Stefan Kwilecki
Polonica we Francji
Ochrona Zabytków 26/1 (100), 65-68stanow iąc m niej w ięcej jedn ą p iątą pow ierzch ni zachow anej polichrom ii ściennej.
F resk zachow any w k ilku pasm ach p o k ry w a jących ścianę dzieli się na kilka kom pozycji zw iązanych z tem a ty k ą relig ijn ą. Dalsze p a rtie m alow ideł są od kryw ane etapam i. Obecnie kon serw atorzy radzieccy zdejm u ją ostatnie p artie fresk u X V II-w iecznego m ającego także dużą w artość historyczną. Czasowo m alow idła te u
mieszczone będą w kruchcie cerkw i p.w. Z ba wiciela. ^Malowidła średniow ieczne w y m ag ają czasochłonnych zabiegów konserw atorskich. W ło d z im ie rz B a b iu k
m a la r z — k o n s e r w a to r
J u r i j K o la d a , s ta rs z y k o n s u lta n t U k ra iń s k ie g o T o w a rz y s tw a O c h ro n y Z a b y tk ó w K u ltu r y
THE DISCO VERING OÇ M U R A L P A IN T IN G S IN THE ORTHO DO X CHURCH OF „SP A S NA BER ESTO V Y E” (THE SA V IO U R CHURCH A T BERESTOVO ), KIEV, U SSR
T h e a u th o r s g iv in g a s h o r t h is to ric a l s u r v e y of th e o rth o d o x c h u r c h of th e S a v io u r in K ie v su p p ly a d e s c rip tio n of a n a c c id e n ta l d is c o v e ry of m e d ie v a l m u r a ls d u r in g th e r e p a ir s m a d e in th e b e g in n in g s o f th e p r e s e n t c e n tu r y . T h e th e n d is c o v e re d m u r a l p a in tin g s w e re s u b je c te d to c o n s e r v a tio n a lr e a d y d u rin g th e p e rio d b e tw e e n th e tw o w o r ld w a rs , h o w e v e r, it w a s o n ly in 1970 t h a t a s y s te m a tic c o u rs e of re s to r a tio n a n d c o n s e r v a tin g t r e a t m e n ts h a v e b e e n s ta r te d . T h e so u n d in g in v e s tig a tio n s a llo w e d to s ta te t h a t th e tw e lf th - c e n tu r y fre sc o e s a r e c o v e re d b y a p a in te d la y e r co m in g fro m th e 1 7 th -c e n tu ry th e a r e a of w h ic h ra n g e s to so m e 100 m 2. T o w a r d th e e n d of 1971 a b o u t o n e - f if th p a r t of th e s e v e n te e n th - c e n tu r y fre sc o e s w a s re m o v e d a n d re lin e d o n to n e w s u p p o rt. T h e t h u s d is c o v e re d p ic to r ia l c o m p o s itio n o f s a c re d c h a r a c t e r p r e s e n ts th e sc e n e of „ A b u n d a n t F is h H a r v e s t”. T h o u g h th e a u th o r s g iv e a n e x h a u s tiv e d e s c r ip tio n of th o s e m e d ie v a l p a i n t in g s th e y do n o t s u p p ly a n y in f o r m a tio n w ith r e g a r d to m e th o d s a p p lie d in c o n s e rv a tio n of th e o ld R u th e n ia n p a in tin g s . T h e w o rk s a re s till in th e c o u rs e . T h e s e v e n te e n th - c e n t u r y fre sc o e s t h a t a r e c u t o ff fr o m th e p la s te r la y e r a n d tr a n s f e r r e d o n to th e n e w s u p p o r t a re te m p o r a r ily e x h ib ite d in p o rc h of t h e S a v io u r ’s o rth o d o x c h u rc h , K iev . S T E F A N K W IL E C K I POLONICA WE FRANCJI
W ram ach w y jazdu stypendialnego do F ran cji (21.IV— 30.VI. 1971), na k tó ry zostałem w y ty p o w an y przez Z arząd M uzeów M in isterstw a K u l tu ry i S ztuki na życzenie A m basady Polskiej w P ary żu , m iałem dokonać w stępnego rozeznania zasobów dóbr k u ltu ry polskiej w ty m k ra ju oraz n aw iązania k o ntaktów ze środow iskiem Po lonii. Dzięki uprzejm ości mego p rzyjaciela p. G uy de W arren a z P a ry ża m ogłem dotrzeć do k ilku podpary sk ich m iejscow ości: M ontm oren cy, E rm en n an v ille, B erville in te resu jąc y c h z r a cji mego stypendialnego rekonesansu.
Pierw sze dni pośw ięciłem na u zupełnienie i sko ry gow an ie n o tate k sporządzonych w k raju , po słu g u jąc się m ate ria ła m i udostępnionym i przez A m basadę. Dzięki p. Ire n ie G ałęzow skiej, k u stoszow i B iblioteki Polskiej na w yspie św. L u
dw ika, naw iązałem k o n tak t z T. Św ięcickim , byłym red ak to rem au dy cji polskich w rad iu francuskim , T. Żeleńskim , członkiem K o m itetu Grobów Polskich w e F ran cji, a rc h ite k tem Z. P ugetem oraz Z. Jakubow skim , d y rek to rem księgarni polskiej w P ary żu . Poznanie o kresu okupacji niem ieckiej w e F ran cji u łatw ił m i gen. A. Zdrojew ski. N iestety dopiero pod koniec po b ytu zetknąłem się z A. Tolletem , arch iw istą C en tru m Cyw ilizacji Polskiej na Sorbonie, k tó ry zbiera w e fran cuskich arch iw ach w iadom oś ci o m ateriałach historycznych dotyczących Po laków.
Jed n y m z głów nych zadań w czasie m ego s ty pendialnego pobytu nad S ekw aną było zin w en taryzow anie grobów polskich na p a ry sk ic h i 65
podparyskich cm entarzach. Z ew idencjonow a łem — w raz z w ykonaniem zdjęć i dokładnym opisem stan u technicznego — groby polskie na cm entarzach: M o n tm artre, P ere Lachaise i M ontm orency, groby, tablice pam iątkow e i po m nik w m iejscow ym kościele. N iestety na cm entarzach M ontparnasse i P assy m iejscow i k onserw atorzy cm en tarn i zażądali dokładnej li sty grobów i ich lokalizacji. M ateriały zebra łem dzięki uprzejm ości p. Żeleńskiego, lecz nie w ystarczyło m i czasu na ich zew idencjonow a nie i stw ierdzenie aktualnego stan u techniczne go. Z b rak u czasu nie zinw entaryzow ałem gro bów na cm entarzach w M ontrouge Sceaux, A u- teu il i Neuilly.
W P a ry żu objąłem ew idencją p am iątk i zw iąza ne z działalnością i pobytem w ty m m ieście
w ielu słyn ny ch Polaków , ja k pom niki, tablice pam iątkow e, budynki użyteczności publicznej, kościoły. Dla w spom nianych obiektów , obok określenia dokładnej lokalizacji i dokum en tacji fotograficznej, zebrałem m ate ria ły dotyczące pow stania, historii i ich aktu alnego sta n u te chnicznego. Mimo ograniczonych m ożliwości fi nansow ych odbyłem kilka podróży po p ro w in cji dla zorientow ania się w istn iejący m tam m a teriale. Stąd podróże do N ancy i L uneville. Dla sporządzenia pełnej ew idencji polskich p a m ią tek w N ancy i najbliższej okolicy po trzebny jest kilkum iesięczny pobyt w ty m m ieście. Na przyk ład m iejscow e M uzeum L otaryń skie, w któ ry m trz y duże sale poświęcone są działalnoś ci S tanisław a Leszczyńskiego, nie posiada in w en tarza eksponatów . K opalnią w iadom ości są zapew ne archiw a: M iejskie i daw n ej A kadem ii. 1. P a ry ż, c m e n ta r z M o n tm a r tr e , g rób z b io r o w y w A le i P o la k ó w 1. P a ris, th e M o n tm a r tr e C e m e te r y : a m a s s to m b o f th e P o lish e m m ig r a n ts in th e A lé e d es P o lo n a is 2. V illa r d d e b a n s , grób p o ls k ic h p a r ty z a n tó w p o le g ły c h w 1944 r. 2. V illa r d d e b a n s : th e to m b o f th e P o lish m e m b e r s o f F re n c h u n d e r g r o u n d m o v e m e n t w h o w e re fa lle n in 1944
3. N a n c y , P la c S ta n is ła w a , ty m p a n o n ra tu s z a (b u d o w la s ta n is ła w o w ska) 3. N a n c y , P la ce d u R o i S ta n is la s : C e n tra l p e d i m e n t o f th e T o w n H a ll
W iele inform acji o P o lakach uzyskałem w tra k cie w y jazd u do Angers, gdzie istn ieją b ud y nki zw iązane z działalnością naszych rodaków bio rąc y c h udział w R ew olucji F ran cu sk iej. W m iejscow ym A rchiw um istn ieje w iele do ku m en tów św iadczących o pobycie w ty m m ieście Rzą d u Polskiego w lata ch 1939— 1940.
K o lejn y objazd na tra sie Dijon, Lyon, G reno ble, B ourges pozwolił m i zorientow ać się cho ciaż pobieżnie w m ateriałach arch iw aln ych i za b y tk ac h zw iązanych z pobytem w ty ch m ia stach Polaków w połowie X IX w. i w okresie m iędzyw ojennym . W V illard około G renoble w lata ch 1939— 1945 istniało polskie liceum , któ reg o uczniow ie i w ykładow cy b rali czynny udział w w alce z hitlero w sk im najeźdźcą we F ran cji. Po pow rocie do P ary ża uzupełniłem z eb ran e m ate ria ły korzystając ze zbiorów Bi blioteki Polskiej.
Z e b ran e m a te ria ły i naw iązane k o n tak ty z Po lonią F ran cu sk ą pozw alają ocenić przedsię w zięcia A m basady Polskiej w P ary żu, m ające na celu u stalenie zasobu poloników we F rancji. W iadom o nie od dziś, że F rancja, dzięki w ielo w iekow ym k ontaktom z Polską i w zw iązku z ty m napływ ow i polskiej em igracji stała się nie ja k o ostoją w pew nym okresie czasu dorobku historycznego i k u ltu ra ln e g o Polaków . Nic więc dziw nego, że w k ra ju ty m sp otykam y tak licz n e ślad y bytności naszych rodaków . Z am ierze n iem A m basady Polskiej w P a ry żu i C en tru m C yw ilizacji Polskiej p rzy Sorbonie je st p rze pro w ad zen ie szeroko pojętej ew idencji tej spuś cizny. M ateriały, na k tó re n atk n ąłem się w e F ra n c ji m ożna bardzo ogólnie podzielić na: a) historyczne, tj. d o k u m en ty zn ajd ujące się w a rc h iw a c h francuskich, w rek ach rodzin oocho- dzenia polskiego oraz w Bibliotece Polskiej w P a ry ż u ; 4. A n g e r s , Q u a i d u R o i d e P o lo g n e, „D om K ró la P o l s k ie g o ” 4. A n g e r s : Q uai d u R o i de P o lo g n e, T h e P o lish K in g ’s H o u se (z d ję c ia au to ra ) 67
b) dzieła sztuki i m uzealia, niejed no k ro tnie o dużych w artościach narodow ych, zgrom adzone w m uzeach lub rozproszone w ręk ach p ry w a t
nych kolekcjonerów ;
c) obiekty a rc h ite k tu ry zw iązane z pobytem w y b itn y ch Polaków : poetów, pisarzy, m alarzy, polityków ;
d) m ała a rc h ite k tu ra , jak groby i pom niki n a szych rodaków;
e) m iejsca zw iązane z polską em igracją zarob kową.
Dla pełnego uporządkow ania m ate ria łu poloni ków na tere n ie F ra n cji należy powołać zespół ludzi o przygotow aniu naukow ym , k tó ry w cią gu kilku lat zew idencjonow ałby obiekty a rc h i tektoniczne, groby, pom niki, dzieła sztuki i a r
chiw alia rozproszone po ty m k raju . Zespół ten pow ołany przez PA N i M inisterstw o K u ltu ry i Sztuki pow inien w spółpracow ać z C en tru m C yw ilizacji Polskiej p rzy Sorbonie, z ty m że każdy specjalista pow ierzony m u dział pow i nien prow adzić od początku do końca dla p eł nego om ów ienia w ybranego zagadnienia. Z e b ra n y przez 2— 3 m iesiące w rok u m a te ria ł pow i n ien być po przyjeżdzie do Polski o pracow yw a ny na bieżąco i n astępnie sukcesyw nie p u b li kow any, gdyż in te n c ją przew odnią całej akcji jest udostępnienie w szystkim zain tereso w an ym źródeł będących w łasnością ogólnonarodow ą.
in ż. a rc h . S te f a n K w ile c k i S zczecin
THE P O L ISH RELICS OF TH E P A S T IN FRA NC E
D u rin g h is s c h o la rs h ip jo u r n e y to F r a n c e th e a u th o r h a s g a th e r e d a good d e a l of m a te r ia ls , i.e. d e s c r ip tiv e a n d p h o to g r a p h ic , c o n c e rn in g th e s ta y a n d liv e s of th e P o lish p e o p le in t h a t c o u n try . A s P o la n d a n d F r a n c e a re fo r m a n y c e n tu r ie s lin k e d b y th e close tie s of t h e i r m u tu a l fr ie n d s h ip in th e F r e n c h to w n s c a n b e e n c o u n te re d lo ts of in te r e s tin g re lic s r e la tin g to th e P o lis h h isto ry .
W h ile liv in g tw o m o n th s in P a r is a n d a fe w o th e r to w n s a f a ir ly a c c u r a te m a te r ia ls h a v e b e e n c o lle c te d
b y th e a u th o r w ith c o n c e rn to g ra v e s of P o le s , t h e i r s ta tu e s , c o m m e m o r a tiv e d e s k s a n d a r c h i te c t u r a l o b je c ts. R ic h c o lle c tio n s o f th e P o lis h re lic s a r e a ls o to b e f o u n d in m u n ic ip a l a n d p r i v a te a rc h iv e s a s w e ll a s in m u s e u m s. A t th e e n d o f h is a r tic le th e a u th o r p u ts f o r w a r d a p ro p o s a l t h a t a n a p p r o p r ia te a c tio n s h o u ld b e s t a r te d to p r e p a r e a s f u ll as p o s s ib le d o c u m e n ta tio n o f th e P o lis h re lic s in F ra n c e .
