Wpływ nawodnień zasolonymi wodami górnej Noteci na niektóre właściwości fizykochemiczne organicznych gleb łąkowych

ROCZNIKI GLEBOZNAWCZE T. XLVII NR 3/4 WARSZAWA 1996: 75-82

H E N R Y K F R Ą C K O W IA K , IR E N A K U C Z Y Ń S K A

WPŁYW NAW ODNIEŃ ZASOLONYMI WODAMI

GÓRNEJ NOTECI NA NIEKTÓRE WŁAŚCIWOŚCI

FIZYKOCHEMICZNE ORGANICZNYCH GLEB

ŁĄKOWYCH

In stytu t M elio ra c ji i U ż y tk ó w Z ic4 1 o n y ch w F a len ta ch , O d d zia ł w B y d g o s z c z y ; W y d z ia ł Z o o te c h n ik i A k a d e m ii T e c h n ic z n o -R o ln ic z e j w B y d g o s z c z y

WSTĘP

N a w o d n ie n ia p o d siąk o w e i d eszczow niane łąk rejonu górnej N oteci p ro w a d z o ­ no zasolonym i w odam i tej rzeki. G łów nym i spraw cam i zasolenia są Z ak ła d y C h e m ic z n e w Inow rocław iu, Zakłady S odow e w Janikow ie oraz Z akłady Sody Ciężkiej w Inow rocław iu. Zasolenie w ód Noteci i wód g runtow ych p o w o d o w a n e je st przesiąkam i w głębnym i i bocznym i z osadników tych zakładów , a także aw ariam i rurociągów solankow ych oraz rozpylaniem w ysuszo n e g o w a p n a poso- d o w e g o z osadników , nazyw anych potocznie "białymi m orzam i". O pady, w szczególności w iosenne i jesienne, w ypłukują gro m ad z ące się w glebie sole do w ód gru n to w y c h i cieków wodnych, a stałe stosow ane na gleby różnych soli, p rz ede w szystkim soli sodow ych, m oże działać negatyw nie na w łaściw ości fiz y ­ k o ch e m ic zn e gleby [Stromberg, Tisdale 1979; Szabolcs 1986].

S ole so d o w e m o g ą w ypierać z kom pleksu sorpcyjnego gleby w apń i m agnez , p o w o d u ją c alkalizację gleby i pogorszenie jej w łaściw ości fizycznych. N a to m iast n a d m ia r chlorków w roztw orze g lebow ym m oże działać niekorzystnie na m e t a ­ b olizm roślinności łąkowej [Thorne, Peterson 1954].

C elem pracy było stw ierdzenie poziom u zasolenia w ód górnej Noteci i g łó w ­ nych kanałów naw adniających oraz ustalenie czy i w ja k im stopniu zasolenie w ód p o w o d u je zasolenie gleb i pogorszenie ich w łaściw ości fizykoc hem icznyc h.

METODYKA I CHARAKTERYSTYKA PUNKTÓW BADAWCZYCH

B ad an ia zasolenia o bejm ow ały w ody z Noteci i g łów nych kan a łó w o d w a d n ia - j ą c o - n a w a d n ia ją c y c h tej rzeki oraz gleby.

B ad an ia w ó d i gleby dotyczyły oznaczeń zasolenia o gólnego w y ra ż o n e g o p rz e w o d n ic tw e m elektrolitycznym (EC) w ody i w od n e g o w yciągu gleby w mili- sim ensach na cm w tem peraturze 25°C, składu jo n o w e g o soli: sodu, w apnia, m a g n e z u i potasu oraz w ęglanów , kw aśnych w ęglanów , chlorków i siarczanów .

P róby w ó d były p obierane w odstępach m iesięcznych w okresie sezonu w e g e ta ­ cyjnego. Z a sto so w a n a m eto d y k a jest zg odna z przyjętym i przez F A O m etodam i badań zasolenia w ód i gleb [H erm anow icz i in. 1976].

P róby gleb o w e pobierano dw ukrotnie (wiosną i jesienią) w latach 19 8 9 -1 9 9 2 z d w ó c h głębokości 0 - 2 5 i 2 5 - 5 0 cm ze środka kw ater przy studzience lub lim nigrafie oraz przy doprow adzalniku. R ó w nocześnie p obierano próbki gleby w celu okre śle nia gęstości objętościowej, wilgotności oraz m aksym alnej pojem ności w odnej.

B ad an ia w ód p ro w a d zo n o na rzece Noteci w pięciu przekrojach h y d ro c h e m i­ cz nych oraz w d w óch przekrojach dodatkow ych, po je d n y m na kanale Przyłęki w m iejscu p oboru w ody do n aw odnień i na rzece G ą sa w c e w jej d o lnym odcinku.

L o k alizację punk tó w p o m iaro w y c h przedstaw iono na rysunku 1. Pierw szy ( 1 ) przekrój po m iaru zasolenia znajdow ał się w Janikow ie, powyżej śluzy w Pakości (km 0.00), a więc na w schodniej Noteci bezpośrednio poniżej źródła zasolenia, p o c h o d z ą c e g o z Inow ro cław ia i Janikowa. Drugi (2) przekrój był w Pakości (km 0.09), na p o cz ą tk o w y m odcinku połączonej Noteci, powstałej z p o łączenia się w schodniej Noteci (zasolonej) z zachodnią Notecią. P rzekroje (3) i (4) zlok alizo ­ w a n e były na Noteci w A ntoniow ie (km 40,84) i D ębinku (km 49,29), a więc w m iejscach poboru wody do Kanału N ow on o te ck ieg o oraz do naw odnień obiektu K rotoszyn. Piąty (5) przekrój Noteci znajdow ał się w m iejscow ości T u r (km 65,86) poniżej ujścia G ąsaw ki i w rejonie ujęć wody do naw odnień obiektów Stara N oteć I i Stara N oteć II. Szósty (6) przekrój zlokalizow ano na K anale Przyłęki, sta n o w ią c y m odgałęzienie Kanału N ow on o te ck ieg o w m iejscu poboru w ody do n aw o d n ie ń obiektu K anał Kruszyński. Przekrój ten je st oddalony od ujęcia w ody do K anału N o w o n o te c k ie g o o około 13 km. Pom iary p ro w a d zo n o rów nie ż na G ą sa w c e w jej u jściow ym odcinku w m iejscow ości R y n arz ew o (7). R zek a G ąsa- w k a nie łączy się ze źródłem zasolenia w ód rzeki Noteci i stanowi pew ien punkt odniesienia.

B ad an ia gleb zlo kalizow ano w następujących obiektach: Krotoszyn (dwie kw atery), K anał Kruszyński (dwie kwatery), Noteć I oraz N oteć II. B ad an e obiekty ł ą k o w e p ołożone są na glebach torfo w o -m u rszo w y c h w y tw o rz o n y ch z torfów tu rz y c o w is k o w y c h lub szu w a ro w y c h o za aw a n so w an y m stopniu zm u rsz en ia (Mt II i M t III), średniogłębokich, podścielonych głów nie piaskami. C h a ra k te ry sty c z ­ ne profile gleb o w e p rzedstaw iają się następująco:

1. O b iek t K r o to s zy n 33 (p rzy d o p r o w a d z a ln ik u ),

0 - 1 8 cm - m u rsz to r fo w y z n a m u ła m i o r g a n ic z n o -m in c r a ln y m i oraz w k ła d k a m i w ę g ­ la n o w y m i i ż e la z is ty m i,

1 8 - 3 0 cm - to r f t u r z y c o w is k o w y b ru n atn oczarn y z a m u lo n y , śred n io r o z ło ż o n y , sła b o

murszcjący,

3 0 - 4 0 cm - to rf t u r z y c o w is k o w y i m e c h o w is k o w y cza rn o b ru n a tn y , śr e d n io r o z ło ż o n y , 4 0 - 7 5 c m - to r f t u r z y c o w is k o w y c ie m n o b r u n a tn y , śr e d n io r o z ło ż o n y ,

7 5 - 1 3 0 cm - to r f s iln ie z a m u lo n y , c ie m n o s z a r y , siln ie r o z ło ż o n y , G le b a to r fo w o -m u r s z o w a M t II bc.

II. O b ie k t Stara N o t e ć II (przy d o p ro w a d z a ln ik u ): 0 - 7 cm - m u rsz to r fo w y d r o b n o zia r n isty , cza rn y , 7 - 1 8 cm - m u rsz z ia rn isty , cza rn y ,

N a w o d n ie n ia za so lo n ym i w o d a m i 77

R Y SU N E K 1. Górnonotecki System W odnogospodarczy, objaśnienia w tekście FIGURE 1. The Upper Noteć River System , explanation in the text

2 8 - 9 0 cm - torf szu w arow y brązow y i czarny, średnio rozłożony, 9 0 - 1 2 0 cm - torf szuw arow y jasnobrunatny, słabo rozłożony, 12П— 125 cm - nam uł m ineralno-organiczny, szary,

1 2 5 -1 3 0 cm - piasek luźny, biaław y, G leba torfow o-m u rszow a Mt III ba (I).

WYNIKI B A D A Ń

W s k a ź n ik ie m ch a rakteryzującym che m iz m wody j e s t stężenie ro z p u s z c z a l­ nych soli m ineralnych. Stężenie rzędu 1 0 0 -3 0 0 m g /d m3 u w a żan e je st w b adanych

w a ru n k ach gleb o w o -k lim aty cz n y ch za bezpieczne. G órne granice stężeń d o p u s z ­ cz alnych ze w zględu na o baw ę zasolenia gleb kształtują się w prz edziale 2 0 0 0- 4 0 0 0 m g / d m3 [Thorne, Peterson 1954].

S u m a ogólnej zawartości soli w w oda ch rzecznych Noteci w latach 1 9 8 9 -1 9 9 2 (tab. 1 i 2) w ahała się średnio w granicach 5 9 7 -4 0 7 2 m g /d m 3. N a jw y ż sz ą za w arto śc ią soli charakteryzow ały się wody pobrane w Janikow ie, P akości i A n toniow ie, ale i tutaj zaw artość ta różniła się znacznie w zależności od term inu pobiera n ia prób w ody i w a h ała się od 1703 do 40 7 2 m g /d m 3. W e d łu g za sto s o w a ­ nego podziału T h o rn a i P etersona [1954], zaw artość soli 3800 m g /d m3 w sk az u je na w o d ę nadm iernie zasoloną i nie nadającą się do naw odnień. W o d a o zaw artości soli w granicach 2 5 0 0 - 3 8 0 0 m g /d m3 u w a ż a n a jes t za w odę o w y s o k im zasoleniu i w zasadzie n iew sk a zan ą do naw odnień. Ilość soli od 1500 do 2500 m g / d m3

u w a ż a n a je st za zaw artość wysoką. W o d a taka m oże być u ży w an a do naw odnień tylko w p ew n y ch określonych w arunkach, tzn. do naw adniania roślin odpornych na zasolenie i na glebach o bardzo dużej przepuszczalności. W o d a o zawartości soli 5 0 0 - 1 5 0 0 m g /d m3 u w a żan a je s t za średnio zasoloną.

Z aw arto ś ć soli w Noteci w ahała się w przedziale 5 0 0 - 1 5 0 0 oraz 1 5 0 0 -2 5 0 0 m g / d m3 i w określonych w arunkach w oda ta m oże być stosow ana do naw odnień.

T y lk o w kilku pobraniach w ód zawartości wahały się od 2500 do 3800 m g / d n r \ a naw et je przew yższały, ale dotyczyło to w ód p o branych w Janikow ie i Pakości, tzn. blisko źródła zanieczyszczenia.

S u m a ogólnej zawartości soli nie w pełni w ystarcza do w n io sk o w an ia o przydatności w ody i o e w entualnym zagrożeniu gleby zasoleniem , które w dużym stopniu zależy od rodzaju soli, a szczególnie od udziału sodu. Stąd też zastosow ano w U S A , ale rów nież w Polsce, w skaźnik sorpcji sodu (SAR), w yrażający w zględną akty w n o ść jo n u Na w reakcjach w ym iany przy oddziaływ aniu w'ody na glebę.

W e w zorze tym koncentracja trzech kationów w yra żana jest w m iliró w n o w aż - nikach na litr. Na podstaw ie przew o d n ictw a i w skaźnika S A R stosow any jest w U S A podział w ód na klasy jakości. W e dług tej klasyfikacji wody pobrane w' Janikow ie, Pakości i A ntoniow ie należy zaliczyć do klas IV i V, a więc do klas wód, które p o w o d u ją bardzo w ysokie i w ysokie niebezpieczeństw o zasolenia gleby. Pozostałe w ody m ożna zaliczyć do klas II i III.

W yniki badań dotyczące wierzchniej w arstw y gleby (0 - 2 5 cm) z 6 obiektów i lat 19 8 9 -1 9 9 2 zestaw iono w tabelach 3 i 4. G leby zasolone ch a rakteryzow ały się prz e w o d n ic tw e m elektrolitycznym w odnego wyciągu g lebow e go w yż sz ym od 4 m S /c m m ierz o n y m w temp. 25°C. W artości EC przekraczające 4 m S /cm pojaw iały się bardzo nierów nom iernie na pięciu badanych obiektach (z w yjątkiem obiektu K rotoszyn L 22), głów nie w latach 1990 oraz 1992. Zazw yczaj w yższe zaw artości stw ierdzano w próbach pobieranych przy doprow a d zaln ik u oraz w y ­ ższe w okresie je s ie n n y m niż w iosennym . A kum u lacja soli była praw ic zaw sze w yż sz a w w ierzchnich w arstw ach niż w w arstw ie 2 5 - 5 0 cm. W y sokim i w a rto ­ ściami p rz e w o d n ic tw a elektrolitycznego charakteryzow ały się gleby z obiektów K anał Kruszyński i Krotoszyn. A nalizując to zjaw isko w czasie, należy stwierdzić, że jeżeli w latach 19 8 9 -1 9 9 0 nie o b serw ow aliśm y je sz c z e na łąkach K ro to sz y ń ­ skich przek ro c zen ia wartości 4 m S/cm, to w latach 1991 i 1992 wartości te w glebach przy d o p row a dzalniku zostały p rzekroczone i osiągnęły je s ie n ią 1991 roku w artość 5,39, a w iosną 1992 aż 8,12 mS /cm (tab. 4).

W sp ó łc z y n n ik S A R był stosunkow o niski i na ogół nie przekraczał wartości 4,0. Jest to zw ią zan e z w y so k ą zaw artością w apnia i m agnezu i tym sam y m m ałą m o żliw o ś cią zasolenia gleb sodem.

W o d a bezpośrednio poniżej źródła ^zanieczyszczeń p rz em y s ło w y ch c h a ra ­ ktery z o w ała się zna cznym zasoleniem . Ś rednie p rz ew o d n ictw o E C z czterech lat prz ek ro c zy ło w artość 4 m S/cm , tj. w artość u zn a w a n ą przez F A O za graniczną,

N a w o d n ie n ia za so lo n ym i w od am i 79

T A B E L A 1. Z a so len ie w ód rzeczn ych - średnie w latach 1989 i 1990 T A B L E 1. Salinity o f river w aters - m ean values in 1989 and 1990

M iejsce 1989 1990 pobrania L ocality o f sam p lin g EC [m S /cm ] 25°C S A R og ó ln a zaw artość soli - total salt content [m g/d nr3] EC [m S /c ml 25 °C S A R o g ó ln a zaw artość soli - total salt content [m g /d m 3] 1.Janik ow o m ost 2 .P ak ość 3 .A n to n io w o 4 .D çb in e k 5 .W ę z e ł M -M 6.Тиг 7.Gi*saw ka- R yn arzew o 6 ,2 4 ± 3 ,1 7 4,5 9 ± 2 ,9 1 2 ,4 6 ± 0 ,4 0 2 ,4 4 ± 0 ,3 9 1,7 3 ± 0 ,8 2 1,6 9 ± 0 ,3 4 0 ,7 0 ± 0 ,0 6 6 ,7 8 ± 2 ,2 8 4 ,9 5 ± 1 ,7 2 4 ,6 4 ± 1 ,00 3 ,8 6 ± 0 ,4 6 3 ,2 0 ± 1 ,75 3 ,7 0 ± 0 ,8 2 1,5 2 ± 0 ,4 9 4 0 7 2 ± 1 7 1 6 2 9 7 4 1 1 5 7 0 17 0 3 ± 164 16 3 9 ± 1 44 1 1 9 4± 572 12 0 0 ± 217 5 9 7 1 6 7 0 5 ,6 2 1 1 ,4 3 5 ,9 9 1 1 ,3 1 4 ,5 9 1 0 ,2 9 4 ,5 4 1 0 ,6 0 4 ,5 6 1 0 ,1 1 2 ,6 7 1 0 ,4 2 0 ,9 6 1 0 ,1 0 5 ,6 9 Ю ,4 9 2 8 7 4 1 4 7 2 5 ,8 8 Ю ,5 2 3 0 4 1 1 5 6 0 5 ,3 7 Ю ,4 4 2 2 4 4 1 6 5 0 5 ,1 4 Ю ,3 2 2 2 7 9 1 1 4 2 5 ,2 5 Ю ,3 0 2 2 9 0 1 9 8 0 4 ,0 6 Ю ,4 2 1 3 5 8 1 1 7 9 1,69Ю ,22 6 2 0 1 6 3 0

d y s k w alifikując ą w odę do naw odnień. W rejonie naw odnień gleb Е С w ody tylko w 1990 r. przekroczyła w artość graniczną (z w yjątkiem punktu ostatniego - Tur).

Z analizy w s kaźnika S A R wynika, że w ody rzeki Noteci zaw ierają zn aczne ilości w a p n ia i m agnezu w stosunku do ilości sodu i z tego w zględu nie zachodzi n iebez piecz eństw o zasolenia sodow ego n aw adnianych gleb (w skaźnik S A R p o ­ niżej 10). W e d łu g w skaźnika SAR, wody poniżej dopływ u ścieków p rz e m y s ło ­ w y c h (pierw sze trzy punkty pobrania) należy zaliczyć do klas IV i V, tzn. p o w o d u ją c y c h w ysokie niebezpieczeństw o zasolenia gleby. P ozostałe w ody klas II i III nie stanow ią takiego niebezpieczeństw a. Z analizy p rzytoczonych danych w ynika, że w niektórych latach istnieje m ożliw ość w zrostu zasolenia w ód Noteci. Z tego w zględu m ożna przypuszczać, że wzrośnie zasolenie n aw adnianych gleb łąkow ych. Kryteria odnoszące się do w ód używ anych do n a w odnie ń przyjęto rów nie ż do kwalifikacji gleb pod w zględem p oziom u zasolenia. W artości ЕС przekra cza ją ce 4 m S /cm pojaw iały się bardzo nierów nom iernie na pięciu

bada-T A B E L A 2. Z a so len ie w ód rzeczn ych - średnie w latach 1991 i 1992 T A B L E 2. S alinity o f river w aters - mean values in 1991 and 1992

M iejsce 1991 1992 pobrania L ocality o f sam p lin g EC [m S/cm ] 25°C S A R o góln a zaw artość soli - total salt content Г m g/d in' ] EC [m S/cm ] 25°C S A R o g ó ln a zaw artość soli - total salt content [m g /d m 3] 1. Janik ow o m ost 2. P akość 3. A n to n io w o 4. D ęb in ck 5. W ę z e ł M -M 6. Tur 7. G ąsaw k a- R yn arzew o 3 ,7 8 + 0 ,7 7 3 ,6 9 ± 0 ,7 3 3 ,2 3 ± 0 ,5 9 3 ,2 0 + 0 ,5 4 1,4 5 ± 0 ,4 3 1,9 2 + 0 ,9 6 1 ,35± 0,95 5 ,1 4 ± 1 ,56 5 ,0 5 ± 1 ,27 4 ,3 7 ± 0 ,6 3 4 ,3 4 + 0 ,6 3 2 ,1 8 6 ± 0 ,1 8 2 ,9 6 ± 1 ,2 4 2,33 + 1 ,1 1 2 2 1 9 ± 6 18 2 1 0 4 ± 4 7 1 1 8 2 7 + 1 1 0 17921101 9 2 8 1 2 2 1 1 0 9 2 1 3 2 4 9 3 6 1 6 0 1 4 ,7 8 1 1 ,7 6 4 ,4 5 1 1 ,1 7 3 ,3 0 1 0 ,2 5 3 ,2 1 1 0 ,2 9 3 ,0 7 1 0 ,1 9 2 ,3 4 1 0 ,0 9 6 ,5 2 1 2 ,2 9 3 1 2 0 1 1 2 9 6 5 ,6 9 1 1 ,2 0 2 7 1 7 1 6 6 9 4 ,8 2 Ю ,9 4 1 9 4 1 1 2 0 5 4 ,7 2 Ю ,9 2 1 9 1 4 1 1 8 6 4 ,6 3 Ю ,9 6 1 8 8 4 1 2 1 3 4 ,0 3 Ю ,8 4 1 6 1 2 1 2 8 7

Obiekt 1989 1990 doświad­

czalny

EC [mS/cm], 25°C SAR ogólna zawartość soli total salt content [mg/dm3]

EC[ m S/cm ],25°C SAR ogólna zawartość soli total salt content [mg/dm-1 Experimental object wiosna spring jesien autumn wiosna spring jesien autumn wiosna spring jesień autumn wiosna spring jesień autumn wiosna spring jesień autumn wiosna spring jesień autumn 1. Krotoszyn L 22 przy doprowadzał - niku - at supply canal

1,73 1,80 2,81 1,69 1,3 1,8 1,7 2,5 1021 1202 1577 1022 3,49 2,67 3,90 2,24 1,3 1,8 1,3 1,7 2066 2093 307 1 138 9 2. Krotoszyn 33 2,25 3,77 1,3 1,7 2114 2348 3,13 2,80 1,6 2,2 2438 2148 przy doprowadzal- niku - at supply canal

2,15 3,39 1,0 3,0 2260 1914 0,98 4,07 1,2 2,9 1675 225 9

3. Kanał Kruszyński 14 L 2,25 1,89 1,5 1,0 820 985 3,63 3,90 1,9 1,4 2202 344 7

przy doprowa-

dzalniku - at supply canal

4,95 5,78 2,6 5,8 534 1076 3,78 3,20 2,4 1,4 1584 3684

4. Kanał Kruszyński 10 1,39 2,05 0,9 0,8 1193 1146 2,83 4,98- 1,4 2,6 3178 3 1 8 3

przy doprowadzal- niku - at supply canal

1,29 2,59 0,5 0,8 2710 4223 3,02 5,98 0,6 4,2 2622 261 5

5, Stara Noteć I 2,75 2,66 0,6 1,0 1309 1810 1,93 4,27 0,7 1,8 1885 2805

przy doprowadzal- niku - at supply canal

3,00 2,89 1,7 2,4 1376 1610 2,11 2,99 2,1 1,5 1580 2079

6, Stara Noteć II 2,67 3,64 1,4 1,9 1304 1834 3,36 4,72 1,3 1,5 1971 3714

przy doprowadzal- niku - at supply canal

1,41 2,73 0,8 1,7 653 1656 2,45 4,48 1,4 2,6 1818 2532 H . F rą c k o w ia k , L . K u c z y ń s k a

T A B E L A 4. Z a so len ie w ierzch n ich w arstw badanych g leb T A B L E 4. S o il salinity in the top layer o f the in vestigated soil

Obiekt 1991 1992

doświad­ czalny

EC [mS/cm], 25°C SAR ogólna zawartość soli total salt content [mg/dm-]

EC [mS/ cm],25°C SAR ogólna zawartość soli total salt content [mg/dmł ] Experimental wiosna jesień wiosna jesień wiosna jesień wiosna jesień wiosna jesień wiosna jesień

object spring autumn spring autumn spring autumn spring autumn spring autumn spring autumn

1. Krotoszyn L 22 2,19 2,61 2,0 1,7 1337 2008 1,95 2,73 1,4 1,4 1099 1827 przy doprowadzalniku at supply canal 3,08 2,33 2,5 1,9 1867 1360 2,07 2,94 1,4 2,6 991 1687 2. Krotoszyn 33 2,51 2,69 2,1 2,0 1559 1494 3,48 5,87 2,1 3,6 1790 3064 przy doprowadzalniku at supply canal 3,99 5,39 3,4 4,6 2478 3430 8,12 4,81 7,6 3,7 4447 2751 3. Kanał Kruszyński 14 L 1,79 2,87 1,2 2,3 1085 1932 2,96 3,49 1,7 2,3 1744 2177 przy doprowadzalniku at supply canal 4,85 5,75 4,0 5,0 1823 4007 1,88 4,38 3,7 4,3 1677 2643 4. Kanał Kruszyński 10 1,83 2,69 1,6 1,4 1124 1726 3,48 3,32 1,3 1,7 2419 2273 przy doprowadzalniku at supply canal 2,42 2,53 2,1 1,6 3917 1657 3,05 3,31 1,2 2,4 1804 2213 5. Stara Noteć I 1,79 1,59 0,8 1,0 1253 1010 1,74 3,13 0,6 1,7 780 1708 przy doprowadzalniku at supply canal 2,42 0,81 3,2 0,9 1349 412 3,05 2,48 4,0 2,3 1523 1339 6. Stara Noteć II 2,83 3,59 2,6 1,7 1769 2430 3,48 6,06 1,6 3,1 2091 3917 przy doprowadzalniku at supply canal 1,89 2,21 2,0 1,7 1088 1343 1,95 3,92 1,1 2,0 984 2644 Oo N a w a d n ia n ie za so lo n y m i w o d a m i

nych obiektach (z w yjątkiem obiektu K rotoszyn L22), głów nie w latach 1990 oraz 1992.

Najczęściej w y ż sz y m zasoleniem charakteryzow ały się gleby przy do p ro w a - d zalnikach w porów naniu z glebam i w środku kwatery oraz zasoleniem w yż sz ym w okresie je sie n n y m niż w iosennym . N ajw y ższe wartości EC stw ierdzono w roku 1991, tj. po bardzo suchym roku 1989. W sp ó łcz y n n ik S A R był stosu n k o w o niski i na ogół nie przekraczał wartości 4,0.

W w yc ią g ach w odnych gleb d om inow ały kationy C a i Na oraz aniony S 0 4 i Cl. Ilości potasu były w y jątkow o niskie, a w ęglanów brak było całkow icie.

LITERATURA

H ERM ANO W IC Z W., D O Ż A Ń SK A W., DOJLIDO J., KOZIOROWSKI B., 1976: F izyczno-chem icz- nc badanie w ody i ścieków . Arkady, Warszawa.

STROM BERG L.K., TISD A L E S.L. 1979: Treating irrigated arid-land soils with acid-form ing sulphur com pounds. The Sulphur Institute, Techn. Bull. No 24.

SZA BO LC S I. 1986: Rcgularietes o f salt accumulation and movement in soils. Transactions XIII Congress o f the International Society of Soil Science. Vol. 5: 4 0 4 -4 0 9 .

TH O R N E D.W ., PETERSON V. 1954: Irrigated soils. New York.

H. FRĄ CK OW IA K, I. K U C ZYŃ SK A

THE INFLUENCE OF SALINE W ATERS IRRIGATION

FROM THE NOTEĆ RIVER ON SOME PHYSICO-CHEM ICAL

PROPERTIES OF ORGANIC M EADOW SOILS

o f B y d g o s z c z

SUMMARY

T he aim o f in v estig a tio n s w h ich w ere carricd out w ithin the four-year period w as to obtain so m e c lo s er data on the salinity o f waters from the N o teć river and the irrigation canals near to the sod a industry factories and their in flu en ce on som e properties o f the organic m ead ow soils. T h ese in v estig a tio n s w ere carried out in three experim ental sites located in different distan ces from three industrial p ollu tion sources. On the in vestigated sites there are m edium deep pcat-m uck so ils w ith the lev el o f advanced m ucking process produced from sed g e peats or read peats, m ostly underspread w ith lo o se sands. T he water in the N o teć river b elo w the in flo w o f the industrial se w a g e s w as characterized by a relatively high salinity (EC ab ove 4 m S /cm ). T he w ater used to the grassland s irrigation w as h o w ev er less salin e, e.g. in 1990 w ithin a few m onths the salin ity w as also ab ove 4 m s/cm . T he salin ity o f the irrigated m ead ow so ils w as m oderate, m ostly b elo w 4 m s/cm , as a rule high er in the autum n than in the spring lim e and alm ost a lw ays higher in the su perficial layer o f so ils ( 0 - 2 5 cm ) than in the 2 5 - 5 0 cm one. In the w ater sam p les o f so ils the Ca and N a cation s and the SO4 and Cl anion s w ere dom inating. T he am ount o f potassium w as extrem ely low and the carb onates w ere not present at all.

D o c d r hah. H. Frąckowiak IMUZ Oddz. w Bydgoszczy, 86-093 Bydgoszcz, id. Ossolińskich 12 D r hah. I. Kuczyńska, Wy dz. Zootechniczny AT-R 8 5 -029 Bydgoszcz, ul. Bernardyńska 6/8