Szanse i ryzyka współczesnej technologii genowej

Stefan Kornas

Szanse i ryzyka współczesnej

technologii genowej

Studia Theologica Varsaviensia 26/2, 271-278

1988

O M

Ó W

I E N I A

I

R E C E N Z J E

S tu d i a T h eo l. V a rs. 26 (1988) n r 2

S Z A N S E I R Y Z Y K A W S P Ó Ł C Z E S N E J T E C H N O L O G II G E N O W E J W o s ta tn ic h k ilk u d z ie s ię c iu la t a c h w ró ż n y c h k r a j a c h o b s e r w u je s ię c o ra z b a r d z ie j ro s n ą c e z a in te r e s o w a n ie w y n ik a m i b a d a ń z z a k r e s u b io lo g ii, m e d y c y n y i in n y c h n a u k p o k re w n y c h . K a ż d a p u b lik a c ja z t e j d z ie d z in y s t a j e się w g ro n ie s p e c ja lis tó w p rz e d m io te m d y s k u s ji i k r y ­ ty c z n y c h ocen . R e a k c ję t a k ą w ła ś n ie w y w o łu je f a k t , że m y ś l n a u k o w a i te c h n ic z n a z a s to s o w a n a w b io m e d y c y n ie o sią g n ę ła ju ż n ie b y w a łe w y ­ ż y n y . D z ię k i te m u m o ż liw e s ą in g e r e n c je w s t r u k t u r ę ży c ia , w ro z w ó j o so b n ic z y i r o d o w y o ra z w p ro c e s d z ie d z ic z e n ia . P o r. F . N a u, De gene a l’organism e la d iffé re n c ia tio n cellulaire, E tu d e 34(1974) s. 419 n. T e o s ią g n ię c ia s łu s z n ie b u d z ą p o d z iw i f a s c y n a c ję d la g e n iu s z u c z ło w ie ­ k a , a le m u s z ą ró w n o c z e śn ie ro d z ić p rz e r a ż e n ie i n ie p o k ó j o p r z y ­ szłość r o d z a ju lu d z k ie g o . A m b iw a le n tn o ś ć w sp ó łc z e sn e g o p o s tę p u w n a u k a c h b io m e d y c z n y c h je s t w id o c z n a . R o z w ó j in t e n s jo n a ln y i e k s te n s jo n a ln y p o z n a n ia , k tó r e z a k re s o w o p o s z e rz a i p o d n o si n a w y ższy s to p ie ń n a s z ą w ie d z ę o s t r u k ­ tu r z e w s z e lk ie g o ż y c ia i jeg o m e c h a n iz m a c h , n ie w ą tp liw ie u z n a ć n a ­ le ż y z a p o w a ż n y su k c e s . P rz y c z y n ić się to m o że z n ó w do w y ja ś n ie n ia w ie lu jeszcze z a g a d e k , ja k ie is tn ie ją w s to s u n k u do n a tu r y c ie le sn o - - d u c h o w e j c z ło w ie k a . J e ś li o w e p o c z y n a n ia le k a r z y i in n y c h s p e c ja li­ s tó w s łu ż y ły b y d o b r u lu d z i, w ó w c z a s z a s łu g iw a ły b y n a a k c e p ta c ję z p u n k t u w id z e n ia e ty k i c h rz e ś c ija ń s k ie j. P o n ie w a ż je d n a k t e s a m e d z ia ­ ła n i a b io m e d y c z n e s t w a r z a ją z a g ro ż e n ie d la c z ło w ie k a , d la te g o w y ­ w o łu ją u w ie lu lu d z i s p rz e c iw i d e z a p ro b a tę .

N ie u le g a z a te m w ą tp liw o ś c i, że te c h n o lo g ia g e n o w a je s t s z a n s ą o tw ie r a ją c ą się p rz e d c z ło w ie k ie m , a le z a ra z e m s ta n o w i s tą d p ły n ą c e w ie lk ie r y z y k o d la n ieg o . Z te g o p o w o d u w o b e c d z ia ła ń b io m e d y c z ­ n y c h s ta n o w is k o k r y ty c z n e u z n a ć tr z e b a z a w s z e c h m ia r u z a s a d n io n e . T a k ą w ła ś n ie re a lis ty c z n ą i k r y ty c z n ą o c e n ę te c h n o lo g ii g e n o w e j p r e ­ z e n tu je sz e ś c io to m o w a in te r d y s c y p lin a r n a p u b lik a c ja p o d ty tu łe m : G en- technologie. C hancen u n d R isik en , w y d a n a p rz e z J . S c h w e i t z e r a w M o n a c h iu m w la t a c h 1984 i 1985. Z a m ie sz c z o n a n a o k ła d c e k a ż d e g o z to m ó w n o ta tk a , z w y k le z a c z e r p n ię ta ze w s tę p u , d o b rz e in f o r m u je o p ro b le m ie t a k w a ż n y m d la n a u k o w c ó w i sz e ro k ie g o k r ę g u c z y te l­

272

[2]

ników . W ydaw cy za p o djęcie tego zag ad n ien ia i zap reze n to w an ie go w c iek a w e j edycji k sią żk o w e j należy się w dzięczność.

P ow yższa p u b lik a c ja zasłu g u je n a szczególną uw ag ę i obszerniejsze om ów ienie z dw óch w zględów , a m ianow icie: k ażdy tom za w ie ra cen n ą i ró żn o ro d n ą d o k u m e n tac ję odnoszącą się do technologii genow ej zaś poszczególne to m y o b e jm u ją szeroki za k res problem ów , k tó re uw aża się d zisiaj za k o n tro w e rsy jn e w śró d sp e cja listó w różn y ch dyscyplin. T a s tr u k tu r a p u b lik a c ji w yznacza p ro fil recen zji. N aczelnym je j zadaniem je s t m ożliw ie w ie rn e i p ełn e u k a z a n ie bogatego m a te ria łu zaw artego w k o le jn y c h to m a ch p rez en to w an e j p u b lik a cji. Do tego celu będzie pom ocna k r ó tk a in fo rm ac ja o tre śc i poszczególnych tom ów .

W se rii G entechnologie. C h an cen u n d R is i k e n to m 1 nosi ty tu ł: E th isch e u n d r e c h tlic h e P r o b l e m e d e r A n w e n d u n g ze llb i o lo g i s c h e r u n d g e n te c h n i s c h e r M e t h o d e n a m M e n s c h e n (J. S c h w e i t z e r V erlag. M ünchen 1984 ss. 177). K sią żk a za w iera: w stę p (s. I—II) d r H. R iesen h u b era, F ed era ln eg o M in istra B a d a ń i T echnologii; w p ro w ad zen ie do zag ad n ie­ n ia zasto so w an ia biologii k o m ó rk o w ej i genetyczno-technicznych m etod do lu d zi pochodzące od re d a k c ji (s. 1—5); in fo rm ac ję dotyczącą osób u czestniczących w d y sk u sji n a u k o w e j (s. 7—10); te k s t przygotow any przez g ru p ę roboczą w F e d e ra ln y m M in isterstw ie Z d ro w ia n a te m a t ety cz n y ch i p ra w n y c h pro b lem ó w za sto so w a n ia gen ety czn o -tech n icz­ n y ch m e to d do ludzi (s. 10— 16); sta n o w isk a, ja k ie w y razili w d y sk u ­ sji n ad przedłożonym te k ste m n a s tę p u ją c y specjaliści: E. D eutsch i A. E se r p raw n ic y , U. E ib ach p asto r, D. K re b s d o k to r m edycyny, D. S p er- lic h g en ety k , W. W ick ler psycholog, W. Ch. Z im m erli filozof (s. 17—46); p ro to k o ł z d y sk u sji, k tó r a odb y ła się 14 i 15 w rz eśn ia 1983 r. w F e ­ d e ra ln y m M in isterstw ie B a d ań i T echnologii n a te m a t etycznych i p r a ­ w n y ch k w e stii zasto so w an ia biologii k o m ó rk o w ej i m eto d genetycz­ n o -tec h n icz n y ch do ludzi (s. 47— 169); in fo rm ac ję dotyczącą ry z y k a g en ety czn ej technologii przełożoną przez C e n tra ln ą K o m isję d la Biolo­ gicznego B ezpieczeństw a w M in iste rstw ie w d n iu 14. IX . 1983 r. (s. 171—173); słow niczek te rm in ó w m edyczno-biologicznych u żytych w k sią ż ­ ce (s. 175—177).

Tom 2 nosi ty tu ł: G en fo rsch u n g u n d G e n m a n ip u l a ti o n (Hrsg. F rie d ­ r ic h N a u m a n n -S tiftu n g , J. S ch w eitzer V erlag, M ü n ch en 1985 ss. 179). T re ś ć tego to m u o b e jm u je p rzede w szy stk im specjalisty czn ą d y sk u sję o d b y tą w d n iu 19. V I. 1984 r. n a te m a t: B ad an ie genów i m a n ip u ­ la c ja g enetyczna, w k tó re j uczestniczyli le k arze i politycy, dziennikarze, ety cy i p raw n ic y . D okładną in fo rm ac ję z je j p rzeb ieg u i w szelkie tu załączone m a te ria ły zaw dzięczam y F. N aum annow i.

W to m ie z n a jd u ją się: przedm ow a F. N au m a n n a (s. I—II); w p ro w a ­ dzenie do p ro b le m a ty k i K. H. L a e rm a n n a (s. IX —X ); d o k u m e n ta c ja z n au k o w e j d y sk u sji sk o n c en tro w an e j w okół asp ek tó w politycznych, e ty ­

[ 3 ] S Z A N S E X R Y Z Y K A T E C H N O L O G I I G E N O W E J 2 7 3

cznych i p ra w n y c h b a d a n ia genów i genetycznej m a n ip u la cji (s. 1—54); n az w isk a i sp e cja liz ac ja uczestników d y sk u sji (s. 55); w ypow iedzi n a ­ ukow ców w obec n a stę p u ją c y c h k w estii: M. W ich e rt-Q u o rin rozw aża in g e re n cje w s tr u k tu r ę życia oraz szanse i ry zy k a g enetycznej m a n i­ p u la c ji (s. 57—60); H. K ra u tk rä m e r om aw ia zagad n ien ie dziecka m a ­ jącego dw ie m a tk i i sw ój początek w fazie zam rożenia (s. 61—66); J. G rü n d e l sn u je teologicznom oralne ro zw aż an ia w okół m a n ip u la c ji doty­ czących lu d z k ie j dziedziczności (s. 67—79); D. C o e ste r-W a ltjen an a liz u je w spółczesne z a g ad n ien ia p ra w n e ja k ie w y n ik a ją z technologii genów i z p rzep ro w ad zo n y ch zabiegów zap ło d n ien ia u ludzi (s. 80-7-95); H. O ste n d o rf z p raw n eg o p u n k tu w id zen ia rozw aża ek sp e ry m e n ty z „dziec­ k iem z r e to r ty ” (s. 96— 110): D. von B ülow ta k ż e w aspekcie p ra w n y m p o d ejm u je k w estię technologii genów (s. 11—116); m a te ria ły (s. 117— —179).

T e rm in „ m a te ria ły ” oznacza tu w iele rzeczy. S ą w nich: listy po­ jedynczych osób i całych g ru p k ie ro w a n e do in sty tu c ji za in te re so w a­ n ych b ad a n ia m i g enetycznym i i ich w y n ik am i, w nioski posłów n a t e ­ m a t u tw o rz e n ia sp e c ja ln e j K om isji, k tó ra zajm o w ałab y się technologią genów , w niosek i p o stan o w ien ie izby le k a rsk ie j odnośnie do sztucznego zapłodnienia, in fo rm ac je F ed era ln eg o M in isterstw a S praw iedliw ości i F ed era ln eg o M in iste rstw a B a d ań i T echnologii sk ie ro w a n e do g ru p y roboczej ro zw aż ają ce j etyczne i p ra w n e k w estie technologii genow ej i m etody biologii kom órkow ej, in fo rm ac je o pierw szym posiedzeniu te j g ru p y roboczej oraz te k s t sta n o w isk a P a rtii W olnych D em o k rató w n a te m a t technologii genów i w ypow iedź B ry ty js k ie j K om isji dotycząca legalności e k sp ery m en tó w n a em brionach.

W szystkie te m a te ria ły , chociaż ta k ró żn e w sw oim pochodzeniu, do­ tyczyły zaw sze tego sam ego zag ad n ien ia, co stan o w i duży sukces r e ­ d a k to ra książki. D zięki jego całościow ej p rac y czytelnik b ardzo szybko przez le k tu rę om aw ianego to m u u zy sk a szeroką in fo rm ac ję dotyczącą b a d a n ia genów i m a n ip u la c ji genetycznych.

T om 3, z a ty tu ło w a n y G enforschung -F lu c h o d er Segen? (H rsg. R a­ in e r F löhl, J. S ch w eitze r V erlag. M ünchen 1985 ss. 381), z a w iera: listę autorów , k tó ry c h te k sty w nim się z n a jd u ją (s. V—VI); słow o do w stę ­ p u d r G. G o rsch en ek a z K ato lick iej A kadem ii w H am b u rg u (s. V II); w stę p re d a k to ra (s. IX ) oraz n a s tęp u jące o pracow ania: H. Jo n as, T echni­ ka, e ty k a i sz tu k a biogenetyczna. R ozw ażanie o n ow ej stw órczej ro ­ li ludzi (s. 1— 16); W. K lu x en , M an ip u la cy jn e w cielenie (s. 17—29); H. M. Sass, Z apłodnienie pozacielesne (sztuczne) i przen iesien ie em brionów . P rzyszłe m ożliw ości i ich ocena ety czn a (s. 30—58); W. Ch. Z im m erli, Czy m ożem y, co p o trafim y ? O sy tu a cji p ra w a i m oralności w te ch n o ­ logii genów (s. 59—85); F. B öckle, T echnologia genów i odpow iedzial­ ność. O dpow iedzialność etyczna i konieczność sam oograniczenia (s. 86—

2 7 4 S T E F A N K O R N A S [41

—96); Ch. F re y , D y sk u sja o te chnologii genów . E tyczne i teologiczne p u n k ty w id ze n ia (s. 97— 103); J. H offm ann, B iotechnologia, technologia genów i re p ro d u k c ja biologiczna w teologicznym sp o jrze n iu (s. 104— — 143); M. H onecker, O dpow iedzialność za rozpoczynające się życie (s, 144— 160); J. H ü b n er, B io tech n ik a — p y ta n ia n a tu ry n aukow ej, ety cz n ej i społecznej (s. 161—172); K. R a h n er, O prob lem ie genetycznej m a n ip u la c ji (s. 173—197); J. R eiter, E ty k a i technologia g en ety czn a (s. 198—204); E. B enda, P ró b a ro zw ażen ia godności człow ieka n a p rzy ­ k ła d zie lu d z k iej g en e ty k i (s. 205—231); E. D eutsch, S ztu czn a d roga człow ieczej rep ro d u k cji. P o d staw y p ra w n e (s. 232—247); A. E ser, G ene­ ty k a , e ty k a genów , p raw o genów ? P ra w n o -p o lity cz n e ro zw aż an ia do­ tyczące obchodzenia się z lu d zk im dziedzictw em (s. 248—258); A. K a u f­ m a n n , U w olniony P rom eteusz. P y ta n ia dotyczące g en e ty k i lu d z k iej i tech n o lo g ia ro zm n a ża n ia z p raw n eg o p u n k tu w id zen ia (s. 259—277); H. B. W uerm elin g , U kazan ie istn ie ją c e j k raw ęd z i p rzy sty m u lo w an y m ro zm n ażan iu . Jednoczesny zan ik za in te re so w a n ia (s. 278—285); N. B in ­ d er, P ię k n y now y św ia t? E tyczne pro b lem y technologii genow ej (s. 286—297). S. B leicher, N ow a biotechnologia i te c h n ik a genów : p rz y ­ szłe technologie bez ry z y k a (s. 298—311); E. C h a rg a ff, M ało h a ła su o w iele. U w agi n a te m a t chorób g enetycznych (s. 312—327); H. G areis, B a d an ie genów i technologia genów w re la c ji do ekonom ii i e ty k i (s. 328—338); E. L. W innacker, S zanse i ry z y k a technologii genów )

s.

339—345); H. P. W olff, D ziecko od p ięciu rodziców ? S zukanie w y ty cz­ n y ch dotyczących poczęcia poza łonem m a tk i. D odatek: W ytyczne do p rze p ro w a d z a n ia zapło d n ien ia in v itro i p rzenoszenia em b rio n ó w jako m e to d a leczenia lu d z k iej bezpłodności. F e d e ra ln a Izb a L e k a rs k a (s. 346—353); R. F löhl, B adanie genów — p rze k leń stw o czy błogosław ień­ stw o? Z eb ran e w szystkie analizy (s. 367—375). Na k ońcu k siążki z n a j­ d u je się sło w n ik specjalistyczny te rm in ó w (s. 376—378) oraz spis lite ­ r a tu r y zw iązanej p ro b le m a ty k ą om ów ioną w całym tom ie (s. 379—381). K siążk ę tę uznać m ożna za k o m p en d iu m w spółczesnej w iedzy n a te m a t m ożliw ości n a u k i w b a d a n ia c h genów tj. ty c h podstaw ow ych je d n o ste k dziedz:czności, k tó re za jm u ją c o kreślone m iejsce w chrom o­ som ach w a ru n k u ją w ystęp o w an ie o k reślo n y ch cech organizm ów . R e p re ­ ze n ta n ci w ielu specjalności, o czym św iadczą ty tu ły ich opracow ań, za jm u ją stanow isko w ta k dzisiaj w ażn ej i zarazem k o n tro w e rsy jn e j sp raw ie , ja k ą sta n o w ią b a d a n ia z z a k re su genetyki.

T om 4 je st za ty tu ło w a n y : B io technolo gie. H er rsch a ft o d e r B e h e rrs c h ­ b a r k e i t e in e r Sch lü sseltech n ologie? (H rsg. H ans B ü c k le r-S tiftu n g . J. S ch w eitze r V erlag, M ünchen 1985 ss. 225). Tom te n w całości pośw ię­ cony je s t biotechnologii. Z aw ie ra cen n ą d o k u m e n tac ję z k o n feren c ji n au k o w e j, ja k a w jed n y m z m ia st RFN odbyła się w dn iach 23 i 24. X I. 1984 r. T re ść to m u o b ejm u je : spis re fe re n tó w i uczestników n au k o

-15]

₂₇₅

wego spotkania (s. V—VI); słowo towarzyszące Brusisa (s. VII—VIII),

tekst na otwarcie konferencji F. von Auer (s. 1—5); referaty: J. Bru-

sis, Postęp przez naukę? (s. 5—10); N. Binder, Biotechnologia — jako

trudne punkty dla pomocy państwowej polityki (s. 11—18); J. F. von

Eichhorn, Gospodarcze korzyści wynikające z biotechnologii (s. 19—24);

J. Walter, Wymagania społecznie zgodnego poparcia dla biotechnologii

(s. 25—36); protokoły z grup roboczych (s. 37—115), gdzie rozważano

sprawy zdrowotne, farmaceutyczne, rolnicze, żywnościowe, chemiczne,

środowiskowe oraz regulacji i kontroli badań; dyskusję i protokoły

z jej przebiegu (s. 116—149), w której analizowano zależności między

wolnością, odpowiedzialnością i handlem na przykładzie biotechnologii;

różne materiały dotyczące spraw związanych z biotechnologią (s. 150—

—222) oraz zestaw wyjaśnionych terminów występujących w książce

(s. 223—225).

W tej części omawianej publikacji, gdzie znajdują się materiały,

niektóre teksty budzą pewne zastrzeżenia. Są one raczej bardziej me­

todologiczne niż merytoryczne. Chodzi tu mianowicie o szereg infor­

macji, między innymi o związkach zawodowych. To nie dotyczy wprost

spraw biotechnologii, dlatego wydaje się być materiałem mało użyte­

cznym. Natomiast za szczególnie cenną rzecz uznać trzeba zamieszczoną

dokumentację dotyczącą wielu badań z zakresu biotechnologii, jakie

podejmuje się w różnych krajach. Zdobycie takich informacji jest nie­

wątpliwie zasługą redaktora książki.

Tom 5 zatytułowany:

—

sik o oder Z u ku n ftsch a n c e?

(Hrsg., Friedrich Naumann—Stiftung, J.

Schweitzer Verlag, München 1985 ss. 190), zawiera pełną dokumentację

z Kongresu, jaki odbył się w Karlsruhe w dniach 7 i 8. I. 1985 r. na

temat: Biotechnika i technologia genów — ryzyko wolności czy przy­

szłościowa szansa? Dzięki pracy podjętej przez redaktora znajdują się

w tej publikacji nie tylko teksty referatów wygłoszonych na Kon­

gresie, ale również dokładne sprawozdania z dyskusji plenarnej i w

zespołach roboczych. Prezentowany tom obejmuje: przedmowę redak­

tora (s. VII), zagajenie K. Caesara (s. 1—4); referaty: H. H. Schöne, Stan

badań i nowe możliwości biotechniki w zakresie roślin i zwierząt (s.

5—14); D. Coester-Waltjen, Technologia genów — potrzeba uregulowań

prawnych i politycznych (s. 15—23; J. Gründel, Etyczne, moralne i te­

ologiczne aspekty technologii genów (s. 24—46); referaty wprowadza­

jące do dyskusji w trzech grupach roboczych (s. 47—91); sprawozdanie

z pracy w tych zespołach (s. 92—127); sprawozdanie z dyskusji plenar­

nej (s. 128—170); referat podsumowujący Kongres G. R. Bauma (s.

171—184); słowo zamykające obrady K. Caesara (s. 185—186) oraz pro­

gram Kongresu (s. 187—190).

2 7 6 S T E F A N K O R N A S [6 ]

k ie ro w n ik a i za jm o w a ła się in n y m zagadnieniem . W p row adzeniu do d y sk u sji n a d an y te m a t służył oddzielny re fe ra t. P ierw szej g ru p ie p rze­ w odniczyła G. N ass-H ennig; z a sta n aw ia n o się ta m n a d sta n em b ad a ń i now ym i m ożliw ościam i b io te ch n ik i w zasto so w an iu do ro ślin i zw ie­ rz ą t. D ru g a g ru p a o b rad o w ała pod k ie ru n k ie m R. D am m a w okół te ch n o ­ logii genów , w szczególności p o trze b y u reg u lo w a n ia p raw nego i poli­ tycznego ty c h działań. T rzeci zespół p raco w ał pod k ie ru n k ie m U. E iba- cha, gdzie analizow ano etyczne, m o raln e i teologiczne asp ek ty te c h n o ­ logii genów .

L e k tu ra p iątego tom u pozw ala sfo rm u ło w ać w niosek, że n ie w szystko, co d zisiaj je s t już m ożliw e w z a k resie b io te ch n ik i i technologii ge­ nów, je st dozw olone. N aukow cy w ra z z ety k am i, p ra w n ik a m i i poli­ ty k a m i m uszą w y p raco w ać pew ne gran ice, k tó ry c h p rze k ra cza ć n ie w o l­ no, jeśli chce się, by w spółczesne o siągnięcia dotyczące technologii ge­ nów s ta ły się szansą d la człow ieka, służyły jego dobru.

T om 6 nosi ty tu ł: In v it r o -F e r tïlis a tio n , G e n o m a n a ly s e und G e n th e ­ r a p i e , (J. S ch w eitze r V erlag, M ünchen 1985, ss. 78). W p u b lik a cji te j z n a jd u ją się całościow e in fo rm ac je d la g ru p roboczych F ed eraln eg o M in iste rstw a B a d ań i T echnologii oraz F ed era ln eg o M in iste rstw a S p ra ­ w iedliw ości dotyczące sztucznego za płodnienia, analizy genom u i ge­ n ety cz n ej te ra p ii. N a tre ść to m u sk ła d a ją się n a stę p u ją c e te k sty : w stę p (s. V); ogólne uw agi n a te m a t k sz ta łtu i sk ła d u g ru p roboczych, sztucz­ nego zapłodnienia, genom u, genetycznej te ra p ii i now ej technologii (s. 1—5), stan o w isk o co do k w estii sztucznego zap ło d n ien ia (s. 5—35); om ó­ w ien ie sp ra w y genom u (s. 36—42), w y jaśn ien ie g enetycznej te ra p ii (s. 43—48) oraz załączniki (s. 49—78). Z ałączniki o b e jm u ją tu : n az w isk a członków g ru p roboczych, in fo rm ac je W. D o erflera o przyczynach b r a ­ k u jego v o tu m w sp ra w ie doniesien ia opracow anego przez g ru p ę ro b o ­ czą dotyczącego sztucznego zapłodnienia, an a liz y genom u i genetycznej te ra p ii, podobna in fo rm ac ja P. P e te rse n a o b ra k u jego vo tu m n a te m a t sztucznego zap ło d n ie n ia hom ologicznego i b a d a n ia genów , w y ja śn ie n ia p ojedyńczych sk ró tó w i te rm in ó w specjalisty czn y ch oraz ze sta w cy to w a­ n ych przepisów odnoszących się do sztucznego zapłodnienia, analizy genom u i genetycznej te ra p ii.

D zięki zam ieszczonym w książce n ie k tó ry m przepisom dotyczącym o k reślo n y ch d ziała ń biotechnicznych, biotechnologicznych i g enotechno- logicznych i sy n tety czn em u om ów ieniu ta k ic h zagadnień, ja k : sztuczne zapłodnienie, an a liz a genom u i g en ety czn a te ra p ia , tę p u b lik a cję w sześciotom ow ej ed y c ji uznać trz e b a za szczególnie cenną. Z apew ne jest to zasłu g a sam ego w ydaw cy. P o staw ił on sobie za zad an ie dostarczyć czy telnikom zasadniczych in fo rm ac ji z z a k re su technologii genów . P o­ n ad to chciał u ja w n ić s ta n b ad a ń n au k o w y c h z te j dziedziny oraz istn

ie-U ] S Z A N S E I R Y Z Y K A T E C H N O L O G I I G E N O W E J

277

jące ro zstrzy g n ięcia w ty m przed m iocie. W yd aw ca z o w y ch zadań w y w ią z a ł się zn ak om icie.

Krótką prezentację interesujących tomów serii

warto jeszcze uzupełnić kilkoma uwagami o charak­

terze całościowym. Seria obejmowała niezwykle ważną i wciąż kontro­

wersyjną problematykę. Materiały w niej zgromadzone dotyczyły bar­

dzo szerokiego wachlarza spraw. Zostały one jednak przez wydawcę

i redaktorów umiejętnie dobrane, dobrze przepracowane i poprawnie

zaklasyfikowane. Szczególnie cenne jest to, że przy opracowywaniu ksią­

żek teksty referatów przytoczono bez żadnych skrótów, z całą im wła­

ściwą dokumentacją. To z kolei pozwala czytelnikom znaleźć uzasad­

nienie pewnych twierdzeń ich autorów i zapoznać się z najnowszą li­

teraturą przedmiotu. Jedynie w kilku przypadkach można mieć pe­

wne wątpliwości co do sensowności zamieszczania niektórych tzw. ma­

teriałów, jak np. w tomie 2 wniosków różnych posłów czy w tomie 4

informacji o związkach zawodowych. Szkoda jednak, że przy omawianiu

poszczególnych kwestii w kolejnych tomach poprzestano tylko na przy­

toczeniu poglądów reprezentantów określonych dyscyplin naukowych.

Chciałoby się bardzo znaleźć jakiś komentarz wydawcy bądź redakto­

rów do problemów rozważanych szczegółowo w prezentowanych książ­

kach. Notatka na obwolucie każdego tomu tylko częściowo informuje

o jego treści, co trudno uznać za wystarczające dla czytelnika. Pożą­

daną rzeczą byłoby również opracowanie w tych książkach jakichś

wniosków, które byłyby odpowiedzią na różne wątpliwości jakie pow­

stawać mogą przy ich lekturze.

Pomimo tych kilku zastrzeżeń, wszystkie książki należy uznać za po­

zycje bardzo cenne i interesujące oraz polecić je szerokiemu gronu

czytelników. Każda z nich tworzy organiczną całość, a razem wzięte,

chociaż zawierają ogromny i zróżnicowany materiał, stanowią jednak

harmonijną współczesną syntezę na temat szansy i ryzyka technologii

genów. Z tego względu ta sześciotomowa publikacja jest niewątpliwie

najlepszym jakie obecnie znamy interdyscyplinarnym opracowaniem za­

gadnień dotyczących inżynierii genetycznej.

Nasza ojczysta literatura w tym przedmiocie jest znikoma. Na temat

ingerowania medycyny w powstawanie życia ludzkiego pisał między

innymi ks. S. Olejnik, por. jego: W

Warszawa 1985, s. 247—277. Zagadnienia z zakresu biomedycyny, ma­

nipulacji i eksperymentów lekarskich stanowiły przedmiot refleksji na­

stępujących autorów: J. Strojnowski,

„Życie i Myśl” 25 (1975) nr 253, s. 37—48; ks. S. Rosik,

M a n ip u la c ja w k o n te k ś c ie w o ln o ś c i o so b y lu d z k ie j ,

w:

Akta Kongresu Te­

ologów Moralistów Polskich odbytego w Krakowie 17—19. IX. 1974 r.,

2 7 8 S T E F A N K O R N A S

[8]

K ra k ó w 1977, s. 189—205; ks. S. K o rn as, M a n ip u la c je le k a r s k ie na o r­ g a n iz m i e l u d z k i m , „Z n ak ” 29 (1977), s. 944—950; tenże, N a jw a ż n ie j s z e s t a n o w i s k a n a u k o w e w o d n ie s ie n i u d o n i e k t ó r y c h d z i a ła ń b i o m e d y c z ­ n y c h , „C h rześcijan in w św iecie” 10 (1978) n r 9 (69), s. 83—97, tenże, M o r a ln e a s p e k t y i n g e r o w a n i a b i o m e d y c y n y w o r g a n i z m i e c z ł o w i e k a , „C h rześcijan in w św iecie” 10 (1978) n r 62, s. 58—76 i tegoż, "Współczesne e k s p e r y m e n t y m e d y c z n e w ocen ie e t y k i k a to l ic k i e j, C zęstochow a 1986, ss. 290.

P o w ażn y m w y d arze n iem n au k o w y m w P olsce w z a k resie biom edy­ cy n y było sym pozjum z bioetyki zorganizow ane w d niach 12—13. IV. 1983 r. przez W ydział Filozofii C h rze śc ijań sk iej A kadem ii Teologii K a ­ to lick ie j w W arszaw ie. T em at jego brzm iał: B io e ty k a . P o stą p n a u k i a d o b r o c z ł o w i e k a . W ygłosili w ów czas r e fe ra ty : N. L u y ten , K oncepcja człow ieka w n a u k a c h przyrodniczych, ks. F. F u rg e r, J a k podstaw ow e n o rm y etyczne w prow adzić n a te re n b a d a ń n aukow ych; M. H onecker, O dpow iedzialność za p rzyrodę; E. Bonè, M an ip u lacje człow iekiem ; ks. S. O lejnik, E k sp e ry m e n ty biom edyczne n a p o w sta jąc y m życiu lu d z­ k im ; H. K u n ac h o w k z , Z agadnienie etyczne w n auce o żyw ieniu; Z. P łu - żek, P ro b le m a ty k a godnego u m ie ra n ia i god n ej śm ierci; J. Bogusz, E ty ­ czna p ro b le m a ty k a e k sp e ry m e n tu n a człow ieku. M a te ria ły z sym po­ zju m , „S tu d ia P hilosophiae C h r stia n a e ” 20 (1984) n r 2, s. 1 ’9—177.

N a tę n ie w ielk ą ilość p u b lik a c ji sk ła d a ją się różne przyczyny. N a pew no je d n ą z nich je st b ra k a u to ró w , k tó rzy chcieliby podejm ow ać re fle k s je w okół zagadnień fa sc y n u jąc y ch czytelników w innych k r a ­ jach. D latego, aby u d ostępnić naszem u społeczeństw u szerszą in fo rm a ­ c ję n a te m a t technologii genów i p roblem ów p o k rew n y ch byłoby w sk az an e przetłu m aczen ie z języka niem ieckiego p rz y n a jm n ie j n ie k tó ­ ry c h tom ów z serii G entechnologie. C hancen und R isik en , w y danych przez J. S c h w eitze ra w M onachium .