o wystąpieniu Komorowskiego, http://wiadomo- sci.wp.pl/kat,130496,title,Biesiadny-Komorowski-eksperci-o-wystapieniu-Komorowskiego,wid,17452161, wiadomosc.html (dostęp: 15.04.2015).
22 Hasło Komorowskiego: „Wybierz zgodę i bezpieczeństwo”, http://fakty.interia.pl/raport-wybory-pre- zydenckie-2015/aktualnosci/news-haslo-komorowskiego-wybierz-zgode-i-bezpieczenstwo,nId,1692905 (do- stęp: 7.03.2015).
firm i zmian w prawie, korzystnych dla młodych rodziców23. Później doszedł do tego program „Dobry start dla młodych” będący przedłużeniem (kontynuacją) realizowa- nego programu „Dobry klimat dla rodziny”. Szczegółowe propozycje zawierały ograni- czenie tak zwanych umów śmieciowych oraz budowę mieszkań na wynajem z niskim czynszem24.
Teraźniejszość według Komorowskiego wymagała niewielkiej poprawy. „Polska musiała dokonać kolejnego kroku modernizacyjnego, gospodarka musi opierać się na wiedzy”25, czyli konieczne było przejście do gospodarki „opartej na nowych technologiach”26. Pomóc w tym miały przepisy podatkowe preferujące innowacyjne firmy, środki z kolejnej unijnej perspektywy finansowej, otwieranie uczelni na współ- pracę międzynarodową27. Wsparciem miały być niekonwencjonalne działania oraz wy- korzystanie energii młodego pokolenia i nowoczesnego patriotyzmu28. Prezydent mówił o potrzebie rozwoju, kontynuowaniu wzrostu gospodarczego. Wymienione działania miały pomóc w znalezieniu najlepszego miejsca dla Polski w integrującej się Europie29, szczególnie w zakresie innowacyjności, by w 2025 roku być w gronie najbardziej roz- winiętych państw UE30.
W zestawie najważniejszych haseł – obok stabilizacji, spokoju, modernizacji, roz- woju – ważną rolę odegrało zapewnienie szeroko rozumianego bezpieczeństwa. Jedna z jego form miała wyniknąć z uczestnictwa polskiej gospodarki w konkurencji z innymi gospodarkami, co na skutek wzrostu gospodarczego miało doprowadzić do bezpie- czeństwa ekonomicznego. Znaczenie zapewniania wszelkiego bezpieczeństwa widoczne jest w haśle wyborczym kandydata „Wybierz zgodę i bezpieczeństwo”. Wpisując hasło w główny przekaz swojej strategii, Komorowski podkreślał ugodowy i stabilizacyjny charakter swojej prezydentury. Z przedstawionych postulatów wyłania się koncep- cja oparta na rozwoju, modernizacji, spokoju, stabilizacji, zgodzie i bezpieczeństwie w przyszłości.
23 (bp), „Rzeczpospolita”: Błąd na billboardach Bronisława Komorowskiego, http://wiadomosci.onet.pl/
kraj/rzeczpospolita-blad-na-billboardach-bronislawa-komorowskiego/msxt33 (dostęp: 31.03.2015).
24 (PG), Komorowski: „Narasta brutalizacja kampanii wyborczej”, http://wiadomosci.onet.pl/kraj/komo- rowski-narasta-brutalizacja-kampanii-wyborczej/8xlyz1 (dostęp: 18.04.2015).
25 olg, PAP, Hasło wyborcze Komorowskiego: „Wybierz zgodę i bezpieczeństwo”, http://wiadomosci.ga- zeta.pl/wiadomosci/1,114871,17534394,Haslo_wyborcze_Komorowskiego___Wybierz_zgode_i_bezpieczen- stwo_.html (dostęp: 7.03.2015).
26 Ibidem.
27 A. Bańkowska, Bronisław Komorowski wziął udział w pierwszym w Polsce hangoucie na żywo. „Umo- wy śmieciowe są regułą. To złe”, http://wiadomosci.gazeta.pl/wiadomosci/1,143907,17753198,Przenosimy_
debate_prezydencka_do_sieci__Juz_dzis_rozmowa.html (dostęp: 15.04.2015).
28 (ks), 5 lat Bronisława Komorowskiego. Prezydent podsumował swoją kadencję, http://wiadomosci.
onet.pl/kraj/5-lat-bronislawa-komorowskiego-prezydent-podsumowal-swoja-kadencje/t5c5rb (dostęp: 15.04.
2015).
29 (ks; RC), Bronisław Komorowski: „Polityka prorodzinna najlepsza w historii Polski”, http://wiado- mosci.onet.pl/trojmiasto/bronislaw-komorowski-polityka-prorodzinna-najlepsza-w-historii-polski/g1wcd7 (dostęp: 7.04.2015).
30 olg, PAP, Hasło wyborcze Komorowskiego: „Wybierz zgodę i bezpieczeństwo”, http://wiadomosci.ga- zeta.pl/wiadomosci/1,114871,17534394,Haslo_wyborcze_Komorowskiego___Wybierz_zgode_i_bezpieczen- stwo_.html (dostęp: 7.03.2015).
Porażka w pierwszej turze wyborów prezydenckich przyczyniła się do przedefinio- wania katalogu proponowanych działań w przyszłości. Kandydat zrezygnował z głów- nego dotychczasowego przesłania „Wybierzcie przyszłość, która będzie kontynuacją teraźniejszości”, czyli programu przedłużenia w drugiej kadencji tego, co było w pierw- szej31. Odszedł od wcześniejszego unikania wyborczego ryzyka, dokonał częściowej zmiany programowej, bo zaakceptował i głosił niektóre postulaty Pawła Kukiza oraz Andrzeja Dudy. Wyszedł z propozycją kontrowersyjnego referendum w sprawie jedno- mandatowych okręgów wyborczych, zmian systemu finansowania partii politycznych z budżetu państwa oraz zmian w systemie podatkowym, czyli wprowadzenia rozstrzy- gania wątpliwości na korzyść podatnika32.
Zwiększona aktywność i poszerzony katalog postulatów przyszłościowych były we- dług prezydenta wynikiem wyciągnięcia wniosków. „Ta pierwsza tura to jest ważny sygnał. To komunikat od wyborców. Głęboko go przeżyłem i zrozumiałem. Sygnał ten jest prosty – w Polsce, gdzie wiele się udało osiągnąć, jest wiele osób, które nie czują się uczestnikami wielkiej, dobrej zmiany i oczekują głębszych zmian na lepsze”33. Po tym pojawiły się kolejne propozycje, program dla młodych „Pierwsza praca” mający zapewnić dwuletnie zatrudnienie dla 100 tys. osób34 oraz projekt ustawy określający 40 lat pracy jako wiek umożliwiający przejście na emeryturę35. Prezydent zadeklarował szybkie uchwalenie ustawy w sprawie ochrony obrotu ziemią36.
Zmieniła się także częściowo narracja przyszłościowa, co było widoczne w wypo- wiedziach zarówno prezydenta, jak i jego sztabu wyborczego. Zarzuty o brak głównego przesłania czy brak wizji przyszłościowej odpierał, podając nowe propozycje i jedno- cześnie podkreślając, że sam taką wizję posiada, chociaż jest ona całkowicie odmienna od wizji konkurenta. Przypominał, że „są dwie kompletnie oddalone wizje Polski i po- między tymi wizjami będziemy dokonywali wyboru w niedzielę 24 maja”37.
31 (PG), Komorowski: „W drugiej kadencji rozbuduję to, co robiłem w pierwszej”, http://wiadomosci.onet.
pl/kraj/komorowski-w-drugiej-kadencji-rozbuduje-to-co-robilem-w-pierwszej/twcqh9 (dostęp: 4.05.2015).
32 PAP, „Propozycja prezydenta jest całkowicie niewiarygodna”, http://fakty.interia.pl/raporty/raport-wy- bory-prezydenckie-2015/opinie/news-propozycja-prezydenta-jest-calkowicie-niewiarygodna,nId,1731500 (dostęp: 11.05.2015).
33 Emocjonalne wystąpienie Tomasza Karolaka. „Ruszmy się i idźmy zagłosować”, http://wiadomosci.
onet.pl/kraj/emocjonalne-wystapienie-tomasza-karolaka-ruszmy-sie-i-idzmy-zaglosowac/c1yx6b (dostęp:
14.05.2015).
34 (JM), „Pierwsza praca” – gest Bronisława Komorowskiego wobec młodych, http://wiadomosci.onet.pl/
kraj/pierwsza-praca-gest-bronislawa-komorowskiego-wobec-mlodych/3q0e8s (dostęp: 16.05.2015).
35 ml, Wybory prezydenckie. Bronisław Komorowski: „40 lat pracy umożliwi nam przejście na emeryturę.
Jest projekt ustawy”, http://wyborcza.biz/biznes/1,100896,17948022,40_lat_pracy_umozliwi_nam_przejscie_
na_emeryture_.html#MT (dostęp: 20.05.2015).
36 (jsch), Bronisław Komorowski o Dudzie na Dniach Pola: „Nie wierzę w tak szybką zmianę poglądów”, http://wiadomosci.onet.pl/kraj/bronislaw-komorowski-o-dudzie-na-dniach-pola-nie-wierze-w-tak-szybka- -zmiane-pogladow/pck4fn (dostęp: 20.05.2015).
37 D. Głowacka, Komorowski: „W polityce nie może być miejsca na bezczelne kłamstwo”, http://fakty.
interia.pl/raporty/raport-wybory-prezydenckie-2015/aktualnosci/news-komorowski-w-polityce-nie-moze- -byc-miejsca-na-bezczelne-klam,nId,1735390 (dostęp: 18.05.2015).
Andrzej Duda – przyszłość, czas nowej nadziei
Opozycyjne umiejscowienie Andrzeja Dudy, w tym przynależność do PiS związek z Lechem Kaczyńskim, ukształtowało jego oceny przeszłości, definicję teraźniejszości oraz podejście do przyszłości. Istotnym czynnikiem odnoszącym się do przyszłości było związanie się kandydata z osobą i dorobkiem prezydenta Kaczyńskiego. Duda zadekla- rował jednoznacznie, że będzie kontynuował wizję polityczną zmarłego prezydenta. Tak tworzył strukturę ciągłości, przejmował wykonywanie zadań niedokończonych przez poprzedniego prezydenta. Pojawiała się forma kontynuacji, połączenie przeszłości z te- raźniejszością i przyszłością. Przeszłość jednak została odpowiednio „przesiana”, dobre było w niej tylko to, co było związane z byłym prezydentem i PiS-em.
Komorowski stworzył własny model prezydentury, który chciał kontynuować, Duda miał kontynuować model i wizję stworzoną przez jego mistrza38.
Wizja prezydentury proponowana przez Dudę zbudowana była na dwóch modelach:
pozytywnym, w formie kontynuacji osiągnięć Lecha Kaczyńskiego, i negatywnym. Ten drugi polegał na negowaniu działań Komorowskiego. Od początku kampanii z formy sprawowania urzędu przez ówczesnego prezydenta Duda uczynił przedmiot swojej kry- tyki. Postulatem przyszłościowym było odejście od tego modelu i stworzenie „nowej jakości”39, polegające na czymś więcej niż „bycie notariuszem rządu”, na większej ak- tywności: „Nie będę siedział pod żyrandolem”40. Świadomie przypominał proponowaną wizję nowej prezydentury, która w wypowiedziach przybierała charakter „aktywnej”,
„odważnej”, „otwartej na dialog”, „szukającej kompromisu”, „ukierunkowanej na sprawy społeczne” służby społeczeństwu, miała być „okresem ciężkiej pracy, wielkiej dynamiki i kreowania dialogu”41. Kandydat zapewniał, że wraz z żoną będą parą prezydencką, z której Polacy będą dumni42, co też było odniesieniem do sprawowania urzędu przez poprzednika.
Duda przedstawił wizję swojej prezydentury, opierając ją na czterech filarach. Były nimi: rodzina, praca, bezpieczeństwo i dialog. Wokół tych zagadnień budował nie tyl- ko program przyszłościowy, ale też porozumienie z wyborcami, w postaci zawieranej
38 (MP), Andrzej Duda zaprezentował swoją wizję prezydentury. Cztery filary dla Polski, http://wiado- mosci.onet.pl/kraj/andrzej-duda-zaprezentowal-swoja-wizje-prezydentury-cztery-filary-dla-polski/p4r4e (dostęp: 28.02.2015).
39 M. Kobiałka, PiS pewny swego, http://rzeszow.gazeta.pl/rzeszow/1,34962,17274457,PiS_pewny_swego.
html#BoxLokRzeLink (dostęp: 18.01.2015).
40 (wb, kab, pp), Konwencja wyborcza kandydata PiS. „Andrzej Duda – to się uda!”, http://wiado- mosci.wp.pl/kat,1329,title,Ruszyla-konwencja-wyborcza-kandydata-PiS-Andrzej-Duda-to-sie-uda,wid, 17241916,wiadomosc.html?ticaid=1144d5 (dostęp: 7.02.2015).
41 Zob. T. Orszulak, Andrzej Duda przedstawił swój program. „Mój mistrz pozostawił po sobie niedokoń- czone dzieło”, http://wiadomosci.wp.pl/kat,1342,title,Andrzej-Duda-przedstawil-swoj-program-Moj-mistrz- -pozostawil-po-sobie-niedokonczone-dzielo,wid,17298398,wiadomosc.html?ticaid=1146cd (dostęp: 28.02.
2015).
42 (Onet/PAP, RZ), Nowy spot Komorowskiego. Sztab uderza w Andrzeja Dudę tematem in vitro, http://
wiadomosci.onet.pl/kraj/nowy-spot-komorowskiego-sztab-uderza-w-andrzeja-dude-tematem-in-vitro/
yqbtrd (dostęp: 5.05.2015).
z nimi symbolicznej umowy. Miało to przekonywać, że kandydat PiS i ma wizję silnej Polski, program i pomysły, które będzie realizował w przyszłości.
Istotnym elementem wizji przyszłości kreowanej przez Dudę były działania krót- koterminowe, będące najczęściej propozycjami ustaw mających zmienić rozwiązania wprowadzone przez rząd PO-PSL. Były to: kwestia siedmiolatków, ustawa przywra- cająca poprzedni wiek emerytalny43, likwidacja NFZ, powrót do ośmioletniej szkoły podstawowej i czteroletniego liceum44. Kandydat deklarował uregulowanie spraw nie- cierpiących zwłoki: zawetowanie ustawy o swobodnym obrocie ziemią przed wykupem przez zagraniczny kapitał oraz podwyższenie kwoty wolnej od podatku. Wśród innych zapowiedzi znalazło się 500 zł miesięcznie na każde dziecko w biedniejszej rodzinie i 500 zł na drugie dziecko w zamożniejszych, wsparcie dla rodzin z niepełnosprawnymi dziećmi oraz uprawnienia emerytalne dla rodziców, którzy zajmowali się przez wiele lat domem45. Duda zadeklarował stworzenie programu mieszkaniowego dla młodych małżeństw, mieszkań powstających na gruntach Skarbu Państwa. Zobowiązał się, że przedstawi program „Polska mój dom” dający pomoc młodym przedsiębiorcom oraz wsparcie dla tych, którzy chcą otworzyć własną działalność, a także tworzący program staży. Mówił o likwidacji VAT na ubranka dziecięce, tworzeniu szans zawodowych dla młodych w Polsce, aby nie musieli pracować za granicą, a także o możliwości kon- sultacji programów szkolnych z rodzicami. Zapowiedział stworzenie nowego systemu podatkowego w Polsce, wspierającego najsłabiej zarabiających i przyjaznego dla przed- siębiorców46, obniżenie podatku dla małych przedsiębiorców do 15 %, jeśli zatrudniają oni co najmniej trzech pracowników47, zwolnienie najuboższych emerytów z podatku PIT48 oraz uszczelnianie systemu podatkowego49.
Kolejną grupę zadań wyznaczyły postulaty wymagające dłuższego czasu potrzeb- nego do spełnienia. Podstawowym elementem strategii był postulat reindustrializacji kraju, rzetelnej odbudowy polskiego przemysłu i gospodarki, częściowo ze środków
43 M. Gostkiewicz, Duda: Podniesienie wieku emerytalnego to była wielka niesprawiedliwość. Przywrócę poprzedni, http://wiadomosci.gazeta.pl/wiadomosci/1,114871,17497751,Duda__Podniesienie_wieku_eme- rytalnego_to_byla_wielka.html?lokale=rzeszow#BoxNewsImg, (dostęp: 28.02.2015).
44 (MP), Andrzej Duda zaprezentował swoją wizję prezydentury. Cztery filary dla Polski, http://wiado- mosci.onet.pl/kraj/andrzej-duda-zaprezentowal-swoja-wizje-prezydentury-cztery-filary-dla-polski/p4r4e (dostęp: 28.02.2015).
45 T. Orszulak, Andrzej Duda przedstawił swój program. „Mój mistrz pozostawił po sobie niedokończone dzieło”, http://wiadomosci.wp.pl/kat,1342,title,Andrzej-Duda-przedstawil-swoj-program-Moj-mistrz-pozo- stawil-po-sobie-niedokonczone-dzielo,wid,17298398,wiadomosc.html?ticaid=1146cd (dostęp: 28.02.2015).
46 (RZ), Andrzej Duda zapowiada stworzenie na nowo systemu podatkowego w Polsce, http://wiado- mosci.onet.pl/kraj/andrzej-duda-zapowiada-stworzenie-na-nowo-systemu-podatkowego-w-polsce/7qedbt (dostęp: 18.04.2015).
47 PAP, Duda chce zmian w podatkach, Komorowski apeluje o frekwencję, http://fakty.interia.pl/raporty/
raport-wybory-prezydenckie-2015/aktualnosci/news-duda-chce-zmian-w-podatkach-komorowski-apeluje- -o-frekwencje,nId,1726751 (dostęp: 2.05.2015).
48 Duda: „Zwolnijmy emerytów z podatku!”, http://www.fakt.pl/polityka/duda-emeryci-zwolnieni-z- -podatkow,artykuly,540764.html (dostęp: 25.04.2015).
49 Andrzej Duda w Kruszwicy: „Startuję pod hasłem nowej prezydentury”, http://wiadomosci.wp.pl/
kat,140394,title,Andrzej-Duda-w-Kruszwicy-startuje-pod-haslem-nowej-prezydentury,wid,17538411,wia- domosc.html (dostęp: 14.05.2015).
europejskich przy wykorzystaniu polskiej myśli technicznej. Ich realizacja miała być powiązana z powołaniem Narodowej Rady Rozwoju i Rady Przedsiębiorczości tworzą- cej projekty przebudowy. Zadaniem Rady Rozwoju miało być opracowanie wieloletniej strategii rozwoju dla Polski50, w tym strategii dla rolnictwa51. Większe znaczenie w przy- szłości miały odgrywać polska gospodarka i przemysł wydobywczy, który „powinien być unowocześniany, a nie likwidowany”52. Unowocześnienie przemysłu według Dudy było ważnym zadaniem, gdyż miało pomóc gospodarce w wyjściu z pułapki średniego rozwoju53. Odbudowa powinna dotyczyć także innych dziedzin życia gospodarczego i sfery usług publicznych.
Diagnoza „Polacy martwią się o przyszłość (…), nie czujemy się bezpieczni” dopro- wadziła kandydata do deklaracji „Obiecuję wam godne życie w bezpiecznej Polsce”54. Duda nie unikał odniesień dotyczących społecznego i ekonomicznego bezpieczeństwa, mówił, że „podstawowym obowiązkiem prezydenta jest dbanie o sprawy społeczeń- stwa, jest otwartość na sprawy społeczeństwa, jest uważanie na krzywdę ludzką, jest bronienie społeczeństwa przed wszystkimi niekorzystnymi zmianami, także takimi niekorzystnymi zmianami, które chcą wprowadzić rządzący, które przechodzą przez parlament”55. Istotnym aspektem bezpieczeństwa obywateli była konieczność napisa- nia nowej konstytucji, gwarantującej wolności obywatelskie. Dostrzegał konieczność poprawy sytuacji w służbie zdrowia. Dowodził, że służba zdrowia wiąże się z bezpie- czeństwem obywateli. „To jest bezpieczeństwo zdrowotne, które powinno być zapew- nione każdemu w równym stopniu”56. Służba zdrowia wymagała zdecydowanych zmian i naprawy, jedną z propozycji było „odejście od komercjalizacji”57. Innym działaniem w sferze bezpieczeństwa była poprawa bezpieczeństwa militarnego. Kandydat zgłosił postulat odbudowy polskiej armii oraz przekonywał, że jak najszybciej należy zadbać o bezpieczeństwo państwa. Przedstawił propozycję polityki obronnej Polski polegającą
50 (JS), Duda: „Zainspiruję reindustralizację kraju i odbudowę polskiego przemysłu”, http://wiadomo- sci.onet.pl/kraj/duda-zainspiruje-reindustralizacje-kraju-i-odbudowe-polskiego-przemyslu/3fnlcx (dostęp:
8.04.2015).
51 PAP, Duda: „Brakuje wyciągnięcia ręki do rolników ze strony rządu i prezydenta”, http://fakty.interia.pl/
raporty/raport-wybory-prezydenckie-2015/aktualnosci/news-duda-brakuje-wyciagniecia-reki-do-rolnikow- -ze-strony-rzadu-i,nId,1810579 (dostęp: 22.05.2015).
52 Andrzej Duda: „Polskie górnictwo powinno być unowocześniane, a nie likwidowane”, http://wiadomo- sci.onet.pl/slask/andrzej-duda-polskie-gornictwo-powinno-byc-unowoczesniane-a-nie-likwidowane/fbbf0 (dostęp: 19.02.2015).
53 (RC), Duda w Bełchatowie: „Czas na prezydenta służącego społeczeństwu”, http://wiadomosci.onet.pl/
kraj/duda-w-belchatowie-czas-na-prezydenta-sluzacego-spoleczenstwu/lf4e4n (dostęp: 22.05.2015).
54 PAP, „Andrzej Duda chce być prezydentem dialogu”, http://fakty.interia.pl/raporty/raport-wybory-prezy- denckie-2015/aktualnosci/news-andrzej-duda-chce-byc-prezydentem-dialogu,nId,1727998 (dostęp: 5.05.2015).
55 (PAP), Duda: „Lech Kaczyński chciał, żeby zwyciężała uczciwość, a nie cynizm i draństwo”, http://
fakty.interia.pl/raport-wybory-prezydenckie-2015/aktualnosci/news-duda-lech-kaczynski-chcial-zeby-zwy- ciezala-uczciwosc-a-nie-c,nId,1660838 (dostęp: 7.02.2015).
56 PAP, Duda: „Służba zdrowia nie zapewnia podstawowej opieki”, http://fakty.interia.pl/polska/news- -duda-sluzba-zdrowia-nie-zapewnia-podstawowej-opieki,nId,1602726 (dostęp: 5.02.2015).
57 Andrzej Duda ma receptę na polską służbę zdrowia?, http://fakty.interia.pl/raporty/raport-wybory- -prezydenckie-2015/aktualnosci/news-andrzej-duda-ma-recepte-na-polska-sluzbe-zdrowia,nId,1712207 (dostęp: 8.04.2015).
na zwiększeniu obecności wojsk Sojuszu Północnoatlantyckiego na naszym terenie, w postaci polsko-amerykańskich baz wojskowych58.
Zdefiniowanie teraźniejszości jako stanu wymagającego „dobrej zmiany” nie tylko wartościowało wymiary czasu, ale połączyło negatywną teraźniejszość z dobrą przy- szłością, nakierowało kampanię kandydata na działania mające nastąpić w przyszłości.
Takie podejście – w porównaniu z realnym programem kontrkandydata: „Żadnych zmian” (w pierwszym etapie kampanii) – zbudowało przewagę przyszłościową kampa- nii. Dało szansę większego zaangażowania w kampanię wyborców popierających Dudę, bo zmiana i przyszłość zostały uzależnione od decyzji wyborców przy urnie. „To musi być nasz cel, do tego celu trzeba dążyć. Ale aby go osiągnąć, musi się w Polsce zmienić władza”59. Warunkiem rozpoczęcia „dobrej zmiany” było najpierw, w wyborach, udzie- lenie poparcia Dudzie. „Naprawa musi zacząć się od zmiany na urzędzie prezydenta”60. Definicja przyszłości według Dudy miała charakter „planu do wykonania”, nawet jeśli część z postulatów była trudna do spełnienia. Duda zdefiniował dosłownie swoje propozycje: „To jest mój plan odbudowy Rzeczypospolitej”61. Określał go jako „wizję”, a później nałożył na siebie obowiązek realizacji „wizji rozwoju naszego kraju”62. Przy- szłość niosła z sobą zagrożenia, ale otrzymała u Dudy optymistyczny charakter, co miało być konsekwencją skutecznej pracy przyszłego prezydenta. Najważniejszym za- daniem było „przywrócenie Polski na drogę rozwoju gospodarczego”63. Przyszłość stała się czasem nadziei, także dlatego, że uzyskała wspólnotowy wymiar za pomocą hasła
„Przyszłość ma na imię Polska!”, które symbolicznie na koszulkach młodych sztabow- ców brzmiało „Duda Przyszłość”64. Przyszłościowy optymizm był stale podtrzymywa- ny, szczególnie w najważniejszych momentach kampanii „Jesteśmy bliscy zwycięstwa i zwyciężymy, naprawimy Polskę”65.
58 Andrzej Duda: „Trzeba odbudować polską armię”, http://fakty.interia.pl/raport-wybory-prezyden- ckie-2015/aktualnosci/news-duda-trzeba-odbudowac-polska-armie,nId,1675432 (dostęp: 21.02.2015).
59 Andrzej Duda: „To jest złamanie polskiej konstytucji”, http://fakty.interia.pl/polska/news-andrzej-du- da-to-jest-zlamanie-polskiej-konstytucji,nId,1675698 (dostęp: 22.02.2015).
60 Andrzej Duda podejmuje wyzwanie do debaty Bronisława Komorowskiego, http://wiadomosci.onet.pl/
kraj/andrzej-duda-podejmuje-wyzwanie-do-debaty-bronislawa-komorowskiego/6fcf1m (dostęp: 10.05.2015).
61 T. Orszulak, Andrzej Duda przedstawił swój program. „Mój mistrz pozostawił po sobie niedokończone dzieło”, http://wiadomosci.wp.pl/kat,1342,title,Andrzej-Duda-przedstawil-swoj-program-Moj-mistrz-pozo- stawil-po-sobie-niedokonczone-dzielo,wid,17298398,wiadomosc.html?ticaid=1146cd (dostęp: 28.02.2015).
62 (FF), Spotkanie prezydenta w sejmie z klubami Platformy i PSL, http://wiadomosci.onet.pl/kraj/spot- kanie-prezydenta-w-sejmie-z-klubami-platformy-i-psl/mxxfv6 (dostęp: 14.05.2015).
63 PAP, Duda: „Przywrócić Polskę na drogę rozwoju”, http://fakty.interia.pl/raport-wybory-prezyden- ckie-2015/aktualnosci/news-duda-przywrocic-polske-na-droge-rozwoju,nId,1692714 (dostęp: 6.03.2015).
64 J. Gądek, Kulisy debaty Komorowski – Duda. Była szarpanina i zagrożenie dla kandydatów, http://
wiadomosci.onet.pl/tylko-w-onecie/kulisy-debaty-komorowski-duda-byla-szarpanina-i-zagrozenie-dla-kan- dydatow/nedvvn (dostęp: 18.05.2015).
65 (bs), Andrzej Duda: „Spot Komorowskiego to świństwo”, http://wiadomosci.onet.pl/kraj/andrzej-du- da-spot-komorowskiego-to-swinstwo/7x3b9l (dostęp: 7.05.2015).
Podsumowanie – uwagi o wizji i nadziei w kampanii
Proponowane przekazy w kampaniach prezydenckich wymienionych kandydatów wy- korzystywały całkowicie odmienne definicje przeszłości i teraźniejszości, a te z kolei przyczyniły się do uformowania zasadniczych cech definicji przyszłości. W zasadzie wyznaczały katalogi przedstawianych do zrealizowania działań po wyborach, budowały trzon proponowanych wizji przyszłości obu kandydatów. Komorowski z przekonaniem proponował jednoznacznie pozytywne obrazy przeszłości i teraźniejszości, narzucając je wyborcom. Nie zostawiał prawa wyboru, jego wyborcze wypowiedzi uświadamiały, że nie dopuszczał braku akceptacji swoich poglądów. Odmienne poglądy wywoływały jego oburzenie i irytację. Z kolei Duda zastosował strategię przedstawiania negatyw- nych definicji wymiarów czasu: przeszłego i teraźniejszego, które rzadko były ukazy- wane jako powód do dumy. Wyjątkiem były pozytywne oceny kierowane wobec poli- tycznej działalności zmarłego Lecha Kaczyńskiego.
Różne podejścia do definiowania tych wymiarów czasu wynikały nie tylko z od- miennego usytuowania politycznego w ówczesnych strukturach władzy obu kandy- datów, ale także różnic pokoleniowo-przeszłościowych. Te różnice przyczyniły się do uformowania odmiennych sposobów odnoszenia się w kampanii wyborczej do wybor- ców, u Komorowskiego dominowało podejście elitystyczne, z kolei u Dudy bardziej par- tycypacyjne. Prezentowane odmienne definicje przeszłości i teraźniejszości w dużym stopniu mogły wpłynąć na wynik wyborów prezydenckich 2015 roku.
Podstawowe różnice pomiędzy kandydatami istniały w zakresie prezentowanych wizji przyszłości. U Komorowskiego występował zauważalny brak orientacji prospek- tywnej (swoista „pustka przyszłościowa”). Kandydat nie proponował nadziei rozcza- rowanym wyborcom, prawie ich nie dostrzegał. Komorowski zdefiniował swój wybór w kategoriach jedynie trwania, czyli „uwieczniania” teraźniejszości w przyszłości, nie związał swojego wyboru z realizacją lepszej przyszłości odległej. Nie połączył teraźniej- szości z realizacją finalnego celu w przyszłości, zresztą było to niemożliwe ze względu na przyjęcie założenia o doskonałej teraźniejszości.
U Dudy z kolei ta orientacja stanowiła główny rys oferty wyborczej. Czas ludzkich działań nakierowany jest na przyszłość i ma zawsze charakter linearny. W ten sposób Duda wpisał się w kumulatywny czas praktycznego działania jednostkowego, w pod- stawowy schemat oczekiwań wyborców. Aktywistycznie ujmowana przyszłość stała się politycznym narzędziem wpływania, budzenia wyborców do energicznego działa- nia prowadzącego do przekształcania rzeczywistości, na początek przy urnie wybor- czej. Prospektywnie nastawione społeczeństwa charakteryzuje ciągłe niezadowolenie z niektórych aspektów teraźniejszości, owa postawa określa jego możliwości rozwojowe.
Takie podejście znalazło swoje miejsce w programie Dudy, gdzie częściej odwoływano się do aspiracji za pomocą konkretnych zamierzeń czy nośnego hasła „dobrej zmiany”.
