Język ukraiński wobec wyzwań współczesnej sytuacji społeczno-politycznej na Ukrainie

Jakub Kościółek

Język ukraiński wobec wyzwań

współczesnej sytuacji

społeczno-politycznej na Ukrainie

Przegląd Wschodnioeuropejski 3, 449-456

Ja k u b Ko ś c i ó ł e k

Uniwersytet Jagielloński, Kraków

JĘZYK UKRAIŃSKI WOBEC WYZWAŃ

WSPÓŁCZESNEJ SYTUACJI

SPOŁECZNO-POLITYCZNEJ NA UKRAINIE

Sytuację językową jakiegoś państwa tworzą wszystkie języki, geograficzne i społeczne dialekty, jakie służą komunikacji na każdej społecznej płaszczyźnie. Na sytuację językową wpływają takie czynniki, jak: wykorzystywanie języków na każdym poziomie komunikacji społecznej, rozszerzanie lub zawężanie kręgu użytkowników języka oraz występowanie socjokulturowych i politycznych wpływów na sfery językowe.

Dane spisu ludności z 2001 r. pokazują, że występuje znaczna różnica po­ między przynależnością narodową obywateli a ich językiem ojczystym. Zjawi­ sko to uwidacznia się znacząco w grupie Rosjan i Ukraińców. Można zauważyć, że na 77,8% etnicznych Ukraińców zamieszkujących Ukrainę, język ukraiński za swój ojczysty uznaje 67,5% mieszkańców. Język rosyjski jest uznawany za oj­ czysty przez 29,6% ludności, z tym że Rosjanie stanowią jedynie 17,3% ludno­ ści1. Jak wynika z danych statystycznych, nie wszyscy etniczni Ukraińcy posłu­ gują się językiem ukraińskim, a ilość rosyjskojęzycznych mieszkańców kraju o 12,3% przekracza liczbę obywateli, zdeklarowanych jako Rosjanie. Różnica ta jest spowodowana najprawdopodobniej wysokim statusem języka rosyjskiego na Ukrainie, jego ekspansją w ukraińskich mediach i przyjmowaniem przez Ukraiń­ ców języka rosyjskiego jako języka codziennego użytku. Przyczyn takiego stanu rzeczy można doszukiwać się w procesie historycznym, jaki dotknął Ukrainę w czasach istnienia ZSRR. Z uwagi na brak suwerenności Ukraińskiej Republiki wchodzącej w skład Związku Radzieckiego język rosyjski stał się m.in. języ­ kiem awansu społecznego.

Znaczna różnica pomiędzy spisem z 1989 r. a tym z 2001 r. dotyczy używa­ nia języków innych mniejszości niż Rosjanie. Zauważa się wzrost liczby ludno­ ści, uznającej inny język niż ukraiński i rosyjski, za swój ojczysty z 0,4% do 2,9%, co świadczy o odradzaniu się grup mniejszościowych, których rozwój był

1 Oficjalna strona internetowa Państwowej Komisji Statystyki Ukrainy: <http://www.ukrcen- sus.gov.ua/results/general/language/>.

450 Jakub Kościółek

zaham ow any w latach radzieckich2. Jak zauw aża M. R iabczuk, pytanie o języ k ojczysty w spisie ludności z 2001 r. je st nieprecyzyjne z naukow ego punktu w idzenia - głów nie z pow odu zabarw ienia em ocjonalnego. W swojej książce

D w ie U krainy przytacza on w yniki badania opinii publicznej, które poprzez zadanie respondentom pytania o ję z y k codziennego porozum iew ania się rzucają zgoła inne światło na sytuację języ k o w ą na U krainie. W ynika z nich bow iem , że językiem porozum iew ania się dla jed y n ie 4 0 -4 5 % ludności je s t ję z y k ukraiński, zaś dla 5 3 -5 5 % je s t to ję z y k rosyjski3. Jak da się zauw ażyć, nie je s t łatwe określenie językow ych predyspozycji m ieszkańców Ukrainy, opierając się je d y ­ nie n a danych statystycznych, stąd istotne je st uw zględnienie rów nież innych perspektyw badaw czych.

W edług L. M asen k o: „D zisiejszą sytuację języ k o w ą n a U krainie charaktery­ zuje konflikt m iędzy dw om a literackim i język am i - ukraińskim i rosyjskim ”4. W dom inującej roli języka rosyjskiego w południow ych, w schodnich i częścio­ w o centralnych obw odach U krainy zauw aża M asenko je d n ą z głów nych prze­ szkód w budow ie niezależnego państw a ukraińskiego oderw anego od dawnej im perialnej m etropolii. A by odradzające się, dem okratyczne państw o ukraińskie było silne, m usi istnieć zgoda w szystkich obyw ateli w kw estii sam odzielnego bytu państw ow ego Ukrainy.

Istotne (z punktu w idzenia procesów językow ych) w ydaje się też spojrzenie n a politykę Federacji Rosyjskiej w stosunku do Ukrainy. A. W łodkow ska po d­ kreśla, że obok środków polityczno-w ojskow ych i ekonom icznych podejm ow a­ nych w celu w pływ ania na politykę w ew nętrzną Ukrainy, duże znaczenie m ają rów nież środki ideologiczno-kulturow e. W idoczne je s t to głów nie w rosyjskich m ass-m ediach, które często negatyw nie w pływ ają na kształtow anie ukraińskiej opinii publicznej.5

Zdaniem ekspertów, na których pow ołuje się M asenko, sytuacja językow a n a U krainie je st raczej ustabilizow ana, a języ k ukraiński nie je st zagrożony ze strony rosyjskiego, o ile oczyw iście nie zm ieni się jeg o status - jedynego oficjal­ nego języ k a na U krainie6. W ielu czołow ych ukraińskich polityków w sw oich program ach w yborczych i w ypow iedziach podczas w ieców w yborczych, niejed­ nokrotnie popierało starania rosyjskojęzycznych U kraińców o uznanie języ ka rosyjskiego za drugi oficjalny język. W alka polityków o w yższy status języ ka

2 М. М. В1вчарик, У к р а г н а : e i d е т н о с у д о н а ц п, Ки!в 2004, s. 109. 3 M. Riabczuk, D w i e U k r a i n y , Wrocław 2004, s. 86-87.

4 Л. Масенко, М о в а i с у с т л ъ с т в о . П о с т к о л о ш а л ъ н и й e u M i p, Ки!в 2004, s. 116.

5 A. Włodkowska, P o l i t y k a F e d e r a c j i R o s y j s k i e j w o b e c U k r a i n y , [w:] P o l s k a i U k r a i n a w k s z t a ł t o w a n i u b e z p i e c z e ń s t w a e u r o p e j s k i e g o ( a s p e k t y m i l i t a r n e i p o z a m i l i t a r n e ) , red. J. Buczyń­ ski, H. Binkowski, Przemyśl 2007, s. 168.

6 Л Масенко, М о в н а п о в е д т к а о с о б и с т о с т и в с и т у а ц и 6 D i H z e i 3 M y п о н я т т я м о в н о г с т ш к о с т и , „I” номер 35, 2004, <www.ji.lviv.ua/pdf/35.pdf>.

rosyjskiego przyjm ow ała także bardziej zinstytucjonalizowane formy, ja k choćby projekt uchw ały o „Języku rosyjskim jak o języ k u jednego z rdzennych narodów Ukrainy”, przygotowanej przez Kongres Rosyjskich Komunistów U krainy w 1996 r. Co więcej, badania przeprowadzone przez Researching Branding Group w listopa­ dzie 2006 r. w różnych regionach U krainy wykazały, że 45% respondentów uważa, że państw ow ym językiem na U krainie m a być jedynie ukraiński, zaś 52% było zdania, że status języka państwowego pow inny m ieć ukraiński ja k i rosyjski7.

W. Paśko reprezentuje bardziej radykalne spojrzenie n a sytuację językow ą, w skazując nie tylko na istniejący konflikt językow y, lecz w ręcz n a łam anie podstaw ow ych praw narodu ukraińskiego do w łasnego języka. N ajw iększe za­ grożenie dla rozw oju języka ukraińskiego i kształtow ania tożsam ości narodow ej m łodych U kraińców postrzega on w całkow icie rusyfikow anej sferze środków m asow ego przekazu. P rzestrzega p rzed tw orzeniem się n ow ych U kraińców - „ludzi, ja c y są U kraińcam i genetycznie i geograficznie, ale nie duchow o, U kraińców z pochodzenia, jed n ak z nie w iadom o jak im języ kiem i kulturą”8. Podkreśla on rów nież, że niepraw dą jest, jak o b y języ k ukraiński nie m ógł pełnić w szystkich społecznych funkcji, w takich dziedzinach, jak: nauka, biznes, kultu­ ra, sztuka i in.

Inny ukraiński autor, W. Pyrożenko, dow odzi, że nie m a żadnego problem u językow ego na U krainie, gdzie w iększość m ieszkańców rozum ie dw a najpopu­

larniejsze języ k i - ukraiński i rosyjski i posługuje się w zależności od sytuacji tym , którym je st im w ygodniej9.

A rtykuł 10. K onstytucji Ukrainy, uchw alonej przez R adę N ajw yższą U k ra­ iny 28 czerw ca 1996 r., stanowi, że: „Językiem państw ow ym na U krainie je st ję z y k ukraiński. Państw o zapew nia w szechstronny rozwój i funkcjonow anie j ę ­ zyka ukraińskiego w e w szystkich sferach życia społecznego n a całym terytorium U krainy” 10. Pierw sze lata niezależności przyniosły zm iany i dążenia do w prow a­ dzenia pow yższego zapisu K onstytucji w życie. Znacznie w zrosła pozycja ję z y ­ k a ukraińskiego na płaszczyźnie adm inistracji, oświaty, działalności w ydaw ni­ czej. Język u k raiński pojaw ia się w sferach do tej po ry zarezerw ow anych jed y n ie dla języ k a rosyjskiego. Przykładem m oże być chociażby rosyjskojęzycz- n a arm ia i pozostałe resorty siłowe, które w latach 90. staw ały się stopniowo ukraińskojęzyczne11. Jednak działania te spotkały się ze zdecydow anym oporem

7 М о в н и й б а л а н с У к р а г н и , <http://uabooks.info/ua/book_market/analytics/?pid=2386&print>. 8 В. Пасько, Д о л я м о в и - д о л я н а ц п , „I” 2004, № 35, <www.ji.lviv.ua/pdf/35.pdf>. 9 Zob.: Л. Масенко, М о в а i с у с т л ъ с т в о . . . , s. 133. 10K o n s t y t u c j a U k r a i n y u c h w a l o n a n a p i ą t e j s e s j i R a d y N a j w y ż s z e j U k r a i n y 2 8 c z e r w c a 1 9 9 6 r o k u , Warszawa 1999, s. 47. 11 П. Гриценко, П р о б л е м а к р и т е р П в о ц т к и м о в н о г с и т у а ц И в У к р а г н i в о с т а н н i д е с я т и л т т я X X с т о л т т я , [w:] J ę z y k u k r a i ń s k i . W s p ó ł c z e s n o ś ć - h i s t o r i a , red. F. Czyżewski, P. Hrycenko, Lublin 2003, s. 17-20.

452 Jakub Kościółek

obyw ateli o orientacji prorosyjskiej i R osjan zam ieszkujących U krainę, którzy w id zą w nich zam ach na dw ujęzyczność obw odów w schodnich i południow ych oraz na praw a m niejszości rosyjskiej. D om agają się oni uznania języ k a ro syj­ skiego za drugi oficjalny ję z y k na U krainie, tw ierdząc, że je st on rów nopraw ny z ukraińskim . R ów nopraw ność kulturow a, o ile istnieje, je s t podyktow ana w krajach byłego Z SR R w ieloletnią im perialistyczną p olity ką w ładz, stąd nie m oże być argum entem w tym sporze. L. K uczm a, aby przekonać do siebie rosyjskoję- zyczny elektorat w schodnich i południow ych obwodów, w kam panii prezydenc­ kiej w 1994 r. obiecyw ał nadanie języ k o w i rosyjskiem u statusu oficjalnego. W ydarzenie to m oże stanow ić pew nego rodzaju cezurę czasową, ja k a oddziela okres w zględnego odrodzenia języ k a ukraińskiego w pierw szych latach niezależ­ ności od czasów jeg o regresu, jak ie nastąpiły później. Jaskraw ym przykładem takiego stanu rzeczy stała się dom inacja języ k a rosyjskiego w inform acyjno- kulturow ej przestrzeni U krainy12.

U staw a13, która zobow iązuje nadaw ców telew izyjnych do nadaw ania nie m niej niż 75% program ów w języ k u ukraińskim , praktycznie nigdy nie w eszła w życie. Co praw da raporty rządow e cytow ane w Ję zy k o w y m b ila n sie U k ra in y 14

w skazują, że blisko 75% produkcji telew izyjnej realizow ana je s t w języ k u ukra­ ińskim , jed n ak ja k zauw ażają autorzy B ila n su , są to produkcje rosyjskojęzyczne, opatrzone jed y n ie ukraińskimi napisam i. U znając takie program y za rosyjskoję­ zyczne, autorzy w skazują, że w listopadzie 2006 r., na sześciu ogólnokrajow ych kanałach telew izyjnych, w najlepszym czasie antenow ym , program y ukraińsko- języczne stanow iły jed y n ie 48,2% . Podkreślają także, że w iększość najpopular­ niejszych program ów telew izyjnych je s t em itow ana w języ k u rosyjskim 15. A ż do czasu pom arańczow ej rew olucji, w iększość stacji telew izyjnych n a U krainie była rosyjskojęzyczna, w yjątkiem były U T-1, Studio 1+1 oraz K anał 5. U kraiń­ ski kanał telew izyjny ICTV, który do 2000 r. był ukraińskojęzyczny, p od w p ły ­ w em zm iany w łaściciela stał się rosyjskojęzyczny. U kraińskojęzyczne były k a­ n ały pań stw ow e, ale stan o w iły je d y n ie około 4% ry n k u telew izy jn eg o na U krainie. W iększość w idzów kanałów telew izyjnych to ludzie m łodzi, którzy m ają w ięcej niż ich pracujący rodzice w olnego czasu n a konsum ow anie kultury m asow ej. Stąd w ynika duże niebezpieczeństw o dla pozycji języ k a ukraińskiego, poniew aż m oże zostać zachw iany przekaz m iędzypokoleniow y tradycji język o­ w ych na Ukrainie. Stać się m oże tak dlatego, że nauczanie język a ukraińskiego w szkole nie m oże konkurować z kulturą m asową, która zm usza niejako m łodych ludzi do rosyjskojęzyczności. W iększość kanałów telew izyjnych i radiow ych

12 Л. Масенко, М о в а i с у с т л ъ с т в о . . . , s. 121-124. 13 П р о т е л е б ч е н н я т а р а д ю м о в л е н н я .

14 М о в н и й б а л а н с У к р а т и , <http://uabooks.mfo/ua/book_market/analytics/?pid=2386&prmt>. 15 Ibidem.

przeznaczonych dla m łodzieży była rosyjskojęzyczna, co stanow iło dla m łodych ludzi w zór relacji językow ych. O d czasu pom arańczow ej rew olucji sytuacja dia­ m etralnie się zm ienia. Z a m ilow y krok, św iadczący o zm ianie sytuacji językow ej n a rynku telew izyjnym , m ożna uznać w ejście na rynek ukraiński w 2006 r. m iędzynarodow ego, w całości ukraińskojęzycznego, kanału m uzycznego MTV.

K olejnym problem em je s t zły stan języ k a ukraińskiego, uw idaczniający się w stanie rynku w ydaw niczego i w prasie. Z analizy raportu Narodowa książka:

stan obecny, jego przyczyny i perspektywa. Przegląd analityczny, podsum ow ują­

cego rynek w ydaw niczy 1999 r., w ynika, że 9 0 -92 % rynku w ydaw niczego na U krainie stanow i tania książka rosyjska. R ocznie w w ożonych na U krainę je st praw ie 50 m ilionów książek rosyjskich, z czego 40 m in nielegalnie. Dopóki w ładze ukraińskie nie zdecydują się uchw alić ustawy, n a ja k ą zdecydow ała się Federacja R osyjska, która w celu propagow ania rosyjskiej książki zw olniła dzia­ łalność w ydaw niczą z podatków, książka ukraińska nie stanie się tow arem ko n­ kurencyjnym , nie dotrze do szerszej rzeszy czytelników. Z podobnym i proble­ m a m i b o ry k a się ta k ż e ry n e k c z a so p ism , n a k tó ry m lic z b a d z ie n n ik ó w w ydaw anych na U krainie po ukraińsku spadła z 68% w 1990 r. do 39,6% w 1998 r., a liczba periodyków - z 90,4% do 11,5% 16. Dzisiaj dodatkow o coraz w iększa liczba popularnych czasopism rosyjskich przenoszona je s t n a grunt ukraiński w postaci rosyjskojęzycznej. Przykładem takiego działania je s t ko n­ cern w ydaw niczy Independent M edia, z siedzibą w M oskw ie, który w prow adził n a ukraiński rynek prasow y m .in. takie m agazyny, ja k „C osm opolitan” czy „M en ’s H ealth” w w ersji rosyjskojęzycznej.

M ożna stąd w ysnuć wniosek, że polityka rządowa, m ająca na celu ochronę i rozwój języka ukraińskiego, odniosła pozytyw ne skutki jedynie w tych dziedzi­ nach, które są finansowane z budżetu państwa, a poniosła porażkę w dziedzinach kontrolow anych przez w olny rynek. Edukacja państw ow a zapewnia rozwój języka ukraińskiego w pierw szym okresie życia m łodych ludzi, co oczywiście m a nieza­ przeczalnie wielkie znaczenie w podtrzym yw aniu pozycji język a ukraińskiego. Według autorów Językowego bilansu Ukrainy: „D la znacznej części dzieci szkoła je st jedynym m iejscem , gdzie m ogą one chociażby częściowo przebyw ać w ukra- ińskojęzycznym środowisku i m ają m ożliwość praktykow ania język a ukraińskie­ go” 17. Jednakże państwo powinno zadbać także o podniesienie statusu języ ka ukra­ ińskiego w m as-m ediach, zw łaszcza biorąc pod uwagę, że istnieją odpowiednie wytyczne ustawowe, które należy jedynie zacząć egzekwować.

P om im o zdecydow anej ekspansji języ k a ukraińskiego, w idocznej w ostat­ nich latach głów nie w sferach adm inistracji i oświaty, ję z y k rosyjski nadal zaj­ m uje niezachw ianą pozycję w centralnych, w schodnich i południow ych obw o­

16 M. Riabczuk, op. cit., s. 84. 17 M o e u u u ó a j i a n c Y K p a i H U . . . .

454 Jakub Kościółek

dach jak o ję z y k codziennego użytku ich m ieszkańców . Stanow i to pew nego rodzaju niebezpieczeństw o dla przyszłości języ k a ukraińskiego ze w zględu na to, że to w łaśnie ję z y k codziennego użytku, szczególnie ten zw iązany ze sferą życia rodzinnego, je s t p od staw ą funkcjonow ania i rozw oju św iadom ości języ k o ­ wej. Co w ięcej, na zm ianę tej sytuacji w ładze ukraińskie nie m o g ą m ieć żadnego w pływ u, poniew aż je s t to część sfery pryw atności obywateli, w k tó rą dem okra­ tyczne państw o nie m oże ingerow ać.

W ładze rosyjskie p ragną zachow ania łączności kulturow ej z R osjanam i za­ m ieszkującym i U krainę, są zainteresow ane co najm niej dw ujęzycznością m iesz­ kańców tego kraju. U przyw ilejow ana pozycja kulturalna i polityczna R osjan daw ałaby bow iem m ożliw ość F ederacji Rosyjskiej ingerow ania w w ew nętrzne spraw y Ukrainy. O odradzaniu się im perialistycznych am bicji R osji m oże św iad­ czyć chociażby dekret B. Jelcyna o „O chronie obyw ateli R osji za granicą” . Został on odrzucony przez państw a byłego Z S R R i uznany za godzący w ich suw erenność18.

N ie m ożna jed n ak łączyć R osjan zam ieszkujących U krainę z p olityką w ładz F ederacji R osyjskiej. Sondaże opinii publicznej w skazują na bardzo pozytyw ne nastaw ienie R osjan zam ieszkujących U krainę do U krainy i języ k a ukraińskiego. Praw ie w szyscy R osjanie w e Lw ow ie i K ijow ie (odpow iednio: 96% i 92%) uw ażają, że ich dzieci pow inny w ładać płynnie języ k iem u k raińsk im 19.

W zajem ne relacje językow e m iędzy R osjanam i i U kraińcam i przybierają często bardzo złożoną form ę20. Podczas gdy języ k i ukraiński i rosyjski konkuru­ j ą ze sobą w pełnieniu roli języ k a literackiego, funkcję języ k a kom unikacji potocznej w pew nym stopniu pełni surżyk. Term in „surżyk” został zapożyczony z leksyki w iejskiej, gdzie oznaczał m ieszankę dw óch zbóż. Dzisiaj używ a się go n a oznaczenie języ k a „nieczystego” ; elem entów dw óch lub kilku języ k ó w zw ią­ zanych sztucznie, bez przestrzegania norm języ k a literackiego21. Surżyk nie zo ­ stał uw zględniony w spisie ludności z 2001 r., nie je s t objęty żadn ą statystyką, poniew aż w żadnym z przeprow adzanych badań nie m a m ożliw ości w yboru surżyka jak o języ k a codziennego. Surżyk uznaje się za charakterystyczne zjaw i­ sko dla grup w yalienow anych, sprzeciw iających się ogólnie obow iązującym n o r­ m om i społecznym konw encjom , np. grup m łodzieżow ych, półśw iatka22. Jednak taka charakterystyka tego fenom enu językow ego nie odzw ierciedla w pełni sze­

18 W. Baluk, G r u p y e t n i c z n e U k r a i n y l p r o c e s i e p r z e m i a n u s t r o j o w y c h , [w:] Z b a d a ń n a d p r o b l e m a t y k ą n a r o d o w o ś c i o w ą p a ń s t w E u r o p y Ś r o d k o w e j i W s c h o d n i e j , pod red. J. Albina, J. M. Kupczaka, Wrocław 1998, s. 102-103.

19 M. Riabczuk, op. cit., s. 82-83.

20 H. MaceHKO, ' M o c n a n o e e d i n K a o c o S u c m o c m u . . . .

21 H. MaceHKO, M o e a i c y c n i n b c m e o . . . , s. 104-110.

22 M. S. Filer, S u r z h y k : T h e R u l e s o f E n g a g e m e n t , [w:] C u l t u r e s a n d N a t i o n s o f C e n t r a l a n d E a s t e r n E u r o p e . E s s a y s i n H o n o r o f R o m a n S z p o r l u k , ed. Z. Gitelman, L. Hajda, J. P. Himka, R. Solchanyk, Massachusetts 2000, s. 113-116.

rokiego w ystępow ania surżyka oraz jeg o znaczenia jak o środka kom unikacji różnych w arstw społecznych. O. Serbeńska, jed n a z pierw szych badaczek surży- ka, upatruje w tej odm ianie język a zdegradow aną pod naciskiem rusyfikacji form ę języka ukraińskiego, podkreślając psychologiczny aspekt jego negatyw ne­ go w pływ u n a tożsam ość U kraińców : surżyk w iąże z ubogim duchow nym św ia­ tem człow ieka, który je st rozdarty pom iędzy tym , co tradycyjne, rodzinne, sw oj­ skie, a tym , co now e i obce. Jako że język, w edług Serbeńskiej, kształtuje nasze m yślenie i w pływ a na naszą tożsam ość, surżyk stanow i zagrożenie dla w spółcze­ snych Ukraińców, bo je s t zdegenerow aną form ą języ k a ukraińskiego23.

N a specyficzną sytuację języ k a ukraińskiego w pływ a też pew nego rodzaju konform izm sam ych Ukraińców. U legają oni sw oim rosyjskojęzycznym partne­ rom w kontaktach m iędzyjęzykow ych. W skazują n a to badania, na które pow o­ łuje się M asenko, przeprow adzone n a kijow skiej m łodzieży, z których wynika, że 83,2% respondentów U kraińców na pytania zadaw ane po ukraińsku odpow ia­ dało też po ukraińsku, zaś na pytania zadaw ane po rosyjsku 90,6% responden­ tów U kraińców przechodziło na rosyjski. Z kolei R osjanie odpow iadali po rosy j­ sku bez w zględu na to, czy zw racano się do nich po rosyjsku, czy po ukraińsku (odpow iednio: 98,2% i 95,3% )24.

C iekaw ym zagadnieniem , poruszonym przez M asenkę, je s t po dział sfer użytkow ania języków rosyjskiego i ukraińskiego nie jedynie ze w zględu n a po ­ łożenie geograficzne grup społecznych, o czym była ju ż m ow a w yżej, ale z u w a­ gi na rolę społeczną, ja k ą dane grupy pełnią w życiu społecznym . M asenko dow odzi, że języ k ukraiński, w idziany z takiej perspektyw y, m oże przyjm ow ać ro lę języ k a elitarnego, co w yraża się poprzez uznanie go za języ k oficjalny, narodowy. W języ k u ukraińskim tw orzona je s t elitarna kultura, je s t on językiem w ykładow ym na w yższych uczelniach, a jeg o znajom ość św iadczy o przynależ­ ności do w yższej w arstw y społecznej. Językow i rosyjskiem u pozostaje funkcja kom unikacyjna w sferach życia społecznego, zw iązanych z techniką, drobnym przem ysłem i biznesem . Zdaniem M asenki, w rezultacie tego zjaw iska „język ukraiński staje się językiem duchow ej i narodotw órczej elity, a rosyjski - ję z y ­ kiem proletariatu, szerokich m as, nizin społecznych i drobnego handlu”25.

W niniejszym artykule została zakreślona problem atyka dotycząca sytuacji języ k a ukraińskiego n a U krainie - w ujęciu w spółczesnych ukraińskich języ k o ­

znawców. C zy uznam y za pew nik tw ierdzenie, że sytuacja ta kształtow ana je st przez opozycję dwóch języków - ukraińskiego i rosyjskiego, czy też nie, niezaprze­ czalnym faktem jest współistnienie na terenie Ukrainy konkurencji dwóch języków literackich i ich w alka o wpływy. N ie należy jedn ak przesadzać i tw ierdzić,

23 A n m u c y p M U K , pefl- Cep6eHCbKa O., HBiB 2004, c. 50-57. 24 H. MaceHKO, M o e u a n o e e d i H K a o c o ó u c m o c m u . . . .

456 Jakub Kościółek

że sytuacja ta stanowi dziś zagrożenie dla suwerenności państwa ukraińskiego bądź że zmierza do wyrugowania kulturowego Ukraińców. Można prognozować, że z biegiem lat ustabilizuje się i wyklaruje. Niewątpliwie zadaniem państwa jest ochrona języka ukraińskiego przy jednoczesnym zachowaniu praw mniej­

szości narodowych w zakresie posługiwania się własnym językiem ojczystym.

T h e U k rain ian lan gu age w ith in th e challenges o f th e contem porary sociop olitical situation in U kraine

The article is considering condition of Ukrainian language in contemporary sociopoliti­ cal situation in Ukraine. This problem is presently one of the biggest importance, especially if we realize that Ukraine is so much culturally and nationalistically diversified country. For over 130 nationalities living in Ukraine only Polish people adopts Ukrainian language as its mother tongue. The rest prefers Russian. Russian language is also dominant in media and mass culture and with its visibility and popularity, especially at certain territories makes at present a big political issue. For that reason State’s authorities must act to promote usage of Ukrainian language and to prevent ideas of adopting Russian language as an second official language in the country as legal bilingual nature of the country would cause death of the Ukrainian language. Ukrainian language is then introduced as the only language allowed in the official, public sphere, as well as in education, and theoretically also in media. The later is not yet enforced in reality. The legal superiority of the Ukrainian language is not able to constrain people to speak the language they desire, so Russian is still strong as a daily language of the huge masses of Ukrainians, rooting them out of their identity and national culture.