Miejsce, w którym pamięć powraca – Cmentarz Centralny w Szczecinie Zajęcia edukacyjne dla dzieci i młodzieży różnych etapów kształcenia
Cele ogólne:
– kształtowanie postawy zainteresowania dawnymi mieszkańcami naszego miasta i regionu;
– kształtowanie tożsamości regionalnej w kontekście wartości narodowych oraz europejskich;
– rozwijanie wrażliwości oraz postaw twórczych;
– rozwijanie umiejętności pracy zespołowej;
– kształtowanie sprawności w zakresie komunikowania się w różnych sytuacjach.
Cele szczegółowe. Po zakończeniu zajęć uczeń:
– posługuje się wiedzą z zakresu historii oraz przyrody Cmentarza Centralnego w Szczecinie;
– opisuje podstawowe zabytki Cmentarza Centralnego w Szczecinie;
– charakteryzuje główne założenia organizacji zieleni na terenie Cmentarza Centralnego;
– argumentuje własne stanowisko oraz wykazuje szacunek dla odmiennych poglądów;
– nie poddaje się presji stereotypów i uprzedzeń;
– współpracuje w zespole podczas wykonywania zadań grupowych;
– samodzielnie poszukuje i przetwarza informacje.
Metody i techniki prowadzenia zajęć:
– praca w małych grupach, – praca w parach,
– burza mózgów,
– dyskusja dydaktyczna z wykorzystaniem rankingu diamentowego lub piramidy priorytetów, – wykład z użyciem technik waloryzacyjnych.
Przebieg zajęć
1. Zapoznanie z tematem oraz celami zajęć.
2. Wykład z użyciem środków audiowizualnych z wykorzystaniem zbiorów Centrum Dialogu
„Przełomy”.
3. Zapoznanie z procedurą stosowania piramidy priorytetów lub rankingu diamentowego.
4. Praca w grupach nad materiałem dydaktycznym (materiały, albumy, publikacje na temat Cmentarza Centralnego).
5. Prezentacja wypracowanych materiałów zgodnie z zastosowaną techniką.
6. Sporządzenie notatki uzasadniającej, że Cmentarz Centralny stanowi świadectwo naszej kultury i jest symbolem, który spaja mieszkańców Szczecina niezależnie od pochodzenia, wieku, wyznania oraz preferencji społeczno-politycznych (praca w parach).
7. Wypełnienie przez uczniów arkuszy z informacją zwrotną dla prowadzącego zajęcia.
Trasa wycieczki (długość trasy wycieczki powinna uwzględniać wiek grupy oraz warunki pogodowe):
– spotkanie przy bramie głównej Cmentarz Centralnego;
– przejście w stronę dawnego gaju urnowego, zwiedzanie lapidarium, Kwatery Zasłużonych;
– spacer wzdłuż kwater 44D i 44C do grobu Wilhelma Meyera-Schwartau;
– przejście do kaplicy cmentarnej;
– spacer w stronę Kwatery Wojennej i pomnika Braterstwa Broni;
– powrót aleją Okólną w stronę bramy głównej: obejrzenie pomnika „Tym, którzy nie wrócili z morza”, Krzyża Katyńskiego, pomnika Pamięci Sybiraków;
– alternatywnie: spacer od Kwater Wojennych w stronę drugiej bramy: odwiedzenie Krzyża Męczeństwa Narodu Polskiego, Kwatery Jeńców Belgijskich i Polskich, Krzyża
Żelaznego;
– przejazd na zajęcia w pomieszczeniach Centrum Dialogu „Przełomy” Muzeum Narodowego w Szczecinie.
Zasadnicza część zajęć odbywa się w Centrum Dialogu „Przełomy”. Podczas spotkania uczniowie zapoznają się ze źródłami pisanymi oraz ikonograficznymi na temat Cmentarza Centralnego w Szczecinie. Uczestnicy zajęć pod opieką osoby prowadzącej oraz nauczyciela realizują przewidziane w scenariuszu ćwiczenia.
Ta część zajęć może być przeprowadzona w szkole.
Wprowadzenie
Okoliczności powstania i rozwoju Cmentarza Centralnego
Wstępne przymiarki do utworzenia nowego cmentarza pojawiły się po 1873 roku.
Wówczas Szczecin stracił charakter twierdzy, a wyburzenie miejskich murów ograniczających dotychczas rozwój przestrzenny miasta stworzyło szansę na wydzielenie nowego, dużego terenu pod nekropolię, tym bardziej potrzebnego, że dotychczasowe przykościelne cmentarze były już bardzo przepełnione. Prace założycielskie trwały w latach 1899–1900. Pod nowy cmentarz wydzielono duże tereny położone między ówczesnymi szosami prowadzącymi do Berlina i Pasewalku (obecnie w widłach ulic Ku Słońcu i Mieszka I). Pierwotnie nekropolia zajmowała powierzchnię 64 hektarów. W 1919 roku powiększono ją do 153 hektarów, a obecnie Cmentarz Centralny zajmuje powierzchnię 166,5 hektara.
Autorem projektu był Wilhelm Meyer-Schwartau, współtwórcą Georg Hannig, który zaprojektował kompozycję zieleni i do 1928 roku pełnił funkcję dyrektora cmentarza. Hannig umiejętności w zakresie sztuki komponowania ogrodów i parków uczył się w niemal całej Europie: w Stuttgarcie, Lipsku, Berlinie, na Węgrzech, we Francji (m.in. park w Wersalu) czy w Belgii (m.in. ogrody w Brugges). Cmentarz Centralny w Szczecinie nawiązuje do koncepcji nekropolii Friedhof Ohlsdorf w Hamburgu, miał być więc w założeniu nie tylko zwykłym miejscem pochówku, lecz także parkiem-ogrodem, w którym jest miejsce na zadumę, skupienie i zachwyt nad otaczającym pięknem jego architektury oraz przyrody. W pierwszym okresie rozwijała się wschodnia część, z alejkami w kształcie zakoli biegnących wzdłuż głównej osi. Wejście nekropolii zdobi wzniesiona w latach 1900–1904 trójskrzydłowa, o długości około 80 metrów neoromańska brama główna. Jej projektantem był Meyer- Schwartau oraz architekt Bold i rzeźbiarz Blocke. Bramę wzorowano na trzynastowiecznych krużgankach włoskich, charakterystycznych dla tzw. cmentarzy zamkniętych. Lewe skrzydło do lat dziewięćdziesiątych XX wieku było użytkowane jako kaplica. Brama główna została mocno uszkodzona podczas alianckiego nalotu we wrześniu 1941 roku. Ponieważ spłonęła wówczas praktycznie cała dokumentacja nekropolii, późniejsze prace rekonstrukcyjne oraz próby identyfikacji wielu nagrobków i innych pomników małej architektury stanowiły nie lada wyzwanie. Do odbudowy bramy przystąpiono w 1959 roku. Prace zakończono w 1963 roku. W 2008 roku brama przeszła gruntowną restaurację, podobnie jak wiele innych ważnych zabytków Szczecina. Od bramy głównej piękna platanowa aleja, stanowiąca część alei Okólnej, pierwotnie noszącej imię Wilhelma Meyera, prowadzi pod wybudowaną
w latach 1900–1902 kaplicę cmentarną. W zachodniej części szeroka aleja przecinająca cmentarz nosiła imię Georga Hanniga. Dziś nazwana jest aleją Lipową. Główna oś nekropolii jest tak usytuowana, aby zachodzące słońce znikało na jej przedłużeniu. Buduje to zupełnie niezwykłą atmosferę tego miejsca w słoneczne dni i przyczyniło się do powstania drugiej, pięknej nazwy cmentarza oraz przylegającej do niego ulicy – Ku Słońcu [Kozińska i Słomiński 2009, s. 145, 165–166; Wohl 2007, s. 26–27].
Do 1911 roku za kaplicą utworzono gaj urnowy. Po roku 1918 za sprawą Georga Hanniga oraz Luise Lotte Hoyer rozbudowano część środkową w okolicach obecnej alei Widokowej.
W następnym etapie wytyczono wielkie aleje biegnące prostopadle do osi cmentarza:
wspomnianą wcześniej aleję Lipową, następnie Leszczynową oraz Zachodnią. Na końcu alei Widokowej zbudowano trzyczęściowy basen (prostokątny basen znajduje się również tuż przed kaplicą cmentarną). W 1925 roku oddano do użytku krematorium. W 1930 roku przy alei Leszczynowej wzniesiono drugą, nieistniejącą już dziś, nowoczesną w charakterze, modernistyczną kaplicę. Po 1945 roku wzdłuż głównej osi cmentarza rozmieszczono kwatery wojenne. Do Cmentarza Centralnego włączono również cmentarz wojskowy mieszczący się przy ulicy Karola Miarki [Łuczak 2006, s. 40–43].
Zabytki architektury i pomniki Cmentarza Centralnego
Jednym z najważniejszych zabytków szczecińskiej nekropolii poza bramą główną jest kaplica cmentarna. Jej twórca, Wilhelm Meyer-Schwartau, czerpał inspiracje z architektury romańskiej. Kaplicę zbudowano na planie krzyża greckiego. Dzięki bogatej elewacji, wysokiej kopule i centralnemu położeniu jest najbardziej rozpoznawalnym zabytkiem cmentarza. Bezpośrednio po drugiej wojnie światowej kaplica nie była użytkowana. W 1981 roku uległa prawie całkowitemu zniszczeniu w wyniku wielkiego pożaru. Prace rekonstrukcyjne trwały aż do 1994 roku. Skręcając za kaplicą w aleję Południową, można odnaleźć wysoką na blisko dwa metry stelę wykonaną z czerwonego piaskowca. Jest to nagrobek Wilhelma Meyera-Schwartau i jego najbliższej rodziny. Nieco dalej, wokół suchego dziś, okrągłego basenu, w miejscu dawnych kwater urnowych znajduje się Kwatera Zasłużonych. W pięknej dolince otoczonej niewielkimi wzniesieniami porośniętymi głównie czerwonymi bukami chowano w kolejnych latach tych, którzy szczególnie zasłużyli się dla powojennego Szczecina. Są wśród nich: artysta, malarz, pedagog Guido Reck, dyrektorka I Liceum Ogólnokształcącego Janina Szczerska, pisarz Ireneusz Gwidon Kamiński, działacze polonijni przedwojennego Szczecina Aleksander Omieczyński i Maksymilian Golisz, kapitan
kapitanów Konstanty Maciejewicz, kapitan i nestor szkolnictwa morskiego Antoni Ledóchowski, dyrygent Filharmonii Szczecińskiej Walerian Pawłowski, twórca Teatru Kana Zygmunt Duczyński oraz współtwórca Klubu Pogoń Szczecin, trener i wychowawca młodzieży Florian Krygier. W miejscu dawnego gaju urnowego umieszczono lapidarium.
Projekt architektoniczny wykonały Marzena Jaroszek i Joanna Wojtecka. Aranżacją zieleni zajął się Krzysztof Gołębiecki [Kozińska i Słomiński 2009, s. 166–167; Słomiński 2005, s.
130].
Wśród zgromadzonych zabytków należy zwrócić uwagę na nagrobek zasłużonego dla Szczecina nadburmistrza Hermana Hakena (pełnił tę funkcję w latach 1878–1907) i jego małżonki Johanny. Wśród pięknych pomników wyróżnia także pomnik rodziny Neumanów, ozdobiony charakterystyczną postacią anioła. Znajdują się tam ciekawe nagrobki, między innymi dr. Georga Michaelisa, rodzin: Schulze, Dewitzów, Toepferów, nagrobek właściciela fabryki samochodów, Bernharda Stowera, i jego rodziny [Kozińska i Słomiński 2009, s. 167–
169; Wohl 2007, s. 48–49].
Kwatery inne niż wszystkie
Na Cmentarzu Centralnym w Szczecinie nie brakuje kwater, które szczególnie wpisują się w historię oraz wizerunek nekropolii i miasta. Należy do nich między innymi Kwatera Pionierów. Chowano w niej pierwszych Polaków, których los wypełnił się w latach 1945–
1946 w przywróconym Polsce Szczecinie. Z nie do końca jasnych pobudek Kwatera Pionierów została zdewastowana w 1956 roku. Spychacze skutecznie zniszczyły groby.
Po wielu latach (1975) Ludomir Mallow, pełniący funkcję zastępcy dyrektora Wydziału Gospodarki Komunalnej Urzędu Miejskiego, jeden z pionierów Szczecina, wydał decyzję o uporządkowaniu Kwatery Pionierów. Zrekonstruowano drzewostan i mogiły oraz ustawiono niewielki pomnik autorstwa Stanisława Rudzika opatrzony napisem: „Kwatera Pionierów Szczecińskich 1945–1946”. W 1995 roku Kwatera Pionierów zyskała bardziej widoczny akcent. Łukowaty mur o długości około 10 metrów podtrzymuje jedenaście granitowych tablic, na których umieszczono nazwiska 148 pionierów. Nad wszystkim góruje wysoki krzyż wykonany z nierdzewnej blachy. Na jego cokole znajduje się inskrypcja: „Zginęli śmiercią tragiczną w Szczecinie w latach 1945–1946”. Autorem kompozycji jest Jakub Lewiński [Słomiński 2005, s. 130, 147–149; Wohl 2007, s. 83–84].
Najbardziej znana jest jednak Kwatera Wojenna. W latach 1946–1954 chowano w niej ekshumowane szczątki żołnierzy polskich oraz radzieckich biorących udział w wyzwalaniu
regionu szczecińskiego i samego miasta spod jarzma hitlerowskiego. Kwatera Wojenna została wkomponowana w dawny układ architektoniczny, jest umiejscowiona w najbardziej reprezentacyjnym miejscu nekropolii, tzn. na najwyższych tarasach głównej osi cmentarza, czyli alei Widokowej. Nad całością dominuje pomnik Braterstwa Broni zaprojektowany przez szczecińskiego rzeźbiarza Stanisława Lewińskiego, przedstawiający dwie litery V wystylizowane na kształt husarskich skrzydeł. Na pomniku jest umieszczona data 26 IV 1945 oraz herb Szczecina. U podnóża pomnika znajdują się schody, nieopodal stoją dwie armaty oraz tablice informacyjne [Słomiński 2005, s. 122–124; Wohl 2007, s. 86–92].
Wśród kwater o charakterze wojennym, w pobliżu drugiej bramy cmentarnej znajduje się niewielka Kwatera Jeńców Belgijskich i Polskich z lat 1939–1945. Pochowano w niej trzydziestu trzech jeńców belgijskich oraz sześciu polskich. Tyleż samo nazwisk widnieje na pamiątkowej płycie zdobiącej kwaterę [Kozińska i Słomiński 2009, s. 171; Słomiński 2005, s. 111, 131, 230].
Niedaleko drugiej bramy znajdowała się kwatera wojenna żołnierzy niemieckich, którzy zginęli w latach drugiej wojny światowej. Miejsce to można stosunkowo łatwo odnaleźć dzięki Krzyżowi Żelaznemu, który upamiętnia poległych w czasie wojny francusko-pruskiej 1870–1871. Przez wiele lat kwatera ulegała stopniowemu zniszczeniu i degradacji. Nie pomagało w utrzymaniu porządku w tej części cmentarza nawet obowiązujące konwencje międzynarodowe nakazujące wszystkim państwom opiekę nad żołnierskimi mogiłami – niezależnie, po której stronie walczyli. Dopiero otwarcie w 2006 roku Niemieckiego Cmentarza Wojennego w Glinnej, na który przeniesiono szczątki niemieckich żołnierzy, rozwiązało ten problem [Kozińska i Słomiński 2009, s. 170; Wohl 2007, s. 96–98].
W cieniu oficjalnej polityki i kształtowania się postpeerelowskiego społeczeństwa
Utworzenie Kwatery Zasłużonych było jednym z elementów służących manifestowaniu oraz umacnianiu oficjalnego wizerunku ludowego państwa. W połowie lat siedemdziesiątych XX wieku kontynuowano te działania między innymi poprzez utworzenie Kwatery Ruchu Robotniczego. Ozdobił ją monumentalny pomnik Działaczom Ruchu Robotniczego autorstwa Jakuba Lewińskiego. Ostatni pochówek odbył się na terenie kwatery w 1989 roku. Ogółem pochowano w niej stu trzech działaczy. Dziś losy Kwatery Ruchu Robotniczego stoją pod znakiem zapytania, zwłaszcza w kontekście braku miejsca na nowe mogiły [Słomiński 2005, s. 130–131; Wohl 2007, s. 103–106].
Łagodną ewolucję przeszła Kwatera Kombatantów. Powstała w 1986 roku na wniosek Zarządu Wojewódzkiego Związku Bojowników o Wolność i Demokrację. Po rozwiązaniu ZBoWiD-u i utworzeniu w jej miejsce Związku Kombatantów Rzeczypospolitej Polskiej i Byłych Więźniów Politycznych nowa organizacja przejęła pieczę nad kwaterą. W 1995 roku ozdobiło ją dzieło projektu Jakuba Lewińskiego. Rzeźba przedstawia groty kopii oraz skrzydło husarskie. Na cokole obłożonym płytami granitowymi umieszczono napis: „Pamięci Kombatantów”. Z tyłu wyryto inskrypcję: „Wieczna chwała tym, którzy walczyli o niepodległość Polski”. Już w 2002 roku wyczerpały się wolne miejsca w obrębie Kwatery Kombatantów, ale nowa organizacja kombatancka zainicjowała utworzenie następnej, w której będą spoczywać odchodzący kombatanci i ich najbliżsi [Słomiński 2005, s. 146;
Wohl 2007, s. 107–108].
Rok 1962 to data stanowiąca apogeum upolityczniania w Szczecinie spraw związanych z wiarą i ceremoniałem towarzyszącym pochówkom. Wtedy władze miasta zdecydowały o zamknięciu cmentarza żydowskiego na Pogodnie. Cmentarz istniał od 1821 roku między ulicami Jacka Soplicy, Gorkiego, Leszczyńskiego i Ojca Bejzyma. Przetrwał „noc kryształową” i drugą wojnę światową. Dziś w miejscu cmentarza znajduje się mały park, w jego centrum umieszczono niewielki pomnik upamiętniający dawne miejsce pochówku szczecinian wyznania mojżeszowego. Dopiero dwadzieścia lat po zamknięciu starego cmentarza na Cmentarzu Centralnym wydzielono znajdującą się blisko III bramy kwaterę numer 62, gdzie przeniesiono szczątki wraz z nagrobnymi płytami i macewami z zamkniętego cmentarza żydowskiego. Warto pamiętać, że religia żydowska zabrania zmieniać miejsce pierwotnego pochówku [Kozińska i Słomiński 2009, s. 171; Wohl 2007, s. 109–110].
W ostatnim dwudziestoleciu na Cmentarzu Centralnym przybyło wiele nowych pomników i miejsc stanowiących swoiste znaki zmieniającego się czasu oraz przewartościowania ważnych dla mieszkańców Szczecina symboli. Należą do nich:
pamiątkowy głaz narzutowy ozdobiony napisem: „W hołdzie Bohaterom Września 1939 – Rodacy”; nawiązujący do zbrodni dokonanej przez reżim stalinowski na polskich oficerach Krzyż Katyński; pomnik Pamięci Sybiraków; głaz narzutowy w pobliżu pierwszej bramy z ozdobną płytą w kształcie granic państwa polskiego, na której widnieje napis: „Ofiarom zbrodni stalinowskiego ludobójstwa 1939–1956. Związek więźniów politycznych okresu stalinowskiego w Szczecinie”; oraz pomnik Armii Krajowej. W 1995 roku z inicjatywy byłych niemieckich mieszkańców Szczecina odsłonięto pomnik z niemieckim napisem
„Pamięci Zmarłych Szczecinian / Zum Gedenken an die Toten der Stadt Stettin” [Kozińska i Słomiński 2009, s. 170–171; Pomniki..., s. 314–315; Wohl 2007, s. 111–117].
Charakter naszego miasta odzwierciedla pomnik powstały z inicjatywy kapitanów żeglugi polskiej i społeczności szczecińskiej związanej z morzem: „Tym, którzy nie powrócili z morza”. Pomnik zrealizowany według projektu Małgorzaty Schubert-Radnickej i Macieja Radnickiego przedstawia wyobrażenie fali morskiej, z której wyłania się maszt w kształcie krzyża. Wokół pomnika znajduje się krąg z nazwiskami tych, których nigdy morze nie oddało.
Obecnie jest ponad dwieście nazwisk i stale ich przybywa [Kozińska i Słomiński 2009, s.
169; Słomiński 2005, s. 142–144; Wohl 2007, s. 120–121].
Miejscem szczególnym dla szczecinian jest stojący w pobliżu drugiej bramy Krzyż Męczeństwa Narodu Polskiego. Po tragicznych wydarzeniach 17 grudnia 1970 roku w pobliżu Krzyża Żelaznego pochowano pięć ofiar wypadków związanych ze stłumieniem protestu robotniczego. W latach stanu wojennego szczecinianie pod starym Krzyżem Żelaznym składali kwiaty, zapalali znicze, zapewne nie pamiętając, że krzyż ów upamiętniał poległych w wojnie francusko-pruskiej żołnierzy niemieckich. W 2000 roku na kwaterze numer 9 ustawiono nowy krzyż upamiętniający ofiary wydarzeń grudniowych. Postawiono go z inicjatywy Stowarzyszenia Społecznego Grudzień ’70 – Styczeń ’71 i nazwano Krzyżem Męczeństwa Narodu Polskiego [Pomniki..., s. 310–311; Słomiński 2005, s. 132–133, 157].
Zieleń Cmentarza Centralnego
O niepowtarzalnym charakterze Cmentarza Centralnego, obok architektury, decydują jego walory botaniczne. Warto jeszcze raz wspomnieć prawdziwego wizjonera, którym był główny architekt zieleni w nekropolii – Georg Hannig. Przez większą część życia pracował nad dziełem, którego nigdy nie było mu dane zobaczyć w ostatecznym kształcie. Planował niezwykle starannie cmentarny ogród-park. Rośliny były dobierane z wielkim smakiem, wiedzą i wyobraźnią. Powstały odrębne enklawy o charakterze leśnym, parkowym lub ogrodowym. Poszczególne gatunki drzew i krzewów dobierano z uwzględnieniem warunków, kształtu, okresu kwitnienia, a nawet koloru pni. Ogółem na szczecińskiej nekropolii rośnie około 415 gatunków oraz odmian krzewów i drzew. Wśród nich znajduje się duża grupa gatunków i odmian północnoamerykańskich, między innymi dąb czerwony, dąb zimozielony, choina kanadyjska, głóg ostrogłowy, klon srebrzysty, jodła kalifornijska, kielichowiec wonny, lipa i sosna amerykańska, sosna żółta, świerk srebrny. Liczne są gatunki i odmiany dalekowschodnie: miłorząb dwudzielny, modrzew japoński, wiśnia piłkowana, forsycja zwisła czy świerk szydlasty. Z europejskich gatunków możemy spotkać buki, cisy, leszczynę turecką, platany, lipy oraz liczne odmiany świerków i sosen. Dziś zieleń zgromadzona na Cmentarzu
Centralnym stanowi oazę spokoju i wytchnienia. Odgłosy okolicznych arterii są skutecznie stłumione, a otaczająca groby cisza i śpiew ptaków dają nieodparte wrażenie, że to miejsce, w którym czas się zatrzymał, a pamięć o tych, co odeszli, powraca z wielką siłą [Wohl 2007, s. 150 151]. ‒
Propozycje rozwiązań metodycznych
1
2 2
3 3 3
Piramida priorytetów
Powyższy schemat jest nazywany w metodyce nauczania piramidą priorytetów.
Uczniowie metodą burzy mózgów podają pomysły. W tym przypadku mogą to być zabytki znajdujące się na Cmentarzu Centralnym, które – zdaniem uczestników – koniecznie trzeba zobaczyć. Należy podzielić grupę na mniejsze zespoły. Poszczególne grupy otrzymują kolorowe kartki papieru, masę mocującą lub taśmę samoprzylepną, kolorowe mazaki oraz duży schemat piramidy. Można zaopatrzyć uczniów w duże arkusze papieru i poprosić, aby schemat piramidy przygotowali samodzielnie. W następnej fazie w małych grupach uczniowie ustalają ranking zabytków z zastosowaniem piramidy priorytetów. Następnie prezentują wyniki pracy wraz z uzasadnieniem dokonanych wyborów. Po wykonaniu ćwiczenia uczniowie układają trasę wycieczki po Cmentarzu Centralnym dla rówieśników z innego miasta.
Znajdujący się poniżej schemat w metodyce jest nazywany rankingiem diamentowym. Ta technika znajduje zastosowanie w grupach starszych wiekowo, które wcześniej pracowały metodą piramidy priorytetów. Procedura postępowania jest podobna do tej, którą stosuje się przy piramidzie priorytetów. Uczestnicy zastanawiają się nad wartościami, jakie wiążą się z Cmentarzem Centralnym lub argumentami uzasadniającymi konieczność dbania o nekropolię. Należy zwrócić uczniom uwagę, że w przypadku rankingu diamentowego wnioski umieszczone u góry schematu przyjmują wartości dodatnie, w centralnej części mają charakter neutralny, a te umieszczone na dole przyjmują wartości ujemne. Podczas prezentacji wyników pracy grup uczniowie powinni uzasadnić swoje stanowisko.
W obydwu technikach uczniowie przed przystąpieniem do wykonania ćwiczenia powinni uczestniczyć w wycieczce po Cmentarzu Centralnym, wysłuchać krótkiego wykładu z zastosowaniem środków wizualnych, a do pracy grupowej otrzymać materiały pomocnicze w postaci albumów, map, fotografii itp.
+
_
Ranking diamentowy
Cmentarz Centralny w Szczecinie stanowi prawdziwą kopalnię wiedzy o przeszłości miasta oraz jego mieszkańców. Jest także współczesnym świadectwem tego, co dla szczecinian ważne, wokół czego koncentruje się ludzka pamięć. Młodzież szkół ponadgimnazjalnych może spróbować samodzielnie odszukać i opisać ślady minionych lat.
Przygotowanie portfolio na temat znanych i nieznanych zabytków pomników wzbogaci ich
wiedzę, jak również będzie rozwijać umiejętność poszukiwania, odczytywania i przetwarzania różnorodnych źródeł informacji. Tematyka może się skupić na przykład wokół pomników z czasów pierwszej wojny światowej, zachowanych pomników niemieckich (np.
nagrobki rodzin: Gribelów, Dewitzów, Kisslingów, badź Hermanna Hakena, Hugona Lemckego lub Friedricha Ackermanna). Samodzielne badania mogą dotyczyć współczesnych miejsc i zabytków, jak pomnik Pamięci Olimpijczyków lub pomnik Ofiar Niemieckich Obozów Koncentracyjnych.
Cmentarz Centralny jest miejscem, w który krzyżują się drogi wszystkich szczecinian, niezależnie od wyznawanych poglądów. Tu spotykają się ci, którzy odeszli na zawsze, z tymi, którzy ich pamiętają.
BIBLIOGRAFIA
Brudnik E., Moszyńska A., Owczarska B., Ja i mój uczeń pracujemy aktywnie, Zakład Wydawniczy SFS, Kielce 2000.
Dzieje Szczecina, t. 3, red. B. Wachowiak, Wydawnictwo XIII Muz, Szczecin, 1994 . Kozińska B., Słomiński M., Szczecin. Praktyczny przewodnik turystyczny, Walkowska Wydawnictwo, Szczecin 2009.
Kurek A., Leszkiewicz N., Miejsca pamięci zbiorowej na Cmentarzu Centralnym w Szczecinie, „Edukacja Humanistyczna” 2010, nr 2, WSH TWP Szczecin.
Łuczak M., Szczecin Gumieńce, Wydawnictwo Zapol, Szczecin 2006.
Pomniki, akcenty rzeźbiarskie, tablice pamiątkowe Szczecina, red. J. Kozakowska, Muzeum Narodowe w Szczecinie 2012
Słomiński m., Cmentarz Centralny w Szczecinie., Szczecin 2005
Wohl J., 100 lat Cmentarza Centralnego w Szczecinie. Pomnik historii miasta, Agencja Wohl- Press, Drawsko Pomorskie 2007.
www.kochamszczecin.com www.szczecin.pl/przewodnik
opracowała: Edyta Szumocka Centrum Dialogu Przełomy Muzeum Narodowe w Szczecinie
