Poziom Goniatites crenistria z Glinna (Góry Sowie)

HlWina. Ż:AKOWA

Poziom . GoniałHes crenisłria " zGlinn' o

(Góry Sowie)

WSTĘP

Utwory dolnok8!rbońskie. okolic Glinna stanowią część tak zwanego ,,kulmu sowiogórskiego"" sensu lato, sz~zególnie zaś część najwięksZego płata dolnego karbonu położonego n8lo Sowich GóraCh (fig·. 1). Zgodnie:

z podziałem

na .

jedn€)Stki geologiczne, płat ten należy do sudeckiego od- cinka kry gnejso..wej Gór Sowich.

W jesieni 1957 roku przeprowadziłam .:.robóty 'ziemne :n.a ooo~ze górnowizeńskich utworów,Q:lUma, na górze Ostrzew,w. celu; uzyą~

skamien:iałości. Aczkolwiek w , stosuńk.u do innych wychodniz.tl\lną

w Sudetach Srodkowych ilość oznaczonych :(OI1n nie jest bogata, to jed- nak: gdy chodzi o skamieniałości zwierzęce, · praca ta podaje dla obszaru Glinna pierwsze zestawienie fauny ilustrowane fotografiami najlepiej zachowanych okazów. Z powodu bardzo. trudnYch warunków terenowYch·

roboty ziemne nie mogły być kontynuowane na całym obsmrze wychodni morskich osadów dolno karbońskich.

Uzyskany materiał umożliwił jednakże postawienie pewnych wnio- sków stratygraiicznych o znaczeniu regionBllnym i bliźsze scharaktęryzo­

wanie osadów pod względem litologicznym, jak również zorientowame

się

w

ogólnym ich ukł,adzie na podłożu gnejsowym.

Sfotograf.owanie .okazów i opracowanie. odbitek zaw~ęc,zam p.Ha- linie Topaczewskiej, której w tym miejscu składam serdecme podzięko­

wanie.

UWAGI' O BUDOWIE GEOLOGICZNEJ I WYSTĘPOWANIU SKAMIENIALOŚCI

..

Dolny karbon z Glmna .opisali E. Dathe i L .. Finckh (1923) "w.l"ama<;-n

-objaśnień do 1;llt"k:1,lsza Jedlina ZdIrój (dl;lwne cięcie niemieckie).

W

^obręb

tego. arkusza wchodził wówczas, ~ wyjątkiem. odcinka położonego na ,per łudnieQd

WaJimia,

najWięlmzy płat d()ln,.oląl:rboński Gór Sowich.

W

~nter.­

pretacji E. Dathego i L. Finckha ~ciągal $ię on po:eząw~~Y·.<ld :PQłud-.

niQwej części wsi Glin,n.o w kierunku pÓlnocmym przez Michałkową de okolic Bystrzycy Górnej, łącząc się na wąskim odcinku .. ztakzwanynt· KwartaJ.n1k Geolog1ceny - 6

350 ^{Halina Żakowa}

"kulmem z Walimia". Badacze ci uważali granicę dolnego karbonu z gnej- sem sowiogórskim prawie wyłącznie za tektoniczną, co znalatzło swój wyraz w takiej interpretacji na mapie geologicznej; w tekście zaznaczyli oni jednakże, że w obszarach gdzie kulm występuje w obniżeniach po-

między zrębami gnejsowymi (jak np. w dolinie, w której leży wieś Glinno i Michałkowa), kontakt jego z gnejsami jest niewidoczny ze względu na przykrycie terenu materiałem zniesionym.. z otacrających kulm stromych . zboczy wzgórz zbudowanych z gnejsu sowiogórskiego.

Opisywany płat dolnego karbonu stanowią wedle E. ' Dathego i L. Finckha (1923) w najniższej części zlepieńce gnejsowe, miejscami' z 'dmą :ilością otoczaków gabTowych i z lokalnymi wkładkami p:i.askow- ców ~ej~ch.

pt}Vory.-oo..

wyStępu~ą·. wedlemch bez~.średJndo na gnej- sach 1 dostępne są

w

mektórych nneJscach obserwacJom. Autorzy pod

względem petrograficznym' :nawiązują je do tak zwanego "kulmu.

z Księżna" depresji Swiebodzic, oraż stwierdzają występowanie w nich nierentownych pokładów węgla w Glinnie. Opisywane zlepieńce i pia-' skowce gnejsowe występują w interpretacji badaczy niemieckich niemal na całym obs.zarze plata dolnokarbońsikiego arkusza Jedlina Zdroj (cięcie

niemieckie); ż wyjątkiem południowej cżęśCi wsi Gliml.o: W tym miejscu bowiem .i:1kazują się ponadto osady. złożone' z łupków ilastych i piaskow..,.

c6w szarogłaZowych, naleZąoo już do wyższej części dolnego' karbonu: niż

poprzednie. Wiek tych utworów udokumentowano skamienialościamL

Utwory te autorzy niemieccy znajdują na .. g6żoze Os.trzew·w Gl:innie inieco na. południowy wschód od niej.

" 'OZ łupków ilaStych wspomnianej góry . Wymieniają następujące ' ska:;'

miemaroścl roślinne: . . .' CaTdioPtęris polymorpha G óe p p.

' ... ,Sphenopteris. cf. diCksonioides S t u r.

'Sphenopteji.s . Ettingshauseni S t Ur .

. Sphfmopteridium dissectum {G o e p p.) S <! h i m p e T

. Sphenopteridium pachyrhachis G <> e pp . . ,:All.oippterissp., .. .. ' .

.. ; Rhodea sp~ (? aff. Hochstetteri S t u r)

,,: AsteTocalamites scrobiculatus. S. c h lot h.

"~o LePidodendron acuminatum Goe pp.

, ... ~epidoden.dron cf. kidstoni N a t h o ^{'T S} t

" $tigtrU:z.T14

f;'coides B r o n g n. .

., -. ^{' . .}

Jeśli chodri o faunę, to E. Dathe i L. Finckh (1923) wspominają'

o częstym występowaniu zgniecionych okazów ślimaków, reprezentują­

cych prawdopodobnie rOdzaj Euomphalus. Autorzy ci podają także, że

w serli łupków ilastych i piaskowców szarogłazowych góry Ostrzew wy-

stępowały wkładki wapienia już całkowicie wyeksploatowane w czasie przeprowadzanych przez

rucn

prac kartograficznych. Zostały one ilanie- siQn.e 'pi"Ze.z nich na mapę na podstaIWie wcześlli-ejszych danych i

opa-

tl'Z().De ~ami konwencjonalnymi wskażującymińa występowanie fauny . i ·flary. 'E. Dathe i L. Finckh zaliczają wld:ad.kiwapiema do tak zwanego

'~ótnego w~~eniawęglowego"~ IT.zes~ 60 lat wcześniej F. Roemer (1860) pOdaje! ta:kże~'że w Glinnie według informacjiH. Wólfamaleziono Co,l'a-' mites t'tawiitionis G

o

^e p p: i C. Roemeri G o e p.p. . , . . .

Poziom Goniatitescreniśtfia z Glinna 351:

Dodać należy, że o występowaniu skamieniałości w dolnym karbonie,

poł<YiJonIym na gnejsach sowiog1Órskich, wspOmina następnie geolog A. Schiitze (1883), wymieniając tu takie obszary, jak Walim, Kamionki i Gli.nn,o. Pod~ przez tego autora lista skamieniałości nde określa jed- nak, z jakich miejsc pochodziły poszczególne formy 1.

Fig. l.Szldc -kulmu soWiogÓTSkllego se1l.$U lato na, tle jednostek geologicznych Su-:- de1;ów (oparty w większości na materialach badaczy niemieckich). K1.11m. ozna-:

czono za pomocą kropek. , , '

Diagrammatic map of Góry So\Vie Culm sensu lato, on the background of the geological elementsof the Sudeten Mountaials (in dts majoI'ity ,based on maoorJal reported by German scientdsts). Culm area's bas been indicated by

po~ ,

~adnienie dolnego karbonu omawianego obszaru także z punktu widzeIDa występowania skamieniałości ponoWiIlie ,podjęli dopiero geol<>- gowie polscy vi okresie po drugiej wojnie światowej. W roku 1949 J.Oberc

omawiając pokrótce sedymentację, paleogeografię i tektondkę kulmu s<>- wiog6rskiego wspomina także o towarzyszących kulmowi skalach magm<>-

,.- l Uwagi. A. SChlltzego uwzględniono w szerszym za.kres1e w pracy K.,:talrowej 1 O. taka OIDawli8Jącej dolnY karbon w Kainionkach (prać& w, prz;ygotowanlu !fo',druku).

352

Fig.

, Halina Zakowa

o

, ¹⁰⁰ • ²⁰⁰ ł ^{300 400} , • ^m

~" _;::::. :11

-.

B=:C5J

²

1 \)\ 1

³

~Is 1~i!»@@~J'7 .

" ...

1_--,1

⁸

2. Mapa geolOgiczna pOłudniowej części wsi Glinno wedługmateriatów W. Gro-' cholskiego z 1956 r. (z własnymi uzupełnlendami pomiarów biegów i upadów

na podstawie robót 7li.emnych) "

Geological, map of the southern part ot G1Inno, village,acoordi.ng tO ttiaterial collected by W. Grocholski in 1956 (with the author's own supplementary data on mesua,rements of strike and dip of these strata, tnade during Iligging)

1-2 archaik (1 - gnejsy stref ultrametamorfizmu, 2 - migmatyty 1 pamgnejay blo-- tytowo-ol1goklazowe), 3 - amfibol1t, 4-5 - dolnY karbon (4 - pIaskowce ~.

5 - łupki szarogłazowe) według autorki łUpki Uaste 1 szarogłazowe z Wkła.dkam1".p,ia.­

skowców szarogłazowYch, z piaskowcamiarkozowYmi 1 arkozami' w sPllgu, 6 - km'- santyt, 7--8 - czwartorzęd. (7 - rumosz gnejsowY peryglacjalny, B ~ ,osadY den '116-':

l1nnych), 9 - UnIe przekrojóW' geologicznych przedstawionych na tigurze.6 , '. ' " ."

1-2 ~ Archalc (1 - gnelsses ot. ult.ra.metamort1sm zones, 2 - miginat1tes and ,~, gne1sses of biotltes and oUgoklases), 3 - amphIbollte, 4-5 -.: Lower ClI4'bon1ferous' (4 - ' greywacke sandstanee. 5 :-' greyy;raeke BhBles);, accard1ng to the author'B .op1n1&Ill,' arglllaceous and gre,YWacke shales With 1nteroalatlons of greywacke sa.ndstones, 'con- tain1ng ,arkose sandstones and arkoses ,an the1r bottom, 6 - ker.santUe, 7.,-$- Quaternary (7 - periglaclal. gne~ ru.bble, 8 - depoeltS, ot vallllY fioots), 9 - ' l1DaI ot geologle sections Indicated at flgure 6 ' , "',

Poziom GO!niatite5. crenistria z Glinna 353

------~~

';wych~ Autor ten stwierdza· między :innymi, że w Górach Sowichwystę­

pują utwory ni7sze od osadów· transgresji piętra Goniatites (co za nim wzmiankuje ^także H. Teisseyre, 1958), podczas gdy E. Bede.rke (1929)

uważaJ, że w tym regionie ^występują tylko te ostatnie. Dodać należy, że w obrębie płata dolnokarbońskiego Ką.mionek w Górach Sowich (fig. 1)

"'stwierdzono ostatnio niewątpliwe występowanie utworów niższych od

'osadów wspomnianej transgresji, wykształconych jako brekcje gnejsowe

'(H. Zakowa, C. Zak, praca w druku). '

" Najnowszą pozycję piśmiennictwa stanowi praca H. Zakowej (1958 a),

,vii której autorka stawia między innymi pewne wnioski w zakresie strat y-

; grafti okolic Glinna, uwzględniając obserwacje poczynione w tym te- :r:enie przy wykreślaniu zasięgów ,morza, gómowiwńskiego w dolnokar- : bońskiej niecce śr6dsudeckiej. .

, W ostatnich latach

W.

Grocholski skartował powtórnie obszar Glinna ,w ramach reambulacji arkusza Walim (cięcie polskie). W południowej

. ''cżęści wsi Glinno ,(fig. 2) W. Grocholski określa większą część utworów ,wmanych przez E. Dathego i L. Finckha za dolnokarbońskie zlepieńce

Oi piaskowce gnejsowe jako peryglacjalny rUmosz gnejsowy, przykrywa.-

jący bądź piaskowce szarogłazowe, bądź też. serię łupków szarogłazowych '(łupki ilaste i szarogłazowe z ^wkładkami piaskowców.. szarogłazowych

z piaskowcami arkozowymi i arkozami w spągu w ujęciu autorki). Wy- chodnie ,piaskowców szarogłazowych znaczy autor ten na niewielkich .. ,obszarach zlepieńców i p~kowców gnejsowych, wy;różnionych przez 00-·

daczy niemieckich, a mianowicie na północny zachód, południe i wschód

llod" ,góry Ostrzew. Obszar występowania łupków szarogłazowych wedle

W. Grocholskiego odpowiada zasadniczo wychodniom młodszych utworów

dolnokalrbońskich badaczy niemieckich, określonych jako lupki ilaste ,. i piaskowce szaorogłazowe.

. ' W górnej części góry' Ostrzew zaznacza się duża wychodnia kersantytu

'o znacznej miąższości (fig. 6), mająca charakter żyły pokładowej (J.Oberc,

1949). Mniejsze sille kersantytu ukazują się bliżej zabudowań gospodar- skich, na południe i zachód od glóWillej żyły. J. Oberc wspomina, że ker- :santyty z Glinna, podQbnie jak i inne kersanotyty kulmu sowiogórskiego,

:wiążą autorzy· niemieccy z masą intruzyjną kłodzk{)-lZłotostocką. Zgodnie z W. E. Petrascheckiem (1938) wiek tych kersantytów należałoby określić

,jako najwyższy karbon.

W południowej części wsi Glinn() W. Grocholski nanosi noa mapę kilka dysloka,cji, z których trzy biegną ogólnie w kierunku SW-NE,' dwie natomiast :mniej ^więciej prostopadle do po-przednich, a ^więc w kierunku ,NW...;....SE lub N-S. Pierwsze uskoki obcinają żyłykersantytu, ostatnie 'natomiast wyznaczają granicę utworów doln()karbońskich z gnejsem sowio-

'.górskim. '.'

" OPIS ROBOT ZiEMNYCH

' Sugerując się danymi kartograficznymi i tekstowymi E. Dathego 'T L. Finck4a przeprowadziłam na. górze Ostrzew prace ziemne w seriach

" łupk()o~~szaróglażowych,Podścielających główną wychodnię kersan tyt'il.

"Wyk~nalam ,tu trzypx:ze~opy,różnej, d~ugości ,oraz dziewięć małych wko- pów (fig. 3), których szczegółowy opis podaję poniżej . Przekop I i II oraz

354 , Halina ZakQwa '

wkopy m-6, 7, 8 i 9 usytuowa:no napołudil.iowo-zachod'llim ~.bociu

'wspomnianej góry, przekop III i wkopy nr 1, 2, 3, 4 i 5 - na zoo,czu p<>- iłudniowym.

~ PRZEKOPY

J\"

^{P r z} e k o p I o

długości ,około

27 ^ID i kierunku NW-S,E usytuowano

,.na stoku o nachyleniu, 25°. Średnia głębokość przekopu wynosiła okOło 1 m. Pod stosunkowo niewielką warstwą gleby występuje od razu ska)'a

o 150 100 lISOm

in situ o biegu 350°, z upadem 15°

na .zachód

w

^{części' s~w:ej,}

Vi częśd środkowej o biegu, od 320+280° i upadzie 15° na pó1- nocny wschód, oraz o biegu 300° , z upadem 20

°

'll& północny wschód w cżęści stropowej. Miąższość od-

słoniętych w przekopie warStw

wynosiła około 14 m. ' , Przekrój przekopu, i4ąc <Xi, spą­

gu, przedstawia się następująco.

, Spągowy ddcinek o miąższości óko-

, ,

Fig. 3. Szkic robót ziemnych na górZe- Ostrzew w Glinnie '

Map of diggings on' OStrzew, biU

at Gmmo

l ,- zabudowa.nla' goepodą.rsk1e, 2 .,- skarpy, 3 - potok, 4 - przekopy i Wkopy

1 - farm bulldings, 2 - scarpa, 3 - creek, 4 - cross-cu,t& and test-pita

, lo 5 m zbudoW'OOlY jest z twaroego łupku ilastego barwy ciemnos:talowej

"lub szarej, łupiącego się na duże' płyty, poprzegradzatnego warstewkami

łupku szarogłazowego banvy zielonawej lub szarozielonawej. Liczne

na-

cieki tlenków' żelam przenikają ziarno s7JaI'ogłazówe lub występują

na

ploaszczyznach lJUpkowatości.W odcinku tym znaleziono mały odcisk części

; brzusznej, muszli goniatyta o bardzo słabo zaznaczonym urzeźbienliu,przjr­

pominający Goniatites crenistria P h i 11. Poza tym znalazłam tu mały

"oocisk muszli Nucula luciniformis P h H. 2, :frIag.ment odciSku muszli

Dolorthoceras .strioZcitum (v. M e ye r) 'Z wyraźnymi przegrodami (taobl.II, fig. 19) oraz s'Zczątęk tarczy ogon()wej trylobita. Powyżej występuje po- ddbny twardy lupek ilasty o miąższości ()kolo 4 m, przypominający typem osadu niektóre łupki Głębokiego Wąwozu z Wałbrzycha Miasta. Znaleziorio w nim odcisk liścia Sphenopteridium dissectum (G o e p p.) S c h i m p e r 3

(tab1. II, fig. 18). '

2 Oznaczenia fauny tego przekopu I innych, punktów prac ziemnych w Gl1nn1e dom-

,nała.m na, podstawie pracy o biostratygrafii, utworów morskich dolnego karbonu z o~

, Wałbrzycha (H. :2:akowa, 1958 b). '

'3 Oznaczerue fiQl'Y tego przekopu 1 Innych punktów z Gl1nna dokonała.m na' podsta.W1e

• pracy F. Z1mDiermanna (1956).

Poziom Goniatites. <;reni~tr:ia z Glinna

. '. . Wy~za se:r:ia jest zbudowana z łupku i1astego~ękkiegoi,,~ rruąz­

,~~ąokoł'o 5 m. L~pie się on na?robp.iej~ 'płytki i

:w

^.samy;m.::;tr?li!i~

.. przękopu' prze<:hodzi.w osad analog;czny do opISanego .~ ~~a~eJ.:cz,ę~

. tegoprzekopu~ Osady .stropowe maJą ,bardzo, l~cznenac~ekl; ~ /p~~;:f!.~­

'ków manga!Ilu na płaszczyznach łupkowatośCi o.raz wykazują miejSłami

wtórne złupkowanie.. W części zbudowanej z bardzo miękkiego łupku

ilastego znalatz;lam kilka odcisków szczątków roślinnych, bliżej nieozna- czalnych ~ pokrytych miejscami substancją węglową. Prócz tego uzy- ,skalam z tego odcinka mały odcisk muszli goniatyta, który:z powodu

słabego stanu zachowania da. się olZIlaczyć tylko rodzajowo (Goniatites sp.).

p r z e k o p II }Xlłożony jest w odległości około 60 ID na południe od przekopu l, na stoku o pochyłości zmienlIlęj od 25+34⁰• Długość prze- ko.pu wynosiła 52 m, szerokość zaś wahała. ,się od .1-:-1,5 ID. Przeciętna głębokość przekopu wynosiła 2 m, w. ruijgłębszym miejscu dochodziła do .3 m. Miąższość warstw odsłoniętych w tym przekopie wynosiła okołq

.35 m. . " ,

N a całej długości przek:opu pOd wa'rstwą gleby występuje. ZWietrzelina

złożona z materiału piasżczystego i gliniastego z okrucharrii łupków ila- stych lub szarogłazów, względnie piaskowców O!:az okruchówkersanty- tów. Sto.suziko~o' najmniej zwietrzeliny znajdowano w odcinku stropo- wym, gdzie ,skała ukazuje się naj bliżej powierzchni.

, Przy opisie litologiczmym podzielono ',rów rui··cztery odcinki (fig. 4) oznaczone iako A, B, C i D. .

W odcinku A, o długości około 14,5 m i mi~zości warstw w przy-

bliżeniu 9 m, występuje skała składająca się zasadniczo, z ostrokrawędzi­

stych ziarn kwarcu, ska1eni i blaszek łyszczyków. W serii tej nie obser-

wowałam makroskopowo okruchów innych skał czy minerałów i dlatego

,sądzę, że reprezentuje ona piaskowiec. Spoiwo w piaskowcu pochodzi

z ,rozłożenia miękkich składników, z których jest zbudowana skała, nie

wykazuje śladów węglanu wapnia, z czego. mo7ma wnosić, że jest ono naj- .prawdopodobniej ilaste. Piaskowce są przeważnie drobno- i średnioziar­

niSte, a w spągowych częściach odcinka A nawet gruboziarniste i miej- .scami zlepieńcowate i w tym przypadku grubo uławicone. W wyższych .częściach odcinka A piaskowce wykazują oddzielność płytową. W spą-

.gowej części tego odcinka w piaskowcach ilość skaleni.rowna .się prąwie ilości ziarn kwarcu, co wskazuje, że piaSkOWCe te. charakteryzuje'typ ,arkozowy i że miejscami mogą tu występować także ar~ozy. Baziva skały

jest na. ogól różo\foszare. ' . . .

. . . Ku górze zmniejsza się stopniowo grubość ziarna, a.· W jego. składzie .zaznacZa się wzrost ilości łyszczyków na niekorzyść skaleni. Lyszczyki

.są mocno zwietrzałe i w części piasko.wców o płytowej oddzielności ukla-

.dają, się w smugi dobrze widoczne w przekroju poprzecznytn.Zabanvie~ie

;tej skały jest przeważnie szare, miejscami szarożółte. W odcinku .A ria-

po~kano kilka soczewek wapieni ilastych (do. .40 cm. długości i' miąższoŚCi kilku centymetrów), a miejscami także małe wapniste konkrecje .zbuą.o­

wfliIle. z materiału piaszczystego, twardsze. od otaczającego je piaskoW:~ . . Zarówno soczewki wapienia, jak i konkrecje są zabarwione w zewn~z­

nej części tlenkami 'żelaza na kolor rdzawy: W warstw.q.ch, podcinka A 'ri,ie

,zpalazłam nawet śladów szczątków. organicznych.

, , ..... ~

(

:.!

'356 ^{Halina Zakowa}

Odcinek B o długości 13,5 m i miązszCiści;

wa.rstw

wyrioszącej '~kolo 10, In jest zbudowany prawie w całości z łupków ilastych z nielicznymi i cienkimi warstewkami łupków szarogłazowych lub z S()Coowkami plaSz- Czystymi. Warstwy biegną w kierunku 310°, z upadem 20° na północny

HE

'~1

~

_'. ,0;"'1>' 2 _~-". ~3

fEl

⁴

~15 ~ó 1~17

1-'." .... 1

⁸

':: Fig. 4. Prze!kir6j litologiczny przekopulIw Glinnte '.:' ' " LithcilogicaISection of 'croSS>"cut II at Gldnno

'1/ '

'l - gleba, 2 - ' zw1eti"zellna,3 - piaskowce, 4 - łupki ilaste, 5:- łupkilizlll'Ogłazowe

1 gniazda materiału piaszczystego, 6 - łupki ilaste ,gęstoprz,l!warStwione łupkaQ!,i sza-

rogłazowymi, 7 - brekcje 1ntraformacyjne, 8 - soczewki i buły wapienne

1'-8011, '2 - waste, 3 - aa.ndstoneS; 4 - a.rgllle.ceous shales, 5 - grtiywacke, &ha!es and nests 'ot arenaceous ,materia!, 6 - argUlaceous &ha!es densely 1nterbedded with

'gr~eEiha1es. '7 - 'intra.formattoilal breccias, 8 -'- 'calcareous lenses and eoncrettons

" wschOd; Łupki ilaste są miękkie,ma:ją ba:rwę ciemnoszarą (niekiedy

z

od-

;, cieniem zielonawym), łupią się 'na drobne płytki imają nieliczne nacieki

\ tlenków manganu i żelaza. Gdzieniegdzie w odcinku B występują małe

"(do 10 cm długości) buły ,wapienne. Odcinek Bw Clinnie repreżentuje

najoogatsze warstwy ze szczątkami organicznymi. ^Występują one n:a ^ogół

o ' w

łupkach ilastych, rzadziej w soczewkach piaszczystych. Z głowoiIlogów

"znalazłam tu 23 spłas~czone i ' przeważnie uszkodzone odciski muszli Nomismoceras germankumS c h nii d t (tab!. l, fig. 14 a"';b), 6 zlimoruity-

Poziom GoiliatiteS 'crenistria z Glinna 357

i ')ówanych odcisków Prolecanites serpentinus P h i 11. zachowanych, poza

:,'jed:hym (tab1. II,. fig. 16 a), wyłącznie jako odciski skrętów najmlodszych,

!':8 fraglrientarycznych Odcisków :różnej wielkości mus'zli Michelinoceras sp.,

4 niekompletm.eodciski Dolorthoceras striolatum (v. M e y e

r)

(tab1.

r,

,-;fig. 11);9 szczątkowych odcisków skrętów goniatytów, z których trzy re- . prezentują Goniatites crenistrla P h i 11., a reszta nie da się bliżej ozna- , czyć, zpowddu słabego stanu zachowania, oraz jeden bliżej nieozna-

· czalny odcisk brzusz.nej części muszli łodzika. Z małżów oznaczyłam tu

'< jeden odcisk prawej skorupki jako Myalina sp., 3 odciski lewych ska-

r.upek jako Nucula·lucinijormis P h i 11., 3 małe zlimonityzowatle odciski jako Pseudamusium sp., 3 odciski skorupek lewych i prąwych jako . Avicul6peden dissimilis F l ero., i 7 małych odcisków skorupek lewych

I i prawych jako Grammatodon (Parallelodon) semicostatus(M c C o'y);

(tabl. l, fig. 15). Z ramienionogów stwierdziłam występowanie jednej małej

·''skorupkigrzbietowej Plicochonetes waldenburgianus (Paeckelm.) (tabl.

r,

"fig; 13), 3 odciski skorupek brzusznych Chonetipustula carringtoniana (D a-

V i d s o n), (tabL l, fig. 9 b), 2 z1imonityzowaIle odciski sk,orupek hrzusz-

"nychAmbocoelia 'urei(F l e m.) oraz po jednym odcisku przypominającym

,skorupki grzbietowe rodzaju Pugnax i Dielasma. Ponadto znalazłam tu kilka tarcz głowowych i ogonowych trylobitów, szczątki Bellerophon sp.

i Platyschisma sp., ora.z kilka odcisków bliżej nderozpoznawalnych mał­

żów, jeden uszkodzony odcisk liścia Cardiopteris polymorpha-G o ep p.

(tabl. II, fi.g.21), słaby odcisk liścia Asterocalamites scrobiculatus (S c h lot h.) Z e i 11 er, znanego w piśmiennictwie pod nazwą Ast~ro­

phyllites jurcatus G e i ł"lI. (tabl. l, fig. 8), także detrytus roślinny, prze-

ważnie zwęglony. .

W odcinku C, o długości około 13 m i ,miąższości warstw okolo 7 m,

występują grube ławice piaskowców 'podobnych do wyższej części pia- skowców odcinka A, miejseamizplamkami limonitu i z nieznaczną da- mieszką okruchów' ró;żnych m,pków i innych skal.

Ten '

typ piaskowca

odpowiadałby .taltzwariyrilpiask:owcom szarogłazowym. W piaskowcach

,tychwystęP-ują miejscami kilkunastuąt!ntymetrowe sOczewkiwii·piehia, o ksitałcie ni.eregu1arnym w otoczeniu piaskowca wapnistego. Wapień ma

barwę ciemnoszarą, jest twardy i zbity, użylony kalcytem i posiada roz- rzucone szczątki skorup należących naj prawdopodobniej do ramienio- nogów. Analiza chemiczna wykonana w Lab::>ratorium Chemicznym Za ...

kładów Przemysłu Wapienniczego w Kielcach brzmi następująco:

CaO MgO CO₂ średn. Si0₂ R₂0_S CaCO_s 49,76 0,97 39,10 7,28 1,86 88,83

Na podstawie wyników atnalitycznych

.

wapień ten mileżałoby według

J. Czerrnińskiego (1955) określić jako wapień marglisto-piaszczysty. W 00- . <:inku C występują także brekcje intraformacyjne, złożone z okruchów

'takiegoż wapienia, przemieszanych z ziarnem piaszczystym oraz nieliczne, stqsunkowo dobrze ogładzone okruchy gnejsu biotyt owego do 10 cm śred-

: nicy. Ułożenia tych otoczaków w piaskowcach nie można było prze-

~;śledzić ze względu· na wąskie odsłonięcie warstw w rowie. W środkowej

. ,części odcinka C ławice piaskowców szarogłazowych, o miąższości około

:,20 'cm, przegradzają łupki ilaste o większej miąższości, bardzo miękkie

-,oi łupiące się blaszkowato. Pomiędzy różnymi typami osadów brak przej-

:. s-cla .. W 'omawianym ·odcinku bprócz" okruchów skorup ramienionogów nie

'---- - - ----

358 ^{Halina żakowa ·} .

", .zna1pzłam innych szczątków. 9:rganicznych. ,Warstwy, tego odcinkatwo~

,w stropowej części fald (bieg od 240+305° j upad pod kątem 20° na pół­

, . noc i na poludniowyzachód).

W

:spągowej, 'jak i najbardziej stropow.;ej

części odciJn1m C warstwy zapadają wyłącznie na ^północny wschód., :.

Odcinek D ma długośćokolo 11 m. Miąższość warstw wynosi tu Od -8+9 ni. Warstwy biegną w kierunku 310°, z upadem 15-20° na pół­

nocny wschód. Odcinek

ten

stanoWią łupki ilaste barwy szarosta1owej, . ndekiedy z odcieniem' zielonawym, poprzegradzane·pa:ru.milimetrowymi

warstewkami' łupków szarogłazowych' barwy szarożółtej. Graruca mi~

'tymi typami ooadów jestostra.r.tipki są bardzotwaroe i rozpadają 'się

kostkowo. . W łupkach ilastych" napotkano skamieniałości w mniejszej

.ilOści niż w odcinku B. Z flory, poza zwęglonymi sZcząt1mmi bliżej •

me-

,ożhaczaInymi, ,znaJ.azłam' jeden odcisk liścia' Sphenopteridium dissectum (G o e p p.) S c h i m

p

er. Z fauny znaleziono jeden odcisk Nucula lucini-

'.formis P h i 11., jeden mały odcisk, lewej skorupki GTammatodon (ParaZ ..

, lelodon) semicostatus (Me C o y), bliżej nie<YLIlaczalny odcisk małża :z; to- dzaju Aviculopecten, jeden odcisk muszli Euphemus sp., jeden odcisk

me-

kompletnej muszli N omismoceras germanicum S c h m i d t, 3 szczątkowe

odciski muszli Prolecanites serpentinus (P hi 11.) i 2 barozo słabo zachp-

Fig. 5. Przekrój litologiczny przekopu III i wkopów nr 4, i 5 w Glinnie

Lithological section ofcross-cut III and of test

Pit

No. 4 and 5 at Glinno l _ soczewki wapienia, 2 - łupki ilaste, 3 --' plaakowce, 4 - glina, 5 - ZWietrzelina, 6 - gleba

l llmestone 1enses" 2 - arg1llaceous sba.1es, 3 - sandstones, 4 - 10am, 5 - waate,

6-IIOU "

. ^\ "

, I

wane fragmentaryczne odciski rodzaju Goniatites. Stropowe, części łupk9W .są silniej spękane w związku z bliskim sąsiedztwemi.nJtruzji kersail,ty-

~. '

Przekop III mial kierunek NNE-SSW i ąlugość 18m. Tylko w Od- ciinkach, gdzie głębokość jego dochodziła do trzech m, uzyskano skałę

in situ. Skala odsłonięta w przekopie . reprezentuje· twardy piaskowiec (fig. 5) w części spągowej analogiczny do piaskowców wyższych

'od-

cinka A przekopu II, w części stropowej zaś podobny do piaskowców , .szar<>.glazowych odcinka C przekopu II. W spąg'\)wych piaskowc~h

I>rie-

Poziom GO!niatites crenistria. z G linna 359 kopu III występowały $OCzewki wapienia piaszczystego, długQŚci

kilku-

naStu centymętrow, zbruną.l1;ną korą zwiętrzelinową do 'paru centymetrów

; grubości.

W :

s;tropowych piaslrowCB:Ch tego przekopu znalazlam natomiast ,otoczaki gnejsowe do 10 cm średnicy. W przekopie tym, nie .występowały , skamieniałooci. Warstwy leżą tu prawie poziomo lub wykazują lekki , upad na północny wschód.

SW

Wgs.n.p.m.

750

HE

Osł,.zew

700 650 600

560 ^{.- -. _ _ Ą"o.} " " -

NW

Wys. n.p.m.

750 Ost,.zew

sw

.70ot~~~'I-I-I::~~I-

^{650 6()() \} --- - I

_' ^~§~~

^_

550

,

' I

o

^{_ ' _ _ _ _ ~f _ _ _ _ 200 ~, _ _ _ _ ~ _ _ _ _ 400 ~1}

^m

8- ---

- - - - ' I

--

Fig. 6. Przekroje geologiczne przez górę Ostrzew w Glinnie Geological sections across Ostrzew hill at Glinno

1 - m1gnia.tyty 1 pa.ra.gnelBy blotytoWO-:ollgoklazowe; 2 - piaskowce lII1l&rogła.zowe, 3 :- łUpki. UBBte 1 szarogłazowe z wkła.dkam1 pla.skowc6w szarogłazowYch z pla.sk~cam1 i arkoza.m1 w BPIlgu, 4 - kerBl1oD.tyt, 5 - rumOl!il' gnejsowY peryglacjalny , Górny odnosi się do lin11 A-B; doIny do l1n11 c-n

1 - mlgmatltes a.nd blotite~ol1gocla.se para.gne1sses. 2 - 8Jl'8YWa.cke sa.ndstones, 3 ...., argUla.ceous and greyWa.Ck:e BhaJee, wlth lntercaJatlons 0% greyWBCke sa.nd8tones Witb sandstones and greyWBCkee at thelr bottom, 4 - kersantite, 5 - pertg1ac:la.l gnels rubble , Upper - llne A-B; lower -'- line Cl'-D

WKOPY

, Na obszarze Glinna wykonano dziesięć wkopów różnej głębokości

, :i powierzchni 2 X 1 m każdy. Wkopy nr 1, 2 i 3 leżą na wschód od prze- kopu III, wkopy nr 4 i 5 Vf przedłuileniu północnego odcinka tego prze- kopu, natomiast wkopy nr 6, 7, 8 i9 usytuowano w przedłużeniu połud­

"niowym .p~k9Pl;l I.W ostatnim przypadku miałam na celu uchwycenie

',uskoku~:p,ą.ę;Z:9n~,go::na mapie E. Dathego i L. Finckha. Jak się oka-

360 ^{Halina żakowa}

zało, nawet do głębokości 2,5 -ID hie uzyskano skały in situ, ,a jedynie . ·glinę 'barwy ·żółtej ze smugami ilu. Ponieważ wkopy te Zostały zalane

wodą, daJs'ze pogłębianie ich nie mogło być kontynuowane ze względu na brak odpoWiedniego sprzętu. .

W k o,p nr l o ' powier:zchni4 X 3 m stanoWił płytkie odsłonięcie

warstw na skarpie. Występował tu ^łupek ilasty z warstewkami łupku szarogłazowego, z detrytusem roślinnym, a także bliżej ndeoznaczalnymi

sżczątkami zwierzęcymi (trylobity, małże, ,ramienionogi, człony liliow- ców). Ponadto w łupku ilastym znałazł.am odcisk liścia Cardiopteris poly- morpha G o e p p., odcisk dużego skrętu muszli Prolecanites serpentinus '

f1(P h i 11.), odcisk skorupki brzusznej AmbocoeUa urei (F l e m.), O!I"az od-

~cisk muszli Loxonema cf.sulcatum de Kon. (tabl. II, fig. 20). Warstwy iwkopu biegną w kierunku ,310° i zapadają pod kątem 15° na północny

: wschód. ,

, W k o p nr 2 o głębokości 2 m 'pod warstwą gleby i zWietrzeliny zło­

'żonej z nasuniętych, z. górnej części zboCza góry Ostrzew, łupkówila­

stjch odsłonił półmetrową warstwę iłu barwy żółtej, a następnie zWie-

trzelinę piaskowca i w końcu piaskoWiec. W Okruchach łupków ilastych zwietrzel:iD.y znalazłam zlimonityzowane różnej Wielkości odciski muszli NomisTnoceras germanicum S c h m i d t (tabl. II, fig. 17), jeden. ciekom'- pletny odcisk skorupki lewej Nucula oblonga M c C o y (forma mocno wy-

dłużona w części przedniej), dwa niekompletne odciski muszli Prole- canites serpentinus (P h i 11.), jeden szczątkowy odcisk muszli Bellero- phon sp., jeden odcisk skorupki brzusmej Chone,tipustula carringto- , niana (D a vid s o n), (tabl. I,fig. 9a), oraz fragment odcisku pnia Astero-

i ,calamites sCTobiculatus (Sc h lot h.) Z e i 11 e r' (tahl. I, fag. 7). Na

; dwóch fragmentach łupków ilastych stwierdzono szczątki trylobitów.

W k o p nr 3 stosunkowo płytki odsłonił twardy łupek ilasty barwy ciemnoszarej lub zielonawej, łupiący się na duże płyty, z warstewkami

łupku szarogla:zowegobarwy żółtozielonej. W tych ostatnich występują także wyklinowUjące się lub podgięte smugi łupków ilastych, podobnie jak to obserwowano w najwyższej części serii ilasto-sza.rogłazowej w Ka- mionkach (H .. Zakowa, C. 2ak, praca w przygotowaniu do. druku). W łup-

. kach Sżarogłazowych występuje . licznie detrytUsrOśliooy i często ~ększe

fragmerity roślin (odciski pni, galęzi i liści AstetocaJ;amites, odciski przy-

pominające nasiona· paprpci). W lupkach tych znalazłam także nieozona- czalne szczątki ślimaków i goniatytów. W łupku ilastym występowały małe hieroglify spływowe, 'z fauny zaś duży i zgnieciony odcisk muszli ,; Prolecanites ,serpentinus (P h iiI.) (tabl. II, fig. 16 b), jeden odcisk sko- .

rupki lewej Nucula luciniformis .P h i 11., dwa słabo zachowane odciski

Nomismocęra$ germa,nic'Um S c h mi d t i jeden szczątkowy odcisk bliżej

.nieoznacZa1nego goniatyta, (Goniatites sp.).

W k o p y nr 4 i 5 wykonane do głębokości 2 m odsłoniły lupki ilaste z wkładkami piaskowców szarogłazowych. Tylko we wkopie nr 5 zna- . lazłam odciski. flory i fauny - slaby odcisk przypominający Chonetes

(Rugosochonetes) sp. oraz zupełnie zwietrZale konkrecje wapieINle do . 8 cm dług(>Ści.

STRATYGRAFIA

Skamieniałości 'zwierzęce wydobyte na górze .ostrzew w Glinnie re- . ,prezentują' (tabela 1) ramienionogi i małże (po cztery gatunki i trzy ro-

Poziom Goniatites crenistria z Glinna 36:t'

.Tabela 1

SkamieniałoAe1 poziomu Go~ góry Ostrzew wGUnnle

I

5

Przekop Wkop

Fauna i flora

I I

~.,_._. _ _ - - - - _ -_- - ' - - - ' - - ; -. _I_-,!'-' II 1 2 , 3

C:;~7:h;=ochoneteS)

^{sp. - -}

l -

plicochoneies wci1denburgianus (Paeckelm.) - 1 I - Chonetipustula

ćai-ringtoniana

(Davidson) _- ^II 3

1

' , _- l

I

PUgnax

sp. . , .' . .

Ambocoelia urei (Fłem;)

Athyrisilmbigua (Sow.)

= .I ^{il·~ ~} =1=

Di __ ·e_Ias_ma __ 'IP_._?_.

--~----'---._-- -=-1 __

^1_

-=- _ . =- -=--=--

Lamellibranchiata NucuJci luciniformis. Phill.

Ji~ula oblonga Me Coy

Grammatodon (Parallelodon) set;,icostatus (McCoy)

1 4

8

A~iculopecten dissimillis Flem. - I 3 - : -

Avicu1opi!cten sp.. -

I

^{2 I}

P~ęudamusium

_{MyalinQ sp.} ^sp. _. ^-_-

_I.

³

=

^I

=

1 - - -

--G-as---'troC-'P'-Oda---'-_':"_~~---'--I"-.-_·--I-l-^{- - - - 1}

1

- .. - , - - - - -

Platyschisma sp. -

Bellerophon sp. - 1 ~ 1

EUphemus sp. - 1 - -

Loxonema

er.

^suJcatum de K o n. l

Ceplialopoda

.... . ...... -...

- -,---

Dolorthoceras slrwlat~m (v. Meyer) Jk(ichel~ceras sp.

bliżej rueomaczony łozik Prolecanites serpentinus (phm.) Goniatites crenutria Phill.

·Goniatiles

sp.

Nomismoceras germanicum Schmitd

Tri/obita

tarc.za ogonowa i głowowa

Articu/atales

Asteroctalamites scrobiculatus (Schloth:) ZeilIer Asterocalamites furćatus Goepp.

. Pteritlophylla

Sphenopteridium dissectum(Goepp.) Schimper ; Catdiopteris polymorpha Goepp.

,

1 4

-

⁸

-

¹

-

⁹

? 3

l 8

-

I~

1 7

- - -

- -

- 1

- - -

1 1

- 1

- - - -

-

^-

I ^-

^-

-

_I

-

^{- -}

i

1 2 l -

- - - -

- - ¹ -

- 22 2 -

- - ^{- -}

- - - -

^{- - -}

~ 1 - -

- - - -

- - - -

^{- - -}

-₁

.l I

^{- - -}

I

^{- I - -}

362 ^{Halina żakowa}

dZaje);" ponadto śliInaki (jeden gatunek i trzy rodzaje) oraz szczątki try- lobit6w. Ze skamieniałości roślinnych znalazlan1. fr,agnienty skrzypów i paproci (po 2 gatunki). '

Z grupy'głowonog6w, ,najliczniejszą formą o pierwszorzędnym zna..;

czeniu stratygraficznym, jest tu Goniatites crenistria P h i 11., SI także'

Prolecanites serpentinus (P h i l!.). Gatunki te wyznaczają poziom Ga

(najniŻBZy poziom, górnego wizenu) na górze Ostrzew. Poz~tałe dwa ga~,

tunk:i głowonog6V? są zasadniczo formami o ,szerszym żasięgU stratygra~,

ficznym, 00" dotyczy także prawie wszystkich ~naezonych tu r.aniienio,. ..

nog6w, i małżów" pomijając całkowicie ś1illlUik:i., które nie są pod tyni

względem dostatecznym wskaźnikiem. Sphenopteridium dissectum"

(G o e p p.) S c h i m p e r i Cardiopteris polymorpha G o e p p, reprezen-,"

tują gatunki dolnokarbQńskie, odwrotntie do występujących tusltt:zyp6w.;~"

któ;ęz,nane są ~kże, z • górnego karbonu (F. Zimmermann, 19,58). .' , Wbrew 'przewidyWaniom (H. 2akowa, 1958 a) 'oznaczaJne s:zczątkj go,.- niatytów z Glinna zostały rozpoznane wyłącznie jako okazy Goniatites:

crenistria P h i 11. Na podstawie dotychczasowych materiałów me

ma, '

więc uzasadnien!ia objęcie obszaru Glinna transgresją poziomu Ga/f" jak, to przedstawiłam na mapie w wyżej cytowanej pracy. . , " -

W związku z powyższym seria z fauną złożona z łupków ilastych:' i szarogłazowych z wkładkami piaskowców na górze Ostrzew 'należy ni~': wątpliwie do poziomu Ga. Do tego poziomu należy włączyć zapewne ~,' łupki położon~ nad tą, serią, poniżej kersalIltytu (Iliie odsłonięte we wJro-."

pach i przekopach) oraz płat łupków na szczycie góry. Problemem spor-- nym mogłoby być jedynie ustalenie wieku piaskOWlOÓW arkozowych lub, arkoz występujących w spągu serii ze skamieniałościami (fig. 6), <)dsło--, niętych w przekopie II. (odcinek A) i w przekopie III, jak też określenie"

pozycji stratygraficznej małych płatów piaskowców sza,rogłazowych, wy-' dzielonych na mapie przez W. Grocholskiego (fig. 2). . . , .

Sądzę, że piaskowce arkozowe lub arkozy na1emłoby uważać za typy- osadów podstawowych, naj starszych, związanych genetycznde z tranśgre­

dującym od południowego' wschodu .morzem piętra Gon:ia;tites, OOzwijają-,

cym się na podłożU. gnejsowym, a więc w lokalhle dOgodnych warunkach' dla ich powstania. W miarę postępującej transgresji charakter osadów, ulega zmianie (piaskowce szarogłazowe), a corarz; większa stabilizacja wa-:

rwnków sedymentacyjnych umożliwia ostatecznie ingtresję fauny w zbior,,;-'

nd:k morski okolic· Glinna. "

Z tych ohserwacji wynilm, że cały kompleks dohiego karbónu z Glinna:

należy do jednego. cyklu sedyment8tcyjnego, a w związku z tym najbar- dziej logiczne wydaje się zaliczenie go w całości do poziomu Ga (ta-- bela 2). Miąższość utworów tego poziomu, jak wskazuje figura 6, prze-' kracm prawdopodobnie 200 m.

WNIOSKI

Utwory dolnokarbońskie w Glinnie biegną przeciętnie w kierunku 280+320° i, leżą na podł<>żugnejsowym ogólnie pod kątem 15+20°, za--

padając ogólnie na północny wsch6d. Miejscami są one jednak wifóżnym,

stopniu zaburzone tek:tónicznie, tworząc małe fałdy (przekop II) lub tor-, syjne skręty zaznaczające się w zmianie biegów (przekop I, wkop nr 3)._

, - - ,,' ,, ' .' " 0 Tabela 2

~jratygralia

dolnego'karbonu z Kamionek> i Glliiha w porównaniu z

NB :,c~clą)\ii~klSr6dSUdeOldej "<

"

.' , -'I --j ;, ^{N i e}

c

^k

a'

^{',Kra ,gnejsówa S ó w ic h Gór}

~

'. Podział ^oparty na goriiatytach , A·.· · Śr6dsudecka ^{A \" ,} Kami~~

I

^A

I

G~o , ,

, , C'o '

Go" Gtmiatltes grarwsus

i .,

^l'

^ą

^{d 1,}

: 8 ' "

" d ? -' -

- - _ _ _ --', ? - _ l ^ą .

" GOę Goniqtiiesstriatus , . k~zeS~wna I ~ ,zlepi~ , J~

.' ,

I _,.M ~ , _{' , o} ł_S , _(sena

. .

ilasto-szaro

a

^{'O . kwarcowe} , ' ,,'.. ^<'IM "

1:1 ,t:\IJ' , • .' ' , '

:s

^{głazowa) ~ . . ' " - ...}

o 1:1 ,Go,,/P Gomat/tes mtermedlUs .... . ",.u serllląa&t,?"szaro

a ' . "

~

. I

~ ·głażowa ^{z wa-} ~ ^{_ _ ? _ -'-}

: : .

~ ~

^'pieruaroi

~ora- i ]

^seria

llaa~o- ' a

' Go" Gortiatltes cr,emstra

a

lowym~ ~ _ '~, głazowa z piaskow~ ł~'

rd .... ,

a '

^{camI i} arkozami ' '

..\oli ~ - -

a _".

,~, Bz 'Beyrichoceras microrwtum , ; , kulm z Lubo- § Si '

»' o ,Beyrichoceras castletonense

,g

,,~ (p~, waż-

l

~

.

bn:k~, ^{.' 10l .}

d

~ -~ ,

me zlepleó.ce). i!:l.g gnejsowe I . , _ '

e . . . ""

^o

- ... BI Beyrichoceras hodderense '-ł kulm ze Starych _ .

i

o » , Bogaczowic

a _ _ _

? _ _ _

'd ~ ^Pe,; Pericyclus kochi , , ~, (zlepie~ce) ~

- - - 'O Pep Per/cyc/us p/ieo/UB

' j .,

^{kulm z Sadów . I "}

• ... ~ . Górnych ~

u ' .M , ^{Pelt .} Pericyc1l1s prince ps . I;'.i' (zlepieó.ce) M

ł:I ^{bO • _ _ _ _} L, Ą D

'"' »

::s ~ Gattendorf/a subinvo/uta ..

'~ 'd , " ,

'---'---'-_-L..._----' _ _ , _ _ _ _ _ _ _ _ ,_---, _ _ L. __ _ _ _ _ ._ _ _ _ ,, _ ___ _ _ _ __ ~_--, _ _ - _ _ _

• =-4rodQw1ako

~ ~

i f

~ ł

N

g-

Q

~

C) tAl

~,