"ICOMOS - Information", nr 1, 2, 3, 4 (1986) : [recenzja]

Joanna Puchalska

"ICOMOS - Information", nr 1, 2, 3, 4

(1986) : [recenzja]

Ochrona Zabytków 44/3 (174), 240-243

P IŚ M IE N N IC T W O

PRZEGLĄD ZA G R A N IC ZN Y C H C Z A S O P IS M KONSERW ATORSKICH

„ IC O M O S - In fo r m a tio n ” . K w a rta ln ik

M ię d z y n a ro d o w e j Rady Z a b y tk ó w -

IC O M O S . E dizione S c ie n tific h e Ita lia n e 1986

Nr 1, ss. 60, i l u s t r a c j e

R o b e r t o d i S t e f a n o tekst w j. ang. i franc, podsum ow ujący pierwszy rok działalności pisma będącego forum w ym iany myśli, idei i dośw iadczeń, którego zasięg pozw ala coraz szerzej p ro pa­ g ow ać problemy współczesnej ochrony i konserwacji zabytków . В ö r j e В I o m é, The Restoration o f the Häverö Church ( R e ­

stauracja kościoła w Häverö)', ss. 2 -1 0 , il. 14, streszcz. w j. franc.,

hiszp. i wł. W latach pięćdziesiątych restauracje kościołów szw edzkich często graniczyły z w andalizm em , gdyż zniszczeniu ulegały X IX - i w c ze s n o -X X -w ie c zn e zabytki uznane za mniej w artościow e. Restauracja kościoła w Häverö jest przykładem now ego podejścia do spraw konserwatorskich. Jest to realizacja teorii Cesare Brandi w yw od zącej się pośrednio z II M ię d z y ­ narodow ej Konferencji w W enecji, która odbyła się w 1 9 6 4 r. O becny kościół w Häverö zbud ow any z ciosów g ranitow ych około 1 3 0 0 r. znajduje się na północ od Sztokholm u. Kolejne restauracje miały miejsce ok. 1 7 0 0 r.i w latach 1 7 5 1 ,1 8 0 1 i 1 9 0 5 . W 1971 r. kiedy rozpoczęto prace kościół miał zniszczone w nętrze, natomiast sama architektura była w dobrym stanie, nie licząc paru pęknięć w partiach okien. Przy konserwacji starano się zająć nie tylko oryginalnym i średniow iecznym i zabytkami, lecz także późniejszymi uzupełnieniam i i zmianami w prow adzanym i przy okazji kolejnych rem on tó w św iątyni. U w zględniona została w ten sposób historia obiektu, odczytana w kolejnych przem ia­ nach i restauracjach. Artykuł szczegółow o om aw ia badania i konserwacje fresków,, drew nianych, polichrom ow anych rzeźb i ołtarzy oraz w yniki badań archeologicznych. Autor, o d p o w ie ­ dzialny za ostatnie prace konserwatorskie przeprow adzone w la­ tach 1 9 7 1 - 1 9 7 2 podkreśla, ze starano się uniknąć rekonstrukcji, pastiszu oraz nadmiernej ingerencji. W przeciw ieństw ie do p o ­ przednich praktyk sporządzono dokładną dokum entację konser­ watorską.

M u r i e l T a y l o r - S o u b e y r a n , C l a i r e V i g n e s - D u ­ m a s , L'architecture vernaculaire en O m an: l'oasis d 'A I Ham ra

(Architektura rodzim a w O m anie: oaza w A l Hamra)', ss. 1 1 -1 8 , il.

19, streszcz. w j. ang , hiszp. i w ł. Oaza Al Hamra usytuow ana u stóp najwyższego w zniesienia gór Jebel Akhdar, o dd zielają­ cych północne wybrzeże Om anu od obszarów położonych w g łę ­ bi kraju, stanow i region, w którym przetrwało zarów no tradycyjne b u d o w n ic tw o , jak i d aw n e zwyczaje m ieszkańców. Oaza, będąca dzięki naw odnieniu od d aw n a ośrodkiem produkcji rolnej składa się z d w óch odrębnych dzielnic, Al Hara (ciepła) na północy i Al Sahma (czarna) na południu. Niniejsza rozprawa dotyczy w y łą ­ cznie Al Hara.

Falaj, g łó w ny kanał Al Hamra, obok którego znajduje się głó w na ulica, meczety i suk, stanow i ośrodek życia społecznego i p o lity ­ cznego. Historyczne centrum Al Hamra, Al Hara ousta, gęsto zasiedlony obszar położony na północ od głów nej ulicy p o ­ dzielony jest na działki zawierające trzy do pięciu d o m ó w zamieszkałych przez w łaścicieli pól. Te podobne do fortec dom y o konstrukcji ziemnej, składają się zazwyczaj ze ślepego parteru oraz d w óch w yższych kondygnacji. W o k ó ł historycznego c e n t­ rum znajdują się mniej rygorystycznie rozplanow ane osiedla zamieszkałe przez ro b otników rolnych. Te proste ziemne i ka­ m ienne konstrukcje reprezentują typ dom u rozpow szechniony na środkow ym wschodzie.

Pośredni typ dom u — ziemne konstrukcje o jednej kondygnecji - rozw inął się na terenach położonych na w schód od historycz­ nego centrum. W ynikiem otw arcia się kraju na cyw ilizację zachodu jest coraz częstsza obecność w oazie sam ochodu, w ażneg o elementu m odernizacji życia. Ponadto w prow ad zenie cem entu p ow od uje zarzucenie tradycyjnego b ud ow nictw a. Po­ mim o w ysiłkó w w ła a z zmierzających do podtrzymania d ziedzict­

w a kulturow ego Omanu, pew ne typy d om ów muszą być o to czo ­ ne opieką konserwatorską. Konieczne jest również zapew nienie opieki historycznemu centrum Al Hamra zanim jego w ygląd zostanie zm ieniony przez nowoczesność.

L u i g i F u s c o G i r a r d , The „C o m p lex Social Value" o f the

Architectural Heritage, („K om pleksow a społeczna w artość" dziedzictw a architektonicznego)', ss. 1 9 -2 2 , streszcz. w j. franc.,

hiszp. i w ł. W iele czynników sprawia, że problem konserwacji zasobów zabytkow ych staje się szczególnie pilny. Do głów nych przyczyn należą: osłabienie struktury ekonom icznej, terytorialnej i miejskiej, degradacja fizyczna i funkcjonalna otoczenia, m ulti- plikacja „n ow ych potrzeb", które nie mogą być zaspokojone naw et w najbardziej rozw iniętych społeczeństwach. Aby spros­ tać tej sytuacji należy w ypracow ać strategię planow ania prze­ strzennego, uwzględniającą aspekt ekonom iczny, społeczny i k u ­ lturalny oraz ich korelację. Jednocześnie należy w jak n ajm niej­ szym stopniu redukow ać zasoby naturalne i kulturow e. Idea „kom pleksow ej społecznej wartości", propagow ana przez a u to ­ ra, pozw ala na lepsze rozpoznanie wszystkich tych czynników i ich zw iązków z zasobami kulturow ym i. Dzięk temu można je lepiej chronić i przywracać ich daw ne wartości oraz dokonyw ać lepszych w yb o ró w metod tej ochrony. Taka koncepcja wartości musi w ięc jednocześnie zaw ierać kryteria, które pomogą oszaco­ w ać i w ybrać najlepsze m etody ochrony zasobów naturalnych. D a n i e l T h é r o n d, La convention pou r la sauvegarde du

patrim oine architectural de l'Europe (K onw encja ochrony dzie­ dzictw a architektonicznego Europy)', ss. 2 3 -3 6 , il. 3, streszcz. w j.

ang., hiszp. i w ł. Konw encja Ochrony Dziedzictwa A rch itek­ tonicznego została przedstawiona do podpisu na konferencji ministerialnej w Grenadzie, 3 października 1 9 8 5 г., co nadało świeży impet współpracy pomiędzy 21 państwam i człon kow s­ kimi Rady Europy w zakresie ochrony dziedzictw a architektonicz­ nego. Posiadając status instrumentu praw nego, now a K o nw en ­ cja podejm uje dw a zadania:

- popiera ustaw ow e zarządzenia w zakresie ochrony zabytków na terytorium państw-sygnatariuszy,

- wspom aga współpracę rządów w zakresie koordynacji polityki ochrony zabytków w całej Europie przez w ym ianę p racow ników i doświadczeń.

Przez w zgląd na reprezentow aną doktrynę Konwencja przyjmuje g łów ne założenia Karty W eneckiej. W w ielu aspektach jest bezpośrednio na niej oparta. Jednak w przeciw ieństw ie do Karty nie porusza spraw technicznych konserwacji, a założenia prze­ strzenne miast i wsi om aw ia tylko pod kątem zarządzania adm inistracyjnego, odpow iedzialności podejm ow ania decyzji, zasad finansow ania i udziału publicznego. Konwencja Europejs­ ka pozostaje przede wszystkim tekstem politycznym i unaocznia w agę w spółpracy między Radą Europy a IC O M O S -e m . N astęp ­ nie przytoczony jest tekst Konwencji.

A n n W e b s t e r - S m j t h , 1 9 8 7 Sym posium on „ O ld Cultures

in N e w W orlds" W ashington Issues a C all for Papers (S y m p o z­ ju m na tem at „Stare kultury w n o w ych ś w iatach" w 1 9 8 7 r. w W aszyngtonie), ss. 3 7 -3 8 , il. 1, tekst w j. ang. i franc.

Inform acje o trybie nadsyłania referatów na sympozjum, które ma się odbyć w czasie Zgrom adzenia G eneralnego IC O M O S w W a ­ szyngtonie w dniach 7 - 1 5 października 1 9 8 7, program zjazdu, objazdó w naukow ych oraz informacja o możliwości wygłaszania referatów i w y k ład ó w na uczelniach amerykańskich po za k o ń ­ czeniu spotkania.

N ouvelles (Aktualności)', ss. 3 9 -4 8 . Tekst w j. franc, i ang.

Rubryka przedstawiająca krótkie informacje na temat spraw członkow skich, konferencji, w ystaw , kursów, seminariów, d zia ­ łalności Kom itetów Narodow ych IC O M O S itp.

Ind ex A n alytiqu e de Tl c o m o s - Selection de la littérature technique sur la conservation des m onum ents historiques (A n a li­ tyczny indeks /C O M O S - и - Wybór literatury technicznej na tem at konserw acji zabytków )', ss. 4 9 -5 6 , teksty w j. franc, i ang. Indeks

obejm uje publikacje przesłane do Centrum Dokumentacji U N E S - C O -IC O M O S w Paryżu.

Ouvrages Reçus - Selection d'ouvrages reçus au Centre de Docum entation U N E S C O -/C O M O S (K siążkiotrzym ane - Wybór książek otrzymanych przez Centrum D okum entacji U N E S C O - IC O M O S ); ss. 5 7 -5 8 . Krótkie recenzje w j. franc, i ang. Calendrier (Kalendarz)', ss. 5 9 -6 0 , tekst w j. franc, i ang.

Inform acje na temat w ystaw , spotkań, sym pozjów i kursów konserwatorskich, organizow anych w okresie od stycznia do sierpnia 1 9 86.

Nr 2, ss. 60, il u s t r a c j e

M i c h e l P a r e n t , Bilan (B ilans), ss. 1 -2 , tekst w j. franc, i ang. Krótkie podsum ow anie zadań, celów i zasięgu IC O M O S -In fo r- mation po wydaniu sześciu num erów.

F l e m i n g A a l u n d , Preserving Ethiopia's C ultural Heritage

(C hroniąc dziedzictw o kulturow e Etiopii)) ss. 3 -1 3 , il. 14,

streszcz. w j. franc., hiszp. i w ł. Etiopia, kraina ow iana legendą, już w starożytności stała się kolebką w spaniałej cywilizacji, o czym świadczą zachow ane, a niestety mało znane zabytki architektury. Do najcenniejszych obiektów należą: Aksum, miasto założone jeszcze przed przyjęciem chrześcijaństwa, znane ze swych nie­ zwykłych stel nagrobnych, z których największa ma 3 3 m w y s o ­ kości; Lalibela, miasto posiadające zespół składający się z trzy­ nastu w ykutych w skale, połączonych ze sobą labiryntem koryta­ rzy kościołów , których architektura dobitnie świadczy o potędze kościoła etiopskiego w okresie średniowiecza; Fasil Ghebbi, miasto obronne, pow stałe w XV II w ., którego w spaniałe zamki i pałace należały do królów Etiopii przez około 2 5 0 lat; okolice jeziora Tana i jego wyspy, gdzie dzięki odizolow anem u położeniu ocalały od najazdów muzułmańskich kościoły posiadające w s p a ­ niałe m alow idła ścienne oraz najstarsze rękopisy na pergaminie. Susza nawiedzająca tę część Afryki już od w ielu lat, oraz w ojna w Erytrei, spo w od ow ały głód i ciężką sytuację ekonom iczną, uniem ożliwiającą rządowi w Etiopii ratowanie w soaniałego d zie ­ d zictw a kulturow ego kraju. Trudno w ym agać od ludzi, którzy umierają z głodu, żeby zajm ow ali się restauracją zabytków . Dzięki U N E S C O pow stał plan ochrony dziedzictw a narodow ego Etiopii, uw zględniający przede wszystkim zabytki i miasta lokowane w zdłuż tzw . historycznego szlaku, w spom niane w yżej Aksum, Lalibela i Gondar, znajdujące się na liście Św iatow ego Dziedzict­ w a. Autor uważa za słuszne popieranie tradycyjnych technik b udow lanych oraz m ateriałów (zwłaszcza w apien ia). Pow inny pow staw ać regionalne muzea, pow inn o się w ypracow ać środki adm inistracyjno-praw ne zapew niające podstawę dla ochrony dziedzictw a w ramach polityki społecznej i ekonomicznej kraju, pow inn o się utworzyć obszary ochrony dla miasta Harar oraz dla całego zespołu stanowisk archeologicznych w Aksum. O g ó l­ nonarodow y Program Inwentaryzacji został zainicjow any w 1 9 7 4 r., lecz nieprędko jeszcze pow stanie baza dokum entacyj­ na, konieczna dla kształtowania polityki konserwatorskiej. Będzie to w ym agało w spółpracy w ielu ministerstw, zwłaszcza M inister­ stwa Kultury oraz w ielu prywatnych i publicznych instytucji, uczelni, a także kościoła praw osław nego i w spólnot muzułm ańs­ kich.

A n d r é S t e v e n s , Habitations des Com m unautés Hakka en

Chine (M ieszkania społeczności H akka w Chinach)) ss. 1 4 -2 1 ,

il. 13, streszcz. w j. ang., hiszp. i w ł. W listopadzie 1 9 8 5 r. Stowarzyszenie A rchitektów w Chinach sponsorowało m iędzy­ narodow e sympozjum na temat architektury, które odbyło się w Pekinie i które zgromadziło 1 6 0 uczestników g łów nie p o ­ chodzących z Dalekiego Wschodu. Pod koniec sympozjum mała grupa architektów otrzymała zezw olenie na zw iedzenie okręgu Yongding, regionu oficjalnie niedostępnego dla zagranicznych turystów, znajdującego się około 6 0 0 kilometrów- na północny wschód od Kantonu. Celem wyjazdu były zadziwiające gliniane b udow le Hakka, grupy etniczne;, przybyłej z Chin północnych w ciągu XII i X III w . Charakterystyczna klanow a struktura społeczności Hakka znajduje odbicie w monum entalnych sześ­ ciennych i prostopadłościennych konstrukcjach znajdujących się w Yongding. Inny rodzaj architektury to liczące czterysta lat b udow le o formie pierścieni, wysokie na 18 m, o średnicy 7 0 m, mogące pomieścić 4 0 0 mieszkańców. Charakterystyczne dla architektury Hakka są również w ille-gospodarstw a. z których największe zajmują obszar od 4 0 0 0 0 do 5 0 0 0 0 m2. Do dzisiej­ szego dnia mieszkańcy używają gliny jako budulca i zachowują tradycyjny styl w architekturze. Ta ciągłość świadczy o ży w o tn o ­ ści tradycyjnej architektury, o której sami Chińczycy mówią, ze jest „w ielkim przedsięwzięciem z gliny i drew na", biorąc pod uwagę fakt, iż 4 0 m ilio nó w C hińczyków mieszka w ziemiankach, a 1 0 0 m ilionów w dom ach zbudow anych z miejscowej gliny, trudno się dziw ić, że w ładze chińskie po trzydziestu latach rygorystycznej polityki budow ania z „trw ałych" m ateriałów o d ­

krywają na now o d aw n e m etody budow lane doskonale dopaso­ w ane do środowiska i lokalnych zasobów materiałowych. A n g e l P e r o p a d r e M u n i e s a, La consolidation de six

pilliers dans la cathédrale du Salvador de Saragosse ( Espagne) [W zm o cnienie sześciu filarów w katedrze Salw atora w Saragos- sie w Hiszpanii]) ss. 2 2 -3 1 , il. 13, streszcz. w j. ang., hiszp. i wł.

Stan sześciu filarów w naw ie g łów nej katedry, dodanych tu w p ołow ie XVI w . był tak krytyczny, że przed rokiem 1 9 8 0 konieczne było zbadanie przyczyn zniszczenia, jak i podjęcia odpow iednich środków zabezpieczających. Badania w ykryły wiele przyczyn takiego stanu rzeczy. Do najpoważniejszych należały pionow e pęknięcia trzonów i deformacja baz pod w pływ em zbyt w ielkiego ciężaru. Przeprowadzone testy ujaw niły również defekty w konstrukcji fun dam en tów podtrzymujących filary. Katedra zbudow ana jest z masywnej cegły połączonej zaprawą, a w nętrze w ykończone jest grubą w arstw ą tynku pom alow anego tak, że udaje murarkę kamienną. Skoro analizy wykazały, że filary nie będą w stanie dłużej dźw igać naam iernego ciężaru, postanow iono je w ym ienić. Przeprowadzono następują­ ce prace:

- żelbetow e konstrukcje w kształcie pierścieni zostały umiesz­ czone w ziemi w okó ł oryginalnych fun dam en tów każdego z fila ­ rów,

- łuki i sklepienia wspierające się na filarach zostały podparte, - podparto kapitele, aby odciążyć trzony,

- trzony zostały podzielone na części poniżej kapiteli i całkow icie usunięte razem z fundam entam i, do głębokości 1 metra poniżej poziomu posadzki,

- położono now e żelbetow e fundam enty, wykorzystując koliste konstrukcje z pierwszej części operacji,

- umieszczono now e żelbetow e trzony i połączono je z kapitela­ mi w tradycyjny sposób przy pom ocy cegły i zaprawy,

- usunięto podpory,

- otynkow ano i w ykończono trzony.

Operacja ta, przeprowadzona pod nadzorem autora, stanowi pierwszą fazę obecnie realizowanego programu całkowitej re­ stauracji katedry.

Colloque „Cultures anciennes dans les mondes n o u ve a u x "a p p e l aux com m unications (Sym pozjum „Stare kultury w now ych św iatach", prośba o referaty)) ss. 3 2 -3 5 , il. 2, tekst w j. franc,

i ang. Dokładne informacje o sygnalizowanym w poprzednim numerze, mającym się odbyć w W aszyngtonie w dniach od 7 do 15 października 1 9 8 7 r. zjeździe IC O M O S i sympozjum. Podano dokładny program spotkania, tem aty i terminy nadsyłania refera­ tów , program objazdów i szczegółowe informacje na temat możliwości w ykładów .

Nouvelles (Aktualności))

In d e x analitique de Г/com os — Selection de la littérature tech ­ nique sur la conservation des m onum ents historiques (A n alitycz­ ny• indeks /C O M O S -и - W ybór literatury technicznej na tem at konserw acji zabytków )) ss. 4 6 -5 3 , teksty w j. franc, i ang.

Publikacje nadesłane do Centrum Dokum entacji U N E S C O -IC O - M O S w Paryżu.

Ouvrages Reçus - Selection d'ouvrages reçus au Centre de D ocum entation U N E S C O -/C O M O S (Książki otrzym ane - Wybór książek otrzym anych przez Centrum D oku m en tacji U N E S C O - IC O M O S )) ss. 5 4 -5 5 . Krótkie recenzje w j. franc, i ang. Comm uniques (K om unikaty), ss. 5 6 -5 8 , tekst w j. franc, i ang. Calendrier (Kalendarz)) ss. 5 9 -6 0 , tekst w j. franc, i ang.

Informacje na tem at sym pozjów, konferencji, sesji, w ystaw , kursów, spotkań, sem inariów organizow anych w okresie od maja do października 1 9 8 6.

Nr 3, ss. 60, i l u s t r a c j e

M i c h e l P a r e n t , Les

Idées et les faits (Idee a rzeczywistość))

ss.1 -2, tekst w j. franc, i ang. Przypomnienie o przypadającej w 1 9 8 7 r. setnej rocznicy urodzin Le Corbusiera.

A l a i n . B o u i n e a u , R enforcem ent des maçoneries p ar in je c ­

tion de coulis (W zm acnianie m u ró w starych b ud yn ków przez zastrzyki z cem entu)) ss. 3 -7 , il. 6, streszcz. w j. ang, hiszp. i w ł.

Tradycyjna metoda w zm acniania m urów starych budow li przy pom ocy zastrzyków z cementu lub zapraw y z w apn a hydraulicz­ nego stwarza kilka problemów: zaw alenie w trakcie w ym yw ania, oddzielenie zaprawy, a co za tym idzieł zaham ow anie prac juz w początkowej fazie, itp. A utor bada działanie krzemianu sodo­ w ego oraz bentonitu przeprowadzając serię eksperym entów,

w których substancje te w strzykiw ane są w dośw iadczalną ścianę zbud ow aną przy użyciu tradycyjnych metod. Zastrzyk samego bentonitu s p o w o d o w a ł w zm ocnienie muru średnio o 20%. N a to ­ miast kom binacja dw óch zapraw - bentonitu i krzemianu so d o ­ w e g o - znacznie poprawiła odporność ściany (ok. 3 5 0 % ). Przekonano się, że aby w zm ocnić mechaniczną odporność muru należy użyć obu typ ó w zastrzyków: bentonitu, aby zablokow ać szczeliny głębokości ok. 50 mm i krzemianu sodow ego, aby w zm ocnić płynną zaprawę w czasie impregnacji. A utor jednak spostrzegł, że w zm ocnienie zapraw y p ow oduje rozpuszczenie organicznych elem entów , które zmieszane są z solami p ocho dzą­ cymi z niecałkow icie zneutralizow anego krzemianu w ychodzą następnie na pow ierzchnię. Oryginalny w ygląd ściany można przywrócić m etodą piaskowania.

E l d a d e C a s t r o , Testing W ater-R epellent: Treatments for

Stone (Testując w odoodporne zabezpieczenia kam ienia);

ss. 8 -1 2, il. 2, streszcz. w j. franc., hiszp. i w ł. Często stosuje się w od oo dp o rn e substancje do zabezpieczenia pow ierzchni kam ie­ nia, zwłaszcza przed w odą deszczową, w której znajdują się duże ilości zanieczyszczeń. Substancje te działają różnie: w ypełniają pory kamieni, tw orzą błonę ochronną lub zmniejszają energię napięcia cząsteczkow ego na pow ierzchni. W odoodporność ka­ mienia zmniejsza się pod w p ły w e m w a ru nkó w atm osferycznych. Dobrze byłoby określić w w arunkach laboratoryjnych stopień, do jakiego odporność ta m ogłaby się zmniejszyć, gdyż to p o z w o liło ­ by ocenić w zględ ną trwałość różnych substancji w o d o o d p o r­ nych. Artykuł om ąw ia badania zmian w odoodporności p ow ierz­ chni kamienia w yw ołanych oddziaływ aniem różnych środków oraz zaistniałych pod w p ły w e m w a ru nkó w atm osferycznych. Spraw dza się różne kąty, pod jakim i w oda działa na kamień oraz absorpcję kropli w o d y przez jego powierzchnię. Testy, na które się zdecydow ano, nie badają głębszych w arstw kamienia, a dają informacje tylko o jego pow ierzchni.

J e a n - P i e r r e B a b e I o n, L 'H ô te l de S a in t-A ig n a n : H is to ri­

que (H ô te l de S ain t-A ign an. Rys historyczny); ss. 1 3 - 2 1 , il. 1 2,

streszcz. w j. ang., hiszp. i w ł. W obec autorytetu IC O M O S w sprawach dziedzictw a architektonicznego słuszne jest, że na łamach IC O M O S -In fo rm a tio n prezentuje się badania na tem at Hôtel de S ain t-A ign an, znanego paryskiego domu, w którym ponadto znajduje się Sekretariat organizacji. Artykuł dotyczący przede wszystkim budynku, będzie miał swój ciąg dalszy w p o ­ staci spraw ozdania z restauracji, które ma być o publikow ane później, po ukończeniu prac. W 1 6 4 5 r. architekt i teoretyk architektury Pierre le M u e t otrzym ał zam ów ienie od hrabiego Avaux na w y b u d o w a n ie w spaniałego domu lokow anego przy szerokim trakcie w modnej dzielnicy Marais. Najbardziej godnym uwagi elem entem b udow li, zw anej pierw otnie Hôtel d'Avaux, jest w spaniały dziedziniec g łó w n y (cour d 'ho nn eur), którego cztery niemal identyczne elew acje ozdobione w ielkim porząd­ kiem korynckim, stanow iącym naw iązanie do corti/e w łoskich pałaców, świadczą o coraz większym w p ły w ie W ło c h ó w na architekturę francuską. B udynkow i nadano obecną nazwę, Hôtel de Sain t-A ign an w 1 6 8 8 r„ kiedy kupił go Paul de Beauvillier, książę Sain t-A ign an. W w yniku rew olucji francuskiej dom został skonfiskowany i służył jako ratusz dzielnicy aż do 1 8 2 3 r. Potem Hôtel de S ain t-A ign an uległ drastycznym przeróbkom, które miały go dostosow ać do potrzeb przemysłowych i handlow ych przedsiębiorstw zajmujących budynek. W rezultacie w p ołow ie X IX w. podw yższono skrzydło g łó w n e o trzy kondygnacje, a na pierwszym i drugim piętrze d odano m ezzanina. Restaurację Hôtel de Sain t-A ign an zainiciow ary w ła d ze miejskie Paryża, po nabyciu kilku budynków w dzielnicy na początku lat sześćdziesiątych. Prace w stępne polegały na reperacji dachu i restauracji fasady. Oficyna budynku znajdująca się przy rue de Tem pie 7 5 , znana ze swych pięknie sklepionych stajni została całkow icie odrem on ­ tow ana z przeznaczeniem na siedzibę IC O M O S -u , który przeniósł się tu w 1 9 7 2 r. Plany na przyszłość przewidują ukończenie restauracji g łó w n e g o budynku i stworzenie ośrodka kultury i sztuki żydowskiej.

J o h n W a r r e n , The Restoration o f Straw berry H ill at T w icken ­

ham, England (Restauracja Straw berry H ill w Tw ickenham w Anglii)', ss. 2 2 -3 1 , il. 14, streszcz. w j. franc., hiszp. i w ł.

Strawberry Hill, urocza posiadłość w Tw ickenham , w okolicach Londynu, zaw dzięcza swą pozycję w historii architektury Europy zachodniej Horacem u W alpole, w ybitnej postaci św iata sztuki i literatury X V III-w ie c z n e j Anglii. W alpo le mieszkał w Strawberry Hill w 1 7 4 7 r. i przez całę 2 p o ło w ę X V III pracowali tam liczni architekci i artyści, którzy mieli przemienić rezydencję w średnio­ w ieczny „m ały zam ek", dzisiaj znany jako jeden z pierwszych przykładów neogotyku, stylu tak popularnego w X IX w . zw łasz­ cza w Anglii. Poniew aż pisarzowi bardziej zależało na stworzeniu scenografii do sw oich dzieł literackich, zwłaszcza słynnego

„Zamczyska w O tranto", niz na trwałości budow li, materiały i techniki b udow lane nie były najlepiej dobrane i zastosowane. To tłum aczy zły stań budynku. Drew no użyte do stolarki jest p o w a ż­ nie uszkodzone z pow odu grzyba (m erula lacrimans) oraz braku zabezpieczenia przed w ilgocią. Ponadto użycie miękkiego d re w ­ na do szachulcowej konstrukcji pow ażnie przyspieszyło proces zniszczenia. Elementy dekoracyjne są w ykonane nie z kamienia a z gipsu, drew na lub po prostu są to trompe l'oeil. Bogata dekoracja sufitu została w ykonana z papier mâché. Prace re- stauratorskie prowadzone pod kierunkiem autora zmierzają do przywrócenia w yglądu budynku z czasów Horacego W alpole'a z uwzględnieniem późniejszych, X IX - i XX -w iecznych przebu­ dów; prace przy tych ostatnich przeprowadzane na podstawie daw nych rysunków i źródeł literackich dotyczą przede wszystkim w zm ocnienia konstrukcji budynku, w ym iany dachu, w ym iany partii stolarki zaatakowanej przez grzyb. Projekt restauracji prze­ w idu je także o d tw o r z e n i oryginalnego tynku, o dnow ienie ele­ m entów dekoracyjnych (gzymsy i kom iny) oraz poszczególnych sufitów .

A n n W e b s t e r S m i t h , 8-è m e Assemblée Generale de

ricom os. 7 - 1 7 octobre 1 9 8 7 W ashington D.C. (États-U nis). Cultures anciennes dans les mondes nouveaux. (V III Zgrom adze­ nie Generalne IC O M O S , 7 - 1 5 października 1 9 8 7 W aszyngton- USA. Stare kultury w n ow ych światach)-, ss. 3 2 -3 4 , tekst w j.

franc, i ang. Krótki tekst w sprawie mającego się odbyć w W a ­ szyngtonie Zgrom adzenia IC O M O S . Autorka przedstawia szcze­ gółow y program spotkań i w yjazdó w oraz podaje ostateczny termin nadsyłania streszczeń referatów.

Critique Ouvrage (Przeg lądksiążek), ss. 3 5 , tekst w j. franc, i ang.

Recenzja książki Georgesa Jouven zatytułow anej La form e in itia ­

le. Sym bolism e de l ’architecture traditionelle.

Ouvrages Reçus - Selection d'ouvrages reçus au Centre de D ocum entation U N E S C O -IC O M O S (Książki otrzymane - Wybór książek otrzym anych przez Centrum D okum entacji U N E S C O - IC O M O S ); ss. 3 6 -3 7 . Krótkie recenzje w j. franc, i ang. Nouvelles (Aktualności)-, ss. 3 8 -4 5 . Tekst w j. franc, i ang. Krótkie

informacje na tem at spraw członkowskich otaz odbyw ających się spotkań, sem inariów , konfere ic i, w ystaw , kursów, działalności narodow ych Kom itetów IC O M Ó S oraz publikacji.

A cronym es/A c ro n y m s /A k ro n im y /, s.46. Tekst podający wykaz

skrótów nazw instytucji i stowarzyszeń zajmujących się kulturą i sztuką oraz ich pełne nazwy w j. ang. i franc.

Index analitique de i'lcom os - Selection de la littérature tech ­ nique sur la conservation des m onum ents historiques (A na/itycz ny indeks IC O M O S -u - W ybór literatury technicznej na temat konserw acji zabytków)-, ss. 4 7 -5 6 , tekst w j. franc, i ang.

Prezentacja w ybranych publikacji na tem at zagadnień technicz­ nych konserwacji, przesłanych do Centrum Dokumentacji U N E S C O -IC O M O S w Paryżu.

Com m uniques (K om un ikaty), ss. 5 7 -5 8 , tekst w j. franc, i ang. Calendrier (Kalendarz)-, ss. 5 9 -6 0 , tekst w j. franc, i ang.

Inform acje na tem at organizow anych oa września 1 9 8 6 do lipca 1 9 8 7 kongresów, konferencji, seminariów, sympozjów, kursów i spotkań.

Nr 4, s s .6 1 , i l u s t r a c j e

M i c h e l P a r e n t , Po urqu oi une „C harte p ou r la sauvegarde

des villes historiques" (D laczego „Karta Konserwacja M iast Historycznych")-, s. 1, tekst w j. franc, i ang. Ten numer IC O M O S -

Inform ation przedstawia podjęte na m iędzynarodow ym spot­ kaniu w Toledo w Hiszpanii prace, których celem bvło stworzenie Karty Konserwacji M iast Historycznych, jako uzupełnienie do Karty W eneckiej. A utor krótko om aw ia ideę Karty oraz jej znacze­ nie dla kultury.

J e a n - L o u i s M i c h o ń , U n patrim oine en danger: les ar­

chitectures en terre du sud M arocain (D zied zictw o zagrożone: architektura ziem na w p ołud nio w ym Maroku)-, ss. 2 -1 4 , il. 20,

streszcz. w j. ang., hiszp. i w ł. Powszechnie znana ze w zględu na swój obronny charakter pod terminem „kasba" (z arabskiego

qasba, oznaczającego fortecę) unikalna ziemna konstrukcja w y ­

stępująca w południow ym Maroku dzieli się w rzeczywistości na w iele różnych typ ó w b u d o w r. Naieżą do nich:

- kasba w łaściw a, zamek zbudow any przez miejscowego w odza w punkcie strategicznym. W iele z marokańskich kasb jest opusz­ czonych od dziesiątków lat i wiele jest w tej chw ili pow ażnie zniszczonych.

- tighremt, obronny dom dla jednej rodziny, postaw iony w okół kw adrato w eg o dziedzińca, kilkupiętrowy, z w ieżą w każdym

narożniku. W iele z nich jest w ciąż zamieszkałych, niemniej potrzebują napraw i konserwacji - zwłaszcza w ym aga tego wspaniała dekoracja charakterystyczna dla tych budynków. - ksar, ufortyfikowana wioska. M oże być to zarów no kilka tighremt, jak i m iniaturów e miasto, otoczone murami i roz­ planow ane zgodnie z klasycznymi wzorami kultury Islamu, z w y ­ raźnym podziałem na miejsca prywatne i publiczne.

- budow le użyteczności publicznej (targi, spichrze), w ojskow e (w ieże strażnicze) i związane z religią (meczety, medresy) Dzisiaj wielu kasbom z połud nio w ego M aroka zagraża '•urna. W b rew utartym poglądom , przyczyn należy szukać nie w kruchości materiału, ale raczej w pow iązanych ze sobą procesach historycz­ nych, społeczno-ekonom icznych i kulturalnych (migracja wsi, rozbicie rodzin i efekty m odernizacji). W latach siedemdziesią­ tych marokańskie M inisterstw o ds. Kultury ogłosiło zamiar roz­ poczęcia, przy pom ocy U N E S C O i U N D P , programu ocalenia kasb. Przew idyw ał on ratow anie o biektów szczególnie zagrożo­ nych oraz długoterm inow y plan konserwacji w ykonyw anej w ra­ mach zagospodarow ania przestrzennego regionów . Obecnie około 3 0 0 kasb zostało uw zględnionych w programie i jest nadzieja, że jego w ykonanie odbędzie się bez dalszych opóźnień. С . E . В . B r e t t , Belfast: Conservation amidst C onflict (Belfast:

Konserwacja w pośród konfliktu)-, ss. 1 5 -2 4 , il. 11, streszcz. w j.

franc., hiszp. i wł. Belfast, stolica Irlandii Północnej, przekształciła się w now oczesne przemysłowe i portow e miasto w X V III w., a okres największej świetności przypada na X IX stulecie. Po­ w stało w ted y w iele znakomitych budow li. Od lat sześćdziesią­ tych począwszy miasto bardzo ucierpiało z pow odu rozruchów, zam achów , przestępstw, zw iązanych z „niepokojam i" w Irlandii Północnej. W tym samym czasie, podobnie jak w innych miastach Europy Zacnodniej, zabytkow e budynki Belfastu były podporzą­ d kow ane potrzebom rozwijającego się handlu, były przedmiotem transakcji, a historyczne części miasta były często opuszczane. Chociaż tylko niewielka część zniszczeń, jakich doznały n ajw a ż­ niejsze zabytki Belfastu może być przypisana bezpośrednio „niepokojom ", istnieje jeszcze pow ażna liczba mniej ważnych budow li, które są bezpow rotnie stracone. Z każdym budynkiem całkow icie zniszczonym w iąże się uszkodzenie kilku stojących w sąsiedztwie. ponadto, pejzaż miejski Belfastu został poważnie oszpecony przez różne zabezpieczenia antyterrorystyczne i an- tyzam achow e, mury, barykady czy kraty. Podjęte w ciągu ostat­ nich trzech lat próby zaradzenia tej sytuacji odniosły pewien sukces. Przede wszystkim wkrótce zostanie .ukończony spis ważniejszych budynków pow stałych do roku 1 9 1 4. Budynki zostaną odrestaurow ane dzięki inicjatyw om osób prywatnych i instytucji (także tycn, które uprzednio przyczyniły się do ich niew łaściw ego u żytkow an ia). Zostanie uporządkowana sprawa odszkodow ań za zniszczone w wyniku „n ie p o k o jó w " nierucho­ mości. Pojaw ia się tu now y dylemat. W większości przypadków śmiesznie byłoby zrezygnow ać ze współczesnych w ygód, jak instalacja elektryczna, centralne ogrzewanie, kanalizacja, łazien­ ki, które można by w prow ad zić przy okazji rewaloryzacji, na rzecz dokładnego odtw orzenia pierw otnego stanu budynku. Truono jest rów nież wszystko dokładnie odtw arzać — autor uważa, że przy bardzo dużym zniszczeniu lepiej jest zastąpić stare nowym niż „reprodukow ać". W Belfaście postępuje się pragmatycznie. Jeśli w nętrze nie miało większej wartości, a elew acje tak, to starannie odtwarza się zew nętrzny w ygląd budynku, modernizując to, co jest w środku. Jeśli jest odw rotnie, jak w przypadku gmachu Opery, odtw arza się w iernie wnętrze. Pomimo ograniczonych środków finansow ych, nastąpiło pew ne polepszenie stanu ochrony zabytków w Belfaście. M ożna mieć nadzieję,.że chociaż na razie nie w idać końca konfliktu w Irlandii Północnej, dzięki tem u, że po obu zw aśnionych stronach można znaleźć ludzi zaangażow anych w sprawy zabytków , uda się dziedzictwo Belfastu uratować dla przyszłych pokoleń.

R o b e r t P o t t e r , M o n ito rin g Structural M o v e m e n t in B u il­

dings (Kontrola odchyleń konstrukcji budynków)-, ss. 2 5 -3 3 , il.

15, streszcz w j. franc., h>szp. i wł. Stateczność konstrukcji zabytkow ego budynku jest p odstaw ow ą sprawą dla jego prze­ trw ania i p ow inna być stale kontrolow ana. Pewne objawy, jak pęknięcia czy osiadanie budow li, mogą (choć nie zawsze, jako że Konstrukcja toleruje niew ielkie odchylenia od normy) sygnalizo­ w ać zbliżające się niebezpieczeństwo. Kopuła katedry Śv\ Pawła w Londynie, ukończona w 1 7 1 0 r. stanow i interesujący przykład badań kontroli stateczności. Po zaobserw owaniu na początku naszego w ieku, niepokojących objaw ów , takich jak zróżnicow a­ ne osiadanie m urów wspierających kopułę, czy pojaw ienie się pęknięć, w p ro w a d zo n o od 1 9 2 3 r. całoroczny system kontroli przy pom ocy w skaźników odchyleń. Autor, zajmujący się katedrą od 19 7 7 r. analizow ał boczne odchylenia południow ego tran- septu, ujaw nione dzięki pęknięciom w murze zachodnim, używ a­ jąc do tego celu systemu elektronicznego L.V.D.T. (Linear

Variable Differential Transformer) m ogącego jednocześnie rejest­ rować drgania poziom e i p ionow e oraz tem peraturę zewnętrzną i w ew nętrzną. Dzięki temu systemowi można było stwierdzić, że panuje ścisły zw iązek między rpchami m urów a zmianami tem ­ peratury panującej na zewnątrz. W ykazano ponad wszelką w ą tp ­ liwość rolę tem peratury w pracy konstrukcji, w naprężaniu i rozszerzaniu. W w yniku tych dośw iadczeń zaczęto stosować aparaturę kontrolną ulepszoną o mikroprocesory, do pomiaru odchyleń m urów dw óch zachodnich w ież katedry Św . Pawła oraz użyto jej przy badaniu pęknięć w ścianie chóru katedry w Chichester.

A n n W e b s t e r - S m i t h , 8e Assemblée Generale de П С О -

M O S . 7 - 1 5 octobre 1987, Washington D.C. (É tats -U n is ), „ c u l­ tures Anciennes dans les M ondes N o u v e a u x " ( V III Z grom ad ze­ nie Generalne >COM O S , październik 1987, W aszyngton-U S A , Stare kultury w n ow ych światach)-, ss. 3 4 -3 5 , tekst w j. ang.

i franc. Informacje na temat mającego się odbyć w październiku Generalnego Zgrom adzenia IC O M O S -u . O m ów ienie sposobu sponsorowania spotkania, zaw iadom ienie o planow anych oo zakończeniu obrad spotkaniach i objazdach.

Acronym es/A cronym s/A k ro n im y /, s. 36. Tekst podający wykaz

skrótów nazw instytucji i stowarzyszeń zajmujących się kulturą i ochroną zabytków oraz ich pełne nazw y w j. ang. i franc.

Ouvrages Reçus - Selection d'ouvrages reçus au Centre de Docum entation U N E S C O -IC O M O S (Książki otrzymane - Wybór książek otrzym anych przez Centrum D okum entacji U N E S C O - IC O M O S ); ss. 3 7 -3 8 . Krótkie recenzje w j. franc, i ang. Nouvelles (Aktualności)-, ss. 3 9 -4 8 . Tekst w j. franc, i ang. Krótkie

informacje na tem at spraw członkowskich oraz odbyw ających się spotkań, seminariów, konferencji, w ystaw , kursów, działalności narodowych K om itetów IC O M O S .

Index analitique de l'IC O M O S - Selection de la littérature technique sur la conservation des m onum ents historiques (A n a li­ tyczny indeks IC O M O S -u - W ybór literatury technicznej na tem at konserw acji zabytków)-, ss. 4 9 -5 6 , tekst w j. franc, i ang.

Prezentacja w ybranych publikacji na tem at zagadnień technicz­ nych konserwacji, przesłanych do Centrum Dokumentacji U N E S C O -IC O M O S w Paryżu.

Comm uniques (K om un ikaty), ss. 5 7 -5 8 , tekst w j. franc, i ang. Calendrier (Kalendarz)-, ss. 6 0 -6 1 , tekst w j. franc, i ang.

Informacje na tem at organizow anych od listopada 1 9 8 6 do grudnia 1 9 8 7 kongresów, konferencji, seminariów, sympozjów, kursów i spotkań.

oprać. Joan na Puchalska

M u e m l é k v é d e l e m . Przegląd historii architektury i konsęrwacji zabytków . R o c z n i k XXXIV,

Z e s z y t 1, s t r o n 64, il u s t r a c j e (1990).

S tre s zc ze n ie a rty k u łó w i spis ilu stracji.

G é z a E n t z pisze o Europa Prize (N agroda Europejska) z okazji przyznania tej nagrody miastu Gyór w 1 9 8 9 r. Györ jest daw nym miastem biskupim Już w czasach rzymskich znane pod nazwą Arrabona, położone jest w w idłach dw óch rzek, Dunaju i Raby. Na szczycie wzgórza wznosi się zamek i średniowieczna katedra! Poniżej powstało miasto o regularnej siatce ulic oraz X V I- i X V II- wiecznej zabudow ie mieszkalnej. Centrum miasta jest objęte ochroną, a planow ą rekonstrukcję rozpoczęto w latach siedem ­ dziesiątych. M a być realizowana w oparciu o dane historyczne przy jednoczesnym uw zględnieniu aktualnych potrzeb. W ię k ­ szość prac projektow ych i w ykonaw czych przeprow adziły w ła ­ dze miejskie, badania naukow e opracow ał Inspektorat Zabytków . 1. Złoty medal Europa Prize

2. W ręczanie nagrody

P à I L ö y e i pisze o programie badawczym ochrony zabytków , dzięki któremu lepiej poznano historię Gyór. Pięciu historyków sztuki przebadało dokładnie prawie 3 0 o biektów i opracow ało na podstawie archiw aliów datow anie 1 3 0 chronionych budynków Podstawą były urzędowe spisy z 1 5 6 7 i 1 6 1 7 r. Dużą pomocą w tej pracy był unikatow y katalog stempli na cegłach, obejm ujący blisko 5 0 0 obiektów . Udało się odsłonić i w yeksponow ać średniowieczne partie w ieży oraz jadalni zamku biskupiego, jak również małego kościółka z czasów rzymskich. Najbardziej efek­