Uwagi o stratygrafii i liasu i dolnego doggeru na niżu niemiecko-polskim

Ryszard DADLEZ

Uwagi o stratygrafii liasu i dolnego doggeru na niżu niemiecko-polskim

WSTĘP

Nowe dane o liasie, uzyskane w ostatnich latach 'Ż wierceń na Po- morzu Zachodnim pozwalają na podjęcie pewnych rozważań stratygraficz- nych. ObszaTszczecińsko-kołob:r.z:eski, na którym te wiercEmia wykonano,

leży pomiędzy trrema regionami o odmien:n:ym wykształceniu jury dol- nej. Na południowym wschodzie jest to obszar środkowej Polski z po-

tężną serią liasu prawie wyłącznie kontynentalną. Od zachodu i południo­

wego zachodu rozpościera się basen sedymentacyjny Niemiec północ- '

nych, w części zachodniej morski, a bliżej n;a,s, w części wschodniej ma-

jący charakter przejściowy, na prremian morski iestuariowy. Ku północy wre~ie, w odległości zaledwie paruset kilometrów 'znany jest lias na Borrnholmie i w Skanii; wykształcenie j ego jest również mieszane, lecz jest on częściowo zredukoWany w pobliżu krawędzi ówc2JeStlego lądu.

Można się więc spodziewać, że w regionie pomorskim nakładają się

na siebie wpływy wymienionych obszarowo Tak też jest w rzeczywistości.

Występuje tutaj gruba seria os'aq,ów przeważnie lądowych,zawierających

jednak 00 najniniej trzy wldadki IIlDl'iskie, które dadzą się częściowo

z przybliżeIlliem powiązać z terenami zachodnimi. Z drugiej strony mające dużą miąższość osady limniczne o pełnym wyksZJtałceniu bez znamion znaczniejszydh przerw w sedymentacji' powstały zapewne w pobliżu osi zbiornika - można j e więc paralelizować z seriami limnicznymi liasu z terenów Polski środkowej.

Niestety wiek tylko. jednej 'z uprzednio wspomnianych wkładek

morskich j,est niezbicie udowodniony. Znamy rbwnież wiek w,arstw dog- geru przykrywających serie limniczne. Natomiast co do, położenia str,a- tygrafwznego warstw podścielających dolną jurę ora'z poszczególnych -ogniw liasu musimy sięgnąć do korelacji litologicznych, facj.alnych i pa- leogeograficznych. Może się to ^wydawać zbyt pochopne ze względu na

możliwość uzupełnienia ma;teriału faktycznego w toku dalszych badań.

Możliwości takie, przynajmniej na terenie Polski, wydają się jednak skromne. Na wschód i południowy wschód od rozpatrywanego obszaru lias co prawda również występuje płytkO' i }est łatwo dostępny - n a tych '

Kwartalnik Geologiczny - 9

364 Ryszard Dadlez

jednak terenach wygasają wpływy transgresji idących z zachodu. Na :po-

łudnie zaś, gdzie pod tym względem były może nawet ko.rzystniejsże

warunki ~ lias jest ukryty pod młodszym mezowikiem i osiągalny tylko

za pomocą głębszyoh wierceń. .

Z tych względów autor zdecydował się ha próbę powiązania liasu niemieckiego i polskiegO' na podsta,wie dO'tychozas uzyskanego materiału

. faktycznego. Przedstawiony poniżej rys paleogeograficzny o.raz wnioski stratygraficzne traktow,ane są więc jako materiał do dyskusji.

I.

Południowa granica dolnoj urajskiego basenu morskiego północnych

Niemiec jest granicą najlepiej sprecyzowaną (K. HO'ffmann, 1949). Sta-

nowił ją od południowegO' wschodu blok czeski, wkraczający daleko w mo- rze trzema półwyspami: Flechtingu, Harcu i Lasu Turyńskiego. Dalej ku zachodO'wi rozciągał się sfałdO'wany w faJZach hercyńskich masyw Arden- nów i ReńSkich Gór Łupkowych, oddzielony od Harcu cieśniną heską.

Drogą tą basen północnych Niemiec łączył się z krótkimi przerwami w ciągu całego liasu z basenem południowo-niemieckim.

Ku zachodowi poszcrególne piętra liasu wyka'zują znaczną redukcję miąższości i w pewnych Okresach oznaki bliskiego dądu. Był tam więc

o.bszar wyniesiony, związany z wschodnio-,holenderską płytą triasową.

N a północnym zachodzie lias odznacza się największymi miąższościami

i czysto. ilastą facją. Basen północno-niemiecki łączył się tędy z an- gieLskim.

Najnmiej j.asna jest spr-awa północnego i wschodniego. O'graniczenia zbiornika. W południowej Jutlandii i na wyspach duńskich kreda spoczy- wa ·bezpośrednio na kajprze (A. Gregersen. i T. Sorgenfrei, 1951). W pół­

nocnej Jutlandii poniżej kredy spoczywa jura gó:rna, a bezpośrednio pod

nią coraZ młodsze ogniwa stratygraficzne: w wieroeniu Vinding lias ~.

w Gassum lias fi, wreszcie w Haldager - dogger. Cały lias jest tu morski~

wykształcony Wyłącznie w, facjach Uastych. Z drugiej strony, w regionie dO'lnej Łaby 'i w Szl'ez.wik-Holsztynie osady liasu dolnego. i środko.wego.

nie wykazują znamion pobliskiegO' lądu. Można więc przyjąć, że brak ich w południowej Jutlandii

Jest

w głównej mierze rezultatem denudacji w ciągu' doggeru; natomiast w czasie liasu, przynajmniej dolnego i środ­

kowegO', zbiornik mOTSki Niemiec spłycał' się stopniowo w kierunku pół­

nocno-wschodnim. W południowej Szwecji i na Bornholmie tworzyły się już osady mieszane, naprzemian morskie, deltowe i limniczne.

Podobne stopniowe zjawisko spłycania zachodziło prawdO'podobnie w kierunku wschodnim. Zbiornik mO'rski graniczy tu z równie potężnym

zbiornikiem limnicznym o pełnym rozwoju osadów zajmudącym tereny

środko.wej Polski. Na jegO' krańce kilka.krotnie wkraczają od zachodu tr.al1lSgresje. Granica O'bu facji jest chwiejna i w różnych okresach różna.

Niestety z interesującego obszaru zazębiania się facji (wschodnie Niemcy) mamy, jak dotąd, najmniej danych, ,a to z dwóch względów: po piexwsze - j €1St tu w O'góle ma'ło wierceń, które osiągnęły spąg kredy; po drugie - obszar przejściowy leży PO. części w obrębie tzw. "progu Pom- peckiego.". Brak niektórych pięter młodszego mezozoiku na tej struktu- rze zdaje się być, w świetle ostatnich danyc!h, wynikiem sumowania się

Lias i dolny dogger na niżu niemiecko-polskim 365 dwóch czynnik6w (P. Dorn, 1951). Z jednej strony obszar ten leży w za-

sięgu sta'rszych struktur pozytywnych, których istnienie zdają się :po-

twierdzać materiały geofi'zyczne, miał przez czas dłuższy tenden'cje dOI

wynurzeń, co powodowało powstawanie pierwotnych luk w czasie two- rrema się osadów. Z drugiej strony ułegł on wypiętrzeniu przed kredą

i osady jury w wi'elu miejscach zostały zdarte w ()IkreSie denudacji, :po-

przedzającym transgresję albu.

W każdym razie skąpe dane z tego obszaru wskazują w ciągu liasu na większe wpływy morskie niż na PomOll"zu zachocJnim, a zatem nie na istnienie obszaru wypiętrzanego, który byłby ograniczony zarówno od zachodu, jak i od wschodu odrębnymi basenami, lecz na stopniOlwe przej-

ście od wykształcenia morskiego do lądowego w kierunku równoleżniko-'

wym.

*

*

W rozległą depresję, o przedstawionym wyżej zarysie, wkracza w re- tyku od północy i północnego zachodu zalew morski. W Niemczech stwier-

dZlO!łlo dwukrotne, w Skar:tii być może trZytkrotne jego nasilenie (G. T. Troedsson, 1950b), przedzielone regresjami. W czasie tych ostatnich

pojawiają się skały mające habitus skał kajprowych, uwidacznia się więc

swoisty powrót do warunków sedymentacyjnych z okresu kajpru albo też

zachodzi redepozycja materiału kajprowego.

Lias a' rozpoczyna się prawie wszędzie najniższym poziomem z Psilo- f!eras psilonotum, od razu w wy1ks.ztałceniu morskim (K. Hoffmann, 1949);

tylko koło Lubeki, ,a więc

w

pobliżu przejścia do obszaru limnicznego na- potykamy między retykiem a poziomem Caloceras torus ^skały poc'hodze- nia lądowego. W zatoce między Flechtingiem a Harcem seria piaskowco- wo-ilasta, być moż'e częściowOI estuariowa, obejmuje cały dolny lias a, W Skanii wreszcie bezpośrednio na retyku leży częściowo gruboklastycz- na seria Boserupz florą 4, 5 i 7 poziomu Nathorst'a, tzw. florą Helsing- borg (G. T. Troedsson, 1938).

Wąski początkowo hasensedymentacyjny w Niemczech rozszerza się

nieco w.ciągu środkowegol.iasu a. Wpływy lądów maleją, tylko na wscho- dzie niecki, nad Allerempoja,wia się :facja pstra złożona z iłów o czerwo- nawym odcieniu, zbudowanych z materiału niesionego przez rzeki ze wschodu. W Skanii nad cyklem Boserup osadzają się piaskowce i iły

war,stw Palsjo i RamIosa (poziomy 8-11) z ośmioma wkłaakami morski';' mi, m .in. ławicą z Cardinia follini i ławicą z Pullastra. Wszystkie te war- stwy, liczące łącznie z serią Boserup niemal 200 m miąższości (G. T. Ti'Oed- sson, 1938), zaliczane są dOI liasu al i U:! bez możności sprecyzowania gra- nicy między obu piętrami.

Górny lias IX, piętro arietitowe zaznacza się na terenie Niemiec dal- szym rozszel'lZeniem niecki sedymentacyjnej, ale jednocześnie zmianą roz-

kładu facji -pojawia się wyraźnie zarysowana brzeżna facja piaskowco,- wa, a na pogrankzu tej ostatniej z pelagiczną f,acją ilastą ----.:. po raz pierw- szy w liasie facja oolitowo-żelazista.

Na terenie Skanii notujemy w liasie as ruchy obniż.ające, w wyniku których na starsze osady liasu o cha.rakterze deltowym wkracza wyraźna

ingresja morska - powstaje seria Doshult, w doJnej części piaszczysta, w górnei ilasto-marglisto-wapienna i zawierająca faunę kilku poziomów

366 RyszaTd Dadlez

liasu arietitowego m. in. Arietites sauzeanus, formę przewodnią dla naj-

'wyższego poziomu liasu a3~ ,

. Na Bornholmie (R. H6hne, 1933) w ciągu naj niższego liasu powstają

piaski i iły lądowe z florą tylko

w

stropie z w:kładką iłów z Cardinia jollini. Tę ostatnią mo~na paraleliZ'Ować albo z niższym liasem a, w któ- rym zarówno w Niemczech, jak i we Francji i Luksemburgu liczna fauna kardiniowa charakteryzuje hetiang, albo też można ją uważać za odpo- wiednik naj silniej na terenach sąsiednich zaznaczonej transgresji, a więc

transgresji liasu aa.

Lias a na omówionych obszarach osiąga znaczne miąższości w stosun- ku do całej serii liasowej. W naj głębszych partiach niecki północno-nie­

mieckiej liczy on ponad 200 m miąższości; w Skanii nawet z górą 300 m.

Cechą W1SpÓlną wszystkich obszarów, wyrażoną najlepiej w Skanii, jest narastanie wpływów morskich od dołu ku górze liasu a - maksymalne

są one w piętrze arietitowym.

Jak teraz wygląda sytuacja na Pomorzu Zachodnim?

W wierceniu Mechowo (R. Dadlez, 1957a) mamy w spągu do czynie- nia 'z tr:lJema seriami 4-gunowo-morskimi i trzema seriami pstrymi, praw- dopodobnie złożonymi z materiału redeponowanego (rys charakterystycz- ny dla retyku zachodniej Europy oraz notowany w retyku środkowo­

polskim). Tę partię otworu na podstawie analogii litologicmych zaliczono

więc prowizorycznie do retyku.

Ponad tym kompleksem leżą piaskowce, w dużej części grubo2liarniste (seria 1), tylko w stropie drobniejs2le (seria 2) zawierające wkładki pia- skowców dolomitycznych, w jednym ~padku wapnistych. Miąższość

obu tych serii wynosi 280 m. Ku górze przechod'zą one stopniowo w 150-

metrową serię piaskowców na przemian z łupkami ilastymi, ku górze c0-

raz liczniejszymi (seria 3). W łupkach spotyka się trzykrotnie (na głębo­

kości 833 m, 813 m i 794,0-799,6 m) wkładki piaskowców z chlorytem i pseudooolitami. W najwyższej z tych wkładek znaleziono nieoznaczal- nego małża.

Całość serii leżącej na skałach pstrych ma charakter jednegopotęż­

nego cyklu sedymentacji lądowej z zaznaczającymi się w stropie wpły­

wami morskimi. Przypomina to bardzo stosunki w liasie a w Skanii, a czę­

ściowo ti na Bornholmie. Ponieważ łi:as aa w Skanii i częściowo :w Niem- czech jest wyraźnie transgresywny, - a u t o T j e s t s k ł o n n y p r z y-

jąć, że seria 3 liasu jest równowiekowa 'Z liasem as.

Fakt istnienia w niej 'śladów oolitów i krzemianów żelaza, 00 przypomina znowu lias as w Niemczech - zdaje się potwierdzać tę hipotezę 1.

Serie 1 i 2 liasu należałoby wtedy, podobnie jak w Skanii, zaliczyć łącznie do liasu al i ~. Szczegółowa analiza tych serii pozwoliłaby mwena wydzielenie w nich cykli sedymentacyjnych, analogicznych z przyjętymi prze,z G. T. Troedssona (1950b).

* * *

, l Podkreślane przez autorów n1emieck1ch (O. KUhn, 1953) podob1eństwa w l1tologll i roz-

kładz1e facj1 między p1ętram1 Us 1 r przy równoczesnym podob1eństw1e w MiechoWie serll 3 do serU 5 datowanej paleontologlczn1e jako Uas r - jest doda~kowym argumentem przemawiającym

za zal1czen1em BerU 3 do l1asu us' .

Lias i dolny dogger na niżu niemiecko-polskim 367

Lias ~ jest W Niemczech okresem stosunkowo silnych ruchów epeiro- genicznych, powodująCY1:!h kilkakrotne traDlSgresje przedzielone wynu- rzeniami. W pewnych regionach piętro to ma tendencje regresywne w po- równaniu za'równo 'z liasem aS, jak i z liasem I. Swiadczyć o tym może choćbystwierdZJOIle przerywanie połączenia poprzez cieśninę heską z po-

łudniowymi Niemcami (S. Bubnoff, 1935). Miąższości liasu ~ w optymal- nych warunkach nie osiągają połowy tych warlości, co miąższości liasu a - w wielu miejst!ach lias ~ obfituje w luki, obejmują1:!e zWłaszcza po- ziom Oxynoticeras oxynotum, cały górny lias ~, oraz sięgające do dolnego liasu I (K. Hoffmann, 1949).

Regresję przyjmuje się również i na Bornholmie, gdzie do liasu ~ za- liczyl1: R. Hahne (1933) lądowe piaski i iły z florą i węglem. Wreszcie w Skanii między morskim liasem a'l'ietitowym, a morską serią Katslasa przyjmuje się ostatnio istnienie luki sedymentacyjnej, albo też osadów typu lądowego w niepełnym wykształceniu (G. T. Troedsson, 1950a).

S. Bubnoff (1935) podając za Nathorst'em profil liasu skanijskiego wspo- mina o piaskach i iłach z florą leżących w spągu poziomu 15, a więc

w położeniu, odpowiadającym wspomnianej luce.

Na . Pomorzu seria 4 liasu _ . piaskowce drobnoziarniste z wkładkami

ilastymi - ma również charakter lądowy. Ponieważ leży ona poniżej

serii morskiej, w obrębie której z.naleziono faunę liasu y - n i e m a p r z e ;sz k ó d, b Y s e r i ę 4 z a l i c z y ć d o l i a s u ~.

*

*

*

Na temat wieku serii 5 liasu pomorskiego autor wypowiadał się już

poprzednio (R. Dadlez 1956, J957a); podkreślając równocześnie podobień­

stwa paleogeograficzne z Niemcami i Skanią. Podobieństwa te podkreś­

lone są jeszcze przez obecność w okolicac!h Reska i Łobezu bardziej brzeż­

nej facji serii 5 w postaci skał z oolitami żelazistymi. Facja taka jest bardzo charakterystyczna dla piętra 12 w Niemczech i w Skanii.

Fauna' poziomu Acanthopleuroceras maugenesti (ldas Y2>b) znajduje się

w serii 5 w warstwie leżącej około 34 m powyżej spągu serii, a 21 m po,..

niżej jej stropu, określając oczywiście bezspornie wiek tylko i wyłącznie

tej jednej warstwy. Cały okres trwania warunków morrskich, w których wyniku powstała seria 5, był napewno 9-łuższy, ale wiek zarówno jej spą­

gu jak i stropu można na razie próbować określić tylko drogą roo.ważań pośrednich.

Pomocna może tu byK!zad!zi;WilaJjąCla 'zbieżność, jaka zachlodzi po-.

między profilem, cytowanym przez R. Hahne'go (1933) z Ranne Lervare- fabrik na Bornholmie, a profilami pomorskimi (fig. 1). Seria z Ranne liczy 60 m miąższości, seria 5 zaś na Pomorzu 50-55 m.² Formę Acan- thopleuroceras maugenesti znaleziono w Ranne 36 m nad spągiem serii, w Mechowie, jak wspomniano .-:.. 34 m. W obu wypadkach bezpo'rednio w spągu serii morskiej leżą iły z przemazami piaszczystymi, a dopiero ni-

żej piaski z florą (zaliczone na Bornholmie do liasu ~). W obu wypadkach

2 W wyniku bardziej szczegółowych badań, najn1ższe 8 m sertl 5 w wierceniu Mechowo

zostało uznane za. utwory lądowe. Stąd t~ miąt.szOŚć sertl 5 określona we wstępnym komunikacie (R. Dadlez, 1956) na 63 m zmniejszyła się do 55 m ..

368 RyszaTd Dadlez

Mechowo Ranne

(: ~;~~:~

-- ----Amalllleus t;f. ~spmatu8 8ru§. _ _ . tz:·:~

.,tWmif

^{Uniemia f}

--- _{--- -}

-~

----

' . ~

... :: Aegoceras va/dani mougenesti rJ'Oró.

- --

^.

--

---

---~---.

--- --

r r r r r _ _ _

1;*74.4 3iiiE::

Acanthop/eurocsras m(1UllenestirJ'Oró.-~~~

-- ^---- ---

::''f(·:::;t

~

...

~ _.~

~

ź:Mi'J ~

_.

-- - - -- -- = -

_-...

---====

--. ^-

.,t

~ Aegocerastuulori Sow.

1,

~::;:'::\l:::

---~~-

- 9 ^{- f O}

...

• e ••••• -.8

...

~ ^'~1

,Fig. L Korelacja liasu środkowego na Bornholmie i Pomorzu Correlation of Middle Lias, on Bornholm and in Pomerania

1 - pl.ask:owce drobnoziarniste, 2 - iłowce i łupki, 3 - iłowce i łupki. piaszczyste, 4 - mułowce, 5 - piaskowce Uaste, 6 - piaskowce średnioziarniste i gruboziarniste, 7 piaskowce wapniste i dolomityczne, 8 - syderyty, 9 - sferosyderyty, 10 - l1czna tauna 1 - f1ne-grBined sandstones; 2 - claystones and sbales; 3 - claystones and arena- ceous sbales; 4 - mudstones; 5 - argillaceous sandstones; 6 - medium- and coarse- gra1ned sandstones; 7 - l1my and dolom1tic sandstones; 8 - slderites; 9 - sphaero- sider1tes; 10 numeroUB tauna

liczna fauna (nawet muszlowce) skupiona jest w dolnej części sern. W obu wypadkach daje się stwierdzić trzy ogniwa łupkowe w podobnym poło­

żeniu wśród skał bardziej piaszczystych. Wreszcie i tu i tam ^wyraźne sku-

Lias i dolny dogger na niżu niemiecko-Ilolskim 369

pienie wkładek syderytowych związane jest ze spągiem warstwy z Acan- . thopleuroceras.

,T eżeli przytoczona zbieżność nie jest przypadkowa i IlliOOna pokusić się o analogie stratygrafic:me, toz faktu, że yv Ranne, w naj niższych

warstwach serii (właśnie w owych warstwach z liczną fauną) znaleziono Aegoceras tayZori (S o w.) m o ż n a w y s n u ć w n i o s e k, ż e i. n a p o m o r z·e t r a n s g r e s j a d o t a rł a już z p o c z ą t. k i e ni ł i a s ur. Nie tri.eba jednak zapominać, że na obszarze Niemiec i w Szwe- cji najstansze warstwy liasu r należą do poziomu Uptonia jamesoni, a więc dopiero do środkowego liasu 'Y. Brak poziomu Eegoceras taylori

może tam być jednak wtórny 8.

Trudniejsza sprawa jest z ustaleniem wieku górnej granicy serii 5.

W Niemczech zachodnich trwa nadal w ciągu liasu

a

transgresja rozpo-

'częta w liasie r z tym, że zanika· facja oolitowo:..że1azista,a na całym

.obszarze panują słabo piaszczyste iłowce ze sferosyderytami. Podobna facja występuJe również na Pomorzu ponad strefą występowania Acan- thopZeurocerasmaugenesti. M o ż n a w ię c p r 'z y jąć. ż e gór n a

,część serii 5 sięga do .liasu

a,

tym więcej, że z serii tej

w otworze Głowaozewo (Papenhagen) Niemcy cytują formę Amaltheus

sp. (R. Dadlez, 1957b). .

Powstaje teraz pytanie, czy w facji morskiej wykształoony jest na Pomorzu cały lias l>? Za tą hipotezą przemawiałby jedynie fakt znalezienia we wspomnianYm profilu Rfume na Bornlholmie form:y Amaltheus ci. spi-

natus B rug. (zaledwie 20 m ponad poziomem Acanthopleuroceras mau- genestil).

A u t 0'1' j e d na k s k ł o n n y j e s t u waż a ć,. ż e m o r s k a 's e ri a .5 k <> ń c z y s i ę n a d o l n y In l i a s i e

a;

na poparcie tej

hipotezy można przytoczyć następujące fakty:

Począwszy już od liasu

a

^daje się zauważyć powolne wycofywanie

się morza z przedpola płyty skandynawskiej. W Skanii, ponad morską .serią Katslosa (lias 'Y), spoczywają lądowe warstwy poziomu 16 Nathorst'a

z florą NiHsonia fallax (fide S. Bubnoff, 1935). Z głazów narzutowych

·Meklemburgii'i Szlezwik-Holsztynu Frebold (1928) opisuje wyższy lias

a

w facjach litoralnych (osady glaukonitowo-wapniste). Na terenie Niemiec zachodnich stwierdzono w górnym liasie

a

wzrastającą ku wschodowi do-

.tnieszkę materiału piaszczystego. Wrec;;zcie na południe od Berlina, a więC

.na południowym obramowaniu basenu w otworze Grossmaclmow górny lias

a

jest estuariowy (O. Kuhn 1953; H. Kolbel, 1954). Ten ostatni fakt

świadczy o ogólnym zwężeniu basenu w tym czasie. .

Zważywszy te wszystkie fa:krty oraz pamiętając, że na pograniczu dol- nego i górnego liasu

a

^zachodzą w Niem<:zech ostatnie przed liasem C wy-

raźne ruchy epeirogeniczne - m o ż n a p r z y jąć. ż e s e r i a 6 n a P o ID o r z u, typowo lądowa i częściowo gru'boklastyczna, jest właśnie

wyra1zem opisanych tendencji regresywnych i na l e żyj u ż d o g ó r- n e g o l i a s u ~.

* * *

3 K. Hoffman (1949) podaje, że faunę tego poz10mu znalez10no na złożu wtórnym w oolicie

,żelazistym liasu 1'2'

3'70 Ryszard Dadlez

Kolejne piętro jury dolnej w Niemczech, piętro E, jest okresem zu-

pełnego spokoju i przerwy w ruchach epeirogeni'Cznych, okresem znacz- nego rozprzestrzenienia morza i ustalenia się jednolitego, choć niegłęb0-

kiego basenu. Panuje tam wówczas facja bitumicznych łupków posido- niowyoh zawi€ł"ających szczątki roślinne ibardm charakterystyczne ła­

wiczki Pseudomonotis substriata. Autorzy niemieccy przyjmują nawet,

że lias E był okresem . maksymalnego zasięgu morza

w

całej jurze dolnej~

Można więc założYć, że wywarło ono zapewne wpływ na obszar zachod-:

niej Polski.

Otóż na Pomorzu, 'Ponad piaszczystą :serią 6, spoczywa kompleks skał

ilastych złożony z trzech ogniw, związanych między sobą stopniowymi.

przejściami. Iły, mułki i łupki z florą (seria 7a) przechodzą ku górze w łupki 'zę sferosyderytami i mikrofauną (seria 7b), te ostatnie zaś w iły

i piaski zielone z esteriami (seria 8). W utworach ogniwa środkowego­

w wierceniach Bukowo i Sidłowo znaleziono OBtatnio formę Pseudomo-

notis sp. ,

Cały ten kompleks można uważać za efekt transgresji liasu E, nara-

stającej w czasie osadzania serii 7 a, osiągającej maksimum w czasie osa- dzania serii 7b i 'wygasającej w trakde sedymentacjli serii esteriOlWej ..

A w i ę c s e r i e 7 i 8 kor e l u j e m y z l i a s e m E •

...

...

...

Pozostaje do rozpatrzenia kwestia wieku warstw leżących na Pomo- rzu powyżej serii zielonej, a poniżej pałeontologicznie udokumentowanego wezulu dolnego (poziom Strenoceras subfurcatum). Jest to kompleks miąż­

szości około 200 m, na o,gół piaszczsty, ze słabymi śladami rozmyć i kil- koma wkładkami ilastymi (serie 9 i 10). .

Na obszarach bardziej zachodnich koło Kamienia Pomorskiego kom- pleks ten zawiera jeszcze jedną wkładkę, prawdopodobnie pochodzenia morskiego (Seria 9c - R. Dadlez, 1957a). Bardziej n awschód koło Koło­

brzegu wkładki tej nie obserwujemy, cały kompleks jest cieńszy, mieśc~

się w granicach 130 m. .

Autorzy niemieccy (R. Brinkmann, 1924; S. Bubnoff, 1935; O. Kuhnf

1953) przyjmowali dla Pomorza ciągłość sedymentacyjną i estuariowe

wykształcenie dolnego doggeru. Nowe profile pomorskie nie wskazują na istnienie Większych luk w sedymentacji. Pozostaje więc uznać ciągłość­

sedymentacyjną i zaliczyć serię 9 i 10 łącznie do liasu

e,

aalenu i bajosu.

Odrębnym zagadnieniem Jęst próba usta'lenia wieku serii 9c, która, o ile występuje, może być bardzo istotnym reperem stratygraficznym. .

Również i w tym wypadku 'z braku fauny musimy pójść drogą porównań

paleogeograficznych. .

Okres liasu

e

^{odznacza się} w Niemczech również znacznym nasileniem.

ruchów epeirogenicznych, których efektem są liczne luki, rozmycia, waha- nia miąższości. Ogólnie piętro to wykazuje tendencje regresywne. Nastę­

puje dalsze wycofywanie się morza z obszarów północnych - największe miąższości iłów tego piętr,a występują już nie we Fryzjli, jak

to

było pcl"-

przednio, lecz dalej ku południowemu zachodowi. Nowy impuls transgresji

następuje. w doggerze a (dolny aalen), po nim znowu przychodzi regresja

Lias i dolny dogger na nażu niemiecko-polskim

w rejonach. wschodnich, nad Allerem i koło Berlina znany jest limniczny dogger ~ (górnyaalen).

Począwszy od środkowego bajosu (warstwy koronatowe) ro'zpoczyna

się potężna transgresja, która w czasie pozostałego doggeru zagarniała

coraz to nowe obszary na wschodzie i północnym wschodzie. Na Pomo- rze zachodnie dociera ona w wezulu dolnym.

Jak 2J tego wynika se T i ę 9c n a· l e ż a ł o b y p r z y op li. s a Ć

t r a n IS g r e s j i n a j s i l n i e j s 'z e j w i n t e r v a I,e lias

t

ba- j os, c z y l i a a leń s k i ej'. Byłby . to wówczas drobny refleks tej transgresji, w postaci brzeżnej facji basenu, obejmującego Polskę cen-

tralną i naj prawdopodobniej łączącego się z niemieckim poprzez rejon

środkowej Odry.

*

*

*

Z wszystkich przytoczonychwyze] wywodów wynika następujący

schemat stratygrafii niżsrej jury na Pomorzu Zachodnim (od góry do

dołu - porównaj fig. 2).

seria 10 - aalen pro parte

+

bajos

seria 8 seria 7 seria 6 seria 5 seria 4 seria 3 seria 2 seria 1 seria III seria II seria I

- aalen pro parte }- lias C

} - lias E

- lias ~2

- lias 'Y

+

^lias

al

- lias ~

- lias <l3

}"'- lias: ^(ll

+

^(l2

.) - retyk

II.

Z żamieszczonego powyżej schematu stratygraficznego wynikają oczy-

wiście dalsze konsekwencje przy porównywaniu profilów pomorskich lia-

'su z profilami centralnych obszarów Niżu Polskiego. Celem dalszych roz-

ważań będzie właśnie próba takiej korelacji, oparta już wyłącznie na ana- logiach sedymentacyjnych i paleogoograficznych.

4 WpraWdzie na Wolinie z kier w czwartorzędzie znane 'są iły piaszczyste z syderytami i fauną Grammoceras strtatulum (R. Brinkmann, 1924), a więc utwory zaliczone do liasu C, ale transgresje tego piętra miały o wiele mniejszy zasięg; Odpowiednlk1em ich zresztą w proflle.ch pomorskich mogą być niższe wkładki ilaste w Berl1 9.

372 Ryszard Dadlez

Na t~renie Niżu, a ściślej w obrębie antyklinorium kujawsko-pomQr- skiego., na którym lias jest najłatwiej dostępny, 'dysponujemy obecnie kil- kQma grupami 'OtWQrów wiertnicZych. Układają się one w ciąg Q kierun- ku NW-SE, pozwalają<:y konsekwentnie śledzić zmiany zachodzące wobrę­

bie dolnej jury. Są to, pOSUW8'jąc się kolejno. od północnego zachodu, na-

stępujące otWQry:

1. . Grupa wierceń na antyklinie kamieńskiej i kołobrzeskiej.

2. Grupa wierceń w · środkQwej części antyklinQrium pomorskiego., a więc wiercenia koło. ŁOIbezu, otwór Świdwin l, QtWQry niemiec- kie na północny-za'Chód od Czaplinka, linia wierceń na SE' od Czaplinka 'Oraz otwór Ciemino koło. Szczecinka.

3. Dwa wiercenia niemieckie: JastTQwie i Prądy oraz linia wierceń pomiędzy Piłą a Zł'Otowem, a przede wszystkim głęboki otwór w Skórce.

4. Grupa wierceń płytkich koło Szubina.

5. Trzy głębokie wiercenia w Aleksandrowie i Ciechocinku.

6. Zestawiony z wielu płytkich wierceń pełny

profil

liasu na połud­

niowych Kujawach na Qbsza:rze Kłodawy-Łęczycy.

Profil typowy dla pierwszego z tych 'Obszarów został 'Omówiony w części pierwszej i posłużył do. porównań z terenami Niemiec i Skandy- nawii. Zmiany w wykształceniu poszczególnych serii w 'Obrębie samego obszaru są niewielkie. Warto tylko zauwążyć, o czym już zresztą wyżej

wspomniano, że ku północnemu":wschodowi zanika seria 9c. ŚWiadczyłoby

. to Q wygasaniu w pobliżu leżącego tu lądu ostatnich wpływów transgresji morskich w tym 'Okresie (aalen ?). Przeciwnie, wykształcenie 'Osadów mor- skich środkQwego liasu jest na północnym wschodzie niemal identyczne ze stwierdzonym w południQwo-zachodniej części obszaru. Można to tłu­

maczyć zaobserwowaną w Niemczech tenden<:ją do wycofywania się mol'7.a z terenów północnych, zapoczątkQwaną dopiero.

w

liasie ~ i trwającą aż

do dolnego. dQggeru (S. Bubnoff, 1935 - patrz również fig. 3).

* * *

Wiercenia w QkQlicach Łobezu (badania R. Osiki), położone na po-

łudniQwy-wschód od tego. 'Obszaru, ujawniają już znaczniejsze zmiany w wykształceniu środkowego. liasu. Oprócz znanych' z kQlic Kamienia łup­

ków ilastych i mułQwców pojawia się w liasie facja piaskowców chlQry- towych, dość często gruboziarnistych, sygnaUzujących bliskość lądu

(fig. 1 - otwór Unienie). Znane jest występowanie gruboziarnistych pia- sków żelazistych w tejże serii :ha Bornholmie, a więc również w pobliżu

ówczesnego lądu, który według H6hnego (1933) rozciągał się na.północ od Blekinge.

Pobliskie wiercenie Świdwin l dostarcza danych Q liasie dolnym, nie- stety bardzo fragmentarycznych ze względu na niepełne rdzeniOowanie.

Występujące bezpośrednio pod nadkładem aż do głębokości około. 200 m piaskowce, a niżej łupki z flQrą są zapewne odpowiednikiem niższych

warstw serii 4, a więc liasu

f3.

Podścielające je do głębokości 'Około 340 m

łupki ilasto-piaszczyste odpowiadałyby wów<:zas liasowi as, a seria piasz- czysta poniżej - liasowi aa i al' Granica z retykiem przypada nagłębo-

Lias i dolny dogger na niżu niemiecko-polskim 373

kości około 670 m. Wykształcenie retyku w tym otworze, jak zresztą na

,całym obszarze Pomorza, zmienia się mało w porównaniu z przyjętym

jako wzorcowy profilem Mechowa (R. Dadlez, 1957a).

Nowe poglądy na temat retyiku (J. Znosko, 1955; S. Z. Różycki, 1956)

zmuszają również do rewizji wiercenia niemieckiego Czaplinek 3 (O. Seitz,

-c.

Wicher, 1951). Pod trzeciorzędem wiercenie to weszło w najniższy lias (205,0 m - 227,0 m), poniżej zaś przebito retyk do głębokości 348,5 m.

Według C. Wicl1era waTStwy do 227,0 m należą do retyku" niżej zaś leżący

kompleks - do kajpru. Autor ten wysnuł wnioski na temat wieku na pod- .stawie badań megaspor i małżoraczków. Zastrzeżenia jednak co do tych wniosków wysunął już parę lat temu

J:

Znosko (1955).

Drobiazgowe porównanie opisu wiercenia Czaplinek 3 doprowadza

·do odszukania wszystkich trzech cyklów sedymentacyjnych (seria I-:III),

przyjętych w otworze Mechowo. Tak więc od 227,0 do 273,2 m leżą iłowce,

w stropie intensywnie pstre, niżej przeważnie czerwone, pocl.$cielone (od 273,2 do 289,7 m) iłowcami szarrymi i szarozielonymi, podrzędnie czer- wonawymi, zawierającymi' florę i brekcję kostną. Obie te warstwy stano- '

wią razem cykl III o miążswści 62,7 m (w Mechowie 52,8 m). Poniżej od 289,7 do 325,0 m leżą warstwy pstre oraz iłowce szarozielone z wkład-

. kami białego oolitu dolomitycznego, należące do cyklu II, o miąższości

35,3 m(w Mechowie 29,4 m). Wreszcie cykl I w postaci iłowców miejsca- midolomitycznych, 00 325,0 do 348,5 m, ma 23,5 m miąższości (w Mec'h.o- wie 28,0 m). Spoczywa on na serii gipsowej górnego kajpru.

W świetle tych korekt należy przyjąć, że sąsiedni otwór Czaplinek 2 {O. Seitz, C. Wicher,1951 ) natrafił nie na retyk, lecz na lias i to najpraw-

<iopodobniej dolny (piaskowce średnio- i gruboziarniste).

Dalszych danych o liasie dolnym dwostarczają4 wiercenia leżące na linii prostopadłej do antyklinorium, przebiegającej na południowy-wschód

"~ Czaplinka. Tylko dwa z nich, Swierczyna i Dębniewice, dotarły do do-

"brego repem stratygraficznego, jakim jest granica liasu i retyku. Otwór

Świerczyna przebił retyk od głębokości 598 do 817,5 m, Dębniewice na- tomiast tylko go nadwierciły, począwszy od głębokości 749 m. Warstwy

leżące powyżej tej granicy w obu otworach, składające się z piaskowców, nieraz gruboziarnistych, z wkładkami łupków i sporadycznymi wkładka- . :mi syderytów, możria uważać za odpowiednik liasu al i a2. Warstwy te

przechodzą wyżej w warstwy piaszczysto-łupko~e, odpowiednik liasu

.aa - granica obu kompleksów jest jaik zwykle płyrina. Stanowią one jeden

eykl sedymentacyjny, osiągający w Dębniewicach 406 m miąższości (od 343 m do 749 m). Nie napotykamy tu już na jakiekolkiek refleksy trans- gresji, znane bardziej na zachód, 00 jeszcze bardziej utrudnia parale-

lizację (fig. 3).

Ponad serią łupkową występują w otworZie Dębniewice piaskowce

<irobno- i średnioziarniste, ,w otwo,r2le Montarzewo 'zaś piaskiowce przeważ­

nie drobnoziarniste, często zawierające przemazy ilaste. Całkowitej miąż­

szości tych waTstw nie znamy, gdyż są one przykryte przez trzeciorzęd - w każdym razie w Montarzewie przewiercono ioh 170 m. Byłby to odpo- wi€dnik piętra ~. Brak na razie danych, czy do tych terenów dotarła

transgresja środkowego liasu.

Położony na przedłużeniu tej linii .ku północnemu wschodowi otwór w Cieminie nai,ram już na ~erię esteriową, w faejach identycznych -

374 Ryszard Dadlez

j ak na terenach poło2:onych bardziej na zachód. Pod nią nie widzi- my już j,ednak odpowiedników serii 7b., lecz piaskowce i łupki szare z flo-,

tą. Jest to więc typ serii 7a (znany z zachodu) lub też serii sławęcińskiej

górnej ('znanej ze wschodu). Jak widać, również i w tym poziomie wyga-

sają nieznaczne wpływy morskie, stwierciwne na zachodzie (fig. 3). Przy

jęliśmy tam ieh istnienie "W środkowej części serii, zalic7lOnej do liasu B.

Odpowiada'ją im tutaj za'pewne środkowe partie ilastej serii lądowej - w tej facji byłby już wykształoony cały lias B, podobnie zresztą, jak i da- lej na wschód.

'"

• _*

Wiercenia w Jastrowiu i Prądach (O. Seitz, C. Wicher, 1951) ulegają.

podobnej reinterpretacji, jak wiercenia w Czaplinku. W Prądach piaskow- ce średnio- i gruboziarniste od głębokości 166,1 In do 396,0 m należy uwa-

żać za lias al+:! Niżej do głębokości 498 m przebito retyk 5. Zupełnie lako-

Tabela 1

Pomorze Skrócony opis wierceuia w Skórce

I

^Kujawy

Q+T 0 - 182 m - czwartorzęd i trzeciorżęd;

Jura

I

^aalen

środk. aalen 182- 205 m - ^mułowce, z Aslarte sp. oraz piaskowce;

,

205- 410 m - piaskowce drobnoziarniste 'z wkładkami Seria

ilastymi; borucicka

,

410- 550 m - iłowce zielone z wkładkami piaskowców; Seria

ciechocińska ol 02-8 550- 680 m - łupki szare z florll i piaskowce drobno- Seria

0:1 ziarni8te~ , sławęcmska górna'

- _"

^,

." 680~-1000 m - piaskowce od drobno-, do gruboziarnistych • Seria

fi-Ol sławęcińska,

w g6,rnej części w kładki ilaste; _główna

,ol Seria

" 1000 - 1110 m - piaskowce z wkładkami łupków i węgla; ksawerowska

"

^{a Seria}

-. 1110 - 1851 m - piaskowce od drobno- do gruboziarnistych; _kłodawska górna 1351 - '1470 m - ^łupki szare z czerwonymi plamami, Seria

I

^retyk piaskowce, łupki zielone z wkładkami kłodawska dolna

dolomitów;

niewy opis wiercenia w Jastrowiu pozwala jedynie stwierdzić, że weszło

ono w lias, nie można było jednak dokładniej określić piętra.

Na linii wieroeńPiła-Chojnice istotne znac:renie posiacia głęboki otwór w Skórce, który przebił cały 'lias.

Niepełne rdzeniowanie (niecałe 10010 całości otworu) obniża jednak

poważnie j ego wartość. Na podstawie nielicznych rdzeni oraz wyników rdzeI'liowania elektrycznego można skonstruować następujący uprOBrl-

czony profil otwo-ru (tab. 1); w celu porównania umieszczono na tej tabęli s Łączna miąższość warStw retyckiCh wYnosi w Prądach 102 m (w SwierczYn1e 120,5' m.

w Czapllnku 3 - ,121,5 m, w :Mechowle 110,2 m).

Lias i dolny dogger na niżu niemiecko-polskim 375 przypuszczalne odpowiedniki w liasie kujawskim według S. Z. Różyc­

kiego (1956) oraz próbę datowania stratygraficznego według schematu

przyjętego powyżej dla liasu pomorskiego; wszystkie głębokości granic serii trzeba tu traktować z dużym przybliżeniem.

Aa/en _ _

/~

^-

~

9 ~ 1?\i::;~n1'J _ - - - -

I,oom "

I<.g.zuriakIotlaWlfragirnq'

: e (}1~:".~.\i{:1 _ _ - : - - Aa/en

~ :"ik~,~1

T

· ' ,IL----,::.:.;.:, .;.;.;.:.; -- , _./~~~ A

--.::.:.:.::~/ .,. .. : ... :. !~

.~

... 3

'·łł! = ^{~-- .:: ... : .. ----}

^;:::~:::!

^{. ,}

^.. i,::( ... :

ⁱ

e :1i{.}i;:; ~ ~

1;fj?; !.:.::.~!.::: .I~~~~~ ___ _

;;~~:~::~~;;: ~

----=

Kł(1dowskq .Retyk _M€CHOWO

=

SKÓRKA ALEKSANDRÓW CIECHOCINEK Kł:OOAWA do/no

~YJ.kMW~2

Fig. 2. Korelacja liasu w otworach na antyklinorium kujawsko-pomorskim Correlation of Lias in bore-holes of the Kujawy-Pomerania anticlinorium 1 - skały llaste i mułowcowe, 2 - piaskowce drobnoziarniste, 3 - piaskowce średn1o­

z1arn1ste i gruboziarniste, K. g. - seria kłodawska górna

1 - arg11laceous and mudstone rocka; 2 - f1ne-gral.ned sandstones; 3 - medium- and coarse-grained sandstones, K. g. - Upper Kłodawa series

Korelację powyższą przeprowadzono na zasadzie obecności na Ku- jawach czterech cykli sedymentacyjnych pierwszego rzędu, a mianowi- .cie (fig. 2):

1) cykl serii kłodPLwskiej górnej iksawerawskiej;

2) cykl serii sławęcińskiej głównej, . . 3) cykl se:J;'ii sławęcińskiej górnej i ciec!hocińskiej;

4) cykl serii borucickiej i aalenu.

Każdy z tych cykli rozpoczyna się osadem wyraźnie gruboziarnistym,

:kończy zaś wyraźną serią ilastą. Analogiczne cykle dają się zaobserwować

w liasie pomorskim - przyjęto· więc ich zbieżność wiekową, wychodząc

.z założenia, jak zresztą przy wszystkich dotychczasowych rozważaniach,

376 Ryszard Dadlez

że ogólne tendencje ruchów skorupy ziemskiej wywołujące zmiany w se- dymentacji mogą, nawet na tak wielkim obszarze, pozostawać wspólne- i być tego samego wieku.

* * *

Z okolic Szubina dotychczasowe dane są bardzo . fragmenta·ryczne.

Otwór głęboki Szubin oraz kilka dawniejszych płytkich otworów w są­

siedztwie (A. Jentzsch, 1913) mają słabą dokumentację, utrudniającą usta- lenie wieku przewierconych warstw. Według poglądów J. Znoski (infor- macje ustne) w otworze Szubin występuje retyk. Dokładniejszy wiek in-- nych ogniw w tych wierceniaoh jest trudny do ustalenia, podobnie jak utworów liasu w wierceniach Zakładu Soli lo G. (J. Baran, 1952), które- z reguły nadwiercały lias na bardro krótkich odcinkach.

W jednym z nich (otwór S-2), poza tym w otworach w InowrocławiU!.

oraz w nowszym wierceniu Kowalewo (J. DemboWska, 1956) napotykamy·

niewątpliwą aerięesteriową. W otworze Kowalewo przebito pod nią odpo-- wiedniki górnej serii sławęcińskiej w postaci pi.:aslrowców z wkładkami.

ilastymi.

* * *

Wspomniane poprzednio cykle sedymentacyjne pierwszego rzędu dają·

się doskonale śledzić w otworze AlekiSandrow (W. Karaszewski, 1951-2).

i są wyr:aźnie zbieżne z regionem łęczyckim. Z kolei znane z literatury (J. Samsonowicz, 1954) wiercenia w Ciechocinku, zwłaszcza zaś terma nr 16, dokładnie wiążą się z Aleksandrowem. W tym ujęciu profile obu utworów pr:zecJsta,wiają się następująco (fig. 2):

Aalen

Seria borucicka

Cykl serii sławęcickiej górnej i ciec!hocińskiej

Cykl serii sławęcickiej górnej Cykl serii kłodawskiej g6rnej

i ksaweooW5kiej

Aleksandrów do 1099,7 m 1099,7-1210 m ca 1210 - ca 1400 m oa 1400 - 1622,7 m

1622,7 - ca 1800 m

Ciechocinek terma 16 do 719,4 m 719,4-838,0 m 838,0-972,4 m, 972,4-1181,1 m 1181,1-1365,3 mi W otWOl'7Je Aleksandrów,godne uwagi są wkładki piaskO\yc6w o spoi- wie dolomitycznym, które stwierdzono trzykrotnie .w serii borucickiej·

(na głębokości 1121,5 m, 1162,0-1165;6 m oraz 1208,9), siedmiokrotnie -w serii ciechocińskiej są one tu nieki€dy wapniste, dwukrotnie w serii

sławęcińskiej(na głębokości 1526,2 m oraz 1535,7-1541, 9 m) ponadto·

w serii ksawerowskiej na ,głębokości 1650,5-1658,1 m i dwukrotnie w se- rii kłodawskiej na głębokości 1755,5-1765,5 m oraz 1771,8 m - równieŻ':

wapniste. Łącznie zatem wkładki te o niej'aISIlej genezie występują

w

pro-..

filu liasu aleksandrowskiego w piętnastu poziomach .

* • *

Lia's i dolny dogger na niżu niemiecko-polskim 377

ostatnim interesującym nas regioJ;lem jest region kłodawsko-łęczycki

na Kujawach (S. Z. Różycki, 1956). Ogólne zasady korelacji z liasem po- morskim ora'z schemat porównawczy przedstawił autor już wyżej, przy rozpatrywaniu profilu Złotowa (partTz również fig. 2).

Warto na tym miejscu jeszcze podkreślić inne podstawowe a~logie między obu regionami, a przede wszystkim:

1. Obecność osadów redeponowanych, pstrych o habitusi.e osadów kajpru w seriikłodawskiej dolnej oraz w seriaCh I-III na Pomorzu.

2. Pojawienie się po raz pierwszy sedymentacji gruboklastycznej piaszczystej w serii kłodawskiej górnej i w serii 1 POomOorza.

3. Dominowanie osadów piaszczystych w serii sławęciń:skiej głów­

nej i w dolnej części serii sławęcińskiej górnej - z jednej strony Ooraz w seriach 4 i 6 na Pomorzu - z drugiej strony .

4. Obfitość flOory i wkładki węgla w serii sławęcińskiej górnej i w se- rii 7a Pomorza.

5. Uderzające podobieństwo litolOogiczne serii ciechocińskiej dOo serii 8

na POomorzu. '

• • •

W zakończeniu swej pracy ^Q liasie kujawskim S. Z. Różycki (1956}

podaje wraz ze szczegółowym uzasadnieniem kOorelację jego z Qrzeżnymi

strefami wielkiegOo basenu śródlądowego; a więc z Oobrzeżeniem Gór Swię­

tokrzyskich i regionem częstochowskim. KOorelaoję tę przedstawia tabela 2.

Paralelizacja powyższa oparta jest również na pokrewnych tendencjach sedymentacyjnych, które szczególnie wyraźnie uwydatniają się przy po- równywaniu regionu kujawskiego z kr,akowsko-wieluńskim. Wiek po- szczególnych serii został zatem przyjęty taki sam, jak w regionie krakow-

sko-wieluńskim - w rezultacie seria kłodawska dolna mstała uznana za

retycką, serie od kłodawskiej górnej do ciechocińskiej - za n.ależące do liasu a, wreszcie tylko seria borucicka reprezentowałaby p<:liWStałe war- stwy liasu.

Jak widać, istnieje pow.ażna sprzeczność między schematami straty- graficznymi, przyjętymi przez porównanie profilu kujawskiego z jednej strony - z pomorskim, z drugiej - z krakowsko-wieluńskim, na co zresztą

autor zwracał już uwagę poprzednio (R. Dadlez, 1956). Rozstrzygającym

w tym wypadku wydaje się być wiek waTstw blanowickich, gdyż co dOo wieku dolnej części. warstwłysieckich J. Znosko (1954, str. 80) nie wy-

powiedział się w sposób zdecydOowany.

, Warstwy blanowickie zostały zaliczone do górnej części liasu aj na podstawie megaspor oraz na podstawie analizy sporowo-pyłkowej, doko- nanej przez M. Rogalską (1954). Wnioski stratygraficzne wyciągnięte przez M. Rogalską nie wydają się jednak przekonywające. Większość form, uznanych przez autorkę zaprzewod!l:llie dla liasu a, ma, j:ak wynika z ad- notacji zamieszczonyCh w tejże pracy, szerszy zasięg stratygraficzny (nie- raz są one współczesne). Poza tym autorka powołuje się na występowanie

poszczególnych form w liasie a w innych obszarach, m. in. we Frankonii i na Grenlandii. Tymczasem, jak wiadomo, zarówno we Frankonii (O; Kuhn, 1953), j,ak i w Grenlandii (L. Koch, 1929) lądowe osady liasu z flora mają bardzo wąSki zasięg stratygraficzny i ograniczone są tylko

378 Ryszard Dadlez

do liasu a. We Frankonii ^leżą one pod morskim liasem as, na Grenlandii natomiast ponad warstwami lądowymi istnieje luka obejmująca syne- mur - kolejne ku górze warstwy są już pochodzenia morskiego i należą

do pJiensbachu (lias "{).Wreszcie automatyczne uznanQe przez M. Rogal-

eką form nowych za przewodnie dla liasu a zwiększyło dwukrotnie udział

procentowy form "liasu a" w całości zespołu. Te nowe formy są zresztą·

w następnej pracy M. Rogalskiej (1956) uznane bez zastrzeżeń za przewod- nie dla liasu a, CO w konsekwencji spowodowało zaliczenie. wszystkich czterech liasowych serii Sa:msonowicza do liasu a.

Tabela 2 Kujawy Ark. Końskie Ostrowiec Kraków-Wieluń

(S. Z, Różycki, (R. Krajewski, (J. Samsonowicz _(J. Znosko, 1955)

1956) 1947) 1929)

Seria Seria piaskowców Seria Warstwy łysieckie

borucicka ż Piekła ostrowiecka górne

Seria r

Seria

I

Seria

I

Warstwy łysieckie ciechocińska główna rudna zarzecka dolne

Seria _Łupki

I

_Warstwy blanowićkie

sławęcińska

piaszczyste

górna Seria

gromadzi ck a Warstwy połomskie

Seria Seria

sławęcińska piaskowców

Hiatus

główna skłobskich

Seria Warstwy helenowskie

ksawerowska górne

Seria

Seria Warstwy

kłodawska Seria

helenowskie

górna· węglowo-rudna zagaj ska dolne

Seria Warstwy

kłodawska

gorzowskie dolna

Wszystkie powyższe zastrzeżenia me 'zmieniają j.ednak znaczenia ana- liz megasporowych. ^Również i w tym wypadku pozostaje sporny jedynie wiek warstw blanowickich. Uznanie g6rnych warstw helenowskich za poziom Thaumatopteris Schenki nie wyklucza rozJCiągnięcia ich wieku na cały lia·s a, ·a tym samym korelacji 'z senami od 1 do· 3 na PomorzU.

Jak wykazał bowiem G. T. Troedsson (1938), dokładniejsza analiza po- ziomów florystycznych Nathorst:a nie pozwala na ^da~e stosowanie po- ziomów przewodnich o wąskim zasięgu, lecz jedynie na uznanie iJStnienia dwu ^odrębnych flor: retyckiej flory Lepidopteris Ottonis idolnoliasowej flory Thaumatopteris Schenki.

J'eżeli chodzi o w:arstwy połomskie, zaliczone do dolnej części liasu a2>

to w:arto podkreślić, że w pomorskim schemacie stratygraficznym odpo-