Jerzy Józef Kopeć
"Treści uczestnictwa we Mszy Świętej
w świetle formuł euchologicznych
Mszału Rzymskiego dla diecezji
polskich : Niedziele Wielkiego Postu i
Paschy", Adam Durak, Piła 1992 :
[recenzja]
Studia Theologica Varsaviensia 31/1, 202-205
jem nice, a także stanow ią w yzw an ie dla duszpasterzy, którzy przez spraw ow anie tego m isterium pragną stworzyć duchowe środowisko dla form acji eklezjalnych w spólnot i pastoralnej aktyw izacji sam ych K ościołów lokalnych.
J e r z y J ó ze f K o p e ć C P
Adam D u r a k SDB, Treści uczestnictwa we M szy Św iętej
w świetle form uł euchologicznych M szału Rzym skiego dla
diecezji polskich (Niedziele W ielkiego PoĄtu i Paschy), P iła
1992, s. 174.
Rozpoznanie w aloru teologicznego form uł i tekstów Służby Bożej «reform owanej dzięki in icjatyw ie II Soboru W atykańskiego stanow i jedno z istotnych zadań naukowej aktyw ności każdego liturgisty. Za równo now y kształt zreform owanej liturgii rzym skiej, jak jej treści w sw ojej odnow ionej postaci, stały się w ielk im im pulsem dla oży w ien ia duchowego Kościoła katolickiego oddziaływując także stym u lujące w duchu ekum enicznym na zainteresow ania kultow e innych w spólnot chrześcijańskich. O siągnięciem reformy liturgicznej było od krycie w aloru teologicznego samych tekstów liturgicznych i odw oły w anie się do nich podobnie jak do sam ych sposobów celebracji jako fundam entu ew angelizacji, form acji i kształtow ania w spółczesnej du chowości. M imo bowiem w prow adzenia do życia k ultow ego Kościoła języków narodowych i przeredagowania licznych jej form uł pozostaje nadal liturgia tajem niczym m isterium , w ym agającym specjalnej m i- stagogii i katechezy jej uczestników . Tego rozpoznania domagają się zw łaszcza m odlitw y liturgiczne, zaczerpnięte ze skarbca biblijnego i patrystycznego oraz euchologii późnoantycznej i średniowiecznej. W ym agają one przetransponowania ich form y literackiej i sensu teo logicznego na języki narodowe oraz odczytania duchowego i karygm a- tycznego w aloru tych tekstów w duchu m entalności w spółczesnych chrześcijan. To zadanie zgłębiania tekstów liturgicznych, lektur i zna ków przez rozpoznanie ich w aloru teologicznego i duchowego stanow i głów ny trend badawczy recenzowanej tu rozprawy habilitacyjnej ks. D w г а к a.
Zrealizowany w studium tok m yślenia teologicznego w skazuje jak zreform ow ane teksty i obrzędy m szalne wyrażają w iarę w spółczesnego Kościoła, która objaw ia się m. in. również w jednolitym' spraw owaniu ofiary eucharystycznej i sakram entów. Sam e zaś teksty w spółczesnej liturgii i pow iązane z nim i znaki, gesty, postaw y i czynności stają się św iadkiem O bjawienia Bożego zawartego w kerygm ie spraw ow
a-m
R E C E N Z J E 203nego kultu w ed łu g znanego adagium „ u t le g e m c re d e n d i le x s ta tu a t
s u p p lic a n d i”. Tok tego rozum owania jest oparty także na świadomości, że liturgia w inna być zaw sze rozpatrywana w kontekście ekonom ii zbaw ienia. Posiada bowiem ona strukturę chrystologiczno-trynitarną, poniew aż jest Skutecznym znakiem zbaw ienia dokonującego się przez Chrystusa w Duchu Św iętym . W m isterium tego spotkania Boga ze sw oim stw orzeniem .uczestniczą ludzie, aniołow ie, św ięci i cały kosmos.
Odwołując się do osiągnięć m etodologicznych w zakresie studium form uł i tekstów liturgicznych takich autorów jak: C. V a g g a g i n i, S. M a r s i 1 i, S. N e u n h e u s e r, M. A u g é, A. M. T r i а с с a, P. N a k a g a k i czy B. F a r i n a , dokonał ks. D u r a k uściślenia w kryteriach metodologicznych, koncentrując sw oją uwagę jed ynie na form ułach euchologicznych m szału rzym skiego zatwierdzonego przez papieża P aw ła VI, a w w ersji polskiej znanego z edycji „Pallotinum ” w Poznaniu z r. 1986. K sięga ta zaw iera m. in. teksty euchologiczne, które są przykładem liturgicznych form uł chrześcijańskiej m odlitwy. Te sform ułowania m odlitewne, stanow iące żyw e św iadectw o w iary Kościoła, czerpią sw oją inspirację z Pism a Św iętego i chrześcijańskiej praktyki m odlitew nej. Stanowią one zw erbalizowane św iadectw a prze życia Chrystusowej tajem nicy zbaw ienia w oparciu o m edytow ane Słow o Boże przez ludzi w iary i twórczej charyzmy, odkrywając Boga ich zbaw iającego w przestrzenno-czasowym doświadczeniu kultu chrze ścijańskiego. Tak w ięc „ eu ch o lo g iczn y d e p o z y t w ia r y ’’ zawarty w n o w ym m szale prezentuje nam z jednej strony „m is te r iu m s a lu tis”, a z drugiej ukazuje sytuację egzystencjalną człow ieka w iary żyjącego w św iecie. D zięki tekstom euchologicznym możemy odczytać udział człowieka w iary w zbawczym planie Boga, zrealizowanym przez Chry stusa i przedłużającym się w naszym uśw ięceniu, które także stanow i dar łaski związanej z odpowiedzią człow ieka na w ezw an ie kochają cego Ojca.
U czestnicy Eucharystii nazyw ani w form ułach m szalnych ludźm i od rodzonymi i odnowionym i dzięki przem ieniającej m ocy Ducha Ś w ię tego m ają czynnie, św iadom ie i w ew n ętrznie w łączać się w spraw o w anie m isterium budując w łasny program życiow y ucznia Pana, który dośw iadczył spotkania z żyw ym Chrystusem.
W swojej rozprawie dokonał ks. D u r a k określonego wyboru źródeł i uściślenia podjętej problem atyki badawczej. Przed m iotem 1 studium jest bowiem 'nie cały skarbiec form uł euchologicznych mszału, ale treści tekstów m odlitw prezydencjalnych duchowego centrum m iste rium Chrystusa w roku liturgicznym , jakie stanow ią nied ziele okresu przygotowania Paschy czyli W ielkiego Postu oraz samego czasu Paschy. Te form uły echologii m niejszej, odznaczające się tem atycznym i i treś ciow ym i związkam i, przeanalizow ano tu pod kątem uczestnictwa
w spólnoty i poszczególnych w iernych w celebrowanym M isterium Chrystusa i Kościoła, jakim jest Ofiara Mszy Św iętej. W trzech k olej nych częściach problem owych rozprawy, ukazanych przez dobrane syntagmy, dokonano analizy strukturalno-sem antycznej treści kolekt, m odlitw nad darami i form uł pokom unijnych, akcentując sam ich w alor teologiczny oraz sposoby i w ym iary uczestnictwa w celebro w anym misterium. I tak pierwszy rozdział studium (s. 33—74), zaty tułow any: „Podążając za zw ycięsk im P a ste rzem ” określa czas kompo zycji tekstów ich znaczenie w erbalne i związki z kontekstem celebro wanej tajemnicy. U w zględnia się tu aspekt biblijny, teologiczny i lite racki term inu uczestnictwa i sem antyczne zw iązki każdego słow a tw o rzonej syntagmy. Rozdział drugi (s. 75—108), zatytułow any: „Obcho
d zim y P am iątkę N a jśw ię tsze j W ieczerzy", bazując na w ynikach pod
jętych analiz strukturalno-sem antycznych, ukazuje historiozbawczą perspektyw ę uczestnictwa w dokonującym się zbawczym m isterium Mszy Świętej. Om ówiono tu zarówno różne w ym iary uczestnictwa w św iętej Tajemnicy, a także w skazano na pełny w ykaz uczestników w spólnoty liturgicznej oraz ich sposoby udziału w celebracji euchary stycznej. W reszcie w rozdziale trzecim (s. 109—146), zatytułow anym :
„A by działała w nas m oc Ducha Ś w ię teg o ”, podano m odele praktycz
nego uczestnictwa w e Mszy Św iętej, n ie pom ijając przy tym szczegóło w ych postaw i duchowych predyspozycji, jakim i w św ietle tekstów euchologijnych, powinien odznaczać się każdy uczestnik celebracji eucharystycznej.
Trzeba z uznaniem stwierdzić, że dokonane w pracy u stalen ia po siadają znaczne w alory naukowej oryginalności w penetrowaniu skarb ca m odlitw y liturgicznej, cennej ilustracji doktryny chrześcijańskiej oraz żyw ego źródła m ądrości, pobożności i duchowości Kościoła. B o gactw o tego m ateriału teologiczno-liturgicznego zostało tu przez Autora w szechstronnie przeanalizow ane z zastosowaniem w łaściw ych zasad m etodologii, dobrze przystających do obróbki form uł euchologijnych. Popraw ne są sam e operacje „dekompozycji” m odlitw, tworzenia syn- tagm w okół terminu przewodniego ze słów każdej m odlitw y i w resz cie zgrupowane istotnych treści znaczeniowych, którego dojrzałym w y razem stał się m. in. słow nik w yrazów i treści teologiczno-liturgicznej uczestnictw a zam ieszczony w aneksie rozprawy (s. 152—166). N ie m niej znaczące mogą okazać się im plikacje pastoralno-katechetyczne dyser tacji, wskazując na bogatą zawartość 'teologiczną form uł euchologij nych i postulowaną przez nie różnorodność uczestnictwa w celebracji
M szy Świętej. Mogą być one uw zględniane przy kształtowaniu n o
w ych m odeli życia liturgią w Kościele. Tak w ięc efekty tego studium mogą być w ykorzystane nie tylko w teorii badań liturgicznych i kształ towaniu żywych celebracji, lecz okazują się pi-zydatne w szeroko po
1 9 ] R E C E N Z J E 205
jętej m istagogii katechetycznej, hom iletycznej i duchowej w spólnot chrześcij ańskich.
Na kanw ie w spom nianych tu w alorów rozprawy można jednak m y śleć o dalszym jej pogłębieniu i korekcie. Dyskusyjny jest problem, czy źródło samej dysertacji należało ograniczyć do polskiej w ersji m szału rzym skiego, a n ie oprzeć się w analizach na łacińskiej edycji typicznej, poszerzonej niekiedy naw et o genetyczną bazę form uł (daw n e źródła euchologii) oraz o tłum aczenia w innych językach euro pejskich. Sprawa ta jest o tyle zasadna, że polski w ariant mszału cechuje czasem zbytni serw ilizm i jednostronność w przekładach for m uł łacińskiego oryginału euchologicznego. Zaw ężeniem problem atyki w ydaje się także ograniczenie bazy analizow anych tekstów eucholo- gicznych do form uł niedzielnych czasu przygotowania i św ięcenia Paschy. Jak wiadom o, teksty codziennej liturgii tego okresu są także organicznie zw iązane z jego przewodnim i ideam i teologicznym i, co m ogłoby przy szerszej bazie źródłowej doprowadzić do w zbogacenia samych osiągnięć książki. W reszcie w studium dostrzeżono pewną ilość drobnych uchybień edytorskich, które w praw dzie m ożna uznać za nieistotne, ale w inny się one znaleźć w erracie książki, której, n ie stety, pozycja nie posiada.
Formuły euchologijne now ego m szału rzym skiego stanow ią w ażne św iadectw o w iary Kościoła i są w ezw aniem dla chrześcijanina, by uczestnicząc w liturgii Mszy św. aktyw nie w spółdziałał w budowaniu w spólnoty z Bogiem i ludźmi przez ducha dialogu, w ew nętrznej prze m iany, praw dziw ego przylgnięcia do Boga, a nade w szystko postawę służby i ofiarnej miłości. To w łaśn ie w Eucharystii dokonuje się na co dzień budow anie Kościoła Zm artwychwstałego Chrystusa i kształto w an ie ducha Jego uczniów. D latego duch paschalnej radości, serdecz ności, ludzkiego ciepła i jedności w in ien w yróżniać uczniów Pana, gdy gromadzą się na „m odlitwę i łam anie Chleba”.
J e r z y J ó z e f K o p e ć C P
Ks. M arian G r a c z y k SDB, Francuska teologia rzeczyw i
stości ziemskich. Próba retrospekcji i reinterpretacji, W ar
szawa 1992, ss. 579.
W obrębie doktryny Kościoła Pow szechnego problem atyka rozpra w y dotyczy refleksji teologicznej okresu przedsoborowego, soborowe go i posoborowego. Autor orientuje się doskonale w historii procesów rozwoju aktualnej m yśli teologicznej. W kraczając aktyw nie na obszar funkcjonujących ujęć teologicznych n ie czyni tego z pozycji kontro
