View of Międzynarodowe Sympozjum o Tradycji Enkratei

przed 11 l a t y p r z y ś w ie c a ła pow ołaniu j e j do ż y c ia j e s t c i ą g l e żywa.

Andrzej M alinow ski

I I . MIĘDZYNARODOWE SYMPOZJUM O TRADYCJI ENKRATEI

W d n iach 2 0 -2 3 k w ie tn ia 1982 r . od b yło s i ę w M e d io la n ie na W ydziale Nauk R e lig ij n y o h K a t o lic k ie g o U n iw e r sy te tu Najów. S e r c a Jezu sow ego, międzynarodowe kolokwium na tem at: "Trady­ c j a e n k r a t e i. M otywacje o n t o lo g ic z n e i p r o t o lo g lo z n e " . Warto przypom nieć, że w tym m ie js c u zorganizow ano j u ż u p rzed n io 2 a n a lo g ic z n e k o lo k w ia : w k w ie tn iu 1978 r . na tem at: "Podwójne stw o r z e n ie i upadek c z ło w ie k a w s o t e r io lo g io z n y m u j ę c iu Grze­ g o r z a z N ysay"! oraz w maju 1979 r . na tem at: " A n tr o p o lo g ia Orygenesa i Kapadooczyków: archó i t e l o s . A n a liz a h l s t o r y o z - n o - r e l i g i j n a " 2 . Obecne kolokwium , za k tó r e g o s tr o n ę m e ry to ry cz­ ną i o r g a n iz a c y jn ą o d p o w ie d z ia ln y b y ł p r o f.U g o B ia n o h l, sk u p ia ­ j ą c e g łó w n ie s p e c j a l i s t ó w od gn ostycyzm u , s t a r a ł o s i ę r o zp ra ­ cować p o j ę c ie e n k r a te i i enkratyzmu na szero k im p od łożu h i s t o - r y c z n o -r e lig ijn y m prowadząo badania zarówno w kieru n k u prądów g n o sty o k ic h /p o s z e r z e n ie te m a ty k i sympozjum m e sse ń sk ie g o z 1969 r . / , ja k rów nież w s tr o n ę n e o p la to n iz m u . U ozostnikom sympozjum o h o d z iło o d o k ła d n e, w spólne p r z e a n a liz o w a n ie p r o t o lo g lo z n e j m otyw acji e n k r a t e i, wg k t ó r e j s e k s u a liz m , czy m ałżeństw o i p r o - k r e a o ja drogą sek su a ln ą ,u w a ż a n e b y ły za konsokw enoje grzech u p ierw orod n ego, praktykow anie z a ś e n k r a te i - w s t r z e m ię ź liw o ś c i za n is z c z e n ie lub o g r a n ic z e n ie mocy g e n e s is / phthora . Podozas c ztero d n io w y ch obrad w y głoszon o 24 p r e le k c j e s t a r a j ą c e s i ę

wy-1 Jego a k ta : La "doppia o r e a z io n e " d e ll'u o m o n e g l i A le s s a n d r i- n i , n e i Capadoci e n e l l a g n o s i , r e d . U .B ia n c h i, Roma 1978. 2 Jego a k ta : Arohe i t e l o s . L 'a n tr o p o lo g ia d i O rigene e d i

G regorio d i N is s a . A n a l i s i s t o r i c o - r e l i g i o s a , M ilano 1981 /S t u d ia P a t r i s t i o a M o d io la n e n sia 1 2 / .

- 2 8 ?

jaśnló w sposób jak najszerszy genezę i treść enkratei - wstrze­ mięźliwości zarówno seksualnej jak i alimentarnej. Nie będzie­ my tu streszczać poszczególnych, nieraz luźno związanych z en- kratyzmem, wystąpień, ale ograniczymy się jedynie do wyliozenia

ioh tytułów i dołączenia ofiojalnego dokumentu końcowego uoze- stników Sympozjum starających się syntetycznie ująć osiągnię­ te wyniki, zwłaszoza w dziedzinie poprawnego używania termi­ nów: enkratyzm-enkrateia^.

Oto tytuły wygłoszonych prelekoji:

U.Bianchi, Le theme du Colloąue en tant que probleme hls-torioo-rellgieux; G.Quispel, The study of Encratism: a histo- rical survey; A.Guillaumont, Le celibat monastique et l'ideal chretien de la virginite ont-ils des "motivations ontologiques et protologiquos"?; A.BHhling, Einheit und Z^ieheit ais meta- physlsohe Vorauasetzung fHr das EnkratieyerstHndnis in der Gno- sis; S.Qiversen, Some instances of Encratism with protological motivations in Gńostio texts; G.Sfameni Gasparro, Le motlvazio- nl protologiche dell'enkrateia nel cristianesimo dei primi se- ooli e nello gnosticismo; H.M.Sohenke, Das Thomas-Buch aus Co- dex II /7/ von Nag Hammadi /in absentia/; R.McL. Wilson, Ali- mentary ad sexual Encratism in the Nag Hammadi tractates; J.Berg -man, Manifestations ascetiques dans l'Egypte non-chretienne a

l'epoque hellenistioo-romaine; T.Orlandi, Giustifióazioni dell' eneratismo nei testi monastioi copti del IV-V seoolo; J.Ries, Les motivations de l'enoratisme sexuol et allmentalre ohez les manioheens /etude des textes ooptes/; M.Simon, L'ascetisme dans les seotes julves; P.F.Beatrice, Le tuniche di pelle. Letture oristlane di Gen. 3,21 da Giulio Cassiano flno ad Agostino; G.Plcoaluga, 11 rlschio della continenza. 11 topos dell'emargina -zionę oulturale e l'ascetismo eneratita; H.Crouzel, Les souroes

bibliąues de l'enkrateia ohretienna; J.Ducłiesne-Guillemln, L'enkrateia dans les livres pehlevis; A.M.Mazzantl, Motivazio- ni protologiohe nell'antropologia dl Fllone di Alessandria;

3 Obszerniejsze sprawozdania z tego sympozjum wraz z tekstem dokumentu końcowego zob.: "Vetera Christianorum" 19/1982/ 195-204; "Studl Storioo Religiosi" 6/1982/ 419-422.

G .M antovani, La t r a d iz io n e d e l l ' e n k r a t e i a n e i t e s t i d l Nag Hammadl e n e ll'a m b ie n t e m o n a stico e g lz ia n o d e l IV s a o o lo ; P . P i s i , G e n e s is , p h th o r a , a p h th a r s ia n e l l a t r a d iz io n e d e l l ' e n k r a t e ia p r o to lo g ic a m e n te m o tiv a ta ; C .A loe Spada, U n 'o m e lia g r e c a anonima " S u lla v e r g in it a " ; C .G iu ffr e S o ib o n a , S u l l ' e n ­ k r a t e i a n e l l e f o n t i m anichee o c c i d e n t a l i ; M .V .C e r u tti, T em a ti- che d i a s t e n s io n e a lim e n ta r e e s e s s u a l e i n t e s t i a p o o a l i t t i o i p o h la v ic i; E a d ., T em atiche d i a s t e n s io n e a lim o n ta r e e s e s a u a le n e l mandelsmo; D .M .C osi, A s te n s io n e a lim e n ta r e e a s t e n s io n e s e s s u a l e in P o r f i r i o .

P ro p o zy cje

d o ty c z ą c e używ ania term inów: e n k r a ty z m -e n k r a te ia

1. E n k r a te ię ujmuje s i ę razem z enkratyzmem w j e j form ie r a d y k a ln e j, w y k lu c z a ją c e j "gamos" u tożsam ian y b e z p o śr e d n io z "porneia" i "phthora", k tó r e w s o b ie n o s i i su p on u je negatyw ne z n a c z o n ie " g e n e s is " . C z ę sto t a k i e j p o sta w ie tow arzyszy sp e ­ c y f ic z n a w str z e r a ię ź liw o ść a llm e n ta r n a d o ty c z ą c a m ięsa i wina ł ą c z n i e z "apotagó" typ u altosm iczn ego. J e s t ona j e s z c z e bar­ d z i e j charakteryzow ana p op rzez m otywację p r o t o lo g ic z n ą , k tó r a j ą u z a sa d n ia i u s p r a w ie d liw ia nauką o d ziew iczym Adamie i n ie ­ s k a z i t e l n e j d u sz y , w y k lu c z a ją c ą s f e r ę sok ^alną z p ie r w o tn e j n atu ry o z ło w ie k a / l u b d u s z y /. Ta tem atyka przew odzi c a ł e j h i s ­ t o r i i upadku i r e i n t e g r a c j i c z ło w ie k a oraz n ad aje se n s o b ja ­ w ie n iu s i ę K r ó le stw a .

Tego r o d za ju enkratyzm , p r z e ja w ia ją c y s i ę w p ier w sz y c h w iekach h i s t o r i i c h r z e ś c ij a ń s t w a , sup on u je jednak w s w o je j mo­ ty w a c ji p r o t o lo g ic z n e j ró w n ież pok rew ień stw o h e l l e n i s t y c z n e 1 f i l o n i a ń s k i o ; d z i e l i s i ę on n a s tę p n ie c z ę śc io w o i na in n e postaw y d o ty c z ą c e praktykow ania e n k r a t e l / r ó ż n i s i ę od n io h n ie k ie d y nawet z a s a d n ic z o pod w ie lu ważnymi a s p e k ta m i/: n a le ż y tu tr a d y c ja orygenesow ska formowana, ró w n ież p r z e z marojonizm i k ie r u n k i g n o s ty c k le p r z e ja w ia ją c e s i ę w IV w. w tr a k ta ta o h o d z ie w ic t w ie . To z r ó ż n ic o w a n ie /e n k r a ty z m u / z a le ż y ró w n ie ż od f a k t u , że k ie r u n k i g n o s ty o k ie mogły s i ę r ó ż n ió m iędzy sobą w swych artykułow anych p o ję c ia c h lub postaw aoh zajmowanyoh

- 2 8 9

wobec s e k s u , p r z en o szo n y ch c z ę s t o na p la n m isty c z n y w f u n k c ji w ła śc iw y c h s o b ie p n e u m a to lo g ii. A' in n y ch d z ie d z in a c h wypowia­ d a ją s i ę one p op rzez tem atykę o h a r a k te r y sty o z n ą w s t r z e m ię ź li­ w o śc i s e k s u a l n e j , pod i n s p i r a c j ą jednak g n o s t y c k ie j nauki o

"pneuma", k tó r a winna być przyw rócona /d o dawnego s t a n u / poza c i a ł a m i . Ta sama nauka wyraża się^ n ie k ie d y w f u n k c j i p r o t o l o g i i adamowej, w id z ą c e j

w

a . Enkratyzm , o k r e ślo n y na p oczątk u te g o t e k s t u , u jaw n ia s i ę j u ż w p ew ien sp osób w naukach p rzek azan ych p rzez l i s t y p a s to r a ln e a w sp osób wyraźny i typowy w n a u cza ­ n iu przypisywanym T acjanow i i J u lia n o w i K asjan ow i. Sp otyk a s i ę go ta k ż e w n ie k tó r y c h a p o k r y fic z n y c h Ak­ ta c h A p o s to ls k io h i w pewnych odłamach c h r z e ś c ij a ń ­ stw a a r a m a jsk ie g o .

b . T ra d y ęja enkratyzm u j e s t obecna w m a n ic h e iz m ie , g d z ie j e s t w łączon a w naukę o Dwóch K ró lestw a ch / ś w i a t ł o ś ć - c ie m n o ś ć /. K s z t a łt u j e s i ę tam ona w k o n te k ś c ie kosm o- g o n i l , a n tr o p o g o n ii i s o t e r i o l o g i i g n o s t y c k i e j , k tó r e u z a s a d n ia ją m otyw ację o n t o lo g ic z n ą , p r o t o lo g ic z n ą i e s c h a t o l o g i c z n ą . Ta p o tr ó jn a m otywacja r e a l i z u j e s i ę razem w e k l e z j o l o g i i m a n ic h e js k ie j oraz w c o d z ie n ­ n e j p o sta w ie w sp ó ln o ty i j e j członków /w yb ran i i s ł u ­ c h a c z e / . Ona rów n ież u z a sa d n ia w s tr z e m ię ź liw o ś ć s e k s u a l ną i a llm e n ta r n ą oraz zakaz s z k o d z e n ia czą steczk o m ś w i a t ł a .

2 . E n k r a te ia , p rzyn ajm n iej w c z ę ś c i o p ie r a j ą c e j s i ę na m otyw acji p r o t o lo g ic z n e j /typowym przykładem j e s t tu Orygenes i je g o s z k o ł a , k t ó r e jed n ak u zn a ją ta k ż e i inne motywacje w y l i - ozon e w p a r a g r a f ie 3 / , z a k ła d a poupadkowy ch a r u k te r m a łżeń stw a , a d o k ła d n ie j , że gamos su p on u je upadek, id e ę łą c z ą c ą s i ę z nau­ ką o "podwójnym stw o r z e n iu " i " u p rzed n iej w in ie " , k tó r y c h kon­ sek w e n c ją j e s t s tw o r z e n ie ś w ia ta s e k s u a ln e g o .

H isto r y c z n y c h ź r ó d e ł e n k r a to i motywowanej p r o t o lo g ic z n ie można s i ę doszukiw ać j u ż w e n k r a ty c z n y c h prądach I I w ieku i t r a ­ d y c j i p l a t o ń s k i e j , k tó r e W ie lk i K o ś c ió ł p o s t a w ił w s ł u ż b i e e g z e g e z y b i b l i j n e j . Ta fe n o m e n o lo g ia e n k r a te i u Ojców p r zy n a

-le ż ą c y c h do wspomnianej w yżej t r a d y c j i j e s t u za sa d n io n ą i zna­ mienną z punktu w id z e n ia h i s t o r y c z n o - r e l i g i j n e g o , co jed n ak n ie c z y n i r z e c z ą o e z u ż y te o z n ą studium z a ło ż e ń t e o lo g ic z n y o h , duchowych i e ty c z n y c h , k tó r e mogły z a o h ę e a ć ty c h autorów do w yk orzystyw an ia w c h a r a k te r z e argumentów rów n ież m otyw acji p r o t o io g ic z n y o h , wspomnianych w tym dokum encie, ja k : "podwój­ ne s t w o r z e n ie " , " uprzednia wina" u z a s a d n ia ją c a k a ta sk e u ó s e ­ k s u a ln ą , lub b a r d z ie j o g ó ln ie - f i z j o l o g i c z n ą c z ło w ie k a . Na te g o r o d z a ju w yk orzystyw an ie mógł ta k ż e w płynąć p o g lą d , że p r z e z n a r o d z e n ie c z ło w ie k a s t a j e s i ę synem Adama, a zb a w ie ­ n ie o s ią g a s ii) t y lk o p r z e z nowe n a r o d z e n ie .

3 . P r o t o lo g ic z n e j m otyw acji e n k r a te i z j e j e n k r a ty c z n y - mi i h e lle n is t y c z n y m i początkam i n ie da s i ę w y ja ś n ić je d y n ie nauką 1 c h r z e ś c ija ń s k im praktykowaniem w s t r z e m ię ź liw o ś c i i a s - c e z y . P ie r w o tn ie bowiem zarówno t a nauka, ja k i p ra k ty k a , b y ły motywowane e s c h a t o lo g ic z n ą p ersp ek tyw ą K r ó le stw a , wewnętrznym n a sta w ie n ie m na c a łk o w ite od d an ie s i ę Panu /b e z d z i e l e n i a s e r ­ c a / , p ragn ien iem n a śla d o w a n ia C h ry stu sa i wpływem n ie k tó r y o h te k stó w b i b l i j n y c h , ja k Mt i 9 , i 2 i 1 Kor 7 .

dpraoował wraz z przekładem dokumentu z ję z y k a w ło s k ie g o

k s . S ta n is ła w Longosz

I I I . C olloąu iu m O rigenianum I I I

W d n iach 7 -1 2 w r z e śn ia 1 9 8 i r . od b yło s i ę w M anchester I I I Kolokwium O rygon esow sk ie. K arto tu p rzyp om n ieć, że p ierw ­ s z e te g o r o d z a ju s p o tk a n ie o r y g e n istó w c a łe g o św ia ta odbyło s i ę w M on tserrat w 1973 r . , d ru g io z a ś w B ari 1977 r o k u \

i Zob. sp raw ozd an ie " B u lle t in do l i t t e r a t u r e e c o l e s i a s t l ą u e " 7 9 / i 9 7 8 / 1 4 0 -1 4 2 , je g o z a ś a k ta : O rlg en ia n a Socunda. Second o o llo ą u e I n t e r n a t io n a l d es e tu d e s o r ig ó n ie n n o s /B a r i 2 0 -2 3 septem bre 1 9 7 7 /. T o x te s r u ssem b ló s par d .C r o u z e l e t A.Quao- ą u a r e l l i . Quadernt d i "V etera C h ristian oru m " , Homa 1 9 8 0 ,s . 40#