R O C Z N I K P O L S K I E G O T O W A R Z Y S T W A G E O L O G I C Z N E G O A N N A L E S D E L A S O C l E T E G E O L O G I Q U E D E P O L O G N E
T o m ( V o l u m e ) X X X — I960 Z e s z y t ( F a s c i c u l e ) 3 K r a k ó w 1960
HENRYK JURKIEW ICZ
O T W O R N IC E Z Ł U P K Ó W C Z A R N O R Z E C K I C H W S C H O D N IE J C Z Ę Ś C I J E D N O S T K I Ś L Ą S K I E J
(Tabl. X X X V III i 1 fig.)
Foraminifera in Czarnorzeki-shales in the eastern part of the Silesian Unit (Carpathians)
(FI. X X X V I I I and 1 fig.)
S t r e s z c z e n i e . A utor zestaw ia około 50 gatunków otwornic (tabela 1) z dw u zespołów m ikrofauny, w ystępujących w łupkach czarnorzeckich. Na podstaw ie obecności gatunków : Trochamminoides irregularis White, Spiroplectamina cf. bi
formis ( J o n e s e t P a r k e r ) , Nodellum velascoense ( C u s h m a n ) , Rzehakina epigona ( R z e h a k ) oraz nieobecności gatunków przewodnich dla górnej kredy przyjm uje a u to r dla łupków czarnorzeckich wiek paleoceński. Opisano now ą form ę otw ornic Glomospira grzybow skii n.sp.
WSTĘP
Łupki czarnorzeckie wschodniej części jednostki śląskiej opisywane były głównie pod względem litologiczno-facjalnym i petrograficznym.
Odczuwa się brak literatury paleontologiczno-stratygraficznej, co spowo
dowane jest prawdopodobnie ubóstwem m akrofauny w tej serii. Wystę
pujące tu małe otwornice nie były dotąd opracowane w szerszym ujęciu regionalnym i na pełnych profilach terenowych.
Jedyną pracą traktującą o faunie otwornicowej serii czarnorzeckiej jest publikacja K. Gu z i k a i W. P o ż a r y s k i e g o (1949) pt. „Fałd Biecza”.
W latach od 1950—1958 zebrałem około 1050 próbek z łupków czar
norzeckich przeważnie z wierceń geologiczno-poszukiwawczych, prowa
dzonych przez Przem ysł Naftowy na terenie Karpat.
Próbki te pochodzą z następujących obszarów:
a) a n t y k l i n a I w o n i c z a Z d r o j u :
opracowano 160 próbek z odwiertów w rejonie Rudawki i Tarnaw ki Rymanowskiej oraz Zboisk,
b) a n t y k l i n a B o b r k i :
opracowano 476 próbek z rejonu kopalni Bobrki, Kobylan, Załęża, Osobnicy i Rożnowie,
c) a n t y k l i n a P o t o k a :
opracowano 218 próbek z rejonu Roztok, Jaszczwi, Białobrzeg, (k. Kros
na) oraz uwzględniono w opracowaniu próbki zebrane przez H. H i 11 e r- m a n n a z głębokich wierceń w Turaszówce,
d) a n t y k l i n a C z a r n o r z e k :
opracowano 148 próbek z wierceń w rejonie Strachociny i 46 próbek z profilu Czarnego Potoka w Czarnorzekach, na N od Krosna.
Śledząc rozmieszczenie m ikrofauny w poszczególnych profilach łup
ków czarnorzeckich centralnej depresji karpackiej ustaliłem dwa charak
terystyczne zespoły otwornic, a ich ważniejsze występowania podaje ta
bela 2.
ZESPOŁY MIKROFAUNISTYCZNE ORAZ ICH ZW IĄZEK Z FA C JĄ
Seria łupków czarnorzeckich (tabela 2) centralnej depresji karpackiej da się podzielić na część dolną i górną przy zastosowaniu k ryterium za- piaszczenia. Dolna część złożona jest z czarnych, niekiedy piaszczystych łupków, przedzielanych dość często wkładkam i piaskowców’ płytow ych szarych lub szaroniebieskawych, przeważnie drobno- i średnioziarnistych o spoiwie ilastym.
Na część górną składają się przede wszystkim czarne i ciemnoszare łupki oraz nieliczne cienkie w arstew ki piaskowców ty p u hieroglifowych.
W przystropowej p artii spotyka się, jak to ma miejsce w rejonie S tra
chociny ( D e p o w s k i 1957), Biecza (K. G u z i k i W. P o ż a r y s k i 1949) oraz Załęża (obserwacje własne), cienkie w arstew ki łupków czer
wonych, zielonych i szarych, co potwierdza powolne przejście ciemnej facji łupków czarnorzeckich w pstrą serię paleogeńską.
Przedstawiony podział łupków czarnorzeckich na część dolną i górną m a swoje odbicie w zróżnicowaniu m ikrofauny i daje podstawy do w y
dzielenia dwóch charakterystycznych zespołów otwornicowych.
1. Z e s p ó ł z Dendrophrya excelsa i Rhabdammina abyssorum. Ze
spól ten w ystępuje w dolnej części łupków czarnorzeckich. Odznacza się przeważnie nieliczną fauną należącą głównie do rodzajów Trochammi- noides, Saccammina, Ammodiscus, Cystammina, Dendrophrya i Rhab
dammina. Te ostatnie dwa rodzaje w powyższym zespole dominują. Spo
radycznie spotyka się tu również form y o w apiennych skorupkach z ro
dziny Rolaliidae.
2. Z e s p ó ł z Hyperammina grzybowskii, Hormosina ovulum, Glo- mospira grzybowskii, Ammodiscus div. sp. i Rzehakina div. sp. Powyższy zespół charakterystyczny jest dla górnej części łupków czarnorzeckich.
F auna tego zespołu jest bardzo liczna, szczególnie w przystropowej partii łupków. Oprócz charakterystycznych dominujących form liczne są rów-
R udawka i Tarnawka
Rym anowska Z b o is k a
Koby t a n y
z t ~ : : -l ■'...
HIUJIJJ:
;o‘.'.ĆT* c*. •
■ •© • C*/ o
\
Biało b r z e g i Jaszczew
wy Z'//-'/
. - o”. °.\*o
R o z to k i
\
"V -r-
- 90 m - 70
■ 50 -30
v o v :* :°
. - V o •. o/
- 10 - 0
C z a r n y P o t o k / C z a r n o r z e c k i / S tra c h o c im
A
l: D
E 6
. . . .
i -.- f_- •
s-*
yfi/Z'/'//', 100
~ e*
80 60 - 40 - 2 0 0
Fig. 1. K o r e l a c j a ł u p k ó w c z a r n o r z e c k i c h w s c h o d n i e j części j e d n o s t k i ś l ą s k i e j z p o m o c ą z e s p o ł ó w m i k r o f a u n y ; A — p s t r y p a l e o g e n ; B — w y ż e j : l u p k i c z e r w o n e , n i ż e j : l u p k i s z a r o z i e l o n e ; C — l u p k i c z a r n e ; D — p i a s k o w c e c i e n k o l a w i c o w e . d r o b n o z i a r n i s t e ; E - p i a s k o w c e c z a r n o r z e c k i e ; F — g r a n i c a ł u p k ó w c z a r n o r z e c k i c h ; G —■ g r a n i c e z e s p o ł ó w f a u n i s t y c z n y c h ; i — z e s p ó ł f a u n y z Dendrophrya e.ccelsa i Rhabdam- mina abyssorum; 2 — z e s p ó ł f a u n y 7. Hypera mmin a Qrzybowskii, Hormosina ovu-
lum, Glomospirc grzybowskii, Ammodiscus d iv . sp. i Rzehakina d iv . sp.
Fig. 1. M i c r o f a u n a l c o r r e l a t i o n o f t h e C z a r n o r z e k i s h a l e s i n t h e e a s t e r n p a r t o f t h e S i l e s i a n U n i t ( C a r p a t h i a n s ) ; A — v a r i e g a t e d p a l e o g e n e s e r i e s ; B — a b o v e : r e d s h a les. b e l o w ; g r e y - g r e e n s h a l e s ; C - - b l a c k s h a l e s ; D — f i n e - g r a i n e d , t h i n b e d d e d s a n d s t o n e s ; E — C z a r n o r z e k i s a n d s t o n e s ; F — b o u n d a r i e s o f t h e C z a r n o r z e k i s h a l e s ; G — b o u n d a r i e s o f m i c r o f a u n a l z o n e s ; 1 — p o o r m i c r o f a u n a l a s s e m b l a g e ; p r e v a i l i n g Rhabdamrnina a n d Dendrophrya, 2 — R i c h m i c r o f a u n a l a s s e m b l a g e ; c h a r a c t e r i s t i c : Hyperammina grzybowskii, Hormosina ovulum, Glomospira grzyboxvskii, A m m o
discus d iv . sp. a n d Rzehakina d iv . sp.
nież okazy z rodzajów Trochamminoides, Dendrophrya, Plectina, Rhab- dammina, Saccammina, Cystammina i Spiroplectammina. Fauny o w a
piennych skorupkach w zespole tym nie obserwowano.
W ydaje się, że skład i zróżnicowanie zespołów m ikrofauny stoi w zwią
zku z wykształceniem litologiczno-facjalnym opisywanej serii.
Facje i fauny łupków czarnorzeckich w różnych rejonach centralnej depresji karpackiej przedstaw iają się następująco:
a) A n t y k l i n a I w o n i c z a Z d r o j u . Średnia miąższość łupków czarnorzeckich na obszarze Rudawki i T arnaw ki Rymanowskiej mieści się w granicach 45 m, w rejonie Zboisk zaś wynosi około 60 m. Na dolną część tej serii w Zboiskach przypada około 25 m, w Rudawce zaś i T ar- nawce przeciętnie 16 m. Ta część łupków czarnorzeckich zarówno W R u
dawce, jak i Zboiskach zbudowana jest z łupków piaszczystych praw ie czarnych, przeławiconych licznymi wkładkam i piaskowców płytowych szarych lub niebieskawych, drobno i średnioziarnistych, przeważnie bez- wapnistych. Fauna (zespół 1) jest tu przeważnie uboga i skarlała. Jedynie rodzaje Dendrophrya i Rhabdammina są licznie reprezentowane.
Górna część łupków czarnorzeckich w rejonie Rudawki, Tarnaw ki oraz Zboisk złożona jest przede wszystkim z łupków czarnych, nieco m i
kowych, miejscami lekko piaszczystych, przechodzących ku górze w łupki szare, ciemnoszare i zielonoszare. Wkładki piaskowca w tej części łupków w ystępują rzadko, częściej spotyka się łupek lam inowany w arstew kam i piaskowca szarego, typu „mułowcowego . W tych utw orach w ystępuje m ikrofauna zespołu 2. Fauna z łupków szarych i szarozielonych jest licz
niejsza i dorodniejsza niż z łupków ciemnych.
b) A n t y k l i n a B o b r k i . Seria łupków czarnorzeckich na obsza
rze tej antykliny jest podobnie rozwinięta jak na omówionym fałdzie Iwonicza Zdroju. Średnia miąższość mieści się w granicach od 40—60 m, a w Rożnowicach wynosi około 90 m. Występowanie faun otwornicowych jest podobne do tegoż z antykliny Iwonicza Zdroju; jedynie w rejonie Kobylan i Załęża zespoły fauny są ubogo reprezentowane, co związane jest zapewne z większym zapiaszczeniem łupków tak części górnej, jak i dolnej w tych rejonach. W Załężu i Rożnowicach zaobserwowano cien
kie w kładki czerwonych łupków w przystropowej partii łupków czarno
rzeckich. Zebrana fauna (zespół 2) z tych w kładek była bardzo liczna, zło
żona przeważnie z rodzajów: Hyperammina, Hormosina, Glomospira i Trochamminoides, podobnie jak to się obserwuje w łupkach szarych i szarozielonych.
c) A n t y k l i n a P o t o k a . Na obszarze antykliny Potoka seria łup
ków czarnorzeckich jest dobrze rozwinięta. Pod względem litologiczno- -facjalnym są one podobnie wykształcone jak na antyklinie Iwonicza Z droju i Bobrki. W części dolnej łupków czarnorzeckich obserwujem y tu dość liczną faunę należącą do zespołu 1. W zespole tym fauna jest licz
niejsza niż w zespole 1 na obszarze antykliny Iwonicza Zdroju i Bobrki.
W górnej partii łupków czarnorzeckich, które w w ym ienionych rejo
nach są dobrze rozwinięte i posiadają niski procent zapiaszczenia, fauna jest bogata i typow a dla zespołu 2. Licznie jest tu reprezentow any rodzaj Trochamminoides, przeważnie przez gatunki — Trochamminoides irregu- laris i Trochamminoides deformis, szczególnie w najwyższej części łup
ków czarnorzeckich na przejściu do pstrego paleogenu.
— 336 —
T a b e l a 1 O tw ornice z łupków czarnorzeckich w schodniej części jednostki śląskiej F oram inifera in the C zam orzeki-shales of the eastern p a rt of the Silesian U nit
(C arpathians)
Lp. Gatunki otwornic
Foram inifera
Łupki czarnorzeckie Czarnorzeki-shales Paleocen — Paleocene Część dolna
Lower part
Część górna U pper p art
1 R habdam m ina abyssorum, M. S a r s C — A F — C
2 Rhabdam m ina linearis B r a d y R — F F — F
3 Saccammina placenta ( G r z y b o w s k i ) R — F R — C
4 Bathysiphon sp. R — R R — R
5 H yperam m ina excelsa D y l ą ż a n k a R — R R — R
6 H yperam m ina dilatata R z e h a k R — R R — F
7 H yperam m ina grzybow skii D y l ą ż a n k a R — R R — C
8 H yperam m ina sp. R — R R — R
g Dendrophrya excelsa G r z y b o w s k i C — A R — C
10 D endrophrya latissima G r z y b o w s k i R — C R — C
i i Reophax d u p lex G r z y b o w s k i R — F R — F
12 R eophax pilulifera B r a d y R — R R — F
13 R eophax nodulosa B r a d y R — R R — R
14 Hormosina o v u lu m ( G r z y b o w s k i ) R — R R — A
15 N odellum velascoense ( C u s h m a n ) R — R R — C
16 A m m odiscus angygyrus R e u s s R — R R — A
17 Am m odiscus polygyrus R e u s s R — R R — A
18 A m m odiscus tenuissim us G r z y b o w s k i R — F R — F
19 Am m odiscus incertus d ’ O r b i g n y R — R R — C
20 Am m odiscus sp. aff. polygyrus R e u s s R — R R — F 21 Glomospira charoides ( J o n e s et P a r k e r ) R — R R — R 22 Glomospira gordialis ( J o n e s et P a r k e r ) R — R R — C 23 Glomospira irregularis ( G r z y b o w s k i ) R — F F — F
24 Glomospira grzybow skii n. sp. — R — A
25 Trochamm inoides irregularis W h i t e R — R R — C
26 Trochamminoides contortus ( G r z y b o w s k i ) R — R R — C
27 Trochamminoides coronatus (B r a d y) R — R R — F
28 Trochamminoides deformis ( G r z y b o w s k i ) R — F R — C 29 Trochamminoides subcoronatus ( R z e h a k ) R — R R — F 30 Trochamminoides aff. lituiform is (B r a d y) R - R R — F 31 Haplophragmoides tenuissim us ( G r z y b o w s k i ) R — R R — R 32 Haplophragmoides walteri ( G r z y b o w s k i ) R — R R — R 33 Lituotuba verm etiform is ( G r z y b o w s k i ) R — R R — F 34 Am m obaculites formosensis L a k a m u r a R — R R — C 35 Thalm annam m ina subturbinata ( G r z y b o w s k i ) R — F R — C 36 Recurvoides w alteri ( G r z y b o w s k i ) R — F R — A
37 Plectina conversa ( G r z y b o w s k i ) R — R R — F
38 Plectina apicularis ( C u s h m a n ) R — R R — F
39 Plectina tenuis ( G r z y b o w s k i ) R — F R — F
40 Gaudryina coniformis G r z y b o w s k i R — R R — F
41 Spiroplectam m ina costidorsata ( G r z y b o w s k i ) R — R R — R 42 Spiroplectam m ina grzybow skii F r i z z e 1 R — R R — R 43 Spiroplectam m ina cf. biformis ( J o n e s et P a r — R — R
k e r )
44 Spiroplectam m ina sp. aff. foliacea ( R z e h a k ) — R — R
45 R zehakina epigona ( R z e h a k ) R — R R — A
46 Rzehakina inclusa ( G r z y b o w s k i ) R — R R — F 47 Rzehakina fissistomata ( G r z y b o w s k i ) R — R R — A 48 Rzehakina sp. aff. fissistomata ( G r z y b o w s k i ) — R— R 49 Rzehakina sim p lex ( G r z y b o w s k i ) R — R R— F
Łupki czarnorzeckie C zarnorzeki-shales
Lp. G atunki otwornic Paleocen - - Paleocene
Foraminifera
Część dolna Część górna Lower part U pper p a rt
5 0 Trochammina globigeriniformis ( J o n e s et P a r k e r )
R — R R — F
5 1 Cystammina, subgaleata Y a s i ć e k R — R R — F
5 2 C ystam m ina pauciloculaia (B r a d y) R — F R — A
5 3 Eponides sp. R — R --
5 4 Verneuilina sp. R — R --
5 5 Zęby ryb R — R R — R
1 1 I
^ S ’?
ikami with grzy- mmo- grzy-
§ « 1
■ u _ ■3 ^ ^ t>
5 5p CS O •- -h
N 3 Js c . . 2 «w ‘
S s f f&
« i i i g *K rt ęi s
>1“ i. O 2 b Zespoły m ikrolaunistyczne «w Cd u p 2?rt S3 co (U
3 P, 8 ,0 ,<*
F oram iniferal assemblages
Zespół,nielicznej jącymi:(Poor mi blagę with prevail nai Dendrophry Zespół licznej fa;1 (Rich microfaunal foraminifers). Hy bowskii, Hormosin discus sp. div., bowskii i Rzehak
0 b.i a ś n i e ni a ( E x p l a n a t i o n ) :
R — o k a z y r z a d k i e (r a r e s p e c i m e n s ) F — o k a z y n i e l i c z n e ( f r e q u e n t s p e c i m e n s ) C — o k a z y l i c z n e ( c o m m o n s p e c i m e n s )
A — o k a z y b a r d z o l i c z n e ( a b u n d a n t s p e c i m e n s )
d) A n t y k l i n a C z a r n o r z e k . Największą faktyczną miąższość łupków czarnorzeckich obserwujemy na obszarze fałdu Czarnorzek, gdzie w profilu Czarnego Poloka w Czarnorzekach dochodzi ona do 160 m.
W kierunku SE miąższość ich nieco maleje, tak że w rejonie Stracho- ciny wynosi około 90 m. Na tym fałdzie daje się również obserwować dwudzielność łupków czarnorzeckich, w przystropowej partii znajdują się cienkie wkładki łupków czerwonych w rejonie Turzego Pola i Stracho- ciny.
Ogólnie fauna z profilu Czarnego Potoka jest znacznie bogatsza tak pod względem ilościowym, jak i jakościowym aniżeli w tej samej serii z rejonu Strachociny. Bogatą faunę otwornicową zawierają łupki szare 1 szarozielone.
Na podstawie przeprowadzonej wyżej charakterystyki łupków czar
norzeckich'pod względem litologicznym i faunistycznym w różnych rejo-
22 I ' o c z m k F T G-
— 338 —
nach centralnej depresji karpackiej nasuwają się następujące spostrze
żenia:
a) łupki czerwone, zielone i szarozielone zawierają bardzo liczną faunę tak pod względem ilościowym, jak i jakościowym;
b) łupki czarne zawierają faunę dość liczną, lecz mało zróżnicowaną pod względem rodzajowo-gatunkowym. Najczęściej spotykane otwornice w tych łupkach należą w większości do rodzajów: Dendrophrya, Rhabdammina, Recurvoides, Trochamminoides i Cystammina. Pozo
stałe rodzaje wymienione na tabeli 1 są reprezentowane nielicznie.
W ynika z tego, że facje ilaste jaśniejszych kolorów posiadają liczniej
szą faunę od facji koloru ciemnego (czarnego);
c) piaskowce oraz łupki silnie zapiaszczone zawierają ubogą i przeważnie skarlałą faunę reprezentow aną głównie przez rodzaje Dendrophrya i Rha'bd.ammina. Zatem zróżnicowanie facjalne ma decydujący wpływ na rozwój fauny.
UWAGI STRATYGRAFICZNE
W ystępująca m ikrofauna w łupkach czarnorzeckich złożona jest z olwornic aglulynujących, które są z reguły formami długowiecznymi 0 małym znaczeniu stratygraficznym. Niemniej jednak wśród tej fauny w ystępują nieliczne formy przewodnie, o ustalonej pozycji stratygraficz
nej. Do nich należą: Trochamminoides irregularis W h i t e, Spiroplectam- mina cf. biformis ( J o n e s et P a r k e r ) , Nodellum velascoense (C u s h- m a n), Rzehakina epigona (R z e h a k). T. irregularis W h i t e w ystę
puje od wyższego m astrychtu do paleocenu włącznie (W h i t e 1928 i 1929).
Spiroplectammina cf. biformis ( J o n e s et P a r k e r ) uważa C z e r n i - k o w s k i (1950) za przewodnią dla paleocenu. Forma ta posiada bardzo ograniczony zasięg czasowy i spotykana jest głównie w dolnej części pstrego paleogenu ( J u r k i e w i c z 1958 i 1959) oraz sporadycznie w łup
kach czarnorzeckich.
Nodellum velascoense (C u s h m a n) występuje od kam panu wyższego do paleocenu włącznie ( G l a e s s n e r 1937, N o t h R. 1951, W h i t e 1928 1 1929).
Występowanie Rzehakina epigona podawane jest w literaturze od kam panu do paleocenu ( G r z y b o w s k i 1901, N o t h 1951, W h i t e 1928 i 1929).
Wymienione formy w ystępują w całej miąższości łupków czarnorzec
kich. Form przewodnich dla kredy w skałach tych nie spotyka się, a ogól
ny zespół faunistyczny zbliżony jest więcej do zespołów otwornic w ystę
pujących w dolnej części pstrego paleogenu niż do zespołów w ystępu
jących w osadach kredowych. Łupki czarnorzeckie posiadają zespół fauny pośredni pomiędzy zespołami górnokredowymi a dolnoeoceńskimi. Za
tem należy je w całości zaliczyć do paleocenu. Wniosek ten potwierdza również fauna mięczaków oznaczona przez W. R o g a l ę (in S o k o ł o w s k i 1935) z okolic Rożnowa nad Dunajcem z łupków czarnorzeckich, a reprezentująca według wymienionego autora dan lub paleocen.
O p i s n i e k t ó r y c h o t w o r n i c
R odzaj: Glomospira R z e h a k 1888
Glomospira grzybowskii n. sp.
Tabl. X X X V III. fig. 7, 10 i 11
Hololyp: okaz przedstawiony na tabl. XXXVIII, fig. 10 P aratypy: okazV na tabl. XXXVIII, fig. 7, 11
Pochodzenie holotypu i paratypów: łupki czarnorzeckie (jednostka śląska), otwory wiertnicze Osobnica, Roztoki, Jaszczew.
M a t e r i a ł : ponad 100 okazów W y m i a r y : długość 0,6—1,2 mm
szerokość: 0,38—0,78 mm
O p i s : Skorupka eliptyczna, ścianki lekko połyskujące, zbudowane z drobnego piasku scementowanego spoiwem krzem ionkowo-że- lazistym, barw y czerwonobrunatnej. Skorupka składa się z rurki zwiniętej w dwóch płaszczyznach do siebie prostopadłych. Po
czątkowe 3—4 skręty pierwszej płaszczyźnie i dalsze 1—3 skrętów w drugiej płaszczyźnie. Zmienność osobnicza polega na różnej ilości skrętów zwiniętych w drugiej płaszczyźnie (u pa
ratypów przedstawionych na tabl. XXXVIII, fig. 7, 11 jest tych skrętów 1—2,5) oraz na różnicy wielkości okazów.
Glomospira grzybowskii n. sp. jest podobna do Ammodidcus gorayskii G r z y b o w s k i , która różni się mniejszą liczbą skrę
tów (około 1 skręt) w pierwszej płaszczyźnie zwinięcia.
Różnica w stosunku do Glomospira gordialis diffundens C u s h m a n et R e n z polega na tym, że okazy Glomospira grzybowskii są większych wymiarów i m ają bardziej regularnie płasko zwinięte skręty w drugiej płaszczyźnie.
W y s t ę p o w a n i e : GL grzybowskii w ystępuje w dolnej części pstrego paleogenu oraz w łupkach czarnorzeckich. Paleocen.
R odzaj: Trockamminoides — C u s h m a n 1910
Trochamminoides aff. lituiformis (B r a d y)
Tabl. XXXVIII, fig. 26a i b
1884 Trochammina lituiformis — B r a d y : Rep. Voy. Challenger, Zoology vol. 9, p. 342 PL XL, fig. 4—7
Skorupka złożona z nieregularnie segmentowanej rurki, płasko zwi
niętej w początkowej części, rozwiniętej w końcowej części. Poszczególne segm enty są silnie nadęte i oddzielone dość głębokimi przewężeniami, robiąc wrażenie kcmorowej budowy skorupki. Część spiralna złożona jest przeważnie z 2—2,5 zwojów, część zaś wyprostowana składa się 3—4 róż
nej długości segmentów. Długości części wyprostowanej nie można okre
ślić, gdyż nie znaleziono ani jednego okazu, który by posiadał skorupkę zachowaną w całości.
M ateriał budujący ścianki skorupki jest średniej grubości, dość dobrze wysortowany. Wielkość skorupek (części spiralnej) mieści się w granicach 1,8—2,4 mm.
Nasze okazy różnią się od typowej Trochammina lituiformis B r a d y tym, że posiadają większą część spiralną. Ogólnie 18 okazów tej formy
2 2*
— 340 -
znaleziono w próbkach, pochodzących z łupków czarnorzeckich i pstrego paleogenu z wierceń w Osobnicy, Rudawce Rymanowskiej, Jaszczwi, Roztokach i Turaszówce.
R odzaj: Rzehakina C u s h m a n 1927
Rzehakina alf.- fissistomata ( G r z y b o w s k i )
Tabl. XXXVIII, fig. 34a, b i c.
1901 Spircplectammina fissistomata J. G r z y b o w s k i Rozpr. Akad. Um., K raków 41, p. 261. Tabl. VII, fig. 22—24.
Skorupka silnie spłaszczona składająca się z trzech dobrze widocznych skrętów. Skorupka krzemionkowa słabo połyskująca. Komory ostatniego zwoju są szerokie, lekko na obwodzie przypłaszczone, ze słabo zaznacza
jącą się listewką. Ujście okrąglawe nieco wydłużające się, położone na końcu k o m o r y najmłodszej.' Wielkość 0,7—0,9 mm. Forma ta różni się od Rzehakina fissistomata G r z y b , kształtem. Oś poprzeczna nie przebiega prostopadle do osi podłużnej, lecz skośnie do niej pod kątem około 50°.
Poza tym posiada komory ostatniego zwoju więcej okrągłe aniżeli Rzeha
kina fissistomata, mająca komory ostatniego zwoju szersze i więcej spła
szczone.
W y s t ę p o w a n i e : 21 okazów tej formy znaleziono w łupkach czarnorzeckich wschodniej części jednostki śląskiej, a to: w profilu Czarnego Potoka oraz w wierceniu w Jaszcz wi. Roztokach i Osobnicy.
PPPN Zakład Geol. W iertniczy Jasło
28. V .1.959 r.
WYKAZ LITERATURY REFERENCES
1. B r a d y H. B. (1884), Report on the Foram inifera collected by H.M.S. C hallen- ger during the years 1873—1876, London.
2. C u s h m a n J. A. an d R e n z H. H. (1946). The foram iniferal fauna of the Lizard Springs Form ation of T rinidad Britisch West Indies. Cush. Lab. Foram.
Ren. Spec. Publ. No 18 Sharon, M assachusetts USA.
3. C z e r n i k o w s k i J . (1950), O twornice tzw. pstrego eocenu i jego paleogeogra- fia na obszarze między Sanokiem a Gorlicami. Nafta, n r 5, Kraków.
4. D e p o w s k i St. (1956), Fałd Zmiennicy — Turzego Pola. W ydawnictwa Geolo
giczne Inst. Geól. Biul. 110, W arszawa.
5. G l a e s s n e r M. (1937), Die Foram iniferen der altesten T ertiarschichten des Nordw estkaukasus. Probl. Pal. 2—3, Moskwa.
6. G r z y b o w s k i J. (1901), Otwornice w arstw inoceramowych okolicy Gorlic, Rozpr. Akad. Um., K raków 41.
7. G u z i k K. i P o ż a r y s k i W. (1949), „Fałd Biecza’’ (K arpaty środkowe).
Biul. Państw. Inst. Geol., 53, W arszawa.
8. - J u r k i e w i c z H. (1958), Zespoły m ikrofauny ze skał fliszowych fałdu Bobrki (K arpaty Krośnieńskie). Zeszyty Naukowe A.G.H. n r 15, Geologia z. 2, Kraków,
9. J u r k i e w i c z H. (1959), Poziomy otwornicowe paleogenu wschodniej części jednostki śląskiej, Roczn. Pol. Tow. Geol., t. 29, z. 3, Kraków.
10. N o t h R. (1951), Foram iniiera aus U nter- und O berkreide des O sterreichischen A nteils an Flysch, H elveticum und V orlandvorkomm en. Jb. Geol. Bundesan- stalt, Sonderband 3, Wien.
11. S o k o ł o w s k i S. (1935), Geologia doliny D unajca między Tropiern a K u ro wem. Kosmos, 60, Ser. A.
12. W h i t e M. (1928. 1929), Some Index Foram inifera of the Tampico Em baym ent of Mexico (I, JI, III). Journ. Pal. 2 (3,4) et 3 (1).
SUMMARY
The Czarnorzeki shales (Upper Istebna shales) are cropping out in a num ber of anticlines in the Central Depression of the Flysch Carpa
thians i. e. in the eastern p art of the Silesian nappe. The lithological de
velopment of the Czarnorzeki shales is fairly constant throughout the whole region. Their lower p art display a higher proportion of m edium- and thin bedded sandstones, m edium- and fine-grained, w ith clayey ce
m ent and grey and blue-grey colour, intercalating w ith black shales and sandy shales. Instead, their upper part is composed of black and bluish- -black shales, w ith rare thin bedded and fine-grained sandstones, similar to the overlying sandstones of the Hieroglyphic beds. Thin intercalations of red, green, and grey shales are sometimes found in the upperm ost part of the described member, m arking thus the gradual passage of the dark Czarnorzeki shales into the variegated shales of Paleogene age. The described division of the Czarnorzeki shales into two sub-members with some differences in lithology is clearly m arked also by the presense of two different and characteristic microfaunal assemblages (see Table 1).
1. The a s s e m b l a g e w ith Dendrophrya excelsa and Rhabdammina abyssorum. This assemblage occurs in the lower part of the Czarnorzeki shales. It is characterized by a poor microfauna and the presence of the genera Trochamminoides, Saccamina, Eggerella, Plectina, Ammodiscus, Cystammina, Dendrophrya and Rhabdammina. The last two genera are predom inating in the assemblage. Calcareous Foram inifera belonging to the family Rotaliidae are occasionally found.
2. The a s s e m b l a g e w ith Hyperammina grzybowskii, Hormosina ovulum, Glomospira grzybowskii, Ammodiscus div. sp. and Rzehakina div. sp. This assemblage is characteristic for the upper part of the Czar
norzeki shales. The m icrofauna is rich, especially in the upperm ost part of the member. Besides the forms predom inating in the lower assemblage the genera Trochamminoides, Dendrophrya, Plectina, Rhabdammina, Sac
camina, Cystammina and Spiroplectammina are represented by a large num ber of individuals.
The interrelation of the occurrence of lithological features and micro
faunal assemblages in the Czarnorzeki shales (Fig. 1) suggests, that the distribution and composition of the latter is to a large extent controlled by the facial development and lithology of the described series. The light coloured shales contain a more numerous and diver
sified microfauna than the black ones. Only a poor and dwarfed mi
— 342 —
crofauna is present in the sandstones. It is concluded therefore, th a t the immediate sedim entary environm ent influences decisively the develop
m ent of microfauna.
Cretaceous Foram inifera were not found in the Czarnorzeki shales, and the assemblages are more akin to those occurring in the lower part of the variegated shales of Paleogene age than to the Cretaceous ones.
The microfaunal assemblages of the Czarnorzeki shales have an in te r
mediate position between the Cretaceous and the Lower Eocene ones.
Therefore, the Paleocene age is assigned to the whole member. This is conformable w ith the determ ination of age of the Czarnorzeki shales by W. R o g a l a (in S o k o ł o w s k i 1935) on account of a fauna of Molluscs found near Rożnów in the Dunajec River Valley.
D e s c r i p t i o n o f a n e w s p e c i e s o f F o r a m i n i f e r a f r o m t h e C a r p a t h i a n F l y s c h
Family: Ammodiscidae
Genus: Glomospira R z e h a k 188S
Glomospira grzybowskii n. sp.
P late XXXVIII. Fig. 7, 10 i 11
Holotype: the specimen presented on Plate XXXVIII, Fig. 10.
Paratypes: the specimens presented on Plate XXXVIII, Fig. 7, and Fig. 11
Provenance of holotypes and paratypes: Czarnorzeki shales (Silesian series); bore-holes at Osobnica, Roztoki and Jaszczew Material: more th an 100 specimens.
Dimensions: length: 0,6 —1,2 mm breadth 0,38—0,78 mm
Description: test eliptical, walls slightly glossy, composed of fine sand grains bound w ith a siliceous and ferrugineous cement w ith a red-brow n colour. The test consists of a tube whorled in two m utually perpendicular planes. The first 3—4 whorls are in one plane, the next 1—3 whorls in the second one. Individual variations consist in differences of the num ber of whorls in the second plane (in the paratypes presented on Plate XXXVIII, Fig. 7 and Fig. 11 there are 1—2,5 whorls) and in differences in size.
Glomospira grzybowskii n.sp. is similar to Ammodiscus gorayskii G r z y b o w s k i , b ut the latter has only about 1 w horl in the first plane.
Glomospira grzybowskii n. sp. in also similar to Glomospira gordialis dif fundsns C u s h m a n and R e n z, but it is larger, and the whorls of
the second plane are more regular and flat.
Occurence: Paleocene
State Oil Prospecting S u rvey
Geological and Drilling Department, Jasło
OBJAŚNIENIA DO TABLICY XXXVIII EXPLANATION OF PLATE XXXVIII 1. Dendrophrya excelsa G r z y b o w s k i X 22
2. Dendrophrya latissima G r z y b o w s k i X2 0 3—4. Am m odiscus polygyrus R e u s s X 20 5. ? Glomospira sp. X 20
6. Amrmodiscus tenuissimus G r z y b o w s k i X1 7 7. 10, 11 Glomospira grzybowskii n . sp. X 23 S. Am m odiscus angygyrus R e u s s X 24
9. Am m odiscus sp. aff. polygyrus R e u s s X 22 12—14. H yperam mina grzybowskii D y l ą ż a n k a X 31 15—17. Nodellum velascoense ( C u s h m a n ) X 25 18—19. Glomospira gordialis J o n e s et P a r k e r X 22
£0—22. Trochamminoides irregularis W h i t e X 18 23. Trochamminoides elegans R z e h a k X3 0 24. Trochamminoides coronatus ( B r a d y ) X 23 25. Bathysiphon sp. X 10
26. Trochamminoides sp. aff. lituiform is ( B r a d y ) X 28 27—28. Plectina cf. apicularis ( C u s h m a n ) X 35
29. Plectina. conversa ( G r z y b o w s k i ) X 30 30. H yperam m ina excelsa D y l ą ż a n k a X 32
31. Trochamm ina globigeriniformis J o n e s et P a r k e r X2 6 32. Rzehakina epigona ( R z e h a k ) X 36
33. Cystam m ina subgaleata V a ś i ć e k X2 2
34. Rzehakina sp. aff. fissistomaia ( G r z y b o w s k i ) X 32 35. SpiroplecLammina costidorsata ( G r z y b o w s k i ) X 38 36. Rzehakina sim plex ( G r z y b o w s k i ) X 40
37—38. Rzehakina fissistomata ( G r z y b o w s k i ) X 32 39. Am m obaculites formosensis L a k a m u r a X 32 40. Spiroplectammina sp. aff. foliacea R z e h a k X4 8
R ocznik Pol. Tow. Geol., t. X X X . z. 3 Tabl, X X X V I I I
H. Jurkiewicz
