O płytkim występowaniu dolnego liasu na wschód od Wapienna na Kujawach

UKD 1151. 'l82.11 :153.&'1.003.1 +553.81.003.1(_.21...,..111.1)

o

dolnego liasu na wschód od Wapienna na Kuiawach

Od dawna wiadomo o występowaniu blisko powierzchni utworów gór- nej jury na południowy wschód od Barcina. Istnieją tu duże kamienioło­

my wapieni malmu pod Wapiennem, Bielawami i Piechcinem.Mniej znane jest nato~st równie płytkie występowanie w tym rejonie utwo- rów jury środkowej i dolnej. Nic więc dziwnego, że dotychczas nie wy-

ciągnięto z tego faktu praktycznych wniosków. W niniejszym komunika- cie ograniczam się do zasygnalizowania na tym obszarze obecności pod- powierzchniowych wychodni dolnego liasu i wynikających stąd kon-

sekwencji. .

W 1957 r. w jednym z otworów geologicznych kartujących (Sadło­

goszcz IG 1), wykonanych na zlecenie Instytutu Geologicznego w ramach programu badań podłoża Niżu, napotkano na głębokości 7,2 m utwory lia- su przykryte gliną zwałową. Wiercenie to, o głębokości 123,7 m, zostało

usytuowane przy naj dalej wysuniętych ku południowi zabudowaniach wsi Sadłogoszcz (J. Dembowska, 1957; R. Dadlez, J. Dembowska, 1965).

Jak wynika z opisu otworu wykonanego przez J. Dembowską i S. Mar- ka, w górnej części profilu (do 26,6 m) dominują łupki szare, mikowe i Uo-

łupki w· dolnej części o odcieniu popielatawym, z przeławiceniem pias- kowców jasnoszarych, bardzo drobnoziarnistych, dość zwięzłych, z pod-

·rzędnymi wkładkami o nieco grubszym ziarnie. Niżej (do 45,6 m) domi-

nują piaskowce jasnoszare, drobnoziarniste, w ławicach o miąższości od 0,7 do 4,8 m, przegradzane ilołupkami szarymi od 0,7 do 1,9 m miąższości.

Na głębokości 45,6+64,0 m występuje około osiemnastometrowy .po-

kład piaskowców drobno- i bardzo drobnoziarnistych. Podścielają go iło­

łupki szare, 3-metrowej miąższości, miejscami laminowane piaskowcem,

zawierające 4 wkładki sferosyderytów ilasto-piaszczystych.

Począwszy od głębokości 67,0 m w profilu dominują piaskowce z licz- nymi wtrąceniami o grubszym. ziarnie, z wkładką żwirową i rizoidami w stropie. Na głębokości 111,3+112,5 m zawierają one przeławicenie ilo-

łupków szarych, laminowanych piaskowcem, w których T. Marcinkiewicz

stwierdziła obecność dolnoliasowej megaspory NathO'r8tisporite8 hopliti-

CU8 J u n g. (= LycoBtrobu8 Bcotti N a t h.). Na tej podstawie osady prze- wiercone w tym otworze można było zaliczyć do dolnego liasu.

lc-wa!!'talnl'll: Geo:klgI.CZlll)'. t. 15, nr l, 111'11 r.

88 Władyeław Karaszewlłki

Porównując profil tego wiercenia z dobrze znanym profilem liasu

świętokrzyskiego chciałbym podjąć próbę dokładniejszego określenia

wieku występujących w nim osadów. Nath07'BtiBporites hopliticua .J u n go znany jest dotychczas z trzech naj niższych serii liasu świętokrzyskiego:

zagajskiej, skłobskiej i rudonośnej, oraz z dolnej części serii ostrowiec- kiej (W. Karaszewski, 1962). Liczne występowanie iłołupków; niekiedy o popielatym odcieniu w wyższej części profilu, oraz wkładki sferosyde- rytów powtarzające się czterokrotnie na niewielkim 'odCinku przemawiają,

jak sądzę, za zaliczeniem całego odcinka profilu do głębokości 67,0 m do

.serii rudonośnej sensu stricto, czyli zarzeckiej w nomenklaturze J. Sam-

sonowicza (1929). Dolny odcinek profilu z dominującymi piaskowcami, w tym o grubym-ziarnie i z wkładką żwiru, przypomina swymwykształ­

ceniem serię skłobską sensu lato 1.

Wapienno

~

~rOgQ8ZCZ

Bielawy

~ Piechcin

~

1 _, ~ _{t '} D 1 _I 2km _,

Fig. l. Szkic podpowJ.errr.chniowego występowania dolnego .liasu na wschód od Waplenna .

Sketch al. subsurface occurrence

ot

1 - atwierdzone płytJde w.ntepowaDie dolnego lIaau; 2 - otw6r wiertniczy Sadłogoac:z 10 1; 3 - kamieniołomy wa- pieni 80mojurajaldch

l - aacertained occurrence ot the Lower Liaaslc deposlt8;

Z - bore hole Sadłogoszcz 10 1; 3 - quarries ot upper Juraaalc 11mestones

W ostatnim dziesięcioleciu PP Geoprojekt wykonało szereg opracowań

geotechnicznych obszaru znajdującego się w bliskim sąsiedztwie otworu

Sadłogoszcz IG 1. Autorami tych opracowań, konsultowanych przeze mnie, są m. in. Z. Grzebalski, B. Rasimowicz i W. Tarnowski. W płyt­

kich wierceniach udarowych wykonanych w związku z tymi opracowa;..·

niaini stwierdziłem występowanie utworów jury dolnej już na głębo­

koścach 4+6 m. Są to przeważnie piaskowce jasnoszare, drobno-i bardzo-

1 W 1l0W7lD podz1ale l1uu PoJak1 zachodniej (.R. Dadlez, 1 . . )serii akloblllde1 i rudon06nej.

11asu łw1~80 odpowiadają warstwy mechowakle ^środkowe i gOrne, a aerll ostro- W1eck1ej l koazorowakle,J war.tw"7 radcnnJde.

O< płytkim występowaniu dolnego liailu .na Kujawach

drobnoziarniste, dość zwięzłe, z podrzędnymi przeławiceniami iłowców

sz~ch. .

Wiek tych osadów udało się ostatnio określić dzięki wynikom anali- zy megasporowej, której wykonanie zawdzięczam T. Marcinkiewicz. Wy-

stępuje tu równocześnie wspomniana już megaspora NathOTstisporites ho- pliticUB J u n g. i MaexiBpOTiteB planatu8 M arc. Zasięg tej ostatniej we-

dług badań T. Marcinkiewicz obejmuje wyższą część liasu dolnego - synemur i lias środkowy. Zazębianie się zasięgu obydwu tych megaspor- jest według opinii tej autorki rzadko spotykane. Taki przypadek zacho- dzi m. in. w profilu dwóch otworów wiertniczych w rejonie świętokrzys­

kim - Hultajka i Kunów (W. Karaszewski, 1970). Tutaj te same gatunki megaspor występują w niższej części serii ostrowieckiej, którą zalicza . . się do synemuru. Na tej podstawie osady dolnego liasu na południe od.

wiercenia Sadłogoszcz wypada również. zaliczyć do synemuru. Oczywiś­

cie, nie wyklucza to występowania w bliskim sąsiedztwie osadów ^wyż­

szych pięter liasu, ale na razie brak dostatecznie pewnych dowodów ich.

obecności na tym obszarze.

Przytoczone obserwacje w porównaniu z dotychczas opublikowanymi mapami Instytutu Geologicznego umożliwiają rozszerzenie ku południo-

wemu zachodowi ^zasięgu liasu w tym rejonie. .

Stwarzają one zarazem pewne perspektywy dla poszukiwań surowców skalnych pod stosunkowo niegrubym nadkładem, w warunkach umożli­

wiających eksploatację powierzchniową. Szczególnie interesujące jest

płytkie występowanie piaskowców o podobnych właściwościach, jak zna-- ne piaskowce z liasu świętokrzyskiego, eksploatowane tam w licznych

kamieniołomach. Ten surowiec budowlany nie ^był znany dotychczas na

Niżu Polskim, toteż przytaczone obserwacje powinny być zachętą do

bliższego zbadania i w następstwie eksploatacji piaskowców na tym te- renie.

Przedmiotem wydobycia mogą być również iły dolnoliasowe. Wypa- da przy tym zwrócić uwagę na pospolite występowanie gliny zwałowej

w nadkładzie, co sp~ja wykonywaniu wykopów. Również małe stosun- kowo upady (około 10 ), jak wynika z profilu liasu w otworze Sadłogoszcz ..

stwarzają dobre warunki do zakładania kamieniołomów. Wnioski oparte·

na profilu jednego wiercenia nie są oczywiście wystarczające, toteż do-

.piero po dokładniejszym zbadaniu terenu przy pomocy wierceń i szurfów

można będzie uzyskać dane potrzebne do wytypowania najdogodniejszych.

terenów do eksploatacji surowców występujących na tym obszarze. Ko-

rzystną okolicznością jest również położenie wspomnianych "wychodni"

na obszarze już uprzemysłowionym.

Eksploatacja wymienionych surowców powinna być jednak poprze- dzona ^dokładnym zbadaniem warunków ich występowania przy pomocy

wierceń i odpowiednio usytuowanych na ich podstawie szurfów. Nie wy- kluczone, że pozytywne wyniki .przy określaniu głębokości stropu wystę­

powania liasu mogłyby dać odpowiednie badania geofizyczne, np. metodą

. elektrooporową·

Zakład Stratygrafii Instytutu Geolo,pc:znego Wal'JlZawa. ul. Rakowiecka ł Nadesłano dnia ~ kwietnia.WlO r.

90 ^Wlady8~aW Karaszewski

PISMlENNICTWO

DABJILEZ R . .(1969) - Stratygrafia Hasu w Polsce zachodniej. 'Pr. IIInst. Geol., 57.

Warszawa.

DADLEZ !R., DEMBOWSKA J. {l1961i) - !Budowa geologiczna parantyklinorium po- morSkdego. FIr. ilnst. Geol., 41. WIl1'UIlW'&.

DEMiBOWSKA J. (1987) - Z badaD. geologic1JI1~h w 1E1 r. w obr~bie a·ntyklino- rium kujawsko-pomoraldego. Kwart. geo!., 3,

P.

KAR.ASZEW\SIKIII W. {1Sl62) - strartygrafia. Hasu w pOlnoenym obrzezeruu G6r Sw:i~­

tokr·zyS'kicb. 1Pr. Jlnst. Geol., 30, cz. i'm, p. 3313-418. Warszawa.

KA'RASIZEWSKa: W. (J.SI1O) - ·Roqn'zes1l1"zen.rerue utworow llasu we wschodnim obrzezeniu G6r Swolt:toltrzyBkich. IKwart. geol. 14, p. G1.3--330,nr 2. WoU- 6zawa.

SAIMSO'NOW'lCZ J. (19Q9) - CechsztY-D, trias i llas .na p61nocnym 2iboczu Lysog6r.

Spraw. 'Paflstw. I'DSt. Geol. nr 5. Warszawa.

Bn:IWICJIlUI KAPAmEBCKH

o

(QEHTPAJlLBAJllIAOI'L nOJlYllH)

Pe310MC

ITo6Jm:JocrB OT .u;a:slto B3BCCTJIIiIX BL1XO,n:OB BCpX.HeI IOpH, B o:a:pecnrocTJIX liaOBPOIUl8Bl1, B uOCJ1CBOCHIIJ>Ii uepHo,n: O'ICm. Wm:u:o OT uOBtpXHOCTB 06sa~ OTJIOzeJlHlI cpe,tUICJt B mm- SellOPliL

(Jpe,ItII uocne,n:sax 06~T Ba ce6K BlDIM8.1lBe OTno.mmD SiL&BelO neIaca, crpaTJllll84m-

"ICCJEB pac:'IlICIIClDIIale Ba OCHOBaBBB MCr8C:lIOp, o~ T. ~. 3,n:ea. JDleC'l'ClI

Nathorstisporltes hopllticus lung, a TaDtC Maexisporltea p/onatus Marc. B O~M B3 06p83I(OB

oO,l{IIOBpcMCHHO OTMe'lC:HO llaJIBIme o6oD MCI'8CIIOp, 'lT0 CB~ 0 CBBCMypCKOM BOO- pacTC oTnozeBRit. OS COO'I'lleTC"l'BYCT JlB:EHeI 'l8CTB OCTpOBCQXOA: CCPBB CBeBTO:mIIICKOI"O nc8aca, KpoMe TOro, B BaXo~«n:teIc. uo6Jm:rocnr 1'COJI00000000000oI DpTIIpYIOlIldt ~, O'11oIC'JCllO JlB.JDl'IlIC lJ))YX IDI:mDIX ccpBlt BlImlero ndBca: ~ollOCHoI B CKJI06c.I:oA: (D. Kapa.meBCD, 1962).

3ancra&Bc IIBXJlCJICba)BWX lJCC1IIl.HBI[OB Ii aprBJIlDlTOB DO,lt TOBKBM: DOEpoBOM BBJIymIOA: r.llBRW, MCCTaMII Ba rn:y6BBC 4-S M, C03,It8CT CSnaroupBJl'ImlC ycnOBHJ{ AJIlI 3JtCl1JlY8.T~ 3TOro CHpbJI B paitOBC, XOTOpWt ,ltO CJIl[ DOP 6L1J1 JIBIDCII D.

Wladyslaw iK.ARASZilWSIm

ON THE SHALLOW OCCUBBENCE OF THE LOWER LIASSIC nEPOSITS EAST OF THE WAPIENNO, KUJAWY

(CBNTKAL POLAND)

Summary

1n the .neighbourhood of the known outcrops of the Upper Jurasosic deposits, vicinity of iInowroclaw, both lMiddle and Lower Jura&sic formations have been found to occur immedi:ately under the earth'" surface. Among them, the Lower Lias- sic deposits. 6tratigll'aphically evidenced by megaspores, are worthy of being men-

Streszczenie 91

tioned. iHere are found: Nathorstis.porites ·hopliticus J u n g, and Maemsporites plana-

tUB 'M arc. iOnesample reveals the occurrence of :both megaspores, thus ,proviing Si- nemurain age of the deposits considered. This is an equivalent of the lower lPart of the Ostrowiec series in the lLiassic deposits of the Swi~tokrzyskie Mts. In addition to this· a ~ hole, situated in the neigbbourbood,bas pierced two lower series of Lower Liassie age, i.e. the ore-bearing series and the Skloby series (W. Kar~ki,

1962'. 'l\he OCCUNence of the iLower lLi8B6ic sandstones and daystones under a thin overbu·rden of boulder clay at places only at a depth of a·bout 4-5 m, suggoest.& the pl'e6ence of fa'VOurable conditione for exploitation of these mineral .raw materiahil 1n this region, 60 far deprived of such useful deposits.