Właściwości sorpcyjne użytkowanych rolniczo gleb aluwialnych między korytem Wisły a wałem przeciwpowodziowym w obrębie Basenu Unisławskiego

(1)

MIROSŁAW KOBIERSKI1, KRYSTYNA KONDRATOWICZ-MACIEJEWSKA2, MAGDA BANACH-SZOT2, MARCIN WIERZOWIECKI1

WŁAŚCIWOŚCI SORPCYJNE UŻYTKOWANYCH

ROLNICZO GLEB ALUWIALNYCH MIĘDZY KORYIEM

WISŁY A WAŁEM PRZECIWPOWODZIOWYM

W OBRĘBIE BASENU UNISŁAWSKIEGO

SORPTIVE PROPERTIES OF CULTIVATED FLUVISOLS

BETWEEN VISTULA RIVER-BED AND FLOOD

EMBANKMENT FROM UNISŁAW BASIN

Katedra Gleboznawstwa i Ochrony Gleb1, Katedra Chemii Środowiska2

Uniwersytet Technologiczno-Przyrodniczy w Bydgoszczy

Abstract: The aim of this study was to characterize the soil solution and sorptive properties o f the Fluvisols from the Vistula river floodplain in the area of the Unisław Basin. The river recurrently floods the investigated soils in this area once or twice every year. The content of exchangeable cations, water- soluble cations and electrical conductivity were determined in the soil samples from eight horizons of Fluvisols located at distances o f 50, 200, 600 and 900 meters from the river-bed. The sorptive complex of the studied soils was saturated mainly with basic cations and the content of exchangeable cations were in the order: Ca24>K4>Mg24>Na+. The variable content of water-soluble cations was observed depending on the distance of the collected sample from the Vistula River. The base saturation ranged from 72.0 to 405.6 mmol'kg-1 and the highest values were recorded in the humus horizon of profiles in the vicinity of the river (50 and 200 m). Values of electrical conductivity ranged from 219.8 to 847.4//S-cm-1. Based on the results of statistical analysis, a significantly positive correlation was found between the content of the clay fraction and the content of individual cations, both their exchangeable and water-soluble forms.

Słowa kluczowe: dolina zalewowa, aluwia, właściwości sorpcyjne.

Key words: floodplain, Fluvisols, sorptive properties.

WSTĘP

Zawartość pierwiastków w glebie, ale przede wszystkim postać, w jakiej występują, wpływa na zaspokojenie potrzeb pokarmowych roślin [Falkengren-Grerup i in. 1995]. W aktywnych biologicznie glebach dostępność pierwiastków dla roślin zależy od wielu czynników, z których najważniejszą rolę odgrywają: odczyn, skład granulometryczny, ilość i jakość związków próchnicznych, potencjał oksydacyjno-redukcyjny oraz wzajemne interakcje pomiędzy poszczególnymi parametrami [Bronick, Lal 2005]. Celem niniejszych badań była charakterystyka roztworu glebowego oraz ocena właściwości sorpcyjnych gleb aluwialnych między korytem Wisły a wałem przeciwpowodziowym w obrębie Basenu Unisławskiego. Zwrócono uwagę na problematykę zdarzeń powodziowych, ponieważ

(2)

i zależy od wielkości powodzi [Zwoliński 1992; Kordowski 2003]. Osady zasobne w koloidy próchniczne i mineralne spełniają rolę odbiornika zanieczyszczeń wód powierzchniowych całej zlewni, przez co stanowić mogą istotne źródło substancji chemicznych [Wyżga, Ciszewski 2010]. Integrują one skutki zanieczyszczeń w czasie i w przestrzeni, dlatego też nie sposób przewidzieć ich oddziaływania bezpośrednio po zdarzeniu. Współczesne procesy pozakorytowe wpływają także na całkowitą zawartość metali w glebach aluwialnych równin zalewowych [Macklin, Klimek 1992]. Wartości wskaźnika rozmieszczenia metali w profilach gleb aluwialnych Basenu Unisławskiego wskazują na ich wyraźne nagromadzenie w warstwie powierzchniowej, co tłumaczyć należy silną antropopresją [Kobierski i in. 2008; Kobierski, Piotrowska 2010]. W trakcie zdarzeń powodziowych radykalnie zmieniają się warunki powietrzno-wodne środowiska glebowego. Decydują one o kierunku i tempie procesów chemicznych zachodzących w glebie. Znaczące zasoby próchnicy glebowej będące w połączeniach z minerałami ilastymi i tlenkami żelaza determinują stopień rozpuszczalności pierwiastków [Barral i in. 1998; Schulten, Leinweber 2000]. Wkrótce po ustąpieniu wody powodziowej zawartość łatwo rozpuszczalnych form pierwiastków zależy przede wszystkim od aktualnych warunków glebowych. W ramach oceny obecnego stanu środowiska glebowego oraz wyjaśnienia złożoności jego przemian zostały wykonane badania właściwości sorpcyjnych gleb aluwialnych w ujęciu profilowym. Opisano interakcje pomiędzy badanymi parametrami w zależności od odległości od Wisły.

MATERIAŁ I METODY

Badaniami objęto prawobrzeżny fragment równiny zalewowej w obrębie Basenu Unisławskiego (rys. 1). Próbki glebowe do analiz pobrano w 2008 roku z ośmiu profili gleb aluwialnych oddalonych od Wisły: 50 m (Ml, M2), 200 m (M3, M4), 600 m (M5, M6) oraz 900 m (M7, M8). Wszystkie analizy przeprowadzono na próbkach powietrznie suchych i przesianych przez sito o średnicy oczek 2 mm. Skład granulometryczny okreś lono metodą areometryczną Casagrande'a w modyfikacji Prószyńskiego; pH potencjo- metrycznie w roztworze 1 M KC1; zawartość węgla organicznego metodą Tiurina, a zawartość C aC 03 metodą Scheiblera. W próbkach oznaczano zawartość kationów wymiennych według metody z BaCl2 [Norma ISO 11260]. Zawartość kationów rozpuszczalnych w wodzie (aktywnych) oraz przewodnictwo elektrolityczne oznaczono w ekstrakcie wody destylacyjnej w stosunku gleba : H20 =1:5. Stężenia kationów w ekstraktach oznaczono metodą atomowej spektroskopii absorpcyjnej aparatem Philips PU 9 100X.Wyniki opracowano statystycznie, korzystając z programu STATISTICA 8,0.

(3)

RYSUNEK 1. Schematyczna mapa lokalizacji poboru próbek FIGURE 1. Schematic map showing study area and profiles location

WYNIKI I DYSKUSJA

Zróżnicowany skład granulometryczny oraz wyniki analiz podstawowych właściwości fizyko-chemicznych badanych gleb były charakterystyczne dla gleb aluwialnych regionu [Dąbkowska-Naskręt 1994; Dąbkowska-Naskręt i in. 2000]. Zawartość iłu koloidalnego wahała się w granicach od 6 do 31% (tab. 1). Relatywnie wysoka zawartość frakcji pyłowych i ilastych w profilach gleb oddalonych 200-600 m od koryta rzeki wskazuje, że zachodzi tam wytracanie prędkości wód powodziowych i osadzanie się nanoszonego materiału. Skład granulometryczny akumulowanych osadów zależy od ilości i prędkości wody powodziowej przepływającej przez strefy równiny zalewowej [Boszke i in. 2004; Macklin, Dowsett 1989]. Odczyn w profilach M l-M 6 był obojętny i zasadowy, natomiast lekko kwaśny w profilach najdalej oddalonych od Wisły. Najwyższą zawartość węgla organicznego oraz kationów wymiennych i rozpuszczalnych w wodzie w badanych glebach stwierdzono w strefie 200-600 metrów od koryta Wisły (tab. 2). Gleby będące poza oddziaływaniem corocznych zdarzeń powodziowych, tj. w punktach M7 i M8 charakteryzowały się najniższym stężeniem kationów. Podobnie Gąsior i Paśko [2007] stwierdzili, że najniższe zawartości łatwo rozpuszczalnych pierwiastków odnotowano w glebach aluwialnych poza zasięgiem wód powodziowych oraz w miejscach, gdzie woda stagnowała relatywnie krótko. Zawartość węglanu wapnia w badanych glebach mieściła się w granicach od 0,4 do 32,7 g*kg_1, a wyraźnie mniejsze ilości stwierdzono w profilach bardziej oddalonych od koryta Wisły. Analizując zawartość poszczególnych kationów wymiennych stwierdzono, że dominującym kationem był Ca2+, a udział pozostałych kationów wymiennych był następujący: K ^ M g ^ N a* . W profilach glebowych M l, M2, M4, M6, M8 na głębokości 30-40 cm zależność ta kształtowała się: Ca2+>Mg2+>K4>Na+. Na głębokości 130-150 cm zaobserwowano identyczny stosunek ilościowy kationów.

(4)

P Hkci 7,2 7,2 7,1 7,9 7,9 5,6 5,6 6,3 Corg [g'kg ] 7.5 17,8 15,3 16,2 16,2 10,0 7,4 16 C aC 03 [g-kg-1] 13,2 27,9 21,9 8,6 15,9 0,4 0,4 0,9 *EC [|iS-cm~'] 556,6 730,4 826,1 719,7 790,6 478,6 287,2 372,3 Uziamienie - Texture [%] 2,0-0,05 mm ₇₆ ₄₀ ₁₈ ₃₁ ₃₇ ₆₈ ₆₃ ₄₉ 0,05-0,002 mm ₁₇ ₄₁ ₅₆ ₃₈ ₄₁ ₂₄ ₂₉ ₄₁ <0,002 mm ₇ ₁₉ ₂₆ ₃₁ ₂₂ ₈ ₈ ₁₀ Głębokość - Depth 30-40 cm PHkci 7,2 7,2 7,1 7,2 7,3 6,0 5,8 6,7 Corg [g-kg '] 10,5 11,5 9,6 10,6 6,5 5,3 3,2 2,7 C a C 0 3 [g-kg-1] 26,2 32,7 24,5 17,6 16,8 0,4 0,4 0,4 *EC [(iS-cm'1] 631,1 741,0 847,4 716,2 670,1 281,9 223,4 368,7 Uziarnienie - Texture [%] 2,0-0,05 mm 0,05-0,002 mm <0,002 mm 59 18 13 19 59 22 12 62 26 14 59 27 55 31 14 72 21 7 74 20 6 63 29 8 Głębokość - Depth 80-90 cm P Hkc, i 7,27 7,3 7,4 7,2 7,4 7,2 5,9 6,9 Corg [g-kg'1] ! 8,5 9,0 7,2 9,1 4,7 4,6 2,9 3,0 C aC 03 [g-kg'1] *EC [liS-crrT1] ! 24,5 26,6 19,3 20,2 16,8 17,2 4,0 2,1 1691,4 826,1 790,6 7516 755,2 421,9 219,8 347,4 Uziamienie - Texture [%] 2,0-0,05 mm 0,05-0,002 mm <0,002 mm i 32 48 20 14 65 21 14 65 21 14 59 27 57 33 10 46 43 11 75 18 7 60 31 9 Głębokość - Depth 130-150 cm PHkci 7,9 7,4 7,6 7,5 7,4 6,8 7,1 7,2 Corg [g-kg '] 7,4 6,6 3,2 3,5 3,4 7,2 4,0 3,2 C aC 03 [g-kg-1] 20,2 20,2 17,2 26,2 30,5 1,7 2,1 1,7 *EC [nS-cm-1] 776,4 755,2 797,7 790,6 780,0 606,3 365,2 418,4 Uziamienie - Texture [%] 2,0-0,05 mm ₃₄ ₁₆ ₅₉ ₆₆ ₄₉ ₁₈ ₃₆ ₄₇ 0,05-0,002 mm ₄₇ ₆₅ ₃₁ ₂₈ ₃₈ ₆₂ ₄₈ 43 <0,002 mm ₁₇ ₁₉ ₁₀ ₆ ₁₃ ₂₀ ₁₆ ₁₀

*EC - Przewodnictwo elektrolityczne - Electric conductivity

Najwyższą zawartość sumy zasadowych kationów wymiennych (405 mmol(+)*kg_1) stwierdzono w warstwie powierzchniowej (0-10 cm), w odległości 200 metrów od koryta rzeki. Wszystkie badane gleby aluwialne były sorpcyjnie nasycone, a stopień wysycenia zasadami był bardzo wysoki (ponad 97%). Średnia zawartość zasadowych kationów wymiennych w glebach Basenu Unisławskiego była wyższa od tej, jaką uzyskali w glebach aluwialnych Brogowski i Okołowicz [2008]. Zawartość wymiennych kationów Ca2+ w glebach aluwialnych Basenu Unisławskiego na ogół zmniejszała się wraz z głębokością w

(5)

TABELA 2. Właściwości sorpcyjne gleb aluwialnych - TABLE 2. Sorptive properties o f fluvisols Właściwości sorpcyjne Ml M2 M3 M4 M5 M6 M7 M8 Sorptive properties 50 m 200 m 600 m 900 m [mmol(+)*kg_1] Głębokość - Depth 0 -1 0 cm Ca+2 121,1 219,1 355,7 356,2 352,2 108,4 219,1 143,1 Mg+2 4,2 9.4 13,3 27,0 12,2 8,1 9,4 9,4 K+ 9,8 14,5 25,2 20,4 11,2 18,3 14,5 5,3 Na" 0,6 1,0 1,7 2,0 0,4 1,5 1,0 1,1 lUh 0,4 0,5 0,6 0,5 0,5 1,6 1,4 0,6 2S 135,7 244,0 395,9 405,6 376,0 136,3 108,6 158,9 3t 136,1 244,5 396,5 406,1 376,5 137,9 110,0 159,5 4V [%] 99,7 99,8 99,9 99,9 99,9 98,9 98,8 99,7 Głębokość - Depth 3 0-40 cm Ca+2 204,2 239,0 129,6 341,1 209,9 104,5 61,4 84,7 Mg+2 7,3 9,7 9,3 18,3 5,9 8,3 4,1 7,5 6,4 9,1 14,7 13,1 13,9 7,5 8,5 4,6 N a+ 0,6 1,7 3,8 2,1 1,4 0,7 0,8 0,6 ]Hh 0,3 0,3 0,4 0,5 0,6 1,1 2,3 0,8 2S 218,5 259,5 157,4 374,6 231,1 121,9 74,8 97,4 3t 218,8 259,8 157,8 375,1 231,7 123,0 77,1 98,2 4V[%] 99,9 99,9 99,8 99,9 99,8 99,1 97,1 99,2 Głębokość - Depth 80-90 cm Ca+2 255,2 249,5 228,9 304,9 176,7 112,2 58,1 99,2 Mg+2 9,0 10,1 7,1 16,4 6.2 9,3 4,2 6,8 K+ 9,1 12,4 12,9 13,4 7,4 6,9 9,4 5,7 Na+ 0,8 1,1 1,5 2,0 0,5 0,1 0,3 0,7 ]Hh 0,3 0,3 0,3 0,3 0,3 0,6 1,9 0,7 2S 274,1 273,1 250,4 336,7 190,8 128,9 72,0 112,4 3T 274,4 273,4 250,7 337,0 191,1 129,6 73, 113,1 4V[%] 99,9 99,9 99,9 99,9 99,9 99,5 97,5 99,4 Głębokość - Depth 130-150 cm Ca+2 244,7 220,2 137,6 118,7 182,1 195,4 144,5 154,1 Mg+2 8,2 9,7 7,4 4,8 6,9 15,1 6,0 9,1 K+ 9,6 10,2 7,1 5,4 8,1 9,6 8,4 5,7 Na+ 0,8 1,0 0,7 0,9 0,8 0,1 0,9 0,7 !Hh 0,4 0,4 0,3 0,4 0,4 0,7 0,7 0,7 2S 263,3 241,1 152,8 129,8 197,9 220,2 159,8 169,6 3t 263,7 241,5 153,1 130,2 198,3 220,9 160,5 170,3 4V[%] 99,9 99,9 99,8 99,7 99,8 99,7 99,6 99,6

]Hh - kwasowość hydrolityczna - hydrolytic acidity; 2S -TEB - suma zasadowych kationów - sum o f base cations ; 3T - CEC - pojemność sorpcyjna - sorptive capacity; 4V - wysycenie zasadami - BS - base saturation

profilu oraz odległością od rzeki. Stwierdzono wyraźne nagromadzenie K+ w warstwie 0-10 cm większości badanych gleb. Zawartość magnezu wymiennego mieściła się w granicach 4,1-27,0 mmol(+)-kg_1. Najwyższe stężenie kationów Mg2+ stwierdzono 200 metrów od Wisły, podobnie jak kationów Na+. W badanych glebach aluwialnych

(6)

RYSUNEK 2. Zawartość [mg-kg l] kationów rozpuszczalnych w wodzie w profilach gleb aluwialnych FIGURĘ 2. The content [mg*kg-1] of water-soluble cations in profiles of fluvisols

zawartość sodu wymiennego wynosiła od 0,1 do 3,8 mmol(+)*kg_1. W glebach mineralnych kationowa pojemność wymienna (CEC) zależy przede wszystkim od ich uziamienia [Ersahin i in. 2006]. Na podstawie analizy statystycznej wyników stwierdzono istotnie dodatnią korelację pomiędzy zawartością iłu koloidalnego a zawartością wapnia, magnezu, potasu i sodu zarówno ich form wymiennych, jak i rozpuszczalnych w wodzie. Rutkowska i in. [2006] donoszą że czynnikiem wpływającym na stężenie jonów w roztworze glebowym jest skład granulometryczny (frakcje spławialne). Zawartość kationów rozpuszczalnych w wodzie w glebach aluwialnych Basenu Unisławskiego zależała od odległości od Wisły i mieściła się w zakresie od 53,3 do 302,3 mg-kg-1 (rys. 2). Najwyższą ich zawartość stwierdzono w próbkach pobranych w odległości 50 metrów od koryta rzeki. Zróżnicowana zawartość potasu aktywnego w poziomach podpowierzchniowych wskazywać może na niejednorodny skład mineralny kompleksu sorpcyjnego. W glebach mineralnych ilość potasu uwalnianego do roztworu glebowego zależy od składu granulometrycznego oraz od intensywności przebiegu wietrzenia minerałów [Holmqvist i in. 2003]. Zawartość kationów wymiennych wapnia, magnezu oraz potasu była w badanych glebach istotnie dodatnio skorelowana z zawartością węgla organicznego, odpowiednio: r=0,68; r=0,55; r=0,57; dla p<0,05. Korelacja ta odnosi się także dla rozpuszczalnych w wodzie kationów magnezu i potasu (r=0,51 i r=0,84; dla p<0,05). Zawartość kationów wymiennych była istotnie dodatnio skorelowana z ich formami aktywnymi (tab. 3). Między zawartością CaC03, kationami Ca2+, K+, Na+ a przewodnictwem elektrolitycznym wykazano istotnie

(7)

TABELA 3. Współczynniki korelacji istotne przy p<0,05 TABLE 3. Correlation coefficients significant at p<0.05

EC - Przewodnictwo elektrolityczne

wymienna;Caexch - form exchangeable; Ca-H20 soluble in water

Electric conductivity [aS-cm M; Ca - forma

J ^ J wymien.

forma rozpuszczalna w wodzie - form

dodatnią korelację, odpowiednio: r=0,86; r=0,70; r=0,41; r=0,40 dla p<0,05. Na przewodnictwo elektrolityczne istotnie wpłynęła także zawartość wapnia, magnezu i sodu aktywnego, co potwierdzająwspółczynniki korelacji pomiędzy tymi parametrami (r=0,81; r=0,36; r=0,72 dla p<0,05). Wartości przewodnictwa elektrolitycznego badanych gleb aluwialnych wahały się od 219,8 do 847,4 ^S-cm '1. Na podstawie wyników analizy stwierdzono, że gleby nie są zasolone, ponieważ ich przewodnictwo elektrolityczne nie przekracza 2 /iS-cm-1. Wartość ta określona jest jako progowa dla gleb niezasolonych [Misztal i in. 2000]. Współczesne procesy pozakorytowe niejednoznacznie wpływają na właściwości gleb między korytem Wisły a wałem przeciwpowodziowym w obrębie Basenu Unisławskiego. Największe oddziaływanie corocznych zdarzeń powodziowych zaobserwowano w strefie do 200 m od koryta rzeki.

WNIOSKI

1. Badane gleby aluwialne były sorpcyjnie nasycone. Najwyższą zawartość kationów wymiennych i rozpuszczalnych w wodzie stwierdzono w strefie 200 metrów od kory ta Wisły. Wśród kationów wymiennych dominował wapń.

2. Na zawartość kationów wymiennych i rozpuszczalnych w wodzie wpłynęła zawartość iłu koloidalnego oraz węgla organicznego, co potwierdziła analiza statystyczna wyników. 3. Gleby pomiędzy korytem Wisły a wałem przeciwpowodziowym w obrębie Basenu

Unisławskiego nie wykazywały cech zasolenia.

Zmienna Soil properties Ca . wymien. ^^wymien. M g _ K . wymien.Na wymie.n. N a _ h Ca H?0 Mg H?° K H?° Na H?0 EC Frakcja ilasta Clay fraction 0,87 0,77 0,64 0,61 0,51 0,49 0,54 0,68 0,66 C-org 0,68 0,55 0,57 0,51 0,84 0,39 C a C 0 3 0,53 0,73 0,86 Ca . Ca . wymien. exch. 0,87 0,59 0,54 0,43 0,63 0,61 0,70 M g , _ M g _ „ 0,54 0,40 0,38 0,58 0,40 K . K , wymien. exch. 0,58 0,65 0,64 0,41 Na . Na wymien. exch. 0,62 0,40 Ca-H?0 0,49 0,81 Mg-H20 0,57 0,36 |k-h2o Na-H20 0,72

(8)

BROGOWSIG Z., OKOLOWICZ M. 2008: Bilans węgla organicznego i azotu w e frakcjach granulometrycz- nych gleby aluwialnej. Rocz. G lebozn. 59 (3/4): 4 1 -5 0 .

BRONICK C.J., LAL R. 2005: Soil structures and management: a review. Geoderm a 124: 3 -2 2 .

CHODAK T., PERLAK Z. 1999: W pływ powodzi na skład mineralogiczny i niektóre w łaściwości gleb Doliny Środkowej Odry. Zesz. Probl. Post. Nauk. Roi. 467: 3 3 -5 0 .

D Ą B K O W SK A -N A SK R ĘT H. 1994: Zawartość całkow itych i DTPA-ekstrahowanych form m ikroskładni- ków w wybranych madach D oliny Fordońskiej, D oliny W isły oraz Basenu U nisław skiego. Zesz. Probl. Post. N auk Roi. 414: 9 9 -1 0 4 .

DĄBKOW SKA-NASKRĘT H., KOBIERSKI M., RÓŻAŃSKI S. 2000: Trace elements distribution and m obi lity in alluvial soils o f the W isła River Valley, Poland. M acro an d Trace Elem ents 20: 152-157. ERSAHIN S., G UNAL H., KUTLU T., YETGIN B., CO BAN S. 2006: Estimating specific surface area and

cation exchange capacity in soils using fractal dim ension o f particle-size distribution. G eoderm a 136: 5 8 8 - 5 9 7 .

FALKENGREN-GRERUP U , QUIST M.E., TYLER G. 1995: Relative importance o f exchangeable and soil solu tion cation concentrations to the distribution o f vascular plants. Environ. E x p e rim en ta l B o ta n y 35(1): 9 - 1 5 .

GĄSIOR J., PAŚKO J. 2007: W pływ powodzi na zawartość rozpuszczalnych form pierwiastków na tle zróżni cowania glebowego. Zesz. Probl. Post. Nauk Roi. 520: 3 0 -4 6 .

HOLMQVIST J., 0 G A A R D A.F., ÓBORN I., EDWARDS A.C., MATTSSON L., SVERDRUP H. 2003: Appli cation o f the profile model to estimate potasium release from mineral weathering in Northern European agricultural soils. Europ. J. Agronom y 20: 149-163.

KOBIERSKI M ., PIEKARCZYK M ., M ALCZYK P. 2008: N ik iel, chrom i ołów w glebach aluwialnych w obrębie w ałów przeciwpowodziowych Basenu Unisławskiego. Ekologia i Technika 16 (5): 2 0 5 -2 1 0 . KOBIERSKI M ., PIOTROW SKA A. 2010: Profile distribution o f heavy metals and enzym atic activity in

Fluvisols o f the Vistula River Valley, Poland. Fresenius Environm ental Bulletin 19 (2b): 3 0 3 -3 1 1 . KORDOWSKI, J. 2003. Internal structures and granulometry o f lower Vistula valley overbank deposits in the

Toruń and U nisław Basins. P rze g lą d G eograficzny 75 (4): 6 0 1 -6 2 1 .

MACKLIN M .G., KLIMEK K. 1992: Dispersal, storage and transformation o f metal contaminated alluvium in the Upper Vistula basin, southwest Poland. Appl. Geogr. 12: 7 -3 0 .

MACKLIN M., DOW SETT R. 1989: The chem ical and physical speciation o f trace metals in fine-grained over bank flood sedim ents in the Tyne Basin, North-East England. Catena 16: 135-151.

MISZTAL M ., SMAL H., W ÓJCIKOW SKA-KAPUSTA A. 2000: Litosfera i jej ochrona. Wyd. AR, Lublin: 145 ss.

Norm a ISO 11260. Jakość gleby - O znaczanie rzeczyw istej p ojem ności wym iennej kationowej i stopnia wysycenia zasadami przy użyciu roztworu chlorku baru.

RUTKOW SKA B., SZULC W., ŁABĘTOWICZ J. 2006: Skład granulometryczny gleby jako czynnik determi nujący stężenie jon ów w roztworze glebowym . J. Elementol. 11 (1): 8 9 -9 8 .

SCHULTEN H.R., LEINWEBER P. 2000: N ew insights into organic-mineral particles: composition, proper ties and models o f molecular structure: review article. B iology an d F ertility o f Soils 30 (5/6): 3 9 9 -4 3 2 . WYŻGA B., CISZEWSKI D. 2010: Hydraulic controls on the entrapment o f heavy metal-polluted sediments

on a floodplain o f variable width, the upper Vistula River, southern Poland. G eom orphology 117: 2 7 2 - 2 8 6 .

ZWOLIŃSKI Z. 1992: S edim entology and geom orphology o f overbank flow s on m eandering river flood- plains. G eo m o rp h o lo g y 4: 3 6 7 -3 7 9 .

D r inż. Mirosław Kobierski

Katedra Gleboznawstwa i Ochrony Gleb, Uniwersytet Technologiczno-Przyrodniczy u l Bernardyńska 6, 85-029 Bydgoszcz, e-mail: kobierski@ utp.edu.pl