URZĄD MARSZAŁKOWSKI WOJEWÓDZTWA WARMIŃSKO-MAZURSKIEGO W OLSZTYNIE

(1)

Regionalny Ośrodek Polityki Społecznej 10-447 Olsztyn

ul. Głowackiego 17

T: +48 89 521 55 00 F: +48 89 521 55 09 E: rops@warmia.mazury.pl W: www.warmia.mazury.pl

Certyfikat Systemu Zarządzania Jakością ISO 9001:2015 Nr 388/2006

PROBLEMY SPOŁECZNE

WOJEWÓDZTWA WARMIŃSKO- MAZURSKIEGO W LATACH

2001, 2005, 2010-2019

W UJĘCIU STATYSTYCZNYM

Materiały porównawcze na podstawie sprawozdań MRPiPS-03

Urząd Marszałkowski Województwa Warmińsko-Mazurskiego w Olsztynie Regionalny Ośrodek Polityki Społecznej

Biuro ds. pomocy i integracji społecznej

Olsztyn, 2020 URZĄD MARSZAŁKOWSKI

WOJEWÓDZTWA WARMIŃSKO-MAZURSKIEGO W OLSZTYNIE

(2)

2 | S t r o n a

SPIS TREŚCI

WSTĘP ... 5

1. CHARAKTERYSTYKA WOJEWÓDZTWA WARMIŃSKO-MAZURSKIEGO ... 6

2. POMOC SPOŁECZNA W WOJEWÓDZTWIE WARMIŃSKO-MAZURSKIM ... 7

2.1. Struktura organizacyjna pomocy społecznej ... 7

2.2. Infrastruktura pomocy społecznej w województwie warmińsko-mazurskim ... 8

2.3. Zatrudnienie w wybranych jednostkach organizacyjnych pomocy społecznej ... 12

2.3.1. Zatrudnienie pracowników socjalnych w ośrodkach pomocy społecznej ... 19

2.3.2. Zatrudnienie pracowników socjalnych w powiatowych centrach pomocy rodzinie 20 3. OPIS PROBLEMÓW SPOŁECZNYCH WYSTĘPUJĄCYCH W WOJEWÓDZTWIE WARMIŃSKO-MAZURSKIM ... 22

3.1. Natężenie korzystania z pomocy społecznej w województwie warmińsko-mazurskim 24 ... 30

3.2. Powody udzielania pomocy w województwie warmińsko-mazurskim ... 31

3.2.1.Ubóstwo ... 38

3.2.2. Sieroctwo ... 40

3.2.3. Bezdomność ... 41

3.2.4. Potrzeba ochrony macierzyństwa ... 43

3.2.5. Bezrobocie ... 44

3.2.6. Niepełnosprawność ... 46

3.2.7. Długotrwała lub ciężka choroba ... 47

3.2.8. Bezradność w sprawach opiekuńczo-wychowawczych i prowadzenia gospodarstwa domowego ... 48

3.2.9. Przemoc w rodzinie ... 49

3.2.10. Potrzeba ochrony ofiar handlu ludźmi ... 51

3.2.11. Alkoholizm ... 51

3.2.12. Narkomania ... 53

3.2.13. Trudności w przystosowaniu do życia po zwolnieniu z zakładu karnego ... 54

3.2.14. Brak umiejętności w przystosowaniu do życia młodzieży opuszczającej placówki opiekuńczo-wychowawcze ... 55

3.2.15. Trudności w integracji cudzoziemców, którzy otrzymali status uchodźcy, ochronę uzupełniającą lub zezwolenie na pobyt czasowy ... 55

3.2.16. Zdarzenia losowe ... 56

3.2.17. Sytuacja kryzysowa ... 58

(3)

3 | S t r o n a

3.2.18. Klęska żywiołowa lub ekologiczna ... 59

3.3. Wybrane struktury i typy rodzin objętych pomocą społeczną w województwie warmińsko-mazurskim ... 60

3.3.1. Rodziny objęte pomocą społeczną z podziałem na liczbę osób w rodzinie ... 60

3.3.2. Rodziny z dziećmi ... 63

3.3.3. Rodziny niepełne ... 67

3.3.4. Rodziny emerytów i rencistów ... 70

4. ŚRODKI FINANSOWE PRZEZNACZONE NA REALIZACJĘ ZADAŃ POMOCY SPOŁECZNEJ ... 73

4.1. Zadania gmin ... 75

4.1.1. Zadania własne gmin ... 75

4.1.2. Zadania zlecone gminom przez administrację rządową ... 76

4.2. Zadania powiatów ... 78

4.2.1. Zadania własne powiatów ... 78

4.2.2. Zadania zlecone powiatom przez administrację rządową ... 80

PODSUMOWANIE ... 82

ZAŁĄCZNIK NR 1. INFOGRAFIKA ... 85

SPIS TABEL WYKRESÓW I MAP ... 87

(4)

4 | S t r o n a

WYKAZ SKRÓTÓW

CAS Centralna Aplikacja Statystyczna

MRPiPS-03 Sprawozdanie z udzielonych świadczeń pomocy społecznej – pieniężnych, w naturze i usługach NUTS Klasyfikacja Jednostek Terytorialnych do Celów

Statystycznych

OPS Ośrodek Pomocy Społecznej

PCPR Powiatowe Centrum Pomocy Rodzinie

PGR Państwowe gospodarstwo rolne

ZUS Zakład Ubezpieczeń Społecznych

(5)

5 | S t r o n a

WSTĘP

Ustawa z dnia 12 marca 2004 r. o pomocy społecznej (Dz. U. 2019 r., poz. 1507, ze zm.) określa pomoc społeczną jako instytucję polityki społecznej państwa, mającą na celu umożliwienie osobom i rodzinom przezwyciężanie trudnych sytuacji życiowych, których nie są one w stanie pokonać, wykorzystując własne uprawnienia, zasoby i możliwości.

Pomoc społeczną organizują organy administracji rządowej i samorządowej, współpracując w tym zakresie, na zasadzie partnerstwa, z organizacjami społecznymi i pozarządowymi, Kościołem Katolickim, innymi kościołami, związkami wyznaniowymi oraz osobami fizycznymi i prawnymi.

Jednym z zadań polityki społecznej jest ocena zjawisk mających wpływ na zmianę wielkości zapotrzebowania na świadczenia z systemu pomocy społecznej.

W ocenie tej niezbędne staje się zbieranie i analizowanie danych statystycznych, które pozwalają na:

 wyznaczanie strategicznych kierunków działań,

 planowanie środków finansowych na kolejny rok,

 planowanie programów społecznych,

 dokonywanie ewaluacji realizowanych projektów.

Regionalny Ośrodek Polityki Społecznej Urzędu Marszałkowskiego Województwa Warmińsko-Mazurskiego w Olsztynie dokonuje, corocznie od 1999 roku, analizy problemów społecznych województwa na podstawie danych przedstawiających liczbę świadczeń z systemu pomocy społecznej udzielanych mieszkańcom województwa. Analizę tę przeprowadza się w oparciu o dane statystyczne pozyskane z formularzy sprawozdawczych MRPiPS-03 ze wszystkich ośrodków pomocy społecznej oraz powiatowych centrów pomocy rodzinie. Dane pobierane są z zasobów Centralnej Aplikacji Statystycznej (CAS). Na potrzeby niniejszego dokumentu dokonano analizy danych MRPiPS-03 w przekroju lat 2001, 2005, 2010-2019. Z uwagi na potrzebę czytelnego przedstawienia informacji dotyczących pomocy społecznej w województwie warmińsko-mazurskim, dokonano zawężenia danych poprzez pominięcie w opracowaniu danych za lata 2002-2004 oraz 2006-2009. W częściach opisowych poddano analizie dane za lata 2010-2019.

Niniejsze opracowanie ma na celu zobrazowanie dominujących powodów przyznawania pomocy osobom korzystającym ze świadczeń z systemu pomocy społecznej w województwie warmińsko-mazurskim w latach 2001, 2005, 2010-2019, przedstawienie wybranych struktur i typów rodzin objętych pomocą społeczną, rozwój infrastruktury pomocowej oraz skalę środków finansowych przeznaczanych na realizację zadań pomocy społecznej na Warmii i Mazurach.

(6)

6 | S t r o n a

1. CHARAKTERYSTYKA WOJEWÓDZTWA WARMIŃSKO-MAZURSKIEGO

Województwo warmińsko-mazurskie jest jednym z 16 województw w podziale administracyjnym Polski. Położone jest w północno-wschodniej części kraju. W skład województwa wchodzą trzy podregiony wyodrębnione na bazie klasyfikacji NUTS 3, są to: podregion elbląski, podregion olsztyński oraz podregion ełcki.

Województwo warmińsko-mazurskie zajmuje pod względem wielkości 4 miejsce w kraju (24 tys. km², co stanowi 7,7% powierzchni Polski). W skład województwa wchodzi 19 powiatów, 2 miasta na prawach powiatów – Olsztyn i Elbląg oraz 116 gmin, w tym: 16 miejskich, 33 miejsko-wiejskich i 67 wiejskich.

Region zamieszkuje 1 422 737 mieszkańców, w tym 726 828 kobiet (51,09%) i 695 909 mężczyzn (48,91%). Średni wskaźnik gęstości zaludnienia wynosi 59 osób/km².Na koniec 2019 r. w miastach mieszkało 842,0 tys. osób (o 1,0 tys. mniej niż w 2018 r.). Liczba mieszkańców wsi wyniosła 580,0 tys. i była o 6,0 tys. osób mniejsza niż rok wcześniej. Spośród ogółu ludności, 18,25% stanowią osoby w wieku przedprodukcyjnym, 61,24% w wieku produkcyjnym oraz 20,51% w wieku poprodukcyjnym ¹. Stolicą województwa jest miasto Olsztyn, w którym mieszczą się siedziby Sejmiku Województwa Warmińsko-Mazurskiego, Zarządu Województwa oraz Wojewody Warmińsko-Mazurskiego. Miasto liczy 171 979 mieszkańców².

Województwo warmińsko-mazurskie należy do regionów słabo uprzemysłowionych. W gospodarce dominuje produkcja mebli (szerzej przemysł drzewno-meblarski), produkcja wyrobów z gumy i tworzyw sztucznych, produkcja artykułów spożywczych, produkcja maszyn i urządzeń, a także uprawa roślin i hodowla zwierząt, budownictwo, handel i naprawy pojazdów samochodowych oraz turystyka³. Warmia i Mazury są liderem czystości środowiska. Wyróżniają się w skali kraju i Europy różnorodnością i bogactwem środowiska przyrodniczego, na które składają się: urozmaicona rzeźba terenu, liczne jeziora, zwarte kompleksy leśne, niezanieczyszczone powietrze. W woj. znajduje się ponad 11% wszystkich krajowych obszarów o szczególnych walorach przyrodniczych prawnie chronionych, w tym

„NATURĄ 2000”. Jednocześnie obszary te stanowią prawie 47% powierzchni regionu.⁴ Z uwagi na powyższe należy zaznaczyć, że to środowisko przyrodnicze jest jednym z czynników determinujących, w wielu przypadkach, zachowania przedsiębiorców, postawy społeczne, czy charakter i rodzaje relacji między człowiekiem a gospodarką⁵.

1 Wg GUS: stan na 31.12.2019 r.

2 Wg GUS: stan na 31.12.2019 r.

3 "Konkurencyjność Warmii i Mazur - diagnoza problemowa", opracowanie na zlecenie Zarządu Województwa Warmińsko- Mazurskiego, Olsztyn 2012, s. 26

4 Regionalny Program Operacyjny Województwa Warmińsko-Mazurskiego na lata 2014-2020, s. 10

5 „Strategia rozwoju społeczno-gospodarczego województwa warmińsko-mazurskiego do roku 2025”, s. 8

(7)

7 | S t r o n a

2. POMOC SPOŁECZNA W WOJEWÓDZTWIE WARMIŃSKO-MAZURSKIM

2.1. Struktura organizacyjna pomocy społecznej

Pomoc społeczna, obok przyznawania i wypłacania przewidzianych ustawą świadczeń z systemu pomocy społecznej – pieniężnych oraz niepieniężnych, przewiduje również inne formy wsparcia, takie jak np.: praca socjalna, poradnictwo specjalistyczne, interwencja kryzysowa oraz prowadzenie i rozwój niezbędnej infrastruktury socjalnej.

Zadania pomocy społecznej w województwie warmińsko-mazurskim realizowane są przez jednostki wszystkich szczebli samorządu terytorialnego, a także administrację rządową. Zalicza się do nich:

 na poziomie gminy – 116 ośrodków pomocy społecznej,

 na poziomie powiatu – 19 powiatowych centrów pomocy rodzinie i 2 miejskie ośrodki pomocy społecznej w mieście Olsztyn i Elbląg, realizujące zadania powiatów,

 na poziomie województwa:

- ze strony administracji samorządowej – Regionalny Ośrodek Polityki Społecznej Urzędu Marszałkowskiego Województwa Warmińsko- Mazurskiego w Olsztynie,

- ze strony administracji rządowej – Wydział Polityki Społecznej Warmińsko- Mazurskiego Urzędu Wojewódzkiego w Olsztynie.

Warto podkreślić, iż skuteczność wykonywania zadań i rozwiązywania problemów społecznych w dużym stopniu zależy od współpracy pomiędzy różnymi instytucjami pomocy społecznej oraz partnerami społecznymi.

Ważnym elementem struktury pomocy społecznej w województwie są organizacje pozarządowe. III sektor⁶ przyczynia się do realizacji zadań polityki społecznej, które mogą być im zlecane zarówno poprzez świadczenie usług, środowiskową aktywizację społeczną, jak i rzecznictwo potrzeb i praw obywatelskich.

Według danych Urzędu Statystycznego w Olsztynie, na dzień 31 grudnia 2019 r.

w województwie zarejestrowanych było 4 988 stowarzyszeń i 680 fundacji – łącznie 5 668 podmiotów (dla porównania w roku 2018: 4 656 stowarzyszeń i 625 fundacji – łącznie 5 281 podmiotów)⁷. Rozwój III sektora przyczynił się także do federalizacji tych organizacji.

6 III sektor – to nazwa stosowana wobec ogółu organizacji pozarządowych. Określenie nawiązuje do podziału dzielącego aktywność społeczno-gospodarczą nowoczesnych państw demokratycznych na trzy sektory. Obok instytucji państwa (administracji publicznej, sektora państwowego – I sektor) oraz podmiotów nastawionych na zysk (biznesu, sektora prywatnego – II sektor) istnieją organizacje, które ani nie są nastawione na zysk (non-profit), ani nie stanowią elementu struktury państwa (III sektor). Źródło: http://media.ngo.pl.

7https://bip.warmia.mazury.pl/1419/sprawozdanie-z-realizacji-w-roku-2019-programu-wspolpracy-samorzadu-wojewodztwa- warminsko-mazurskiego-z-organizacjami-pozarzadowymi-oraz-innymi-podmiotami-prowadzacymi-dzialalnosc-pozytku- publicznego-na-lata-2016-2021.html (dostęp: 3.07.2020r.).

(8)

8 | S t r o n a

2.2. Infrastruktura pomocy społecznej w województwie warmińsko-mazurskim

Infrastrukturę pomocy społecznej na terenie województwa warmińsko- mazurskiego wg stanu na 31.12.2019 r. przedstawia poniższa tabela.

Tabela 1. Infrastruktura pomocy społecznej w województwie warmińsko-mazurskim, stan na 31.12.2019 r.

Lp. Rodzaj placówek Liczba placówek

na terenie województwa

Liczba miejsc

1. Domy pomocy społecznej 51+2 filie 4131

2. Rodzinne domy pomocy 13 86

3.

Placówki zapewniające opiekę całodobową osobom niepełnosprawnym, przewlekle chorym lub w podeszłym wieku

21 809

4. Ośrodki adopcyjne⁸ 1+2 filie -

5. Placówki świadczące usługi w zakresie interwencji

kryzysowej 13 -

6. Jednostki i punkty poradnictwa specjalistycznego, w tym

rodzinnego 30 -

7. Mieszkania chronione 84 246

Ośrodki wsparcia

8. Środowiskowe domy samopomocy, w tym: 70

3652 (miejsca dziennego pobytu)

+ 56 (miejsc całodobowych)

a) Ponadgminne środowiskowe domy samopomocy 25

1306 (miejsc dziennego pobytu)

+ 13 (miejsc całodobowych)

b) Gminne środowiskowe domy samopomocy 45

2346 (miejsc dziennego pobytu)

+ 43 (miejsca całodobowe)

9. Dzienne domy pomocy 24 932

10 Domy dla matek z małoletnimi dziećmi i kobiet w ciąży 4+1 filia 64 Placówki opiekuńczo-wychowawcze

11. Całodobowe placówki opiekuńczo-wychowawcze:

a) socjalizacyjne

55

947 (miejsc socjalizacyjnych)

b) interwencyjne 59 (miejsc

interwencyjnych)

c) rodzinne 6 45

12. Placówki wsparcia dziennego:

a)

opiekuńcze, w tym:

- koła zainteresowań - świetlice

- kluby

- ogniska wychowawcze

62 1669

b) specjalistyczne (świetlice terapeutyczne i

socjoterapeutyczne) 16 391

c) praca podwórkowa 4 -

8Zgodnie z Ustawą z dnia 9 czerwca 2011 r. o wspieraniu rodziny i systemie pieczy zastępczej, która weszła w życie z dniem 1 stycznia 2012 r., uległy likwidacji z dniem 31 grudnia 2011 r. publiczne ośrodki adopcyjno-opiekuńcze oraz te z ośrodków niepublicznych, które nie spełniły wymogów wynikających z powyższej ustawy (czyli w województwie warmińsko-mazurskim wszystkie siedem placówek).

(9)

9 | S t r o n a

Lp. Rodzaj placówek

Liczba placówek na terenie województwa

Liczba miejsc 14. Specjalistyczne ośrodki wsparcia dla ofiar przemocy w

rodzinie 3 55

Źródło: opracowanie ROPS (Biuro ds. pomocy i integracji społecznej) na podstawie danych otrzymanych z OPS i PCPR oraz rejestrów Wojewody Warmińsko-Mazurskiego

W latach 2010-2019 można zaobserwować wzrost liczby placówek świadczących pomoc instytucjonalną mieszkańcom województwa warmińsko- mazurskiego, jak również liczby dostępnych w nich miejsc. Szczegółowe informacje zawarte zostały na wykresie nr 1 oraz w tabeli nr 1.

Na podstawie „Infrastruktury pomocy społecznej województwa warmińsko- mazurskiego” opracowanej przez Regionalny Ośrodek Polityki Społecznej oraz w oparciu o Rejestr Wojewody Warmińsko-Mazurskiego według stanu na 31 grudnia 2019 roku, w województwie warmińsko-mazurskim funkcjonowało 51 domów pomocy społecznej oraz 2 filie na łączną liczbę miejsc 4131. W porównaniu do roku 2010 liczba tego typu placówek zwiększyła się o 10, a liczba miejsc o 602.

Według danych z gmin, w województwie warmińsko-mazurskim w 2019 roku funkcjonowało 13 rodzinnych domów pomocy na łączną liczbę miejsc 86 – wszystkie prowadzone przez osoby fizyczne. Na przestrzeni ostatnich lat, tj. od 2010 roku ich liczba zwiększyła się o 9, a liczba miejsc o 68.

Ponadto, jak wynika z poniższych danych, w 2019 roku w województwie warmińsko-mazurskim funkcjonowało 70 środowiskowych domów samopomocy.

Łączna liczba miejsc, jakimi dysponowały te placówki to 3652, w tym 56 miejsc całodobowych. W analizowanym okresie nastąpił znaczny wzrost liczby ŚDS. W 2010 roku było ich 46 + 4 filie na łączną liczbę miejsc – 2045.

Według stanu na 31 grudnia 2019 roku w województwie funkcjonowały również 24 dzienne domy pomocy na łączną liczbę miejsc 932. W omawianym okresie ich liczba oraz liczba oferowanych miejsc pozostawały na podobnym poziomie.

W latach 2010-2019 odnotowano także znaczny wzrost liczby placówek zapewniających opiekę całodobową osobom niepełnosprawnym, przewlekle chorym lub w podeszłym wieku. W 2010 r. na terenie województwa funkcjonowało 7 tego typu podmiotów, z łączną liczbą miejsc – 187, a w 2019 r. 21 oferujących 809 miejsc.

(10)

10 | S t r o n a Wykres 1. Infrastruktura pomocy społecznej w województwie warmińsko-mazurskim w latach 2010-2019

*W latach 2017-2019 przedstawiona została liczba wszystkich środowiskowych domów samopomocy bez wykazywania filii Źródło: opracowanie ROPS (Biuro ds. pomocy i integracji społecznej) na podstawie danych otrzymanych z OPS i PCPR

41+2 filie 42+2 filie 43+ 2 filie 44+ 2 filie 44+ 2 filie 48+ 2 filie 50+ 2 filie 50+ 2 filie 50 + 2 filie 51+ 2 filie

4 5 6

10 9 10 10 10 12 13

7 9 10 11 14 16 17 19 19 21

46+ 4 filie 53+ 4 filie 56+ 4 flie 62+ 4 filie 63+ 4 filie 65+ 4 filie 70+ 4 filie 71* 68 70

22 22 21 21 20

25 25 24 24 24

3 3 3 3 3 3 3 3 3 3

0 10 20 30 40 50 60 70 80

2010 2011 2012 2013 2014 2015 2016 2017 2018 2019

Domy pomocy społecznej Rodzinne domy pomocy

Placówki zapewniające opiekę całodobową osobom niepełnosprawnym, przewlekle chorym lub w podeszłym wieku wg rejestru Wojewody Warmińsko-Mazurskiego Środowiskowe domy samopomocy

Dzienne domy pomocy

Specjalistyczne Ośrodki Wsparcia dla Ofiar przemocy w Rodzinie.

(11)

11 | S t r o n a Tabela 2. Infrastruktura pomocy społecznej w województwie warmińsko-mazurskim w latach 2010-2019

Liczba placówek na terenie województwa Liczba miejsc

L.

p.

Rodzaj

placówek 2010 2011 2012 2013 2014 2015 2016 2017 2018 2019 2010 2011 2012 2013 2014 2015 2016 2017 2018 2019

1. Domy pomocy społecznej

41+ 2 filie

42+2 filie

43+2 filie

44 + 2 filie

48+2 filie

50+2 filie

51+2 filie

3529 3671 3705 3828 3778 3944 4022 4053 4075 4131 2. ^Rodzinne

domy pomocy

4 5 6 10 9 10 10 10 12 13 18 22 34 50 47 57 60 62 78 86

3.

Placówki zapewniające

opiekę całodobową

osobom niepełnospraw

nym, przewlekle chorym lub w

podeszłym wieku wg

rejestru Wojewody Warmińsko- Mazurskiego

7 9 10 11 14 16 17 19 19 21 187 224 288 367 532 561 635 710 733 809

4.

Środowiskowe domy samopomocy

46+ 4 filie

53 + 4 filie

56 + 4 filie

62+4 filie

63+4 filie

65+4 filie

70+4 filie

71* 68* 70* 2045 2315 2557 2799 2991 miejsc dzienn ego pobytu

+58 miejsc całodo bowyc h

3281 miejsc dzienn ego pobytu

+ 62 miejsc a całodo

bowe 3493 miejsc dzienn

ego pobytu

+ 68 miejsc całodo bowyc h

3631 miejsc dzienn

ego pobytu

3645 miejsc dzienn

ego pobytu

3652 miejsc a dzienn

ego pobytu

+ 56 miejsc całodo bowyc h 5. Dzienne domy

pomocy

22 22 21 21 20 25 25 24 24 24 955 945 930 930 845 965 954 944 924 932

6.

Specjalistyczn e Ośrodki Wsparcia dla

Ofiar

przemocy w Rodzinie.

3 3 3 3 3 3 3 3 3 3 70 60 60 65 65 65 55 55 55 55

*W 2017, 2018 i 2019 roku przedstawiona została liczba wszystkich środowiskowych domów samopomocy bez wykazywania filii Źródło: opracowanie ROPS (Biuro ds. pomocy i integracji społecznej) na podstawie danych otrzymanych z OPS i PCPR

(12)

12 | S t r o n a

2.3. Zatrudnienie w wybranych jednostkach organizacyjnych pomocy społecznej

Zatrudnienie w jednostkach organizacyjnych pomocy społecznej województwa warmińsko-mazurskiego w latach 2010-2019 miało zróżnicowaną dynamikę. W latach 2012-2013 odnotowano jego spadek, co było związane z rozpoczęciem obowiązywania z dniem 1 stycznia 2012 roku ustawy o wspieraniu rodziny i systemie pieczy zastępczej i wyjściem z systemu pomocy społecznej zadań wcześniej realizowanych przez kadrę pomocy i integracji społecznej. Od roku 2014 liczba osób zatrudnionych w jednostkach organizacyjnych pomocy społecznej zaczęła wzrastać.

Sytuację tę obrazują tabela nr 3 oraz wykres nr 2.

W 2019 roku na terenie województwa warmińsko-mazurskiego w jednostkach organizacyjnych pomocy społecznej zatrudnionych było 7296 pracowników.

Wykres 2 . Zatrudnienie w pomocy społecznej w województwie warmińsko-mazurskim w latach 2001, 2005, 2010-2019

Źródło: opracowanie własne na podstawie sprawozdań MRPiPS-03

(13)

13 | S t r o n a Tabela 3. Zatrudnienie w pomocy społecznej w województwie warmińsko-mazurskim w latach 2001, 2005, 2010-2019

lata

zatrudnienie w pomocy społecznej ogółem

w tym⁹:

w OPS

% liczby osób zatrudnionych

w OPS w stosunku do ogólnej liczby

osób zatrudnionych

w pomocy społecznej

w PCPR

% liczby osób zatrudnionych w

PCPR w stosunku do ogólnej liczby

osób zatrudnionych w

pomocy społecznej

w DPS

% liczby osób zatrudnionych w

DPS w stosunku do ogólnej liczby

osób zatrudnionych w

pomocy społecznej

w placówkach opiekuńczo- wychowawczych

% liczby osób zatrudnionych w placówkach opiekuńczo- wychowawczych

w stosunku do ogólnej liczby osób

zatrudnionych w pomocy społecznej

w ośrodkach

wsparcia

% liczby osób zatrudnionych w ośrodkach

wsparcia w stosunku do ogólnej liczby

osób zatrudnionych

w pomocy społecznej

2001 4957 1892 38,17 141 2,84 1825 36,82 678 13,68 330 6,66

2005 5609 2087 37,21 197 3,51 2104 37,51 724 12,91 416 7,42

2010 6820 2688 39,41 282 4,13 2231 32,71 771 11,30 715 10,48

2011 6230 2625 42,13 273 4,38 1960 31,46 713 11,44 516 8,28

2012 5688 2712 47,68 311 5,47 2031 35,71 -* -* 533 9,37

2013 5659 2715 47,98 303 5,35 1979 34,97 -* -* 561 9,91

2014 6492 2690 41,44 340 5,24 2334 35,95 -* - * 1018 15,68

2015 6688 2739 40,95 363 5,43 2401 35,90 -* -* 1047 15,65

2016 6962 2867 41,18 377 5,42 2439 35,03 -* -* 1121 16,10

2017 7127 2901 40,70 388 5,44 2432 34,12 -* -* 1268 17,79

2018 7153 2908 40,65 405 5,66 2422 33,86 -* -* 1269 17,74

2019 7296 2906 39,83 422 5,78 2445 33,51 -* -* 1383 18,96

Źródło: opracowanie własne na podstawie sprawozdań MRPiP-03

9 Zatrudnienie w wybranych instytucjach pomocy społecznej województwa warmińsko-mazurskiego.

* Z dniem 1 stycznia 2012 roku zaczęła obowiązywać ustawa o wspieraniu rodziny i systemie pieczy zastępczej w związku z czym dane te ujęte zostały w sprawozdawczości rzeczowo-finansowej z wykonywania zadań z zakresu wspierania rodziny i systemu pieczy zastępczej.

(14)

14 | S t r o n a Analizując powyższy wykres oraz tabelę można zauważyć, że w 2019 roku znaczną część zatrudnionych w pomocy społecznej ogółem stanowili pracownicy zatrudnieni w ośrodkach pomocy społecznej – 39,83%. W latach 2010-2019 liczba pracowników w OPS kształtowała się mniej więcej na takim samym poziomie. W 2010 roku zatrudnionych było 2688 osób, natomiast w 2019 − 2906 osób (wzrost o 218 osób, czyli o 8,11%).

W latach 2010-2019 liczba pracowników zatrudnionych w powiatowych centrach pomocy rodzinie w województwie warmińsko-mazurskim stopniowo wzrastała. W roku 2019 ich liczba wyniosła 422 osoby i zwiększyła się w stosunku do roku 2010 o 140 osób, czyli o 49,65%.

Liczba osób zatrudnionych w domach pomocy społecznej w województwie warmińsko-mazurskim w latach 2010-2019 wykazywała zróżnicowaną tendencję – w latach 2010-2013 zmalała o 252 osoby, następnie w latach 2014-2019 wzrosła o 111 osób. Ogólnie liczba pracowników domów pomocy społecznej w analizowanym okresie wzrosła o 214 osób, czyli o 9,59%

Zatrudnienie w ośrodkach wsparcia (m.in. ośrodki wsparcia dla osób z zaburzeniami psychicznymi, w tym środowiskowe domy samopomocy, dzienne domy pomocy, domy dla matek z małoletnimi dziećmi i kobiet w ciąży, noclegownie, schroniska dla bezdomnych) w województwie warmińsko-mazurskim w latach 2010- 2019 wzrosło, z pewną tendencją spadkową w latach 2011-2013. W 2019 roku liczba pracowników wyniosła 1383 i w porównaniu z rokiem 2010 wzrosła o 668 osób, czyli 93,40%.

(15)

15 | S t r o n a Mapa 1. Zatrudnienie w ośrodkach pomocy społecznej w województwie warmińsko-mazurskim w 2019 roku

Legenda:

(16)

16 | S t r o n a Mapa 2. Zatrudnienie w powiatowych centrach pomocy rodzinie w województwie warmińsko-mazurskim w 2019 roku

Legenda:

(17)

17 | S t r o n a Mapa 3. Zatrudnienie w domach pomocy społecznej w województwie warmińsko-mazurskim w 2019 roku

Legenda:

(18)

18 | S t r o n a Mapa 4. Zatrudnienie w ośrodkach wsparcia w województwie warmińsko-mazurskim w 2019 roku

Legenda:

(19)

19 | S t r o n a

2.3.1. Zatrudnienie pracowników socjalnych w ośrodkach pomocy społecznej

W niniejszym opracowaniu zwrócono uwagę na szczególną grupę zawodową - pracowników socjalnych. Są to osoby działające w dysfunkcyjnych środowiskach rodzinnych i społecznych, wymagających wsparcia w celu przywrócenia ich prawidłowego funkcjonowania.

Poniższa tabela oraz wykres obrazują zatrudnienie pracowników socjalnych w ośrodkach pomocy społecznej na terenie województwa warmińsko-mazurskiego.

Tabela 4. Zatrudnienie w ośrodkach pomocy społecznej ogółem, w tym zatrudnienie pracowników socjalnych w województwie warmińsko mazurskim w latach 2001, 2005, 2010-2019

Źródło: opracowanie własne na podstawie sprawozdań MRPiPS-03 lata

pracownicy zatrudnieni w OPS ogółem

pracownicy socjalni

% pracowników socjalnych w stosunku do ogólnej liczby zatrudnionych

w OPS

w tym : st.

specjalista pracy socjalnej

st.

pracownik socjalny

pracujący w rejonach opiekuńczych

2001 1892 689 36,42 24 101 344 220 576

2005 2087 700 33,54 27 140 309 224 596

2010 2688 859 31,96 56 278 212 313 694

2011 2625 867 33,03 68 281 207 311 746

2012 2712 871 32,12 85 295 189 300 763

2013 2715 879 32,38 93 296 193 295 775

2014 2690 880 32,71 99 289 201 289 771

2015 2739 858 31,33 122 267 205 264 756

2016 2867 860 30,00 121 281 204 253 773

2017 2901 840 28,96 127 304 190 218 784

2018 2908 853 29,33 137 288 203 223 761

2019 2906 844 29,04 145 265 201 231 752

(20)

20 | S t r o n a Wykres 3 Zatrudnienie pracowników socjalnych w ośrodkach pomocy społecznej (z podziałem na zajmowane stanowisko) w województwie warmińsko-mazurskim w latach 2001, 2005, 2010- 2019

Źródło: Opracowanie własne na podstawie sprawozdań MRPiPS-03

Liczba osób zatrudnionych na stanowisku pracownik socjalny w ośrodkach pomocy społecznej w 2019 roku wyniosła 844 osoby i kształtowała się mniej więcej na takim samym poziomie w analizowanym okresie 2010-2019. Spośród ogółu zatrudnionych pracowników socjalnych w OPS w województwie warmińsko- mazurskim, najliczniejszą grupę w 2019 roku stanowili specjaliści pracy socjalnej (265 osób) oraz pracownicy socjalni (231 osób), a następnie starsi pracownicy socjalni (201 osób). Najmniej liczną grupę stanowili starsi specjaliści pracy socjalnej (145 osób).

2.3.2. Zatrudnienie pracowników socjalnych w powiatowych centrach pomocy rodzinie

Liczba pracowników socjalnych zatrudnionych w powiatowych centrach pomocy rodzinie w województwie warmińsko-mazurskim systematycznie malała począwszy od 2010 roku aż do 2015 roku, natomiast nieznacznie wzrosła w 2019 roku. Dane te przedstawia poniższa tabela i wykres.

24 27 56 68 85 93 99 122 121 127 137 145

101 140 278 281 295 296 289 267 281 304 288 265

344 309 212 207 189 193 201 205 204 190 203 201220 224 313 311 300 295 289 264 253 218 223 231

576 596 694 746 763 775 771 756 773 784 761 752

0 100 200 300 400 500 600 700 800 900

2001 2005 2010 2011 2012 2013 2014 2015 2016 2017 2018 2019

liczba osób

lata

St. specjalista pracy socjalnej Specjalista pracy socjalnej

St. pracownik socjalny Pracownik socjalny

(21)

21 | S t r o n a Tabela 5. Zatrudnienie w powiatowych centrach pomocy rodzinie, w tym zatrudnienie pracowników socjalnych w województwie warmińsko-mazurskim w latach 2001, 2005, 2010-2019

lata

pracownicy zatrudnieni w PCPR ogółem

pracownicy socjalni

% pracowników socjalnych w stosunku do ogólnej liczby zatrudnionych w

PCPR

w tym:

st.

specjalista pracy socjalnej

st.

pracownik socjalny

2001 141 30 21,28 5 6 1 18

2005 197 54 27,41 9 7 1 37

2010 282 73 25,89 11 8 3 51

2011 273 70 25,64 10 9 3 47

2012 311 68 21,86 8 7 4 49

2013 303 65 21,45 9 8 4 44

2014 340 62 18,24 7 8 3 43

2015 363 59 16,25 8 7 4 40

2016 377 62 16,45 9 6 10 36

2017 388 58 14,95 8 8 7 35

2018 405 62 15,31 8 7 11 36

2019 422 60 14,22 10 8 12 30

Wykres 4 Zatrudnienie pracowników socjalnych w powiatowych centrach pomocy rodzinie (z podziałem na zajmowane stanowisko) w województwie warmińsko-mazurskim w latach 2001, 2005, 2010-2019

Liczba osób zatrudnionych na stanowisku pracownik socjalny w powiatowych centrach pomocy rodzinie w 2019 r. wynosiła 60 pracowników, czyli o 13 osób mniej w porównaniu z rokiem 2010 (spadek o 17,81%). Spośród ogółu zatrudnionych pracowników socjalnych w PCPR w województwie warmińsko-mazurskim, najliczniejszą grupę w 2019 roku stanowili pracownicy socjalni (30 osób), następnie starsi pracownicy socjalni (12 osób) oraz starsi specjaliści pracy socjalnej (10 osób).

Mniej liczną grupę stanowili specjaliści pracy socjalnej (8 osób).

5

9 11 10

8 9

7 8 9 8 8 10

6 7 8 9

7 8 8 7 6 8 7 8

1 1 3 3 4 4 3 4

10 7

11 12

18

37

51

47 49

44 43

40

36 35 36

30

0 10 20 30 40 50 60

2001 2005 2010 2011 2012 2013 2014 2015 2016 2017 2018 2019

liczba osób

lata

St. specjalista pracy socjalnej Specjalista pracy socjalnej St. pracownik socjalny Pracownik socjalny

(22)

22 | S t r o n a

3. OPIS PROBLEMÓW SPOŁECZNYCH WYSTĘPUJĄCYCH W WOJEWÓDZTWIE WARMIŃSKO-MAZURSKIM

Sytuacja społeczno-gospodarcza województwa warmińsko-mazurskiego od kilku lat systematycznie się poprawia. Pomimo najwyższej w Polsce stopy bezrobocia należy podkreślić, iż z roku na rok liczba osób bezrobotnych w naszym województwie maleje.

Sytuację bezrobocia w województwie w latach 2001, 2005-2019 obrazuje poniższy wykres.

Wykres 5 Stopa bezrobocia w województwie warmińsko-mazurskim w latach 2001, 2005-2019 – wg danych na koniec grudnia każdego roku

Źródło: Opracowanie własne na podstawie danych WUP

O poprawie sytuacji mieszkańców Warmii- i Mazur świadczy niewątpliwie malejąca liczba osób korzystających z systemu pomocy społecznej. Aczkolwiek dynamika tego spadku jest zróżnicowana. Na przykład, liczba osób korzystających z pomocy społecznej z tytułu bezrobocia lub ubóstwa maleje szybciej niż ma to miejsce w przypadku osób z niepełnosprawnością bądź dotkniętych długotrwałą lub ciężką chorobą. Odsetek osób korzystających z pomocy społecznej z powodu ubóstwa zmniejszyła się w stosunku do 2018 roku o 1,67 punktu procentowego. To samo dotyczy odsetka osób korzystających z pomocy społecznej z powodu bezrobocia (spadek o 2,24%). W 2019 roku gospodarstwa jednoosobowe stanowiły prawie 50%

wszystkich rodzin korzystających z pomocy społecznej. Wiąże się to niewątpliwie ze wzrostem liczby osób starszych i osób z niepełnosprawnościami, którzy stają się główną grupą świadczeniobiorców pomocy społecznej. Tym samym niektóre przyczyny otrzymywania świadczeń stają się bardziej widoczne w strukturze powodów przyznawania pomocy społecznej (niepełnosprawność, długotrwała i ciężka choroba).

28,9 27,2 23,6

18,7 16,8

20,7 20,0 20,2 21,3 21,6 18,9

16,3 14,2

11,7 10,4 9,0

0 5 10 15 20 25 30 35

2001 2005 2006 2007 2008 2009 2010 2011 2012 2013 2014 2015 2016 2017 2018 2019

(23)

23 | S t r o n a Jednym z podstawowych mierników odzwierciedlających poziom zamożności mieszkańców danego regionu jest wskaźnik zagrożenia ubóstwem relatywnym.

Jeszcze w 2015 roku pod względem stopy ubóstwa relatywnego województwo warmińsko-mazurskiego, z wartością 25,0% zajmowało ostatnie miejsce w kraju.

W roku 2018, z wartością 22,4% Warmia i Mazury ponownie zajęły ostanie miejsce w kraju pod względem ubóstwa relatywnego. Jednak należy zauważyć, iż współczynnik ubóstwa relatywnego w województwie warmińsko-mazurskim spadł w stosunku do roku 2015 o 2,6%. Jest to pozytywna zmiana, która świadczy o tym, że pomimo różnych opóźnień rozwojowych, ubóstwo relatywne na Warmii i Mazurach maleje. Niewątpliwie wsparciem dla społeczności lokalnej jest rozwój usług społecznych, sprzyjających aktywizacji i zaspokajaniu potrzeb lokalnych środowiska, które mogłyby być świadczone np. w centrach usług społecznych.

Niemniej jednak część ludności naszego regionu nadal wymaga wsparcia w zakresie aktywizacji i integracji społeczno-zawodowej, co podyktowane jest nie tylko niskimi dochodami, ale też wynika z wielu innych czynników, jak odpływ, w szczególności kobiet, z zatrudnienia i bezrobocia do bierności zawodowej.

Odpowiedzią na te problemy są m.in. działania w ramach Regionalnego Programu Operacyjnego Województwa Warmińsko-Mazurskiego na lata 2014-2020.

W ramach środków z powyższego Programu możliwe jest wsparcie dla osób, rodzin lub otoczenia osób zagrożonych ubóstwem i/lub wykluczeniem społecznym z wykorzystaniem instrumentów aktywnej integracji o charakterze społecznym, zawodowym, edukacyjnym, zdrowotnym. Ze środków RPO WiM 2014-2020 możliwe jest również finansowanie funkcjonowania podmiotów integracji społecznej tj. centrów i klubów integracji społecznej, zakładów aktywności zawodowej, warsztatów terapii zajęciowej oraz podmiotów działających na rzecz aktywizacji społeczno-zawodowej.

Możliwość uczestnictwa w działaniach reintegracyjnych oferowanych przez podmioty ekonomii społecznej jest szansą na poprawę sytuacji osób i rodzin korzystających długotrwale ze świadczeń pomocy społecznej oraz osób z kręgu wykluczenia społecznego. Ważnym podmiotem z obszaru ekonomii społecznej, są spółdzielnie socjalne, które wprowadzają schematy przedsiębiorstwa do rozwiązywania problemów socjalnych i środowiskowych. Być może ten nurt, w gospodarce regionu pozwoli na jeszcze większe zmniejszenie się skali bezrobocia, a co za tym idzie – dalszy spadek liczby osób i rodzin korzystających ze świadczeń pomocy społecznej w województwie warmińsko-mazurskim.

(24)

24 | S t r o n a

3.1. Natężenie korzystania z pomocy społecznej w województwie warmińsko-mazurskim

¹⁰

Informacje zawarte w tym podrozdziale przedstawiają liczbę rodzin i osób korzystających z różnych rodzajów świadczeń z systemu pomocy społecznej (bez względu na rodzaj, formę i źródło finansowania) w województwie warmińsko- mazurskim w latach 2001, 2005, 2010-2019.

Tabela 6. Liczba osób i rodzin korzystających z pomocy społecznej w województwie warmińsko- mazurskim w latach 2001, 2005, 2010-2019¹¹

lata

liczba ludności w województwie

(ogółem)

liczba rodzin (ogółem), którym udzielono

pomocy

liczba osób w rodzinach, którym udzielono pomocy

% ludności pobierającej świadczenie w stosunku do ogólnej liczby ludności

w województwie

2001 1 427 508 87 261 308 616 21,62

2005 1 428 601 85 198 278 005 19,46

2010 1 427 241 80 003 225 004 15,76

2011 1 452 596 78 117 212 877 14,65

2012 1 450 697 76 800 205 836 14,19

2013 1 446 915 79 848 211 625 14,63

2014 1 443 967 76 675 198 666 13,76

2015 1 439 675 71 691 182 001 12,64

2016 1 436 367 67 452 164 801 11,47

2017 1 433 945 61 979 145 742 10,16

2018 1 428 983 57 014 131 776 9,22

2019 1 422 737 53 729 121 031 8,51

Jak wynika z powyższej tabeli, procent ludności pobierającej świadczenie z systemu pomocy społecznej (bez względu na rodzaj, formę i źródło finansowania), w stosunku do ogólnej liczby ludności w województwie warmińsko-mazurskim zmalał z 15,76% w roku 2010 do 8,51% w 2019 roku. W porównaniu z rokiem 2010 zmniejszyła się liczba osób w rodzinach korzystających z pomocy społecznej o 103 973 (spadek o 46,21%) oraz liczba tych rodzin o 26 274 (spadek o 32,84%).

Na mapie nr 5 przedstawiono procent osób w rodzinach korzystających z pomocy społecznej w 2019 roku w poszczególnych gminach oraz miastach na prawach powiatu województwa warmińsko-mazurskiego w stosunku do ich ogólnej liczby mieszkańców. Z zaprezentowanych danych wynika, iż najmniej osób korzystało z pomocy społecznej w miastach na prawach powiatu – w Olsztynie oraz w Elblągu, dla których wskaźnik ten wyniósł poniżej 10% ludności. Wskaźnik ten przyjmuje niskie wartości również w gminach sąsiadujących z miastami na prawach powiatu. Zjawisko to jest szczególnie widoczne w okolicach Olsztyna, w gminach wiejskich. Natomiast najwięcej osób w stosunku do liczby ludności korzystało z pomocy społecznej w gminach wiejskich: Kętrzyn (powiat kętrzyński) – 25,53%, Banie Mazurskie (powiat gołdapski) – 24,54%, Gronowo Elbląskie (powiat elbląski) – 23,99% i Grunwald (powiat ostródzki) – 23,48%.

10Dane liczbowe przedstawione w podrozdziale obejmują osoby i rodziny otrzymujące wspracie z systemu pomocy społecznej w formie świadczeń realizowanych przez OPS-y i PCPR-y, zarówno w ramach ustawowych zadań własnych, jak i zleconych. Nie uwzględniają one osób i rodzin, którym pomoc została udzielona wyłącznie w fomie pracy socjalnej.

11 Liczby zawarte w tabeli obejmują osoby i rodziny otrzymujące wsparcie z systemu pomocy społecznej w formie świadczeń realizowanych przez OPS-y i PCPR-y, zarówno w ramach ustawowych zadań własnych, jak i zleconych. Nie uwzględniają one osób i rodzin, którym pomoc została udzielona wyłącznie w formie pracy socjalnej.

(25)

25 | S t r o n a Mapa 5. Procent osób w rodzinach korzystających z pomocy społecznej w poszczególnych gminach oraz miastach na prawach powiatu w województwie warmińsko-mazurskim w stosunku do liczby ich ludności w 2019 roku

Legenda

do 10% włącznie powyżej 10% -15%

powyżej 15% - 20%

powyżej 20% - 25%

powyżej 25%

(26)

26 | S t r o n a Wykres 6 Liczba osób w rodzinach korzystających z pomocy społecznej w województwie warmińsko-mazurskim w latach 2001, 2005, 2010-2019

Wykres 7 Liczba rodzin korzystających z pomocy społecznej w województwie warmińsko- mazurskim w latach 2001, 2005, 2010-2019

Z powyższych zestawień wynika, że liczba osób i rodzin korzystających z pomocy społecznej w latach 2010-2019 zmalała, z nieznacznym wzrostem tylko w roku 2013. W analizowanym okresie liczba osób w rodzinach korzystających z pomocy społecznej zmalała o 46,21%, a liczba rodzin – o 32,84%. Czynnikami mającymi wpływ na to były m.in.: zwiększenie wachlarza usług i działań na rzecz aktywizacji społeczno-zawodowej osób zagrożonych wykluczeniem społecznym, głównie dzięki środkom pochodzącym z UE, a także zachodzące w tym okresie zmiany prawne (np. z dniem 1 października 2003 r., z systemu pomocy społecznej została wyłączona renta socjalna, która stała się świadczeniem wypłacanym przez ZUS) oraz wprowadzenie z dniem 1 kwietnia 2016 r. świadczenia wychowawczego w ramach Programu „Rodzina 500+” (ustawa z dnia 11 lutego 2016 r. o pomocy państwa w wychowywaniu dzieci).

308616 278005 225004 212877 205836 211625 198666 182001 164801 145742 131776 121031

0 50 000 100 000 150 000 200 000 250 000 300 000 350 000

2001 2005 2010 2011 2012 2013 2014 2015 2016 2017 2018 2019

liczba osób w rodzinach

lata

87261 85198 80003 78117 76800 79848 76675 71691 67452 61979 57014 53729

0 10 000 20 000 30 000 40 000 50 000 60 000 70 000 80 000 90 000 100 000

2001 2005 2010 2011 2012 2013 2014 2015 2016 2017 2018 2019

liczba rodzin

lata

(27)

27 | S t r o n a Wykres 8 Liczba osób w rodzinach korzystających z pomocy społecznej w przeliczeniu na 1 pracownika socjalnego w poszczególnych gminach w

województwie warmińsko-mazurskim w 2019 r

powiat bartoszycki powiat braniewski powiat działdowski

powiat elbląski powiat ełcki powiat giżycki

115 217

157 153 256

172

0 50 100 150 200 250 300

82

125 117 153

215

133 227

0 50 100 150 200 250

82

199 190 143

94 237

0 50 100 150 200 250

183 122 410

186 80

202 208 299

214

500 100150 200250 300350 400450

96

121

208 196

114

0 50 100 150 200 250

Ełk (m) Ełk (w) Kalinowo Prostki Stare Juchy

87

170 156 162 214

290

0 50 100 150 200 250 300 350

(28)

28 | S t r o n a

powiat gołdapski powiat iławski powiat kętrzyński

powiat lidzbarski powiat mrągowski powiat nidzicki

300

136

182

0 50 100 150 200 250 300 350

Banie Mazurskie Dubeninki Gołdap

124 126 190

98 96 254

161

0 50 100 150 200 250 300

245

126 300

254

190 179

0 50 100 150 200 250 300 350

91

139

169 153 144

0 20 40 60 80 100 120 140 160 180

176

90

170

209

262

0 50 100 150 200 250 300

119

98

156

131

0 20 40 60 80 100 120 140 160 180

Janowiec Kościelny

Janowo Kozłowo Nidzica