Katarzyna Górska
Uniwersytet Jagielloński, Instytut Amerykanistyki i Studiów Polonijnych Zakład Ameryki Łacińskiej
Rynek Główny 34, 31-010 Kraków e-mail: kgoorska@yahoo.co.uk
Chicha − fuzja rytmów tropikalnych i andyjskich w muzyce popularnej Peru
Muzyka chicha to odrębny gatunek cumbii peruwiańskiej. Symptomy zmiany zwiastujące początki konstytuowania się tego gatunku pojawiły się już pod koniec lat 60. XX wieku, a szczytowy okres jego rozwoju i popularności przypada na lata 80. Chicha jest gatunkiem, który powstał przez połączenie gatunków lokowanych w obrębie różnych tradycji muzy- cznych. Wyróżniamy jego trzy podstawowe nurty, które są wyznaczane przez gatunki andyjskie, tropikalne oraz wywodzące się z tzw. zachodniej kultury muzycznej.
Chicha jako fenomen społeczny, kulturowy i muzyczny pojawiła się na skutek procesów migracyjnych ludności z terenów andyjskich do głów- nych centrów miejskich peruwiańskiego wybrzeża, a przede wszystkim do stolicy kraju – Limy. Naturalną przestrzenią nowej muzyki stały się młode osiedla (wcześniej określane terminami barriadas lub pueblos jove- nes, dziś asentamientos humanos). Dzielnice te od lat 50. XX wieku zaczęły powstawać wokół tradycyjnego i historycznego centrum Limy, a dzisiaj są na tyle rozległe i zaludnione, iż przyjmuje się, że dwóch na trzech miesz- kańców obszaru Lima Metropolitana zamieszkuje właśnie te peryferyjne dzielnice miasta.
Muzyka chicha inaczej określana jest terminami musica tropical andina lub cumbia andina. Chicha ma wiele odmian wewnątrz samego gatunku, ale istnieją pewne cechy, które pozwalają mówić ogólnie o formie chicha.
Teksty utworów chicha są spisywane i śpiewane w języku hiszpańskim.
Dotyczą takich tematów jak nostalgia za wsią, migracja do miasta, poczu- cie wykorzenienia, praca w mieście, bycie ulicznym sprzedawcą lub po-
mocą domową, ale także problemów społecznych, takich jak bieda miej- ska, machismo i alkoholizm. Wszystkie te aspekty dotyczą realiów życia i pracy nowych mieszkańców współczesnych osiedli otaczających Limę.
Początki tego gatunku można odnaleźć jeszcze w dekadzie lat 60., gdyż zaczął się on rozwijać wraz z napływem coraz większej liczby migran- tów z terenów andyjskich. Muzyka chicha powstawała wówczas przede wszystkim w stolicy Peru, choć potem objęła zasięgiem cały kraj. Deka- da lat 70. jest nazywana złotym okresem cumbii peruwiańskiej i to właś- nie wtedy wykształcił się w pełni gatunek chicha, a w latach 80. osiągnął nieznaną dotąd popularność. W latach 90. zaczęły się pojawiać miejsca specjalnie przeznaczone dla koncertów chicha, tak zwane chichodromy.
Muzyka chicha charakteryzowała się właśnie tym, że poza przemysłem fonografi cznym i radiowym najważniejszym kanałem jej transmisji stały się koncerty na żywo. Tradycyjnie rozumiany gatunek chicha zaczął tra- cić na znaczeniu w latach 90., kiedy przemysł chicha oparty na produkcji i sprzedaży płyt, koncertach i fi estach chicha oraz wielu radiach grających tę muzykę zaczął oddawać przewagę innym gatunkom, takim jak salsa czy meksykański pop. Można powiedzieć, że muzyka chicha pozostawiła po sobie pewną spuściznę: od lat 90. zaczęły się rozwijać takie gatunki, jak chicha selvatica czy tecno cumbia. Poza tym muzyka chicha stała się peru- wiańskim produktem eksportowym, zyskując szczególne uznanie przede wszystkim w Argentynie i USA.
Chicha współcześnie jest jednym z najważniejszych peruanizmów, czyli terminów właściwych dla rzeczywistości społeczno-kulturowej Peru i z niej wynikających. Nazwa chicha pochodzi od tradycyjnego napoju robionego ze sfermentowanej kukurydzy i w różnych wariantach rozpow- szechnionego w Andach. Termin ten odwołuje do rdzennego pochodzenia i spuścizny kultur andyjskich, które charakteryzowały migrantów przeno- szących się do peruwiańskich miast. Określenie to przylgnęło także do wielu współczesnych aspektów kultury popularnej i kultury miejskiej oraz do nowych tworów kulturowych, które pojawiły się na skutek fenomenu migracyjnego (np. reklama chicha, architektura chicha).
Utwory chicha są w obrębie całego szeroko pojmowanego gatunku bardzo różne, ale zasadniczo nawiązują do tych samych źródeł. Łączą trzy główne nurty:
− gatunki andyjskie: podstawową formą, z której ewoluowała chicha, jest sztandarowy gatunek muzyki andyjskiej, czyli huayno. Ponieważ melodia huyano jest oparta na skali pentatonicznej, pozwoliło to na
93 Chicha − fuzja rytmów tropikalnych i andyjskich w muzyce popularnej Peru
połączenie tej muzyki z tak odmiennymi gatunkami jak rock czy też tradycyjna muzyka europejska. Ten andyjski charakter chicha można trafniej wyrazić w terminach niemuzycznych − polega on raczej na bezpośrednim połączeniu muzyków z własną spuścizną kulturową i andyjskimi korzeniami;
− gatunki tropikalne: na chichę wpłynęła przede wszystkim kolumbij- ska cumbia, innym zaś ważnym gatunkiem tropikalnym była kubań- ska guaracha. Cumbia tradycyjna, która należy do gatunków muzyki karaibskiej, już sama w sobie jest fuzją odmiennych elementów, łączy melodie tubylcze z rytmem afrykańskim, a interpretacja i wykonanie mają charakter kreolski;
− inne gatunki wywodzące się z zachodniej kultury muzycznej: podsta- wowym gatunkiem wpływającym na rozwój chicha był rock, a szcze- gólnie jego specyfi czne odmiany − surf rock oraz rock psychodeliczny
− choć na muzykę chicha oddziaływały także klasyczne gatunki muzy- ki europejskiej.
Warto zauważyć, że w muzyce chicha to gitara elektryczna wiedzie prym nad innymi instrumentami w zespole. Instrument ten pozwolił muzykom na stosowanie różnych efektów gitarowych. Pojawiły się także inne instrumenty elektryczne, dzięki którym zmodernizowano tradycyj- ną muzykę. Były to głównie gitara basowa, keyboard, a także syntezator wnoszący zupełnie nową jakość. Pojawiły się też nowe instrumenty per- kusyjne charakterystyczne dla muzyki karaibskiej – sekcja afrokubańska, czyli dzwonki, a także bębny: bongosy, timbalesy oraz kongi.
Ten fenomen społeczny, kulturowy i muzyczny, jakim była chicha, pojawił się w wyniku procesów migracyjnych ludności z terenów andyj- skich, przede wszystkim do Limy. Muzykę chicha niekiedy określa się jako kulturową inwazję, jakiej dokonali migranci osiedlający się w popular- nych dzielnicach peruwiańskich miast. Przenoszący się do Limy miesz- kańcy prowincji byli pierwszymi słuchaczami nowego gatunku, a kolejne pokolenia na jeszcze większą skalę identyfi kowały się z muzyką chicha.
Trzeba zauważyć, że to właśnie drugie pokolenie migrantów andyjskich
− jako wykonawców i odbiorców − rozpowszechniło ten gatunek do tego stopnia, że w latach 80. stał się on dominujący w popularnej muzyce peru- wiańskiej. Muzycy i artyści chicha poniekąd stali się kronikarzami zmia- ny kulturowej i społecznej, której doświadcza Peru od połowy poprzed- niego wieku. Można przypuszczać, że muzyka ta pełniła istotne funkcje adaptacyjne, pomagając nowym mieszkańcom Limy oswoić się z życiem
Fot. 2. Koncert zespołu wykonującego muzykę chicha (Peru, Lima). Autor: K. Górska
95 Chicha − fuzja rytmów tropikalnych i andyjskich w muzyce popularnej Peru
w mieście. Warto pamiętać, że wśród przedstawicieli tradycyjnych kultur zamieszkujących obszar nowożytnego Peru muzyka była zawsze jednym z najistotniejszych elementów tożsamościowych i kulturowych. Stała się też doskonałym sposobem na poszukiwanie własnej tożsamości przez nowych mieszkańców Limy, którzy w chicha znaleźli sposób manifestacji tych poszukiwań.
Bibliografi a
Hurtado Suárez W. 1997. La música y los jóvenes: los hijos de la chicha [w:] Lima:
aspiraciones, reconocimiento y ciudadanía en los noventa, red. C.R. Balbi. Lima, Fondo Editorial PUCP.
Lloréns Amico J.A. 1983. Música popular en Lima: criollos y andinos. Lima, Instituto de Estudios Peruanos, Instituto Indigenista Interamericano.
Romero R. 2001. Debating the Past Music, Memory and Identity in the Andes. Oxford, Oxford University Press.
Turino T. 1993. Moving Away from Silence: Music of the Peruvian Altiplano and the Experience of Urban Migration. Chicago, University of Chicago Press.
Vich V. 2003. “Borrachos de amor”: las luchas por la ciudadanía en el cancionero popu- lar peruano [w:] Batallas por la Memoria: antagonismos de la promesa peruana, red. M. Haman, S.L. Maguiña, G. Portocarrero, V. Vich. Lima, Pontifi cia Univer- sidad Católica del Perú, Red para el Desarrollo de las Ciencias Sociales en el Perú.
