1
Materiał został przygotowany na międzynarodowe spotkanie Pruskie kasaty klasztorne na Śląsku na tle procesów sekularyzacyjnych w Polsce i Europie zorganizowane w dniach 18-21.11.2010 r. we Wrocławiu.
Ten utwór objęty jest licencją Creative Commons
Uznanie autorstwa - Użycie niekomercyjne - Na tych samych warunkach 2.5 Polska. Aby zobaczyć kopię niniejszej licencji przejdź na stronę:
http://creativecommons.org/licenses/by-nc-sa/2.5/pl/. Pewne prawa zastrzeżone na rzecz autora publikacji.
Wrocław 2010-11-29
Sekularyzacja księgozbiorów klasztorów śląskich – od stanu badań do tematycznego portalu wiedzy
Edyta Kotyńska
Wprowadzenie
W dniach 18-21 listopada 2010 r. odbyła się międzynarodowa konferencja na temat: Pruskie kasaty klasztorne na Śląsku na tle procesów sekularyzacyjnych w Polsce i Europie.
Organizatorami naukowego spotkania był Uniwersytet Wrocławski, Wrocławskie Towarzystwo Miłośników Historii oraz Fundacja Lubiąż pod naukowym kierunkiem prof. dr hab. Marka Derwicha z Instytutu Historycznego Uniwersytetu Wrocławskiego.
Na konferencję zgłosiło się ponad 90 referentów, którzy w trzech sekcjach zaprezentowali swoje tematy.
Sekcja I:
1. Pruskie kasaty klasztorne na Śląsku. 2. Kasaty w Wielkopolsce i Prusach Zachodnich. 3.
Kasaty w Królestwie Polskim.
Sekcja II:
1. Losy księgozbiorów klasztornych. 2. Kasaty a Archiwum Prowincjonalne we Wrocławiu. 3.
Skutki kasat.
Sekcja III:
1. Geneza: kasaty w okresie reformacji, oświecenia i Wielkiej Rewolucji Francuskiej;
papiestwo a kasaty. 2. Kasaty józefińskie. 3. Kasaty w Rosji i na ziemiach zabranych. 4.
Źródła do kasat klasztornych.
2
Bogaty program konferencji umieszczony został na stronie Wrocławskiego Towarzystwa Miłośników Historii1, a na czas spotkania wydano drukiem Księgę streszczeń2. W roku 2011 ukarze się drukowana publikacja obejmująca wszystkie materiały konferencyjne.
W poniższej publikacji znajduje się prezentacja, którą omówiłam podczas tej konferencji w dniu 19 listopada 2010 r.
Celem mojego wystąpienia nie było powtarzanie bogatej literatury, która już została na temat księgozbiorów sekularyzowanych klasztorów na Śląsku opracowana i opublikowana.
Spróbowałam podjąć próbę oceny dotychczasowego piśmiennictwa, przede wszystkim w języku polskim i niemieckim. Literatura na ten temat jest bardzo bogata (od przyczynków do monografii), ale niestety nie powstała ona w rezultacie zaplanowanych i konsekwentnie prowadzonych prac. Z tego powodu, na przestrzeni lat, polscy naukowcy (m.in.:
K. Maleczyńska, A. Żbikowska-Migoń, K. Migoń, S. Solicki, A. Świerk), próbowali nadać kierunek badaniom nad księgozbiorami historycznymi. Opublikowali oni szereg postulatów, które w niniejszym wystąpieniu, zostały poddane analizie. W wydanych wcześniej przeglądach badawczych zaproponowano, aby opracować bibliografie, katalogi i kartoteki, a także sporządzić dokumentację źródłową. Postulowano, aby skoordynować badania wśród przedstawicieli dyscyplin naukowych, takich jak: bibliologia, filologia, historia, kulturoznawstwo, historia sztuki czy muzykologia oraz skorzystać z międzynarodowej współpracy. Polscy naukowcy wykonali już niezmiernie cenną pracę i należałoby ją odpowiednio wykorzystać. Do pomocy naukowcom, w tym zakresie, niezbędni będą bibliotekarze i archiwiści oraz informatycy i technicy IT, którzy wykorzystując nowe media i technologie informacyjne mogą przygotować odpowiednie narzędzia do urzeczywistnienia merytorycznych postulatów. Zaproponowałam nowy postulat organizacyjny, czyli stworzenie tematycznego portalu wiedzy.
1 Strona domowa Wrocławskiego Towarzystwa Miłośników Historii. [on-line] [dostęp: 29.11.2010].
Dostępny w World Wide Web: http://www.kasaty.nino.pl/
2 Księga streszczeń. Międzynarodowa komferencja naukowa. Pruskie kasaty na Śląsku na tle procesów sekularyzacyjnych w Polsce i Europie. Wrocław, 18-21 listopada 2010. Wrocław:
Sekularyzacja księgozbiorów klasztorów śląskich – stan
badań
Edyta Kotyńska
Biblioteka Uniwersytecka we Wrocławiu
Przedmiot rozważań (1)
Klasztorne księgozbiory na Śląsku
Sekularyzacja w 1810 r.
Literatura, np.:
Ständer, Joseph: Die Handschriften der Königlichen und Universitäts-Bibliothek zu Breslau. Zeitschrift des Vereins für Geschichte Schlesiens. 33 (1899) s. 1-66.
Walter, Mieczysław: Pruska sekularyzacja klasztorów w dziejach Biblioteki Uniwersyteckiej we Wrocławiu. In: Druga
Konferencja Naukowa Komisji Bibliografii i Bibliotekoznawstwa Wrocławskiego Towarzystwa Naukowego, Wrocław 3-5.XI.1954. Referaty i dyskusja. (Śląskie Prace Bibliograficzne i Bibliotekoznawcze T.4). Wrocław 1957, s. 179-194.
Grüger, Heinrich (i in.): Schlesisches Klosterbuch. In: Jahrbuch der Schlesischen Friedrich-Wilhelms-Universität zu Breslau 21 (1980) s. 74-113; 22 (1981) s. 1-61; 23 (1982) s. 27-145; 24 (1983) s. 67-126; 25 (1984) s. 25-44; 26 (1985) s. 3-34; 27 (1986) s. 1-52; 28 (1987) s. 1-36; 29 (1988) s. 1-13; 30 (1989) s. 1-62; 31 (1990) s. 1-33;
32 (1991) s. 1-19; 34 (1993) s. 1-31.
Gach, Piotr Paweł: Kasata zakonów na Śląsku Pruskim w latach 1810-1811. Roczniki Humanistyczne. 26 (1987) z. 2 s. 233-248
Przedmiot rozważań (1)
Klasztorne księgozbiory na Śląsku
Sekularyzacja w 1810 r.
Źródła, np.:
W Oddziale Rękopisów BUWr zachowały się archiwalne materiały do dziejów dawnej Biblioteki Uniwersyteckiej, w których to znajdują się odpisy i dokumenty Büschinga oraz dokumenty dotyczące założonej przez niego Śląskiej Biblioteki Centralnej oraz akcji przejmowania księgozbiorów z sekularyzowanych klasztorów.
Natomiast w Archiwum Państwowym we Wrocławiu przechowywane są dokumenty i akta dotyczące historii śląskich klasztorów, kolegiat i fundacji.
Przedmiot rozważań (2)
Księgozbiory sekularyzowanych klasztorów na Śląsku
Plan:
Dziedzictwo.
Literatura sekundarna na temat księgozbiorów sekularyzowanych klasztorów na Śląsku - podsumowanie.
Dotychczasowe przeglądy badawcze: kto i kiedy?
Postulaty naukowców: czy nadal aktualne?
Cel postulatów. I co dalej?
Nowy postulat: oczywiście sieć!
Rękopisy Inkunabuły Stare druki
Z księgozbiorów sekularyzowanych klasztorów pozyskano w sumie ok. 150.000-180.000 wol.
Śląska Biblioteka
Centralna 1.700-2.500 wol. ok. 4.000 wol. ok. 70.000 wol.
Pozostałe materiały, jako dublety, zostały przekazane do europejskich bibliotek w Berlinie, Królewcu, Bonn, Greifswaldzie , także do
Poznania. Niektóre zbiory pozostały na prowincji, część niestety sprzedano na makulaturę.
Dziedzictwo - zbiory w liczbach:
Dziedzictwo BUWr: budynek
Budynek klasztoru kanoników regularnych „na Piasku”, siedziba Śląskiej Biblioteki Centralnej i dawnej Biblioteki Uniwersyteckiej, dziś mieszczą się tutaj zbiory specjalne BUWr.
Dziedzictwo BUWr: rękopisy
Graduale Cicterciense…
Lat. 1320-1330. Membr.
Prov.: Zisterzienser, Leubus. Sygn.: BUWr I F 413
Dziedzictwo BUWr: inkunabuły
Gratianus: Decretum cum
apparatu Bartholomaei Brixiensis.
Mainz, Petrus Schoeffer, 13 VIII 1472. 2˚. Prov. Dominikaner, Breslau. Sygn.: BUWr XV.F.163
Dziedzictwo BUWr: stare druki
Biblia. Wittenberg 1607.
Sygn.: BUWr 370977
Heilige Hedwig. Breslau:
K. Baumgart 1504. Sygn.:
BUWr Ink 5 Fot. J. Katarzyński
Literatura przedmiotu:
bardzo bogata (od przyczynków do monografii),
najczęściej „ukryta” w czasopismach naukowych, pracach zbiorowych i materiałach posesyjnych,
zagadnienia dot. księgozbiorów przy okazji innych tematów,
w języku polskim i niemieckim,
badaczy z różnych dziedzin nauki (bibliologia, historia, muzykologia, historia sztuki, literatura, teologia, językoznawstwo, kulturoznawstwo),
dobrze opracowane inkunabuły, rękopisy iluminowane i polonika,
dobrze opracowane poszczególne biblioteki średniowieczne,
od XX w. badania skupiają się na analizie zawartości treściowej księgozbiorów,
bardziej przebadane zbiory na Dolnym Śląsku,
Wrocław - liczący się ośrodek badań.
Stanem badań zajmowali się m.in.:
A. Świerk
Z problematyki badań nad dziejami śląskich bibliotek klasztornych
1963
A. Żbikowska-Migoń
Historia książki śląskiej w polskich badaniach księgoznawczych powojennego trzydziestolecia
1975
S. Solicki
Z problematyki średniowiecznych bibliotek śląskich
1977 K. Maleczyńska
Stan i potrzeby badańnad historią książki na Dolnym Śląsku
1988 W. Mrozowicz
Stan opracowania książki rękopiśmiennej ze zbiorów Biblioteki Uniwersyteckiej we Wrocławiu
1988
W. Mrozowicz
Współczesne badania kodykologicznena Śląsku (ich stan i perspektywy)
1996
K. Maleczyńska, K. Migoń, A. Tokarska
Stan badań nad śląskimi księgozbiorami historycznymi
1997 A. Świerk
Śląskie księgozbiory historyczne w świetle historiografii niemieckiej
1997
intensyfikacja prac katalogowych nad zbiorami,
rekonstrukcja i dzieje księgozbiorów,
opracowanie bibliografii,
opracowanie katalogu historycznych katalogów,
podjęcie badań proweniencji zbiorów,
wykorzystanie oraz inwentaryzacja materiałów źródłowych,
koordynacja badań wśród przedstawicieli różnych dyscyplin naukowych,
podjęcie międzynarodowej współpracy,
penetracja literatury czeskiej i niemieckiej,
wykorzystanie do badań czasopism śląskich,
podjęcie prac nad słownikiem biograficznym śląskich pracowników
Przeglądy badawcze – postulaty:
Postulat: intensyfikacja prac katalogowych nad zbiorami
Postulat: intensyfikacja prac katalogowych nad zbiorami
Katalog rękopisów dawnej Biblioteki Uniwersyteckiej tzw. Katalog Göbera
Postulat: rekonstrukcja i dzieje księgozbiorów (np.)
Dzieje poszczególnych śląskich księgozbiorów klasztornych stały się tematem badań i monograficznych opracowań właściwie dopiero po 1945 r., m.in.: Krystyna Zawadzka zajęła się księgozbiorami dominikanów (1999), Helena Szwejkowska zbiorem cysterek z Trzebnicy (1955), Konstanty Jażdżewski biblioteką cystersów z Lubiąża (1992), a Stanisław Rybandt przez wiele lat badał kolekcję cystersów w Rudach Raciborskich (1979). Niektóre prace znajdują się nadal w maszynopisach, np. rozprawa doktorska Michała Brody na temat średniowiecznej biblioteki klasztoru cystersów w Henrykowie (2007).
Postulat: opracowanie bibliografii
Postulat: podjęcie badań proweniencji zbiorów
J.G.G. Büsching: Acta manualia. 1810- 1812. Vol. 1-5. Sygn.: BUWr Akc.
1948/865 Korrespondenz. Königliche und Universitäts-
Bibliothek. 1811. [Odpis]. Sygn.: BUWr Akc.
Postulat: wykorzystanie materiałów źródłowych (np.)
J.G.G. Büsching
(19.IX.1783– 4.V.1829)
Postulat: podjęcie prac nad słownikiem biograficznym śląskich pracowników książki
Słownik pracowników książki polskiej. Pod red. I. Treichel., pod red. H. Tadeusiewicz.
Warszawa-Łódź 1972- 2010. Wydanie
podstawowe 1972 + suplementy 1986, 2000, 2010.
intensyfikacja prac katalogowych nad zbiorami,
rekonstrukcja i dzieje księgozbiorów,
opracowanie bibliografii,
opracowanie katalogu historycznych katalogów,
podjęcie badań proweniencji zbiorów,
wykorzystanie oraz inwentaryzacja materiałów źródłowych,
koordynacja badań wśród przedstawicieli różnych dyscyplin naukowych,
podjęcie międzynarodowej współpracy,
penetracja literatury czeskiej i niemieckiej,
wykorzystanie do badań czasopism śląskich,
podjęcie prac nad słownikiem biograficznym śląskich pracowników książki.
Cel: Opracowanie syntezy (monografii) historii śląskich bibliotek
Postulaty merytoryczne:
Postulat organizacyjny:
Urzeczywistnić wszystkie postulaty w sieci:
Tematyczny portal wiedzy
Przeszłość Teraźniejszość Przyszłość
Jakobus de Cessolis: Liber super ludum scacorum. XV w. Sygn.: BUWr I F 122
„Konsumpcja mediów”
Współpraca w sieci
Internet
Postulat organizacyjny: wizja maksimum (:
Tematyczny portal wiedzy (albo portal do
wyszukiwarki
tematycznej), którego celem będzie
systematyczne
porządkowanie tego, co już jest w internecie oraz tworzenie nowych
narzędzi i treści.
Postulat organizacyjny: portal wiedzy
Dlaczego?
Pokolenie wychowane przy komputerze i w sieci.
Powszechna opinia „młodych”: jeśli nie ma informacji w internecie – to znaczy, że nigdzie jej nie ma.
Rozwój technologii szybkiego i nieograniczonego dostępu do sieci.
W „jednym miejscu” odpowiednie narzędzia: bazy danych, biblioteki i repozytoria cyfrowe, media społecznościowe, itp.
Informacja w sieci „na zadany temat” jest
dynamiczna i rozproszona.
Międzynarodowa współpraca w internecie.
Narzędzia w sieci i warunki prawne do telepracy.
Konieczność włączenia się w nurt Open Access.
Coraz powszechniejszy e-learning i hybrid learning.
Istnieje niebezpieczeństwo sieciowego wykluczenia.
…
Postulat organizacyjny: portal wiedzy Efekty:
Dostęp do wiedzy 24/7.
Ratowanie i upowszechnianie dziedzictwa kulturowego.
Wejście z „jednego miejsca” do baz danych, bibliotek i
repozytoriów cyfrowych, multimediów...
Kompleksowe przeszukiwanie zawartości.
Międzynarodowa współpraca w
sieci, nowe miejsca pracy, telepraca.
Prestiż i reklama dla prowadzącej instytucji, partnerów oraz redaktorów.
Nowoczesne nauczanie.
Zwiększenie efektywności pracy.
Postulat organizacyjny: portal wiedzy Co jest potrzebne?
Wizja.
Zespół liderów zapaleńców - fachowców (zaplecze
merytoryczne, techniczne, organizacyjne).
Współpraca naukowców,
bibliotekarzy, archiwistów, muzealników, informatyków, techników IT.
Akceptacja nowoczesnych technologii.
Instytucja firmująca przedsięwzięcie.
Partnerzy.
Finanse.
Możliwość kontynuowania pracy.
Wysoka kultura organizacyjna zespołu.
…
Tematyczny portal wiedzy: wizja maksimum (:
Digitalizat katalogu w BC
Opis rękopisu w katalogu
online
Artykuł w repozytorium
wiedzy
Monografia = e-book w BC Digitalizat w
BC Opis w
katalogu historycznym
Bibliografia w bazie danych Biogram autora
w słowniku biograficznym Film
dokumentalny w multimediach Iluminacje w
multimediach
Inwentarz źródeł w bazie
online
Słownik terminów online
Encyklopedia online Materiały
dydaktyczne online Katalog
zbiorów online ?
Kartoteka proweniencji
online Kartoteka exlibrisów
online
Wszystkie hasła sądziełem studentów teologii Wydziału Teologicznego Uniwersytetu Śląskiego w Katowicach i członków Redakcji. http://www.encyklo.pl/start/2
Interesujące przykłady (1)
Interesujące przykłady (2)
Interesujące przykłady (3)
http://www.klosterbibliotheken.at/home.htm
Dziękuję za uwagę.
Edyta Kotyńska
edyta.kotynska@bu.uni.wroc.pl www.bu.uni.wroc.pl
www.bibliotekacyfrowa.pl www.biblioteka20.pl
