P R Z E W O D N IC Z Ą C Y P O L SK IE G O T O W A R Z Y S T W A G EO LOGICZNEGO W L A T A C H 1926— 1939
P rofesor J a n N o w a k 1 stu d ia geologiczne odbył w e Lw ow ie. H ab ili
to w any w r. 1913 na U n iw ersy tecie J a n a K azim ierza, p racow ał przejścio wo w czasie I w o jn y św iatow ej w przem yśle naftow ym , n astęp n ie w la ta c h 1919— 1921 w P ań stw o w y m In sty tu c ie G eologicznym i P ań stw o w y m U rzędzie N aftow ym . W r. 1923 objął K a te d rę Paleontologii U n iw e rsy tetu J a giellońskiego, opróżnioną przez śm ierć prof.
Jó zefa G r z y b o w s k i e g o , a w r. 1928, po śm ierci prof. W. S z a j n o c h y — K a te drę Geologii tegoż u n iw ersy tetu . W r. 1928 został pow ołany na członka P olskiej A kadem ii U m iejętności. A resztow any w raz z in n y m i profesoram i w yższych uczelni krakow skich przez N iem ców w listopadzie 1939 r. został zesłany do obozu k oncentracyjnego w O ra- nien b u rg u . Z w olniony z tego obozu w p ie rw szych dniach lutego 1940 w stanie skrajnego w ycieńczenia, zm arł w K ra kow ie w dn. 18 lutego 1940 r.
JAN NOWAK (1880— 1940)
1 Nekrolog i w spom nienia o prof. Janie N o w a k u w raz ze spisem Jego prac znajdują się w Roczniku Pol. Tow. Geol., t. X IX , 1, pp. 167—204.
W Jego tw órczości m ożna w yróżnić trz y okresy. W latach 1907— 1913 zajm ow ał się głów nie zagadnieniam i paleontologicznym i, w la ta c h 1913—
— 1929 dom inow ały w Jego tw órczości naukow ej p ro b lem y karpackie, w o statn im dziesiątku życia zain tereso w an ia jego skierow ały się k u geo
logii przedm urza.
P ierw sze Jego prace dotyczyły kolejno flo ry senońskiej k re d y Podola i Roztocza (1907) oraz stra ty g ra fii i paleontologii k red y górnej (1907— 1916).
N a szczególną uw agę zasłu g u ją stu d ia n ad am onitam i z ro d zaju Baculites, Scaphites, Pachydiscus i Hauericeras, w k tó ry ch zastosow ał m etody a n a lizy ontogenetycznych stadiów rozw ojow ych, i n ad b elem nitam i, w k tó ry ch profesor -Nowak zastosow ał stu d ia biom etryczne.
Tuż przed I w ojną św iatow ą rozpoczyna prof. N o w a k stu d ia w za
k resie geologii K arp at, poprzedzone też bad an iam i w A lpach W schodnich (1911). W ynikiem p rac n a d te k to n ik ą K a rp a t W schodnich je s t rozpraw a pt. „Jed n o stk i tektoniczne polskich K a rp a t W schodnich” (1914), o p arta głów nie na analizie m ap geologicznych A tlasu Geologicznego G alicji.
W p ra c y tej w ykazuje, W brew poglądom V. U h l i g a i M. L i m a n o w s k i e g o istn ien ie nie dw óch w ielkich, ale k ilk u m niejszych i o m n ie j
szy m zasięgu nasu n ięcia, ipłaszczowin. W itym ¡samym czaisie w ziął J a n N o w a k udział w polskiej w ypraw ie, w raz z E. D u n i k o w s k i m i J. T o k a r s k i m , do gór S ichota-A lin w A zji W schodniej (1912).
W ynikiem p rac nad K a rp a ta m i środkow ym i oraz n ad zagadnieniem roponośności K a rp a t jest sy n tety czn a p raca: „N afta polska w św ietle geo
logii reg io n aln ej” (1922). W kilk a la t później (1927) p rzed staw ił w głów nym sw ym dziele „Z arys tek to n ik i P olski” sy n tety czn y pogląd na rozw ój paleo- tektoniczny, genezę i te k to n ik ę łańcucha karpackiego z uw zględnieniem jego sto su n k u do budow y re szty k raju , w w ielkim skrócie p rzedstaw ionej.
W stępne opracow anie do tego dzieła zostało przedstaw ione n a M iędzy
narodow ym K ongresie G eologicznym w B rukseli (1922, w y d an e w r. 1926).
Je d n ą z w ażnych pozycji w ty m okresie opublikow anych jest książka „Die G eologie d e r poilnischen O lfe ld e r” (S tu ttg a rt 1929) z a w ie ra ją c a opis złóż ropnych K a rp a t na tle te k to n ik i tego łańcucha. Żywo też w ty m o k re
sie zajm ow ał się prof. N o w a k w odam i m in eraln y m i K ry n icy i R abki.
W o statn im okresie swego życia prof. J a n N o w a k zajął się głów nie zagadnieniam i budow y geologicznej Polski pozakarpackiej. W stępnym w y nik iem ty ch studiów je st p ra c a o przebiegu fałdów h ercy ń sk ich w Polsce, refe ro w a n a na M iędzynarodow ym K ongresie G eologicznym w M adrycie w r. 1926, a zw łaszcza ro zp raw a „G eologiczna przeszłość B a łty k u ” (1933).
W ty m o k re sie żyw o te ż in te re so w a ł się iprof. N o w a k s tr a ty g r a f ią m io- cen u p rzed g ó rza. U kończeniu p rz y g o to w y w a n e j więlkszej p ra c y , k tó ra m iała być podręcznikiem geologii Polski, stan ęła na przeszkodzie w ojna, ok u p acja i trag iczn a śm ierć P rofesora.
O bjąw szy w r. 1927 przew odnictw o Polskiego T ow arzystw a Geologicz
nego przyczynił się prof. N o w a k w aln ie do rozw oju T ow arzystw a, k tó rego b y ł jed n y m z w spółzałożycieli. R ozw inął on w y d aw an ie „R ocznika” , którego był redaktorem , ożyw ił znacznie w y m ian ę zagraniczną, dzięki cze
m u pow stała zasobna biblioteka, a dzięki sw ym w szechstronnym z a in te resow aniom b y ł duszą dorocznych w ęd ro w n y ch zjazdów T ow arzystw a, k tó ry c h b y ł inicjatorem . Był on też jed n y m z in icjato ró w u tw o rzen ia G eolo
gicznej A socjacji K arpackiej i A socjacji dla B adań C zw artorzędu. Dalszy rozw ój ty ch organizacji w ykazał, ja k bardzo ich u tw orzenie było potrzebne.
Marian K s ią żk iew icz
— 43 —
— 44 — RÉSUM É
Le p ro fesseu r J a n N o w a k fit ses étu d es géologiques à Lvov. En 1923 il d e v ie n t p ro fe s se u r de Paléontoloigie d e l ’U n iv e rsité Ja g e llo n n e et en 1928 il y reçoit la C haire de Géologie. En 1939 a rrê té avec d ’a u tre s pro fesseu rs des Ecoles S u p érieu res de C racovie p a r les A llem ands, il est d ép o rté dans le cam p de co n cen tratio n à O ran ien b u rg . L ibéré, en é ta t d ’u n e ex trêm e e x té n u a tio n , il est m o rt à C racovie le 18 fé v rie r 1940.
P arm i ses tra v a u x paléontologiques ceux qui m é rite n t le p lus d ’a tte n tio n ce sont des étu d es su r les am m onites de g en re des Baculites, Scaphites, Pachydiscus et Hauericeras, dans lesquelles il se se rv it de la m éthode de l’analyse on to g én étiq u e des stad es d ’évolution, et celles su r les b elem nites dans lesquelles il se se rv it des m éthodes biom étriques.
Les tra v a u x géologiques du p ro fesseu r N o w a k co n cern aien t av an t to u t les C arpathes. „E squisse de la tecto n iq u e de la P ologne” (1927) fu t son oeuvre p rin cip ale dans laquelle il p ré sen ta d ’une façon sy n th é tiq u e son opinion su r l’évolution p aléo-tectonique, su r la genèse et la tecto n iq u e des C arp ath es en ra p p o rt avec la stru c tu re des a u tre s régions du pays. Le liv re „Die G eologie d e r p o ln iseh en O lfe ld e r” (1929) qui c o m p re n d la d e
scription des couches p étro lifères dans les C arp ath es su r le fond de leu r tectonique, con stitu e u n des plus im p o rta n ts tra v a u x dans son oeuvre scientifique.
Elu en 1927 le p ré sid e n t de la Société G éologique de Pologne dont il fu t un des o rg an isateu rs, le p ro fesseu r N o w a k beaucoup co n trib u é à son développem ent. Il a p articip é à la créatio n des A nnales de la Société G éologique de Pologne dont il fu t réd acteu r. Il ré activ a l’échange e x té rie u r grâce au q u el une g ran d e b ib lio th èq u e p u t se co n stitu er. Il fu t aussi un des p ro p ag ateu rs de o rganisation de l’A ssociation G éologique C arp ath iq u e et de l’A ssociation In te rn a tio n a le p o u r l’étu d e du Q u atern aire. Le déve
lo p p em en t p o s té rie u r de ces o rg a n isa tio n s m o n tra com bien elles é ta ie n t indispensables.
tradu it pa r M. Ś w ią tk o w sk a M arian K sią ż k ie w ic z
