Joanna Kulczycka
Akademia Górniczo-Hutnicza – Kraków
Łukasz Lelek
Instytut Gospodarki Surowcami Mineralnymi i Energią PAN – Kraków
MODELOWANIE SYSTEMU GOSPODARKI ODPADAMI KOMUNALNYMI W POLSCE Z WYKORZYSTANIEM METODY LCA
Streszczenie
W związku ze zmianami prawno-organizacyjnymi, w polskiej gospodarce odpadami komu- nalnymi, mającej na celu wprowadzenie efektywnie funkcjonującego systemu, w dokumentach strategicznych na szczeblu krajowym, w tym w dotyczących funduszy strukturalnych, podkreśla się rozwiązania przyczyniające się do wdrożenia efektywnych ekonomicznie i ekologicznie, kom- pleksowych systemów gospodarki odpadami oraz likwidacji zagrożeń wynikających ze składo- wania odpadów. W dokumentach UE wskazuje się również hierarchię postępowania z odpadami i rekomenduje metody ich oceny. Jedną z takich metod jest ocena cyklu życia (LCA – Life Cycle Assessment) będąca techniką zarządzania środowiskowego szczegółowo opisaną w normach ISO 14040 i 14044. Celem pracy jest przedstawienie modelowania systemów gospodarki odpadami komunalnymi z wykorzystaniem metody LCA oraz prezentacja opracowanego do tego celu opro- gramowania IWM-PL, które jest pierwszą dostępną w języku polskim aplikacją umożliwiającą wykorzystanie LCA w tym zakresie.
Słowa kluczowe: odpady, gospodarka odpadami, LCA, ocena cyklu życia.
Kody JEL: Q5, Q53
Wstęp
W gospodarce odpadami komunalnymi w Polsce od kilku lat dokonuje się wiele zmian prawnych i organizacyjnym mających na celu wprowadzenie efektywnie funk- cjonującego systemu. Obejmuje on zarówno aspekty ekonomiczne, jak i uwarunkowa- nia środowiskowe i społeczne. W dokumentach strategicznych dotyczących funduszy strukturalnych wspiera się często rozwiązania przyczyniające się do wdrożenia efek- tywnych ekonomicznie i ekologicznie, kompleksowych systemów gospodarki odpada- mi oraz likwidacji zagrożeń wynikających ze składowania odpadów. Jednak podmio- ty wdrażające przedsięwzięcia z zakresu gospodarki odpadami mają swobodę wyboru sposobu postępowania z odpadami, co po spełnieniu obowiązków prawnych pozwala im na wybór wariantu postępowania na podstawie decyzji czysto ekonomicznej, po- dejmowanej na podstawie oceny efektywności poszczególnych rozwiązań, tzn. kosztu netto zagospodarowania odpadów1. Jednak najtańsze rozwiązania w skali mikro często
1 W. Piontek, B. Poskrobko, E. Sidorczuk-Pietraszko, Perspektywy rozwoju systemu gospodarowania odpadami komunalnymi w Polsce do 2014 roku w aspekcie realizacji narodowej strategii spójności, celów dyrektyw odpadowych i wykorzystania środków funduszy strukturalnych, Fundacja Ekonomistów Środowiska i Zasobów Naturalnych, Bielsko-Biała – Białystok 2008.
nie są rozwiązaniami korzystnymi po uwzględnieniu aspektów ekologicznych i spo- łecznych. Stąd w dokumentach UE wskazuje się hierarchię postępowania z odpadami i rekomenduje metody ich oceny. Jedną z takich metod jest ocena cyklu życia (Life Cycle Assessment – LCA) będąca techniką zarządzania środowiskowego szczegółowo opisaną w normach ISO 14040 i 14044. Stosowanie LCA zostało już zasygnalizowane w wielu dokumentach UE i krajowych2, jednak w praktyce w kraju nie jest ona jeszcze powszechnie stosowana. Metoda ta powinna mieć szczególne znaczenie w ocenie syste- mu gospodarki odpadami, w kontekście zapisów Dyrektywy Parlamentu Europejskiego i Rady 2008/98/WE z dnia 19 listopada 2008 r. w sprawie odpadów, jak i w Uchwały nr 217 Rady Ministrów z dnia 24 grudnia 2010 r. w sprawie Krajowego planu gospodarki odpadami 2014 (M.P. z dnia 31 grudnia 2010 r.).
LCA jest metodą oceny zagrożeń środowiskowych, której głównym założeniem jest dążenie do uwzględniania wszystkich czynników mogących wpływać na środo- wisko. Stwarza ona możliwość ich identyfikacji oraz hierarchizacji, a tym samym poszukiwania rozwiązań technologicznych mających zachować optymalną jakość środowiska. Jednym z podstawowych zadań LCA jest badanie w całym okresie ży- cia procesu wytwórczego, produktu lub systemu (np. gospodarki odpadami) poten- cjalnych wpływów na środowisko. Ponadto w LCA, w odróżnieniu od innych na- rzędzi, uwzględnia się nie tylko ilość i jakość wytwarzanych odpadów i emisji (tzw.
wyjścia), ale również wpływ na środowisko używanych materiałów i energii (tzw.
wejścia), co skłania do efektywnego wykorzystywania zasobów. Jednak ocena pro- wadzona metodą LCA wymaga znacznego nakładu pracy, szczególnie na etapie zbie- rania i weryfikacji danych do opracowywanych bilansów materiałowych i energe- tycznych, jak i znajomości samej idei i zrozumienia mechanizmów oceny. W celu usprawnienia pracy zostało opracowanych na świecie już wiele programów kom- puterowych oraz baz danych pozwalających na modelowanie dowolnych procesów i produktów (np. Sima Pro, GABI). Ponadto dostępne jest również oprogramowanie specyficzne np. zajmujące się tylko gospodarką odpadami tj. EASEWASTE, IWM-2, WISARD, WRATE, ORWARE, LCA-LAND które coraz powszechniej wykorzysty- wane jest do oceny i planowania gospodarki odpadami w danym regionie. Modele analizujące system gospodarki odpadami od momentu ich zbiórki do etapu ich koń- cowego zagospodarowania to: WISARD, IWM-2 WRATE, EASEWASTE. Jednak ich stopień zaawansowania jest bardzo zróżnicowany.
Program do oceny systemów gospodarki odpadami z wykorzystaniem metody LCA został również opracowany w Polsce (model IWM-PL). Umożliwia on modelowanie pla- nowanych rozwiązań technologicznych z uwzględnieniem oceny ekologicznej oraz anali- zy ekonomicznej.
Celem pracy było obliczenie potencjalnego wpływu na środowisko procesu spalania odpadów komunalnych z wykorzystaniem rzeczywistych danych, pochodzących z ZUSOK Warszawa. Badania empiryczne przeprowadzone zostały z wykorzystaniem autorskiego programu IWM-PL.
2 J. Kulczycka, Life cycle thinking in Polish official documents and researches The determination of discount rate for green public procurement, “International Journal of LCA” 2009, Vol. 14, No. 5.
Program IWM-PL
Model IWM-PL to narzędzie zaprojektowane dla wspierania procesu podejmowania decyzji o planowanych inwestycjach związanych z gospodarką odpadami komunalny- mi, na etapie ich projektowania. Opracowany na jego podstawie program informatyczny IWM-PL pomaga ocenić scenariusze i całe systemy gospodarki odpadami metodą LCA.
W celu uwzględnienia specyficznych uwarunkowań gospodarki odpadami, np. składu od- padów wykorzystuje się w nim niektóre założenia i aplikacje programu IWM-2 i metody Eco-indicator 99. Wykorzystany model IWM-2 był podstawą do analizy skutków środo- wiskowych w postaci emisji do powietrza i wody, natomiast metoda Eco-indicator 99 do modelowania oceny wpływu na środowisko w tzw. „kategoriach wpływu”. Dla progra- mu IWM-PL opracowano wiele specyficznych aplikacji (np. gotowych arkuszy kalkula- cyjnych) do modelowania gospodarki odpadami w ujęciu systemowym oraz założeń do prowadzenia oceny ekonomicznej m.in. na podstawie metody wartości zaktualizowanej netto (NPV). Całościowa ocena systemu gospodarki odpadami komunalnymi obejmuje następujące elementy:
– analizę środowiskową, – analizę ekonomiczną.
Analiza środowiskowa systemu gospodarki odpadami komunalnymi z wykorzysta- niem metody LCA jest zgodna z wymaganiami norm ISO 14040:2006 i można ja prowa- dzić w następujących etapach:
1) określenie celu i zakresu;
2) analizę zbioru LCI (Life Cycle Inventory), czyli inwentaryzację wejść (np. ilość zuży- tych materiałów, energii) i wyjść (np. emisje do środowiska) poszczególnych podsys- temów i systemu gospodarki odpadami z jednoczesnym zbieraniem danych do równo- legle prowadzonej oceny ekonomicznej;
3) ocenę wpływu całego cyklu życia LCIA oraz interpretację wyników – przypisanie danych ilościowych dotyczących zużycia surowców i emisji do poszczególnych kate- gorii wpływu na środowisko; obliczenie wartości skumulowanych oraz wyrażenie ich w postaci jednej wspólnej jednostki (tzn. eko-punktów) umożliwiającej interpretację i kwantyfikację. Program IWP-PL pozwala na modelowanie jedynie emisji do wody i powietrza, nie uwzględnia natomiast zużycia zasobów oraz zajęcia terenu. W związ- ku z tym z metody Eco-indicator 99 wykorzystane zostało tylko 6 specyficznych ka- tegorii wpływu.
Analiza ekonomiczna funkcjonowania kolejnych przedsięwzięć i efektywności całej inwestycji polega na opracowaniu przepływów finansowych i obliczaniu wartości NPV.
Dotychczas analizy te wykonywane były zwykle bez użycia specjalnych narzędzi infor- matycznych, ale z wykorzystywaniem arkuszy kalkulacyjnych. Ich opracowanie było pra- cochłonne, gdyż wymagało wprowadzania wszystkich podstawowych danych z analizy środowiskowej. Obecnie, dzięki opracowanemu programowi można wykorzystać te dane do przeprowadzenia analizy ekonomicznej.
Program IWM-PL pozwala modelować wiele scenariuszy gospodarki odpadami komu- nalnymi wykorzystujących różne technologie ich unieszkodliwiania tj. sortowanie odpa- dów, kompostowanie, biogazyfikację, proces mechaniczno-biologicznego przetwarzania, termiczne przekształcanie czy składowanie odpadów.
Modelowanie systemu gospodarki odpadami komunalnymi w Polsce
Modelowanie systemu gospodarki odpadami z uwzględnieniem uwarunkowań tech- nicznych, ekonomicznych, ekologicznych i społecznych staje się koniecznością wynikają- ca zarówno z przepisów prawa, jak i z praktyki prowadzonej w innych krajach. W Polsce od dnia 1 stycznia 2012 r., zaczęła obowiązywać ustawa z dnia 1 lipca 2011 r. o zmia- nie ustawy o utrzymaniu czystości i porządku w gminach oraz niektórych innych ustaw (Dz. U. z 2011 r. Nr 152, poz. 897). Gminy mają czas do połowy 2013 r. na wprowadzenie na swoim terenie nowego sposobu zarządzania odpadami, wyłonienie firm odbierających odpady w przetargach i poinformowanie mieszkańców o nowym systemie. Budowa i ocena systemu wymaga do końca roku 2012 podjęcia szeregu uchwał (m.in. nowego Regulaminu utrzymania czystości i porządku, przejęcia od właścicieli nieruchomości wszystkich albo wskazanych obowiązków w zakresie gospodarki odpadami, określenia metody ustalania wysokości opłat za gospodarowanie odpadami komunalnymi, terminu, częstotliwości i try- bu uiszczania opłaty za gospodarowanie odpadami), ale i opracowania spójnego systemu gospodarki odpadami, który umożliwi koordynację tych wszystkich działań. System taki powinien być wewnętrznie skoordynowaną strukturą wzajemnie powiązanych strumieni technologicznych (wymiana masy i energii) i funkcjonalnych elementów technicznych, współpracujących przy realizacji wyznaczonych celów i równoczesnej analizie kosztów3. Jednocześnie musi on być ściśle związany ze środowiskiem przyrodniczym i społeczno- -ekonomicznym regionu. Taki sprawnie działający system jest jednym z najważniejszych zadań administracji samorządowej, dla racjonalnego postępowania z odpadami, zacho- wania dobrej jakości środowiska, opłacalności ekonomicznej i akceptowalności społecz- nej, a więc zasad zrównoważonego rozwoju. Wdrażanie systemu gospodarki odpadami komunalnymi ma spełniać wymagania zarówno ochrony środowiska (jakościowe), jak i prawne (ilościowe), stąd nadal najważniejszym problemem czekającym na rozwiązanie jest maksymalna redukcja ilości wytwarzanych odpadów, likwidacja składowisk nie speł- niających wymogów prawnych, a także wzrost segregacji i recyklingu odpadów surow- cowych takich jak: papier, tworzywa sztuczne, metal i szkło, odpady biodegradowalne.Dotychczas w gospodarce odpadami komunalnymi w Polsce nie opracowano skutecznego mechanizmu segregacji i odzysku większości odpadów, stąd około 90% wytworzonych odpadów trafia na składowiska. Sprawne i skuteczne modelowanie rozwiązań ułatwi nie tylko wybór rozwiązań, ale może być podstawą do prowadzenia AKK (Analiza Kosztów i Korzyści), pozyskiwania środków z funduszy zewnętrznych czy konsultacji społecz- nych. Obecnie dla instytucji niekomercyjnych istnieją szczegółowe rekomendacje pro- wadzenia ocen opłacalności m.in. inwestycji z zakresu ochrony środowiska, które zostały opisane w publikacjach opracowanej na zlecenie Komisji Europejskiej pt. Analiza kosztów i korzyści projektów inwestycyjnych: Przewodnik (Fundusz Strukturalny – EFRR, Fun- dusz Spójności i ISPA)4, oraz Dokument Roboczy nr 4 – Wytyczne dotyczące metodologii przeprowadzania analizy kosztów i korzyści. Nowy okres programowania 2007-20135. Dla dużych projektów infrastrukturalnych art. 26 Rozporządzenia Rady 1260/99/WE (Dz.U.
L 161 z 26.6.1999) ustanawiającego ogólne przepisy w sprawie funduszy strukturalnych wymaga sporządzenia AKK, analizy czynników ryzyka, oceny oddziaływania na środo-
3 A. Generowicz, Wskaźniki ocen do wielokryterialnego wyboru rozwiązania regionalnego sytemu gospodarki odpadami, praca doktorska, niepublikowana, Politechnika Krakowska, Kraków 2001.
4 Przewodnik dotyczący analizy kosztów i korzyści mający zastosowanie dla EFRR, ISPA oraz Funduszu Spójności, 2002, DG ds. Polityki Regionalnej, opublikowano: http:// inforegio.eu [dostęp: 20.04.2012].
5 Dokument Roboczy nr 4 – Wytyczne dotyczące metodologii przeprowadzania analizy kosztów i korzyści. Nowy okres programowania 2007-2013, DG ds. Polityki Regionalnej, opublikowano: http:// inforegio.eu [dostęp: 20.04.2012].
wisko, a także oceny wpływu inwestycji na równość szans i na zatrudnienie. AKK6 ma na celu wykazanie, czy dane przedsięwzięcie doprowadzi do wzrostu dobrobytu społecz- ności objętej jego skutkami. Szeroko rozumiana społeczno-ekonomiczna AKK powinna uwzględniać nie tylko finansowe koszty i korzyści wyrażane przepływami pieniężnymi, ale również dostarczać informacji o tych aspektach oddziaływania przedsięwzięcia, które nie są przedmiotem transakcji rynkowych (obliczanie realnej finansowej stopy zwrotu z całkowitej inwestycji oraz ekonomicznej stopy zwrotu, uwzględniając społeczne i śro- dowiskowe aspekty społeczne poprzez zastosowanie cen dualnych), a takie aspekty są charakterystyczne przede wszystkim dla usług sektora publicznego7.
W metodyce AKK, jak i podczas ubiegania się o dotację (m.in. z Programu Operacyj- nego Infrastruktura i Środowisko) określa się również efekt ekologiczny. Na lata 2007- 2013 dla zadań z zakresu gospodarki odpadami efekty ekologiczne są odrębnie obliczane dla dwóch kategorii:
– ograniczanie ilości odpadów i unieszkodliwianie odpadów, – rekultywacja terenów.
W dokumentach aplikacyjnych, np. w studium wykonalności, należy zwrócić główną uwagę na wykazanie, że zakładany cel zostanie osiągnięty dzięki zastosowaniu optymalnej technologii i organizacji systemu. Dla ułatwienia porównywalności wyników rekomendu- je się zbliżoną metodykę obliczeń i jednoznacznego zdefiniowania danych wejściowych.
Wariantem podstawowym (bazowym) w odniesieniu, do którego oceniamy inwestycję jest zaniechanie realizacji (wariant alternatywny minimalnych działań). Wynik interwen- cji w stan aktualny należy rozpatrywać względem scenariusza zaniechania interwencji.
Aktualne przepisy prawa nie zezwalają na deponowanie na składowiskach odpadów bez uwzględnienia możliwości zmniejszenia ich ilości.
Proponuje się, aby planowane do dofinansowania przedsięwzięcia i cale systemy oce- niać techniką LCA, rekomendowaną szczególnie dla gospodarki odpadami komunalnymi.
Jednocześnie istotnym aspektem jest – przy dokonywaniu analizy ekonomicznej opłacal- ności inwestycji – ocena kosztów w całym cyklu życia produktu/przedsięwzięcia (tzw. life cycle cost). Prezentowany model IWM-PL w znacznym stopniu ułatwi podjęcie takiego modelowania, co zaprezentowano na przykładzie ZUSOK w Warszawie.
Przykład wykorzystania ujęcia modelowego dla spalarni odpadów komunalnych ZUSOK w Warszawie
Zakład Unieszkodliwiania Stałych Odpadów Komunalnych (ZUSOK) w Warszawie został uruchomiony w 2000 r. Oprócz unieszkodliwiana odpadów komunalnych poprzez termiczne przetwarzanie zakład prowadzi procesy związane z segregacją odpadów i odzy- skiem surowców wtórnych, kompostowaniem wydzielonej z odpadów komunalnych frak- cji organicznej, przerabianiem powstających podczas procesu spalania popiołów i żużli w granulat środowiskowo neutralny oraz produkcją energii elektrycznej i ciepła. Powstałe w procesie spalania media wykorzystywane są na potrzeby własne zakładu, natomiast ich nadwyżka sprzedawana jest zarówno do sieci elektroenergetycznej, jak i ciepłowniczej miasta Warszawy.
6 A. Becla, S. Czaja, A. Zielińska, Analiza kosztów – korzyści w wycenie środowiska przyrodniczego, Difin, Warszawa 2012.
7 A. Markowska, T. Żylicz, Wprowadzenie polskie. Analiza kosztów i korzyści projektów inwestycyjnych: Przewodnik do analizy kosztów i korzyści projektów inwestycyjnych fundusze strukturalne, Fundusz Spójności oraz Instrument Przedakcesyjny, Komisja Europejska, Bruksela 2008, s. 18.
Zgodnie z etapami wymaganymi dla metodyki LCA w normach ISO 14040:2006 wy- znaczono cel analizy, granice sytemu oraz przeanalizowano zbiory wejść i wyjść. Ocena wpływu na środowisko ZUSOK w Warszawie prowadzono dla dwóch scenariuszy. Sce- nariusz I reprezentujący stan obecny zakładu (przy założonym odzysk energii w procesie spalania na poziomie 30%) oraz scenariusz II, w którym zmieniony został skład odpadów kierowanych do spalania (10% więcej tworzyw sztucznych, 10% mniej frakcji biodegra- dowalnej). Za jednostkę funkcjonalną przyjęto roczną ilość przyjmowanych odpadów ko- munalnych, a granice systemu obejmują cykl życia procesów zakładu (bez uwzględnienia cyklu życia infrastruktury, zajęcia terenu, transportu) tj.: sortowanie, spalanie, komposto- wanie, recykling, unieszkodliwianie popiołów i żużli. Analizę LCA prowadzono wyko- rzystując oprogramowanie IWM-PL, które analizuje tylko wyjścia związane z emisjami do powietrza i wody, w związku z tym wyniki prezentowane są jedynie w 6 kategoriach wpływu (Eco-indicator 99 – 11 kategorii wpływu) związanych z tymi emisjami. Dane do analizy pochodziły z materiałów udostępnionych przez ZUSOK Warszawa oraz z baz danych programu IWM-PL. Analiza wykonana została z uwzględnieniem bilansu mate- riałowego i paliwowo-energetycznego, ilość odzyskanych surowców wtórnych, procesu kompostowania frakcji biodegradowalnej, procesu spalania odpadów komunalnych oraz zagospodarowania popiołów i żużli (por. tabela 1).
Tabela 1
Dane inwentarzowe wykorzystane do analizy środowiskowej dla ZUSOK Warszawa
Lp. Wejścia do IWM-2 Ilość Jednostka
1. Ilość odpadów przyjętych do zakładu 62 748 Mg
2. Ilość surowców wtórnych odzyskanych na drodze segregacji 1 225 Mg 3. Skład surowców wtórnych odzyskanych na drodze segregacji:
- szkło,
- metale żelazne, - metale nieżelazne
196 735 294
MgMg Mg 4. Ilość surowców odzyskanych na drodze odzysku metali z popiołów 293 Mg 5. Ilość surowców przeznaczona do recyklingu 1 518 Mg 6. Ilość odpadów biodegradowalnych zebranych i przeznaczonych
do procesu kompostowania 18 712 Mg
7. Ilość zmieszanych odpadów komunalnych skierowanych do procesu spalania
42 518 Mg Bilans materiałowo- energetyczny
1. Zużycie wody 11 880 Mg
2. Zużycie oleju opałowego 61 Mg
3. Zużycie wody amoniakalnej (stęż. 25%) 30 Mg
4. Zużycie wodorotlenku wapnia 467 Mg
5. Zużycie cementu portlandzkiego 364 Mg
6. Zużycie koksu aktywnego 44 Mg
7. Odzysk energii w procesie spalania odpadów 30 %
Źródło: dane pozyskane od ZUSOK Warszawa.
Interpretacja wyników analizowanych scenariuszy
Ocenę zagrożeń i korzyści środowiskowych związanych z zagospodarowaniem od- padów w ZUSOK Warszawa przedstawiono w 6 kategoriach wpływu (por. wykres 1) oraz w dwóch kategoriach szkody (por. wykres 2 i 3). Odzysk energii z procesu spalania odpadów (na poziomie 30%) powoduje, iż potencjalny wpływ na środowisko ZUSOK Warszawa wykazuje wartości ujemne tj. korzyść środowiskową (por. wykres 1). Wyni- ka to z faktu „zastąpienia” znaczącej ilości energii (elektryczność, ciepło produkowane z konwencjonalnych źródeł) w sieci, energią odzyskaną z procesu spalania odpadów, po- wodując ograniczenie emisji typu pyły, SOX oraz NOX. Emisje te wpływają głównie na układ oddechowy człowieka, w związku z tym kategoria szkody „zdrowie ludzkie” jest dominująca (por. wykres 2). Szkody środowiskowe spowodowane są natomiast emisją CO2, przyczyniająca się do zmian klimatycznych (por. wykres 1).
Zmiana składu odpadów i wzrost ich kaloryczności (scenariusz II) przyczynia się do wzrost produkcji energii w procesie spalania, powodując wzrostu korzyści ekologicznych wynikających z jej odzysku (por. wykres 3).
Wyniki przedstawione zostały w tzw. ekopunktach (Pt). Definiuje się je jako stosunek całkowitego rocznego obciążenia środowiska (emisje, zużycie surowców, zużycie grun- tów) w Europie do liczby mieszkańców, pomnożony następnie przez 1000. W ten sposób wskaźnik o wartości 1000 Pt odpowiada rocznemu obciążeniu środowiska powodowane- mu przez przeciętnego mieszkańca europy w całym jego cyklu życia. Im wyższa liczba, tym potencjalny wpływ na środowisko analizowanego procesu lub produktu jest większy.
Wykres 1
Wyniki analizy środowiskowej dla ZUSOK Warszawa w 6 kategoriach wpływu (Scenariusz I)
3W
1LNLHO
$UVHQ 62[
12[
&2
3\á\
Źródło: obliczenia własne z wykorzystaniem programu IWM-PL.
Wykres 2
Wyniki analizy środowiskowej dla ZUSOK Warszawa w 2 kategoriach szkody (Scenariusz I)
3W
-DNRĞüHNRV\VWHPX =GURZLHOXG]NLH
Źródło: jak w wykresie 1.
Wykres 3
Wyniki analizy środowiskowej dla ZUSOK Warszawa w 2 kategoriach szkody (Scenariusz II)
3W
-DNRĞüHNRV\VWHPX =GURZLHOXG]NLH
Źródło: jak w wykresie 1.
Podsumowanie
Programy wykorzystujące metodę LCA do modelowania gospodarki odpadami zostały już opracowane w niektórych krajach np. Wielkiej Brytanii i są one powszechnie stosowane przede wszystkim do identyfikacji związanych z nią potencjalnych zagrożeń i korzyści śro- dowiskowych. Oprogramowanie IWM-PL jest pierwszą dostępną w języku polskim aplika- cją umożliwiającą wykorzystanie LCA w tym zakresie. Program IWM-PL bazuje na modelu IWM-2, oraz metodzie Eco-indicator 99 co pozwala na prezentacje wyników w kategoriach wpływu i szkody, a dodatkowo uwzględnia wpływ składu odpadów na środowisko. Ponadto oprogramowanie uzupełnione zostało o aspekty ekonomicznej efektywności inwestycji, po- zwalając w prosty i skuteczny sposób opracować model analizowanego systemu, a następnie określić jego potencjalny wpływ na środowisko oraz ekonomiczną opłacalność. Zaprezento- wane symulacje na przykładzie spalarni ZUSOK wykazały „korzyści” środowiskowe wyni- kające ze zmiany składu przyjmowanych odpadów. Jest to tylko prezentacja jednego ze sce- nariuszy, gdyż program umożliwia budowę różnych rozwiązań wariantowych i identyfikację efektów zarówno środowiskowych jak i ekonomicznych. Dlatego tez oprogramowanie może być wykorzystywane m.in. przez władze lokalne czy potencjalnych inwertorów, a otrzyma- ne wyniki, koncentrujące się na kluczowych czynnikach oddziaływania na środowisko oraz uwzględniających cały cykl życia produktów i materiałów, mogą stanowić podstawę w pro- cesie podejmowania decyzji inwestycyjnych8.
Bibliografia
Becla A., Czaja S., Zielińska A., Analiza kosztów – korzyści w wycenie środowiska przyrodniczego, Difin, Warszawa 2012.
Dokument Roboczy nr 4 – Wytyczne dotyczące metodologii przeprowadzania analizy kosztów i ko- rzyści. Nowy okres programowania 2007-2013, DG ds. Polityki Regionalnej,
http:// inforegio.eu
Dyrektywy Parlamentu Europejskiego i Rady 2008/98/WE z dnia 19 listopada 2008 r. w sprawie odpadów oraz uchylająca niektóre dyrektywy, http://eur-lex.europa.eu
Generowicz A., Wskaźniki ocen do wielokryterialnego wyboru rozwiązania regionalnego sytemu gospodarki odpadami, praca doktorska, niepublikowana, Politechnika Krakowska, Kraków 2001.
Kraszewski A., Pietrzyk-Sokulska E. (red.), Ocena Systemu gospodarki odpadami, program kom- puterowy, Wydawnictwo IGSMiE PAN, Kraków 2011, cz. III.
Kulczycka J., Life cycle thinking in Polish official documents and researches The determination of discount rate for green public procurement, “International Journal of LCA” 2009, Vol. 14, No. 5.
Markowska A., Żylicz T., Wprowadzenie polskie. Analiza kosztów i korzyści projektów inwestycyj- nych: Przewodnik do analizy kosztów i korzyści projektów inwestycyjnych fundusze strukturalne, Fundusz Spójności oraz Instrument Przedakcesyjny, Komisja Europejska, Bruksela 2008, s.18.
Piontek W., Poskrobko B., Sidorczuk-Pietraszko E., Perspektywy rozwoju systemu gospodarowa- nia odpadami komunalnymi w Polsce do 2014 roku w aspekcie realizacji narodowej strategii spójności, celów dyrektyw odpadowych i wykorzystania środków funduszy strukturalnych, Fun- dacja Ekonomistów Środowiska i Zasobów Naturalnych, Bielsko-Biała – Białystok 2008.
8 A. Kraszewski, E. Pietrzyk-Sokulska (red.), Ocena Systemu gospodarki odpadami, program komputerowy, Wydawnictwo IGSMiE PAN, Kraków, 2011, cz. III.
Przewodnik dotyczący analizy kosztów i korzyści mający zastosowanie dla EFRR, ISPA oraz Fun- duszu Spójności, 2002, DG ds. Polityki Regionalnej, opublikowano: http:// inforegio.eu Uchwały nr 217 Rady Ministrów z dnia 24 grudnia 2010 r. w sprawie „Krajowego planu gospo-
darki odpadami 2014” (M.P. z dnia 31 grudnia 2010 r.) opublikowano: http:// isap.sejm.gov.pl
Modelling of Municipal Waste Management Systems in Poland, Using the Method of LCA
Summary
In view of the legal and organisational changes in the Polish waste management system, in order to implement an effectively functioning system, in the strategy documents at the national level, in- cluding those on structural funds, there are highlighted solutions that contribute to the implementa- tion of economically and ecologically efficient, comprehensive systems of waste management and elimination of hazards resulting from waste disposal. The EU documents also indicate the hierarchy of waste treatment and recommend methods for evaluation thereof. One of such methods is the life cycle assessment (LCA), which is an environment management technique described in detail in ISO 14040 and 14044. The paper presents a modelling of waste management systems with the use of LCA method and prepared for this purpose the IWM-PL software, which is first, available in the Polish language, application that allows the use of LCA in this field.
Key words: waste, waste management, LCA, life cycle assessment.
JEL codes: Q5, Q53
Моделирование системы управления муниципальными отходами в Польше с использованием метода LCA
Резюме
С связи с юридическими и организационными изменениями в обращении с муници- пальными отходами в Польше, преследующем цель ввести эффективно функционирующую систему, в стратегических документах на национальном уровне, в том числе касающихся структурных фондов, подчеркивают решения, способствующие внедрению эффективных с экономической и экологической точки зрения, комплексных систем управления отходами и устранению угроз, вытекающих из складирования отходов. В документах ЕС указывают также иерархию обращения с отходами и рекомендуют методы их оценки. Один из таких методов – оценка жизненного цикла (англ. LCA, Life Cycle Assessment), являющаяся техникой управления окружающей средой, подробно описанной в стандартах ISO 14040 и 14044. Цель работы – представить моделирование систем управления муниципальными отходами с ис- пользованием метода LCA, а также презентация разработанного с этой целью программного обеспечения IWM-PL, которое является первым доступным на польском языке приложени- ем, позволяющим использовать LCA в этой области.
Ключевые слова: отходы, управление отходами, LCA, оценка жизненного цикла.
Коды JEL: Q5, Q53
