Szczepienia ochronne w województwie lubelskim w roku 2018

© Evereth Publishing, 2020. FORUM ZAKAŻEŃ 2020;116:273283 © Evereth Publishing, 2020. MICHAŁ PAWLAK1 | AGNIESZKA WOŹNIAKKOSEK2. SZCZEPIENIA OCHRONNE W WOJEWÓDZTWIE LUBELSKIM W ROKU 2018 PREVENTIVE VACCINATIONS IN THE LUBELSKIE VOIVODESHIP IN 2018. PRACA ORYGINALNA. ORCID*: 0000-0001-6215-5495 | 0000-0002-7780-3448. 1 Wojewódzka Stacja Sanitarno- -Epidemiologiczna w Lublinie. 2 Zakład Diagnostyki Laboratoryjnej CSK MON Wojskowego Instytutu Medycznego w Warszawie. AGNIESZKA WOŹNIAKKOSEK Zakład Diagnostyki Laboratoryjnej CSK MON, Wojskowy Instytut Medyczny, ul. Szaserów 128, 04-141 Warszawa, e-mail: wozniak-kosek@wim.mil.pl. Wpłynęło: 20.12.2020. Zaakceptowano: 10.01.2021. DOI: dx.doi.org/10.15374/FZ2020042. *według kolejności na liście Autorów. STRESZCZENIE: Wstęp W pracy dokonano analizy stanu zaszczepienia obowiązkowymi szczepieniami ochronnymi dzieci i młodzieży do 19. roku życia na terenie województwa lubelskiego w roku 2018. Materiał i metody Przeanalizowano stan uodpornienia roczników 2018, 2017, 2016 przeciwko: gruźlicy, błonicy, tężcowi, krztuścowi, poliomyelitis, inwazyjnym zakażeniom Haemophilus influenzae typu B, inwazyjnym zakażeniom Streptococcus pneumoniae, odrze, nagminnemu zapaleniu przyusznic (śwince), różyczce, wirusowemu zapaleniu wątroby typu B. Roczniki 2013 i 2012 poddano analizie pod kątem zaszczepienia I dawką przypominającą przeciwko: błonicy, tężcowi, krztuścowi, poliomyelitis; roczniki 2009 i 2008 – szczepienia II dawką przeciwko odrze, śwince, różyczce. Roczniki 2005, 2004 analizowano odnośnie zaszczepienia II dawką przypominającą przeciwko błonicy, tężcowi i krztuścowi; roczniki 2000, 1999 – zaszczepienia III dawką przypominającą przeciwko błonicy i tężcowi. Stan uodpornienia przeciwko poszczególnym chorobom porównano ze stanem uodpornienia danych roczników na terenie Polski. W celu przeprowadzenia analizy stanu uodpornienia wykorzystano dane z rocznego sprawozdania ze szczepień ochronnych MZ-54 za 2018 rok. Dokonano procentowych obliczeń liczby dzieci zaszczepionych w stosunku do wszystkich sprawozdawanych kart uodpornienia dzieci w rocznikach. Wyniki zostały opisane oraz przedstawione graficznie w postaci wykresów. Wyniki Analiza obejmuje stan uodpornienia roczników podlegających w 2018 roku obowiązkowym szczepieniom ochronnym. Przedsta- wiono odsetkowy udział zaszczepionych dzieci i młodzieży, analizowano szczepienia ochronne przeciwko następującym chorobom: gruźlicy, błonicy, tężcowi, krztuścowi, poliomyelitis, inwazyjnym zakażeniom H. influenzae typu B, inwazyjnym zakażeniom S. pneumoniae, odrze, nagminnemu zapaleniu przyusznic (śwince), różyczce, wirusowemu zapaleniu wątroby typu B. Rocznik podlegający obowiązkowym szczepieniom ochronnym był porównywany z rocz- nikiem o jeden rok starszym. Dane z terenu województwa lubelskiego porównano z danymi na temat stanu uodpornienia na terenie całego kraju. Wnioski Poziom uodpornienia dzieci i młodzieży na terenie województwa wynosił ponad 90% w roczniku następującym po roczniku podlegającym do szczepienia. Szczepienia były rozpoczynane w roczniku podlegającym do szczepienia zgodnie z Programem Szczepień Ochronnych, a następnie kontynuowane w kolejnych latach życia. U populacji w 2. roku życia zauważalna była dysproporcja pomię- dzy liczbą dzieci poddanych szczepieniu przeciwko wirusowemu zapaleniu wątroby typu B (96,9%) a liczbą dzieci, które otrzymały szczepionkę przeciwko błonicy, tężcowi, krztuścowi (93,1%), inwazyjnym zakażeniom S. pneumoniae (91%), poliomyelitis (91%), inwazyjnym za- każeniom H. influenzae typu B (93%). Na terenie województwa lubelskiego w grupie dzieci w 1., 2. i 3. roku życia obserwowano niższy odsetek wykonawstwa obowiązkowych szczepień ochronnych niż na terenie kraju. W populacji województwa lubelskiego w 6., 7., 10., 11., 14., 15., 19. oraz 20. roku życia występował wyższy odsetek wykonawstwa obowiązkowych szcze- pień ochronnych – w porównaniu do danych z całego kraju.. SŁOWA KLUCZOWE: kalendarz szczepień, szczepienia, uodpornienie. Artykuł jest dostępny na zasadzie dozwolonego użytku osobistego. Dalsze rozpowszechnianie (w tym druk i umieszczanie w sieci) jest zabronione i stanowi poważne naruszenie przepisów prawa autorskiego oraz grozi sankcjami prawnymi.!. FORUM ZAKAŻEŃ 2020;116. 274 © Evereth Publishing, 2020. ABSTRACT: Introduction The paper presents an analysis of the vaccination status of children and adolescents up to 19 years of age with compulsory preventive vaccinations in the Lublin Province in 2018. Material and methods The immunization status of year groups (year in which study participants were born): 2018, 2017, 2016 against: tuberculosis, diphtheria, tetanus, who- oping cough, poliomyelitis, invasive Haemophilus influenzae type B infections, invasive Strep- tococcus pneumoniae infections, measles, mumps, rubella, hepatitis B. Year groups 2013 and 2012 were analyzed for vaccination with a booster dose against: diphtheria, tetanus, pertussis, poliomyelitis. Year groups of 2009 and 2008 were analyzed in terms of vaccination with the second dose against measles, mumps and rubella. Year groups of 2005, 2004 were analyzed for the 2nd boost against diphtheria, tetanus and pertussis, while year groups of 2000 and 1999 were analyzed for the 3rd boost against diphtheria and tetanus. The immunization status against particular diseases was compared with the immunization status of given age groups in Poland. In order to analyze the immunization status data from the annual MZ-54 vaccination report for 2018 was used. Percentage calculations of the number of vaccinated children in relation to all reported childhood immunization charts were performed. The results were de- scribed and presented in the form of graphs. Results The analysis includes a description of the immunization status of the year groups subject to mandatory preventive vaccinations in 2018. The percentage of vaccinated children and adolescents was presented by analyzing preventive vaccinations against the following diseases: tuberculosis, diphtheria, tetanus, pertussis, poliomyelitis, invasive H. influenzae type B infections, invasive S. pneumoniae infections, measles, mumps, rubella type B. The year group undergoing compulsory vaccinations was compared with a one-year-older year group. The data from the Lubelskie Voivodeship was compared with the data on the state of immunization of the whole country. Conclusions The Preventive Vacci- nation Program in the Lubelskie Voivodeship is implemented and the level of immunization of children and adolescents in the Voivodeship is over 90% in the year group following the year group to be vaccinated. Vaccinations are started in the year group to be vaccinated according to the Preventive Vaccination Program and then continued in the following years of life. In the second year of life, there is a disproportion between the number of children vaccinated against hepatitis B (96.9% of the population) and the number of children vaccinated against diphtheria, tetanus, pertussis (93.1%), and invasive S. pneumoniae infections (91%), poliomyelitis (91%), invasive H. influenzae type B infections (93%). In the Lublin Voivodeship, among children in the first, second and third year of life, a lower percentage of compulsory immunizations is performed compared to the rest of the country. Among study participants who are 6, 7, 10, 11, 14, 15, 19 and 20 years old, a higher percentage of compulsory immunization is performed in the Lublin Province compared to data from other parts of the country.. KEY WORDS: immunization, vaccination calendar, vaccinations. WSTĘP. Szczepionka jest preparatem biologicznym zawierającym drobnoustroje lub ich fragmenty, które po wprowadzeniu do organizmu człowieka indukują odpowiedź immunologicz- ną swoiście skierowaną przeciwko antygenom zawartym w szczepionce [12]. Szczepienia ochronne mają na celu wy- tworzenie odporności przeciwko chorobom zakaźnym.. Szczepienia ochronne pozwoliły wyeliminować wiele groźnych chorób zakaźnych oraz znacznie poprawiły sy- tuację epidemiologiczną na świecie [15]. Szczepionki są określane jako jedno z największych osiągnięć XX wieku. W ogromnym stopniu przyczyniły się do wyeliminowania chorób zakaźnych, takich jak: błonica, poliomyelitis, odra. [17]. Stanowią bardzo skuteczny i zarazem najlepszy spo- sób zapobiegania chorobom zakaźnym [2].. Poza odpornością indywidualną istnieje także pojęcie odporności populacyjnej. Oznacza ona zmniejszenie praw- dopodobieństwa zachorowania na chorobę przenoszoną z człowieka na człowieka przez osobę nieuodpornioną wraz ze wzrostem liczby osób uodpornionych w populacji [20]. Powyższy fakt świadczy o konieczności zapewnienia w spo- łeczeństwie wysokiego odsetka osób zaszczepionych.. W Polsce szczepienia ochronne są obowiązkowe. Obo- wiązek ten wprowadza Ustawa z dnia 5 grudnia 2008 roku o zapobieganiu oraz zwalczaniu zakażeń i chorób zakaźnych u ludzi. Szczepienia ochronne przeprowadzane są zgodnie z Programem Szczepień Ochronnych (PSO) na dany rok,. Artykuł jest dostępny na zasadzie dozwolonego użytku osobistego. Dalsze rozpowszechnianie (w tym druk i umieszczanie w sieci) jest zabronione i stanowi poważne naruszenie przepisów prawa autorskiego oraz grozi sankcjami prawnymi.!. FORUM ZAKAŻEŃ 2020;116. 275© Evereth Publishing, 2020. ogłaszanym corocznie w formie komunikatu przez Głów- nego Inspektora Sanitarnego (GIS). Według PSO na 2018 rok obowiązkowe dla dzieci i młodzieży są szczepienia przeciwko: gruźlicy, wirusowemu zapaleniu wątroby typu B, błonicy, tężcowi, krztuścowi, poliomyelitis, inwazyjnym zakażeniom Haemophilus influenzae typu B, inwazyjnym zakażeniom Streptococcus pneumoniae (tylko dzieci uro- dzone po dniu 31 grudnia 2016 roku), odrze, nagminnemu zapaleniu przyusznic (śwince), różyczce. W Tabeli 1 przedstawiono obowiązkowe szczepienia ochronne w 2018 roku (na podstawie Komunikatu Głównego Inspektora Sanitar- nego z dnia 31 października 2017 roku w sprawie Programu Szczepień Ochronnych na rok 2018) [7, 18].. SZCZEPIENIE PRZECIWKO GRUŹLICY. Szczepienie przeciwko gruźlicy (ang. Bacillus Calmette- -Guérin – BCG) powinno zostać wykonane w ciągu 24 godzin po urodzeniu lub w innym terminie przed wypisaniem dziecka z oddziału noworodkowego [8]. W przypadku prze- ciwwskazań zdrowotnych do wykonania szczepienia lub niewykonania go z innych powodów, należy je uzupełnić do ukończenia przez dziecko 15. roku życia. Zarejestrowane w Polsce szczepionki przeciwko gruźlicy posiadają w swoim składzie żywe, atenuowane prątki bydlęce, podtyp Moreau, i są podawane śródskórnie [1, 13]. Aktualnie nie zaleca się podawania kolejnych dawek szczepionki [7].. SZCZEPIENIE PRZECIWKO WIRUSOWEMU ZAPALENIU WĄTROBY TYPU B. Obowiązkowym szczepieniom ochronnym przeciwko wirusowemu zapaleniu wątroby typu B (wzw B) podlegają. wszystkie noworodki i niemowlęta oraz dzieci i młodzież do ukończenia 19. roku życia, o ile nie zostali oni wcześniej zaszczepieni. U noworodków z masą urodzeniową mniejszą niż 2000 g szczepienie przeciw wzw typu B przeprowadza się według schematu czterodawkowego. Pierwszą dawkę podaje się w ciągu 24 godzin po urodzeniu, II dawkę w odstępie mie- siąca od pierwszej dawki, III – 2 miesiące po pierwszej dawce, natomiast IV po roku od podania pierwszej dawki [8].. W Polsce można zakupić rekombinowane szczepionki drugiej generacji, zawierające w składzie oczyszczony, białko- wy antygen powierzchniowy HBsAg. Na rynku dostępne są szczepionki monowalentne (przeciwko wirusowemu zapaleniu wątroby typu B), wysokoskojarzone przeciwko kilku chorobom, stosowane do szczepienia małych dzieci, oraz szczepionki skojarzone przeciwko wirusowemu zapaleniu wątroby typu B, a także wirusowemu zapaleniu wątroby typu A [7].. SZCZEPIENIE PRZECIWKO BŁONICY, TĘŻCOWI I KRZTUŚCOWI. Obowiązkowym szczepieniom ochronnym przeciwko błonicy, tężcowi i krztuścowi podlegają wszystkie dzieci oraz młodzież do ukończenia 19. roku życia, o ile nie zostali uodpornieni. Cykl szczepienia podstawowego składa się z trzech dawek pierwotnych, podawanych w 2., 4. oraz mię- dzy 5. i 6. miesiącem życia dziecka, a także z dawki uzupeł- niającej, podawanej między 16. a 18. miesiącem życia dziecka. Pierwsza dawka przypominająca stosowana jest w 6. roku życia, druga dawka przypominająca – w 14. roku życia [8]. W Polsce do szczepienia dostępna jest szczepionka trój- walentna przeciwko błonicy, tężcowi i krztuścowi, zawiera- jąca całokomórkowy składnik krztuśca, oraz trójwalentna zawierająca bezkomórkowy składnik krztuśca. Dostępne są także szczepionki czterowalentne z bezkomórkowym. Szczepionka przeciw: I dawka II dawka III dawka IV dawka I dawka przy- pominająca. II dawka przy- pominająca. III dawka przy- pominająca. Gruźlicy Narodziny (24 godziny). – – – – – –. Wirusowemu zapaleniu wątroby typu B. Narodziny (24 godziny). 2. miesiąc życia 7. miesiąc życia – – – –. Błonicy 2. miesiąc życia 4. miesiąc życia 5.–6. miesiąc życia. 16.–18. miesiąc życia. 6. rok życia 14. rok życia 19. rok życia. Tężcowi 2. miesiąc życia 4. miesiąc życia 5.–6. miesiąc życia. 16.–18. miesiąc życia. 6. rok życia 14. rok życia 19. rok życia. Krztuścowi 2. miesiąc życia 4. miesiąc życia 5.–6. miesiąc życia. 16.–18. miesiąc życia. 6. rok życia 14. rok życia –. Poliomyelitis 4. miesiąc życia 5.–6. miesiąc życia. 16.–18. miesiąc życia. – 6. rok życia – –. Inwazyjnym zakażeniom Haemophilus influenzae typu B. 2. miesiąc życia 4. miesiąc życia 5.–6. miesiąc życia. 16.–18. miesiąc życia. – – –. Inwazyjnym zakażeniom Streptococcus pneumoniae. 2. miesiąc życia 4. miesiąc życia 13.–15. miesiąc życia. – – – –. Odrze, śwince i różyczce 13.–15. miesiąc życia. 10. rok życia – – – – –. Tabela 1. Program Szczepień Ochronnych na 2018 rok.. Artykuł jest dostępny na zasadzie dozwolonego użytku osobistego. Dalsze rozpowszechnianie (w tym druk i umieszczanie w sieci) jest zabronione i stanowi poważne naruszenie przepisów prawa autorskiego oraz grozi sankcjami prawnymi.!. FORUM ZAKAŻEŃ 2020;116. 276 © Evereth Publishing, 2020. składnikiem krztuśca (przeciwko błonicy, tężcowi, krztu- ścowi i poliomyelitis), pięciowalentne z bezkomórkowym składnikiem krztuścowym (przeciw błonicy, tężcowi, krztu- ścowi, poliomyelitis, inwazyjnym zakażeniom H. influenzae typu B) oraz sześciowalentne z bezkomórkowym składni- kiem krztuścowym (przeciw błonicy, tężcowi, krztuścowi, poliomyelitis, inwazyjnym zakażeniom H. influenzae typu B, wzw B). Szczepionki dla młodzieży oraz dorosłych za- wierają, oprócz bezkomórkowego składnika krztuścowego, zmniejszoną zawartość antygenów błonicy [4].. SZCZEPIENIE PRZECIWKO ODRZE, NAGMINNEMU ZAPALENIU PRZYUSZNIC ŚWINCE I RÓŻYCZCE. Obowiązkowym szczepieniom ochronnym w 2018 roku podlegały dzieci w 13.–15. miesiącu życia (I dawka szczepienia) oraz dzieci w 10. roku życia (II dawka szczepienia). Szczepienie jest obowiązkowe do ukończenia 19. roku życia [8]. W Polsce dostępna jest żywa, atenuowana szczepionka skojarzona przeciwko odrze, nagminnemu zapaleniu przyusznic i różyczce [5].. SZCZEPIENIE PRZECIWKO INWAZYJNYM ZAKAŻENIOM STREPTOCOCCUS PNEUMONIAE. Obowiązkowym szczepieniom ochronnym w 2018 roku podlegały dzieci w 2., 4. i w 13.–15. miesiącu życia, urodzo- ne po 31 grudnia 2016 roku. Cykl szczepienia podstawowego składa się z trzech dawek szczepionki (dwie dawki szczepienia pierwotnego podane w pierwszym roku życia oraz jedna dawka szczepienia uzupełniającego, podana w 2. roku życia), o ile producent nie wskazuje innego schematu szczepienia [8].. SZCZEPIENIE PRZECIWKO POLIOMYELITIS. Obowiązkowym szczepieniom ochronnym przeciwko poliomyelitis podlegają wszystkie dzieci oraz młodzież do ukończenia 19. roku życia, o ile nie zostali uodpornieni. Cykl szczepienia pierwotnego składa się z dwóch dawek podstawowych podawanych w 4. oraz między 5. i 6. miesią- cem życia dziecka, a także z dawki uzupełniającej, podawanej między 16. a 18. miesiącem życia. Szczepionkę przeciwko poliomyelitis stosuje się razem ze szczepionką przeciwko błonicy, tężcowi i krztuścowi. Dawka przypominająca podawana jest w 6. roku życia dziecka [8]. W Polsce szczepienie przeciwko poliomyelitis wykonywane jest za pomocą inak- tywowanego, poliwalentnego preparatu zawierającego 1, 2, 3 szczep wirusa polio. Do szczepienia można również wyko- rzystać szczepionki czterowalentne (przeciwko błonicy, tęż- cowi, krztuścowi i poliomyelitis), pięciowalentne (przeciw błonicy, tężcowi, krztuścowi, poliomyelitis, inwazyjnym za- każeniom H. influenzae typu B) oraz sześciowalentne (przeciw błonicy, tężcowi, krztuścowi, poliomyelitis, inwazyjnym. zakażeniom H. influenzae typu B, wzw B) [6]. Do dnia 31 marca 2016 roku szczepienie uzupełniające przeprowadzane było z wykorzystaniem żywej, atenuowanej szczepionki OPV. Od dnia 1 kwietnia 2016 roku na terenie kraju żywa, atenuowana szczepionka została zastąpiona przez inaktywo- waną szczepionkę przeciwko poliomyelitis [9].. SZCZEPIENIE PRZECIWKO INWAZYJNYM ZAKAŻENIOM HAEMOPHILUS INFLUENZAE TYPU B. Obowiązkowym szczepieniom ochronnym przeciwko inwazyjnym zakażeniom H. influenzae typu B podlegają wszystkie dzieci oraz młodzież do ukończenia 5. roku życia, o ile nie zostali uodpornieni. Cykl szczepienia pierwotnego składa się z trzech dawek podstawowych, podawanych w 2., 4. oraz między 5. i 6. miesiącem życia dziecka, a także z dawki uzupełniającej, podawanej między 16. a 18. miesiącem życia [8]. Pełen cykl szczepienia składa się z czterech dawek szczepionki – pod warunkiem, że zostanie rozpoczęty przed ukoń- czeniem 6. miesiąca życia. Dzieciom w wieku 6.–12. miesiąc, które nie otrzymały żadnej dawki szczepionki, podaje się 2 dawki w odstępie nie krótszym niż 1 miesiąc oraz dawkę uzupełniającą w wieku 16–18 miesięcy. Dzieciom w wieku 1.–5. rok życia, które nie zostały uprzednio zaszczepione, podawana jest jedna dawka szczepionki [10]. Dostępna jest szczepionka monowalentna, a także szczepionki pięciowa- lentne (przeciw błonicy, tężcowi, krztuścowi, poliomyelitis, inwazyjnym zakażeniom H. influenzae typu B) oraz sześcio- walentne (przeciw błonicy, tężcowi, krztuścowi, poliomyelitis, inwazyjnym zakażeniom H. influenzae typu B, wzw B) [3].. MATERIAŁ I METODY. W celu przeprowadzenia analizy stanu uodpornienia dzieci z terenu województwa lubelskiego wykorzystano roczne sprawozdanie ze szczepień ochronnych MZ-54 za rok 2018. Dane pochodzą z Wojewódzkiej Stacji Sanitarno- -Epidemiologicznej w Lublinie. Odsetkowy udział zaszczepionych dzieci został obliczony w odniesieniu do wszystkich sprawozdawanych kart uodpornienia. Przeanalizowano stan uodpornienia roczników:. • 2018, 2017 – przeciwko gruźlicy; • 2018, 2017, 2016 – przeciwko: błonicy, tężcowi, krztu-. ścowi, poliomyelitis, inwazyjnym zakażeniom H. influenzae typu B, inwazyjnym zakażeniom S. pneumoniae, wzw B;. • 2017, 2016, 2015 – przeciwko odrze, śwince, różyczce; • 2013, 2012 – pod kątem zaszczepienia I dawką przy-. pominającą przeciwko: błonicy, tężcowi, krztuścowi, poliomyelitis;. • 2009, 2008 – pod kątem zaszczepienia II dawką przeciwko odrze, śwince, różyczce;. Artykuł jest dostępny na zasadzie dozwolonego użytku osobistego. Dalsze rozpowszechnianie (w tym druk i umieszczanie w sieci) jest zabronione i stanowi poważne naruszenie przepisów prawa autorskiego oraz grozi sankcjami prawnymi.!. FORUM ZAKAŻEŃ 2020;116. 277© Evereth Publishing, 2020. • 2005, 2004 – pod kątem zaszczepienia II dawką przy- pominającą przeciwko błonicy, tężcowi i krztuścowi;. • 2000, 1999 – pod kątem zaszczepienia III dawką przy- pominającą przeciwko błonicy i tężcowi.. Stan uodpornienia przeciwko poszczególnym chorobom porównano ze stanem uodpornienia danych roczników na terenie Polski.. WYNIKI. SZCZEPIENIE PRZECIWKO GRUŹLICY. Na Ryc. 1 zaprezentowano poziom zaszczepienia przeciwko gruźlicy populacji dzieci z rocznika 2018 oraz 2017, odpowiednio w województwie lubelskim oraz w całym kraju [16].. Na podstawie danych można stwierdzić, że w wojewódz- twie lubelskim osiągnięto wskaźnik wyszczepialności o 1,5% (rocznik 2018) oraz o 1,2% (rocznik 2017) niższy niż na terenie całego kraju.. SZCZEPIENIE PRZECIWKO WIRUSOWEMU ZAPALENIU WĄTROBY TYPU B. Na Ryc. 2 przedstawiono poziom uodpornienia przeciwko wzw B populacji dzieci w wieku 1. rok życia oraz 2. rok życia, odpowiednio w województwie lubelskim oraz w całym kraju [16].. Dane NIZP–PZH wskazują, że na terenie województwa lubelskiego osiągnięto wskaźnik wyszczepienia o 2,2% (gru- pa dzieci w 1. roku życia) oraz o 0,9% (2. rok życia) niższy niż na terenie kraju.. SZCZEPIENIE PRZECIWKO BŁONICY, TĘŻCOWI I KRZTUŚCOWI. W 2018 roku w województwie lubelskim szczepieniem podstawowym przeciwko błonicy, tężcowi i krztuścowi objęto 44,6% dzieci w 1. roku życia; 93,1% w 2. roku życia (szczepienie pierwotne wykonano u 60,1% dzieci, a uzupełniające u 33%) oraz 96,6% populacji w 3. roku życia (szczepienie pierwotne wykonano u 11,9%, a uzupełniające u 84,7%).. Na terenie całego kraju przeciwko błonicy i tężcowi zaszczepiono 49,1% dzieci w 1. roku życia, a szczepionkę przeciwko krztuścowi otrzymało 49%. Osiągnięto poziom uodpornienia na błonicę, tężec i krztusiec u 95,2% dzieci w 2. roku życia (szczepienie podstawowe wykonano u 59,2%, a uzupełniające – u 36%) oraz u 97,6% dzieci w 3. roku życia (szczepienie podstawowe otrzymało 10,2%, uzupełniające – 87,4%) [16]. Powyższe dane pozwalają na postawienie po- niższych wniosków:. • na terenie województwa lubelskiego przeciwko błoni- cy i tężcowi zaszczepiono o 4,5% dzieci w 1. roku życia mniej niż w całym kraju, a przeciwko krztuścowi o 4,4% dzieci w 1. roku życia mniej niż w skali całego kraju;. Rocznik 2017 Rocznik 2018. woj. lubelskie Polska. 99,0%. 98,5%. 98,0%. 97,5%. 97,0%. 96,5%. 96,0%. 95,5%. 97,2%. 98,4%. 96,5%. 98%. 1. rok życia 2. rok życia. 83,7% 85,9%. 96,9% 97,8%. woj. lubelskie Polska. 100%. 95%. 90%. 85%. 80%. 75%. Ryc. 1. Szczepienie przeciwko gruźlicy.. Ryc. 2. Szczepienie przeciwko wirusowemu zapaleniu wątroby typu B.. Artykuł jest dostępny na zasadzie dozwolonego użytku osobistego. Dalsze rozpowszechnianie (w tym druk i umieszczanie w sieci) jest zabronione i stanowi poważne naruszenie przepisów prawa autorskiego oraz grozi sankcjami prawnymi.!. FORUM ZAKAŻEŃ 2020;116. 278 © Evereth Publishing, 2020. • w województwie lubelskim przeciwko błonicy, tężcowi i krztuścowi zaszczepiono o 2,1% dzieci w 2. roku życia mniej niż na terenie kraju (dawkę pierwotną otrzymało o 0,9% dzieci więcej na terenie województwa niż na terenie kraju, a dawkę uzupełniającą 3% dzieci mniej);. • w Polsce zaszczepiono o 1% dzieci w 3. roku życia więcej niż na terenie badanego województwa (dawkę pierwotną otrzymało o 1,7% populacji więcej na terenie województwa lubelskiego niż na terenie kraju, a uzupełniającą – 2,7% dzieci mniej).. W 2018 roku na terenie województwa lubelskiego szczepieniem przeciwko błonicy, tężcowi oraz krztuścowi w 6. roku życia (I dawka szczepienia przypominającego) objęto 69,1% populacji. Szczepienie to zostało uzupełnione u dzieci w 7. roku życia (do poziomu 91%).. W skali całego kraju w 2018 roku szczepienie I dawką przypominającą przeciwko błonicy, tężcowi i krztuścowi wykonano u 65,8% dzieci w 6. roku życia oraz u 89,7% dzieci w 7. roku życia [16].. Powyższe dane wskazują, że I dawką przypominającą na terenie województwa wyszczepiono o 3,3% więcej dzieci w 6. roku życia oraz o 1,3% w 7. roku życia niż na terenie całego kraju.. Na terenie badanego województwa w 2018 roku zaszczepiono 82,6% populacji 14-latków II dawką przypominającą przeciwko błonicy, tężcowi i krztuścowi. Szczepienie to zo- stało uzupełnione w 15. roku życia. W 2018 roku II dawkę przypominającą w 15. roku życia otrzymało 95,4% populacji.. W 2018 roku na terenie Polski II dawką przypominającą przeciwko błonicy, tężcowi i krztuścowi zaszczepiono 75,7% dzieci w wieku 14 lat oraz 92,2% w wieku 15 lat [16]. Powyż- sze dane wskazują, że II dawką przypominającą na terenie województwa lubelskiego wyszczepiono o 6,9% więcej dzieci w wieku 14 lat oraz o 3,2% więcej dzieci w wieku 15 lat niż na terenie kraju (Ryc. 3, 4).. SZCZEPIENIE PRZYPOMINAJĄCE PRZECIWKO BŁONICY I TĘŻCOWI W 19. ROKU ŻYCIA. Trzecią dawkę szczepienia przypominającego przeciwko błonicy i tężcowi, zgodnie z PSO, podaje się młodzieży w 19. roku życia. Szczepienie to należy uzupełnić do ukończenia 19. roku życia, starsze osoby nie są już objęte programem szczepień ochronnych. Do szczepienia tej grupy wiekowej wykorzystywana jest szczepionka przeciwko błonicy i tęż- cowi ze zmniejszoną zawartością antygenów błonicy [8, 14].. Na Ryc. 5 zaprezentowano poziom zaszczepienia III daw- ką przypominającą przeciwko błonicy i tężcowi w populacji 19-latków oraz 20-latków, odpowiednio w województwie lubelskim oraz w Polsce [16]. Przedstawione na Ryc. 5 dane wskazują, że w województwie lubelskim zostało zaszczepionych o 9% osób w 19. roku życia oraz o 5% w 20. roku życia więcej w porównaniu z całym krajem.. SZCZEPIENIE PRZECIWKO ODRZE, NAGMINNEMU ZAPALENIU PRZYUSZNIC I RÓŻYCZCE. W 2018 roku na terenie województwa lubelskiego szczepieniem przeciwko odrze, nagminnemu zapaleniu przyusznic i różyczce objęto 70,5% dzieci w 2. roku życia. Szcze- pionkę podano 91,3% dzieci w 3. roku życia oraz 95,2% dzieci w 4. roku życia. Szczepieniem tym objęto także 99,6% dzieci w 10. roku życia (21% populacji otrzymało I dawkę szczepionki, a 78,6% dwie dawki szczepionki) oraz 99,8% populacji 11-latków (szczepienie I dawką otrzymało 5,5% dzieci, a dwiema dawkami – 94,3%).. W 2018 roku w Polsce I dawką szczepionki przeciwko odrze, śwince i różyczce zaszczepiono 74,7% dzieci w 2. roku życia, 92,9% w 3. roku życia oraz 96% w 4. roku życia.. Powyższe dane wskazują, że na terenie województwa lubelskiego uzyskano poziom wyszczepienia o 4,2% mniejszy u dzieci w 2. roku życia oraz o 1,6% mniejszy u dzieci w 3. roku życia, a także o 0,8% mniejszy u dzieci w 4. roku życia niż na terenie kraju.. W 2018 roku w Polsce szczepieniem przeciwko odrze, śwince i różyczce objęto 99,5% dzieci w 10. roku życia (I dawkę szczepionki podano 25,5% populacji, a II – 73,9%) oraz 99,7% dzieci w 11. roku życia (I dawkę szczepionki podano 7,3% dzieci, a II – 92,4% dzieci) [16].. Powyższe dane wskazują, że poziom uodpornienia dzieci w 10. roku życia był o 0,1% wyższy na terenie województwa lubelskiego niż na terenie kraju (I dawkę szczepionki otrzy- mało o 4,5% dzieci mniej w województwie lubelskim niż w Polsce, a II – o 4,7% dzieci więcej w województwie lubelskim w porównaniu z całym krajem). Szczepionkę przyjęło o 0,1% dzieci w 11. roku życia więcej na terenie wojewódz- twa lubelskiego niż na terenie kraju (I dawkę szczepionki przyjęło o 1,8% dzieci mniej w województwie lubelskim niż w Polsce, a II o 1,9% dzieci więcej w województwie lubelskim niż w kraju) (Ryc. 6, 7).. SZCZEPIENIE PRZECIWKO INWAZYJNYM ZAKAŻENIOM STREPTOCOCCUS PNEUMONIAE. W 2018 roku na terenie województwa lubelskiego szczepieniem przeciwko inwazyjnym zakażeniom S. pneumoniae objęto 52,8% dzieci w 1. roku życia oraz 90,8% populacji w 2. roku życia (szczepienie pierwotne otrzymało 36,5%, natomiast uzupełniające – 54,3%).. W 2018 roku w Polsce przeciwko inwazyjnym zakażeniom S. pneumoniae zaszczepiono 57,6% dzieci w 1. roku życia oraz 94,1% dzieci w 2. roku życia (szczepienie pierwotne wykonano u 34,5% populacji, a uzupełniające u 59,6%) [16].. Z powyższych danych wynika, że na terenie wojewódz- twa lubelskiego zaszczepiono o 4,8% dzieci w 1. roku życia i o 3,3% dzieci w 2. roku życia mniej niż na terenie kraju (szczepienie pierwotne otrzymało na terenie województwa. Artykuł jest dostępny na zasadzie dozwolonego użytku osobistego. Dalsze rozpowszechnianie (w tym druk i umieszczanie w sieci) jest zabronione i stanowi poważne naruszenie przepisów prawa autorskiego oraz grozi sankcjami prawnymi.!. FORUM ZAKAŻEŃ 2020;116. 279© Evereth Publishing, 2020. 6. rok życia 7. rok życia. woj. lubelskie Polska. 100%. 80%. 60%. 40%. 20%. 0%. 69,1% 65,8%. 91% 89,7%. 14. rok życia 15. rok życia. woj. lubelskie Polska. 100%. 80%. 60%. 40%. 20%. 0%. 82,6% 75,7%. 95,4% 92,2%. 19. rok życia 20. rok życia. woj. lubelskie Polska. 100%. 80%. 60%. 40%. 20%. 0%. 77,5%. 68,5%. 91,1% 85,8%. Ryc. 4. Szczepienie przeciwko błonicy, tężcowi i krztuścowi (II dawka przypominająca).. Ryc. 3. Szczepienie przeciwko błonicy, tężcowi i krztuścowi (I dawka przypominająca).. Ryc. 5. Szczepienie przeciwko błonicy i tężcowi (III dawka przypominająca).. Ryc. 6. Szczepienie przeciwko odrze, śwince i różyczce (I dawka).. 2. rok życia 3. rok życia 4. rok życia. woj. lubelskie Polska. 100%. 80%. 60%. 40%. 20%. 0%. 70,5% 74,7%. 91,3% 92,9% 95,2% 96,0%. Artykuł jest dostępny na zasadzie dozwolonego użytku osobistego. Dalsze rozpowszechnianie (w tym druk i umieszczanie w sieci) jest zabronione i stanowi poważne naruszenie przepisów prawa autorskiego oraz grozi sankcjami prawnymi.!. FORUM ZAKAŻEŃ 2020;116. 280 © Evereth Publishing, 2020. lubelskiego o 2% więcej dzieci więcej niż na terenie kraju, a uzupełniające o 5,3% dzieci mniej na terenie województwa lubelskiego niż na terenie kraju) (Ryc. 8).. SZCZEPIENIE PRZECIWKO POLIOMYELITIS. W 2018 roku na terenie województwa lubelskiego szczepienie przeciwko poliomyelitis wykonano u 44,5% dzieci w 1. roku życia oraz 93,1% populacji w 2. roku życia (szczepienie pierwotne otrzymało 60% dzieci, a uzupełniające 33%). W populacji 3-latków uzyskano odporność rzędu 96,6% (szczepienie pierwotne otrzymało 12%, a uzupełniające 84,6%).. Natomiast na terenie Polski przeciwko poliomyelitis zaszczepiono 49% dzieci w 1. roku życia oraz 95,1% w 2. roku życia (szczepienie pierwotne otrzymało 59%, a uzupełnia- jące 36,1%). W populacji w 3. roku życia uzyskano odpor- ność na poziomie 97,6% (szczepienie pierwotne otrzymało 10,2%, a uzupełniające 87,4%).. Powyższe dane wskazują, że na terenie województwa lubelskiego przeciwko poliomyelitis zaszczepiono o 4,5% mniej dzieci w 1. roku życia niż na terenie Polski oraz o 2% mniej dzieci w 2. roku życia (dawkę pierwotną otrzymało o 1% dzieci więcej na terenie województwa lubelskiego niż na terenie kraju, dawkę uzupełniającą 3,1% dzieci mniej). Na terenie Polski zaszczepiono o 1% więcej dzieci w 3. roku życia niż na terenie województwa lubelskiego (dawkę pier- wotną otrzymało o 1,8% dzieci więcej na terenie wojewódz- twa lubelskiego niż na terenie kraju, a dawkę uzupełniającą o 2,8% dzieci mniej) (Ryc. 9).. W 2018 roku na terenie województwa lubelskiego szczepienie przypominające przeciwko poliomyelitis wykonano u 69,1% dzieci w 6. roku życia oraz podano dawkę przypo- minająca u 91% populacji 7-latków.. Natomiast na terenie Polski szczepienie przypominające wykonano u 65,8% dzieci w 6. roku życia oraz u 89,6% dzieci w 7. roku życia [16].. Z powyższych danych wynika, że na terenie wojewódz- twa lubelskiego dawkę przypominającą podano o 3,3% wię- cej 6-latków oraz o 1,4% więcej 7-latków niż na terenie kraju (Ryc. 10).. SZCZEPIENIE PRZECIWKO INWAZYJNYM ZAKAŻENIOM HAEMOPHILUS INFLUENZAE TYPU B. W 2018 roku na terenie województwa lubelskiego szczepienie przeciwko inwazyjnym zakażeniom Haemophilus influenzae typu B wykonano u 44,6% dzieci w 1. roku życia oraz 93% w 2. roku życia (szczepienie pierwotne – 59,9%, szczepienie uzupeł- niające – 33,1%), a także 96,5% dzieci w 3. roku życia (szczepienie pierwotne – 11,9%, szczepienie uzupełniające – 84,7%).. Z kolei na terenie Polski zaszczepiono 49% dzieci w 1. roku życia, 95,1% populacji w 2. roku życia (szczepienie podstawowe – 59%, uzupełniające – 36,1%) oraz 97,6% dzieci w 3. roku życia (szczepienie pierwotne – 10,1%, uzu- pełniające – 87,4%) [16].. Z powyższych danych wynika, że na terenie wojewódz- twa lubelskiego zaszczepiono o 4,4% mniej dzieci w 1. roku życia oraz o 2,1% mniej dzieci w 2. roku życia niż na terenie kraju (dawkę pierwotną otrzymało o 0,9% populacji więcej na terenie województwa lubelskiego niż na terenie kraju, a uzupełniającą o 3% mniej). Na terenie Polski zaszczepiono o 1,1% więcej dzieci w 3. roku życia niż na terenie województwa lubelskiego (dawkę pierwotną podano o 1% dzieci więcej na terenie województwa lubelskiego niż na terenie kraju, a uzupełniającą o 2,7% dzieci mniej) (Ryc. 11).. OMÓWIENIE. Uodparnianie jest rozpoczynane w podlegającym do szczepienia roczniku i kontynuowane w kolejnych latach. Poziom zaszczepienia populacji utrzymuje się na poziomie ponad 90% w roczniku następującym po roczniku podlega- jącym do szczepienia.. W populacji 2-latków można zauważyć dysproporcję pomiędzy liczbą dzieci poddanych szczepieniu przeciwko wzw B (96,9% populacji) a liczbą dzieci zaszczepionych przeciwko: błonicy, tężcowi, krztuścowi (93,1%), inwazyjnym zakażeniom S. pneumoniae (91%), poliomyelitis (91%) oraz inwazyjnym zakażeniom H. influenzae typu B. 10. rok życia 11. rok życia. woj. lubelskie Polska. 100%. 99,9%. 99,8%. 99,7%. 99,6%. 99,5%. 99,4%. 99,3%. 99,6%. 99,5%. 99,8%. 99,7%. Ryc. 7. Szczepienie przeciwko odrze, śwince i różyczce (II dawka).. Artykuł jest dostępny na zasadzie dozwolonego użytku osobistego. Dalsze rozpowszechnianie (w tym druk i umieszczanie w sieci) jest zabronione i stanowi poważne naruszenie przepisów prawa autorskiego oraz grozi sankcjami prawnymi.!. FORUM ZAKAŻEŃ 2020;116. 281© Evereth Publishing, 2020. 1. rok życia 2. rok życia. woj. lubelskie Polska. 100%. 80%. 60%. 40%. 20%. 0%. 52,8% 57,6%. 90,8%. 94,1%. woj. lubelskie Polska. 100%. 80%. 60%. 40%. 20%. 0%. 44,5% 49,0%. 93,1% 95,1% 96,6% 97,6%. 1. rok życia 2. rok życia 3. rok życia. woj. lubelskie Polska. 100%. 80%. 60%. 40%. 20%. 0%. 69,1% 65,8%. 91,0% 89,6%. 6. rok życia 7. rok życia. Ryc. 9. Szczepienie pierwotne przeciwko poliomyelitis.. Ryc. 8. Szczepienie przeciwko inwazyjnym za- każeniom S. pneumoniae.. Ryc. 10. Szczepienie przypominające przeciwko poliomyelitis.. woj. lubelskie Polska. 100%. 80%. 60%. 40%. 20%. 0%. 44,6% 49,0%. 93,0% 95,1% 96,5% 97,6%. 1. rok życia 2. rok życia 3. rok życia. Ryc. 11. Szczepienie przeciwko inwazyjnym za- każeniom H. influenzae typu B.. Artykuł jest dostępny na zasadzie dozwolonego użytku osobistego. Dalsze rozpowszechnianie (w tym druk i umieszczanie w sieci) jest zabronione i stanowi poważne naruszenie przepisów prawa autorskiego oraz grozi sankcjami prawnymi.!. FORUM ZAKAŻEŃ 2020;116. 282 © Evereth Publishing, 2020. (93%). Sytuacja na terenie województwa lubelskiego była podobna do sytuacji na terenie Polski, choć na terenie omawianego województwa istniała większa dysproporcja pomiędzy dziećmi zaszczepionymi przeciwko wirusowemu zapaleniu wątroby typu B w 2. roku życia a po- pulacją zaszczepioną przeciwko inwazyjnym zakażeniom S. pneumoniae. W Polsce w populacji 2-latków odnośnie kolejnych chorób uzyskano wyszczególniony poziom wyszczepienia:. • wzw B – 97,8%; • błonica, tężec i krztusiec – 95,2%; • inwazyjne zakażenia S. pneumoniae – 94,1%; • poliomyelitis – 95,1%; • inwazyjne zakażenia H. influenzae typu B – 95,1%. Cykl szczepienia podstawowego nie jest zamykany nawet. po osiągnięciu przez dziecko wieku, w którym powinien się on zakończyć. W przypadku populacji 3-latków wyglądało to następująco:. • dawkę uzupełniającą przeciwko błonicy, tężcowi i krztuścowi otrzymało 84,7% dzieci;. • szczepienie uzupełniające przeciwko poliomyelitis podano 85% dzieci;. • szczepionkę uzupełniającą przeciwko inwazyjnym za- każeniom H. influenzae typu B przyjęło 85%.. Dane z terenu województwa lubelskiego są zbliżone do danych z całego kraju – w 2018 roku na terenie Pol- ski w populacji 3-latków dawkę uzupełniającą szczepienia przeciwko błonicy, tężcowi i krztuścowi otrzymało 87,4%, szczepienie uzupełniające przeciwko poliomyelitis – 87,4%, a szczepionkę uzupełniającą przeciwko H. influenzae typu B – 87,4%.. Na uwagę zasługuje wysoki poziom uodpornienia przeciwko odrze, śwince i różyczce populacji 11-latków (99,8%), przy wysokim odsetku dzieci, które otrzymały dwie dawki szczepionki (dwie dawki przyjęło 94,3%, a jedną dawkę – 5,5%). Na terenie województwa lubelskiego w populacji dzieci w tym wieku osiągnięto poziom uodpornienia II dawką szczepionki zbliżony do poziomu zalecanego przez Światową Organizację Zdrowia (ang. World Health Organization – WHO) dla odry. Dane z tego terenu są zbieżne z danymi z kraju, według któ- rych zaszczepiono 99,7% dzieci w 11. roku życia (dwie dawki szczepionki otrzymało 92,4%). W 2018 roku wśród krajów ościennych poziom uodpornienia II dawką przeciwko odrze, śwince i różyczce wyglądał następująco:. • w Niemczech II dawką szczepionki przeciwko odrze zaszczepiono 93% populacji;. • w Czechach zaszczepiono 84% populacji; • w Republice Słowacji zaszczepiono 97% populacji. w wieku zalecanym do podania II dawki w danym kraju [11].. Światowa Organizacja Zdrowia zaleca, aby w przypadku odry uodpornienie pozostało na poziomie minimum 95%. dla każdej z dwóch dawek szczepionki w celu eliminacji choroby [19].. Poziom uodpornienia III dawką przeciwko błonicy i tęż- cowi wynosił na terenie województwa lubelskiego 77,5% w populacji 19-latków oraz 91,1% u 20-latków i był wyższy niż poziom uodpornienia w tej grupie wiekowej dla całego kraju ogółem. Na terenie województwa zaszczepiono o 9% więcej osób w 19. roku życia oraz o 5% więcej osób w 20. roku życia niż na terenie Polski.. W grupie dzieci w 1., 2., 3. roku życia na terenie woje- wództwa lubelskiego poziom uodpornienia przeciwko błonicy i tężcowi był taki sam jak poziom uodpornienia przeciwko krztuścowi. W Polsce zaszczepiono o 0,1% wię- cej dzieci w 1. roku życia przeciwko błonicy i tężcowi niż przeciwko krztuścowi.. WNIOSKI. 1. W 2018 roku w wyniku realizacji PSO poziom uodpornienia w roczniku następującym po roczniku pod- legającym do szczepienia wynosił ponad 90%.. 2. Szczepienia są rozpoczynane w roczniku podlegają- cym do szczepienia zgodnie z PSO, a następnie kontynuowane w kolejnych latach życia.. 3. W 11. roku życia osiągnięto uodpornienie przeciwko odrze, śwince i różyczce na poziomie 99,8%, przy czym drugą dawkę szczepionki podano 94,3% dzieci.. 4. Szczepienie III dawką przypominającą przeciwko bło- nicy i tężcowi wykonano u 77,5% populacji 19-latków oraz u 91,1% 20-latków (o 9% więcej osób w 19. roku życia oraz o 5% więcej osób w 20. roku życia niż na terenie Polski).. 5. Dysproporcja była obserwowana w populacji dzieci w 2. roku życia: pomiędzy liczbą dzieci poddanych szczepieniu przeciwko wzw B (96,9%) a liczbą zaszczepionych przeciwko błonicy, tężcowi, krztuścowi (93,1%), S. pneumoniae (91%), poliomyelitis (91%), H. influenzae typu B (93%).. 6. Na terenie województwa lubelskiego u dzieci w 1., 2., 3. roku życia obserwowano niższy odsetek wykonawstwa obowiązkowych szczepień ochronnych niż na terenie kraju.. 7. Wśród populacji w 6., 7., 10., 11., 14., 15., 19., 20. roku życia obserwowano wyższy odsetek wykonawstwa obowiązkowych szczepień ochronnych na terenie wo- jewództwa lubelskiego w porównaniu do danych z ca- łego kraju.. KONFLIKT INTERESÓW: nie zgłoszono.. Artykuł jest dostępny na zasadzie dozwolonego użytku osobistego. Dalsze rozpowszechnianie (w tym druk i umieszczanie w sieci) jest zabronione i stanowi poważne naruszenie przepisów prawa autorskiego oraz grozi sankcjami prawnymi.!. FORUM ZAKAŻEŃ 2020;116. 283© Evereth Publishing, 2020. PIŚMIENNICTWO 1. Bernatowska E. Szczepienia ochronne. Centrum Zdrowia Dziecka, Warszawa,. 2010, pp. 33–34. 2. Bernatowska E, Grzesiowski P. Szczepienia Ochronne Obowiązkowe i Zalecane. od A do Z. 1st edn. Wydawnictwo Lekarskie PZWL, Warszawa, 2012, p. 9. 3. Czajka H, Wysocki J. Szczepienia w Pytaniach i Odpowiedziach. 3rd edn. Help-. -Med, Kraków, 2010, pp. 65–66. 4. Jakie rodzaje szczepionek przeciw krztuścowi są dostępne w Polsce? Państwo-. wy Zakład Higieny – Narodowy Instytut Zdrowia Publicznego (online); https:// szczepienia.pzh.gov.pl/szczepionki/krztusiec/?strona=4#jakie-rodzajeszczepi onek-przeciw-krztuscowi-sa-dostepne-w-polsce. 5. Jakie rodzaje szczepionek przeciw odrze są dostępne w Polsce? Państwo- wy Zakład Higieny – Narodowy Instytut Zdrowia Publicznego (online); https://szczepienia.pzh.gov.pl/szczepionki/odra/?strona=7#jakie-rodzaje- szczepionek-przeciw-odrze-sa-dostepne-w-polsce. 6. Jakie szczepionki przeciw poliomyelitis są zarejestrowane w Polsce? Państwo- wy Zakład Higieny – Narodowy Instytut Zdrowia Publicznego (online); https:// szczepienia.pzh.gov.pl/szczepionki/poliomyelitis/?strona=6#jakie-szczepionk i-przeciw-poliomyelitis-sa-zarejestrowane-w-polsce. 7. Jakie znamy rodzaje szczepionek przeciw wzw B? Państwowy Zakład Higie- ny – Narodowy Instytut Zdrowia Publicznego (online); https://szczepienia. pzh.gov.pl/szczepionki/wzw-b/?strona=4#jakie-znamy-rodzaje-szczepionek- przeciw-wzw-b-. 8. Komunikat Głównego Inspektora Sanitarnego z dnia 31 października 2017 roku w sprawie Programu Szczepień Ochronnych na rok 2018. Dz. Urz. Min. Zdr. z 2017 r., poz. 108.. 9. Komunikat w sprawie zastąpienia w Programie Szczepień Ochronnych szczepionki OPV poliwalentnej (1, 2, 3 typ wirusa) przeciwko ostremu nagminnemu porażeniu dziecięcemu (poliomyelitis) szczepionką inaktywowaną IPV poliwalentną (1, 2, 3 typ wirusa). Ministerstwo Zdrowia (online); http://www. archiwum.mz.gov.pl/zdrowie-i-profilaktyka/komunikaty2/komunikat-w-sprawie-zastapienia-w-programie-szczepien-ochronnych-szczepionki-opv- poliwalentnej-123-typ-wirusa-przeciwko-ostremu-nagminnemu-porazeniu- dzieciecemu-poliomyelitis-szczepionka-inaktywowa/. 10. Kto powinien zostać zaszczepiony przeciw zakażeniom Hib i kiedy? Państwo- wy Zakład Higieny – Narodowy Instytut Zdrowia Publicznego (online); https:// szczepienia.pzh.gov.pl/szczepionki/hib/?strona=4#kto-powinien-zostac- zaszczepiony-przeciw-zakazeniom-hib-i-kiedy. 11. Measles-containing-vaccine second-dose (MCV2) immunization coverage by the nationally recommended age (%). World Health Organization (online); https://www.who.int/data/gho/data/indicators/indicator-details/GHO/measles-containing-vaccine-second-dose-(mcv2)-immunization-coverage-by-th e-nationally-recommended-age-(-). 12. Mrożek-Budzyn D. Wakcynologia Praktyczna. 4th edn. Alfa-Medica Press, Bielsko-Biała, 2016, p. 18.. 13. Mrożek-Budzyn D. Wakcynologia Praktyczna. 4th edn. Alfa-Medica Press, Bielsko-Biała, 2016, pp. 136–137.. 14. Mrożek-Budzyn D. Wakcynologia Praktyczna. 4th edn. Alfa-Medica Press, Bielsko-Biała, 2016, p. 147.. 15. Mrożek-Budzyn D. Wykonawstwo szczepień przeciw odrze i poliomyelitis na terenie województwa małopolskiego w odniesieniu do założeń programów eliminacji i eradykacji tych chorób. Prz Epidemiol 2001;55(3):355–363.. 16. Narodowy Instytut Zdrowia Publicznego – Państwowy Zakład Higieny, Zakład Epidemiologii Chorób Zakaźnych i Nadzoru. Główny Inspektorat Sanitarny Departament Przeciwepidemiczny i Ochrony Sanitarnej Granic. Szczepienia ochronne w Polsce w 2018 roku. Warszawa (online) 2019; http://wwwold.pzh. gov.pl/oldpage/epimeld/2018/Sz_2018.pdf. 17. Rogalska J, Augustynowicz E, Gzyl A, Stefanoff P. Postawy rodziców wobec szczepień ochronnych w Polsce. Prz Epidemiol 2010;64(1):83–90.. 18. Ustawa z dnia 5 grudnia 2008 r. o zapobieganiu oraz zwalczaniu zakażeń i chorób zakaźnych u ludzi. Dz. U. z 2020 r., poz. 1845.. 19. World Health Organization. Global measles and rubella strategic plan 2012–2020. WHO (online); https://apps.who.int/iris/bitstream/han- dle/10665/44855/9789241503396_eng.pdf, p. 20.. 20. Zieliński A. Odporność zbiorowiskowa. In: Magdzik W, Naruszewicz-Lesiuk D, Zieliński A (eds). Wakcynologia. 2nd edn. Alfa Medica Press, Bielsko-Biała, 2007, pp. 50–57.. Artykuł jest dostępny na zasadzie dozwolonego użytku osobistego. Dalsze rozpowszechnianie (w tym druk i umieszczanie w sieci) jest zabronione i stanowi poważne naruszenie przepisów prawa autorskiego oraz grozi sankcjami prawnymi.!