W listopadzie 2003 r. autor prze-bywa³ w Landeskriminalamt (odpo-wiednik naszych laboratoriów krymi-nalistycznych) w Schwerinie w Niemczech. W tamtejszym labora-torium do odklejania taœm samo-przylepnych od pod³o¿y papiero-wych stosuje siê roztwór stanowi¹cy mieszaninê cykloheksanu i izopro-panolu. Z uwagi na fakt, ¿e niemiec-kie laboratorium nie dysponowa³o wtedy tym roztworem, nie by³o mo¿-liwoœci poznania jego dzia³ania. Po powrocie do kraju autor podj¹³ próbê uzyskania takiego roztworu. W tym celu miesza³ oba sk³adniki w ró¿-nych proporcjach. Po po³¹czeniu ich w stosunku 1:25 (4 ml cykloheksa-nu: 100 ml izopropanolu) uzyska³ optymalne efekty odklejania taœm samoprzylepnych od pod³o¿y papie-rowych. Roztwór wykonany wed³ug powy¿szej receptury pos³u¿y³ do prowadzenia dalszych badañ.
Wszyscy chyba eksperci daktylo-skopii pracuj¹cy na co dzieñ przy wi-zualizacji œladów linii papilarnych obserwuj¹ zwiêkszony nap³yw spraw, w których u¿yto taœm samo-przylepnych (posklejanych ze sob¹ lub przyklejonych na ró¿ne pod³o¿a, g³ównie papierowe, np. kartony czy gazety). Jest to zwi¹zane z tym, ¿e przestêpcy chêtnie pos³uguj¹ siê ni-mi przy pope³nianiu najpowa¿niej-szych przestêpstw (zabójstwa, po-rwania, napady itp.). Jak wiadomo z praktyki, przestêpcy bardzo czêsto pozostawiaj¹ odwzorowania swoich linii papilarnych na stronach adhe-zyjnych taœm i pod³o¿ach papiero-wych, na których zosta³y naklejone. W³aœciwe oddzielenie taœm pozwoli w dalszej kolejnoœci na uwidocznie-nie œladów linii papilarnych zarówno na stronie klej¹cej taœmy, jak i na
pod³o¿u papierowym, a w efekcie doprowadzi do identyfikacji sprawcy przestêpstwa.
Po przeprowadzeniu badañ autor przeczyta³ artyku³ w „Problemach Kryminalistyki” nr 246 z 2004 r. w t³um. Anny Henschke pt. „Usuwa-nie taœmy przylepnej: roztwór turec-ki”, z którego treœci wynika³o, ¿e œro-dek stosowany w Niemczech to roz-twór turecki.
W zwi¹zku z tym, ¿e proporcje roztworu tureckiego (1:2) ró¿ni¹ siê od zastosowanych przez autora (1:25), dla celów badawczych uzy-skany œrodek nazwano roztworem gdañskim.
Rozklejanie zwojów taœm samo-przylepnych lub odklejanie ich od pod³o¿y papierowych sprawia niema-³o problemów lub bywa niekiedy praktycznie niemo¿liwe. W celu wy-konania powy¿szych czynnoœci nie-zbêdny jest ciek³y azot, którym nie wszystkie laboratoria dysponuj¹. Wprowadzenie do codziennej prakty-ki roztworu gdañsprakty-kiego w bardzo du-¿ym stopniu mo¿e rozwi¹zaæ ten nie-bagatelny problem.
Przeprowadzenie badañ nad za-stosowaniem roztworu i przedstawie-nie rezultatów jego u¿ycia pozwoli na rozpowszechnienie tego niedrogiego i prostego w przygotowaniu i u¿ytko-waniu œrodka. Koszt przygotowania 100 ml gotowego roztworu to ok. 1 z³. 1000 ml cykloheksanu kosztuje ok. 32 z³, a izopropanolu – ok. 9 z³.
Obecnie do rozdzielania sklejo-nych taœm samoprzylepsklejo-nych stosuje siê metodê oziêbiania. W atmosferze ciek³ego azotu (–196oC) warstwa kleju, znajduj¹ca siê na taœmach, tra-ci swoj¹ lepkoœæ, dziêki czemu pod³o-¿a daj¹ siê od siebie oddzieliæ. Meto-da ta nie jest doskona³a, gdy¿ zMeto-da-
zda-rzaj¹ siê taœmy o ma³ej wytrzyma³o-œci mechanicznej lub silnych w³awytrzyma³o-œci- w³aœci-woœciach adhezyjnych warstwy klej¹-cej, co mo¿e prowadziæ do rozrywa-nia taœm, a tak¿e odrywarozrywa-nia warstwy kleju od taœmy macierzystej. Oziêbie-nie Oziêbie-nie daje oczekiwanych efektów przy odklejaniu taœm od pod³o¿y pa-pierowych.
W razie braku mo¿liwoœci zastoso-wania ciek³ego azotu w laboratoriach oziêbienie prowadzi siê w zamra¿al-nikach lodówki. Efekt oziêbienia jest wtedy jednak krótkotrwa³y i wykona-nie czynnoœci oddzielenia wykona-nie przyno-si zadowalaj¹cych rezultatów.
Znana jest te¿ metoda ogrzewania promiennikiem podczerwieni, lecz nie jest rozpowszechniona ze wzglêdu na s³abe rezultaty.
Roztwór gdañski – co to jest?
Stosowanie roztworu gdañskiego jako rozpuszczalnika u³atwiaj¹cego rozklejanie taœm lub oddzielanie ich od pod³o¿y jest zupe³nie now¹ meto-d¹, niestosowan¹ dotychczas w na-szych laboratoriach.
Roztwór gdañski sk³ada siê z cy-kloheksanu (nale¿¹cego do grupy nasyconych wêglowodorów pier-œcieniowych – C6H12, ryc. 1) i izo-propanolu (z grupy alkoholi – C3H7OH, ryc. 2) wymieszanych w stosunku 1:25 (1 czêœæ cyklohek-sanu i 25 czêœci izopropanolu, np. 4 ml i 100 ml). By uzyskaæ roztwór roboczy, nale¿y do zlewki wlaæ od-powiednie proporcje rozpuszczalni-ków sk³adowych i wymieszaæ na mieszadle elektrycznym w celu ujed-norodnienia mieszaniny. W ten pro-sty sposób uzyskujemy gotowy ju¿ do u¿ycia roztwór.
Rozdzielanie posklejanych taœm samoprzylepnych
z zastosowaniem roztworu gdañskiego – cz. I
Postêpowanie z roztworem
Roztwór gdañski nakrapla siê na miejsca sklejonych powierzchni i na-stêpnie delikatnie siê je odkleja, aby
nie dopuœciæ do rozerwania taœmy (ryc. 3, 4). Z oddzielonymi taœmami nale¿y postêpowaæ bardzo ostro¿nie, poniewa¿ po odparowaniu roztworu taœmy nadal wykazuj¹ w³aœciwoœci klej¹ce.
Po ca³kowitym wyschniêciu po-wierzchni taœm nale¿y przyst¹piæ do ujawniania œladów linii papilarnych znanymi metodami.
Stosowane metody
ujawniania œladów linii papilarnych na adhezyjnych stronach
taœm samoprzylepnych
W codziennej praktyce do ujaw-niania œladów linii papilarnych na ad-hezyjnych stronach taœm samoprzy-lepnych stosuje siê w g³ównej mierze ni¿ej wymienione metody:
Fiolet krystaliczny (gencjana) – barwi œlady linii papilarnych pozosta-wione na pod³o¿ach pokrytych war-stw¹ klejow¹. Mo¿e byæ stosowana bezpoœrednio lub po utrwaleniu me-tod¹ cyjanoakrylow¹. Metoda jest u¿ywana równie¿ do kontrastowania œladów pozostawionych substancj¹ t³ust¹ lub na powierzchniach zat³usz-czonych. Najczêœciej tê metodê sto-suje siê przez zanurzenie obiektu ba-dañ w roztworze, po czym obserwuje siê pojawianie œladów. Nadmiar barwnika nale¿y sp³ukaæ pod bie¿¹c¹ wod¹.
Sticky-Side Powder – œrodek w postaci proszku (mieszanka g³ów-nie tlenku ¿elaza i p³atków aluminio-wych) koloru grafitowego wynalezio-ny w latach 90. w Japonii, który za pomoc¹ Photo-Flo i wody rozrabia siê do uzyskania zawiesiny, nanoszo-nej miêkkim pêdzelkiem na klej¹c¹ stronê taœmy. Nadmiar barwnika na-le¿y sp³ukaæ pod bie¿¹c¹ wod¹ i obserwowaæ po-jawianie siê œla-dów.
Wet-Powder – gotowa do u¿yt-ku zawiesina w kolorach bia³ym lub czarnym, do-bierana w zale¿-noœci od barwy pod³o¿a. Ryc. 1. Cykloheksan Fig. 1. Cyclohexane Ryc. 2. Izopropanol Fig. 2. Isopropanol
Ryc. 3. Rozdzielanie posklejanej taœmy – nakraplanie Fig. 3. Tape separation – application of drops
Ryc. 4. Rozdzielanie posklejanej taœmy Fig. 4. Tape separation
Rodzaje zastosowanych taœm
Do badañ zosta³o wykorzystanych dziewiêæ rodzajów taœm samoprzy-lepnych najczêœciej stosowanych, spotykanych i ogólnie dostêpnych w sklepach wielobran¿owych:
niebieska, producent nieznany, szer. 50 mm;
przezroczysta szeroka zwyk³a, producent nieznany, szer. 47 mm;
papierowa malarska, producent nieznany, szer. 50 mm;
czarna Duck – warstwa klej¹ca w kolorze bia³ym, producent nieznany, szer. 50 mm;
srebrna NASCAR firmy 3M, szer. 48 mm;
szara pakowa, producent nie-znany, szer. 47 mm;
srebrna aluminiowa, metalizo-wana firmy 3M, szer. 25 mm; przezroczysta w¹ska, zwyk³a
firmy 3M, szer. 18 mm;
Magic Tape firmy 3M, szer. 19 mm.
Rozklejanie taœm
Pierwszy etap badañ zosta³ po-œwiêcony rozklejaniu posklejanych taœm. W tym celu z ka¿dego rodzaju taœmy odciêto paski o d³. ok. 25 cm, na stronach adhezyjnych taœm w lo-sowo wybranych miejscach
naniesio-no œlady linii papilarnych poprzez kil-kakrotne przy³o¿enie ca³ych opuszek ró¿nych palców. Nastêpnie kawa³ki taœm sklejono w przypadkowy spo-sób w tzw. kulki (ryc. 5).
Po up³ywie czterech dni rozklejo-no kulki z zastosowaniem roztworu gdañskiego, nakraplaj¹c go w miej-sca sklejenia taœm i delikatnie od-dzielaj¹c je od siebie (ryc. 3 i 4).
Po rozdzieleniu na strony adhezyj-ne taœm podzia³ano œrodkiem Wet--Powder Black (Lightning Powder Inc., USA, dystrybutor SC Stanimex – ryc. 6), co ujawni³o œlady linii papilar-nych. Taœmy po rozdzieleniu nadal
wykazywa³y du¿e w³aœci-woœci klej¹ce, wiêc – by zapobiec ich ponownemu sklejeniu – umieszczono je pomiêdzy os³onk¹ a stron¹ ¿elow¹ przezroczystej folii daktyloskopijnej w ten spo-sób, ¿e na stronê klej¹c¹ taœm z ujawnionymi œlada-mi linii papilarnych na³o¿o-no os³onkê folii. Dodatko-wo pod przezroczystymi taœmami miêdzy warstw¹ ¿elow¹ folii a stron¹ niekle-j¹c¹ taœmy umieszczono bia³e kartki papieru dla
skontrastowania i poprawy czytelno-œci œladów.
Wyniki badañ
Na ryc. 7 przedstawiono trzy ro-dzaje taœm (przezroczyst¹ w¹sk¹, Magic Tape i przezroczyst¹ szerok¹), na których po rozklejeniu ujawniono
dobrze widoczne i czytelne œlady linii papilarnych przedstawione kolejno na ryc. 8, 9 i 10. Rozklejanie tych taœm nie sprawi³o wiêkszych proble-mów. Jedynie taœma Magic Tape ule-g³a rozerwaniu, co nie mia³o wp³ywu
Ryc. 5. Taœmy posklejane w tzw. kulki Fig. 5. Glued-in tape fragments
Ryc. 6. Gotowa zawiesina œrodka Wet-Powder Black
Fig. 6. Ready to use Wet Powder Black suspension
Ryc. 7. Trzy rodzaje taœm: przezroczysta w¹ska i szeroka, Magic Tape
Fig. 7. Three types of tape: transparent narrow and wide, Magic Tape
Ryc. 8. Œlad linii papilarnych ujawniony na taœmie przezroczystej w¹skiej
Fig. 8. Latent fingermark developed on narrow transparent tape
na ujawnienie czytelnego œladu (ryc. 10). Nale¿y podkreœliæ, ¿e po wy-schniêciu taœmy te nadal wykazywa³y w³aœciwoœci klej¹ce. Wykorzystano to do skontrastowania œladów po-przez naklejenie ich na bia³e arkusze papieru.
Na ryc. 11 przedstawiono trzy ro-dzaje taœm (srebrn¹ aluminiow¹ me-talizowan¹, czarn¹ Duck i papierow¹ malarsk¹), na których po rozklejeniu
ujawniono dobrze widoczne i czytelne œlady linii papilar-nych (ryc. 12, 13, 14 – ma-larska, ryc. 15 i 16 – czarna Duck). Rozklejanie tych taœm nie nastrêcza³o wiêk-szych problemów. Jedynie taœma papierowa malarska uleg³a rozerwaniu. Na ta-œmie srebrnej aluminiowej tak¿e ujawni³ siê œlad linii papilarnych, niestety wi-doczny tylko w w¹skim za-kresie œwiat³a ukoœnego, co uniemo¿liwi³o jego doku-mentacjê fotograficzn¹. Na-le¿y podkreœliæ, i¿ po wy-schniêciu taœmy te tak¿e wykazywa³y w³aœciwoœci klej¹ce i w zwi¹zku z po-wy¿szym zabezpieczono je poprzez umieszczenie tych taœm pomiêdzy os³onk¹ a stron¹ ¿elow¹ przezro-czystej folii daktyloskopij-nej, w ten sposób, ¿e na stronê klej¹c¹ taœm z ujaw-nionymi œladami linii papi-larnych na³o¿ono os³onkê, a stronê ¿elow¹ umiesz-czono od warstwy nieklej¹-cej taœmy.
Na ryc. 17 przedstawio-no kolejne trzy rodzaje taœm (niebiesk¹, srebrn¹ NA-SCAR, szar¹ pakow¹).
Na-Ryc. 9. Œlad linii papilarnych ujawnio-ny na taœmie przezroczystej szerokiej Fig. 9. Latent fingerprint developed on wide transparent tape
Ryc. 10. Œlad linii papilarnych ujawniony na taœmie Magic Tape
Fig. 10. Latent fingermark developed on Magic Tape
Ryc. 11. Trzy rodzaje taœm: srebrna aluminiowa metalizowana, czarna Duck i papierowa malarska Fig. 11. Three types of tapes: silver, metallic aluminium, Black Duck and paper
Ryc. 12. Œlad linii papilar-nych ujawniony na taœmie papierowej malarskiej Fig. 12. Latent fingermark developed on paper tape
Ryc. 14. Œlad linii papilar-nych ujawniony na taœmie papierowej malarskiej Fig. 14. Latent fingermark developed on paper tape
Ryc. 15. Œlad linii papilarnych ujawniony na taœmie czarnej Duck
Fig. 15. Latent fingermark developed on Black Duck tape
Ryc. 13. Œlad linii papilarnych ujawniony na taœmie papiero-wej malarskiej
Fig. 13. Latent fingermark developed on paper tape
Ryc. 16. Œlad linii papilarnych ujawniony na ta-œmie czarnej Duck
Fig. 16. Latent figermark developed on Black Duck tape
le¿y stwierdziæ, ¿e wymienione trzy taœmy rozkleja³y siê najtrudniej spo-œród badanych dziewiêciu rodzajów taœm.
Na srebrnej taœmie NASCAR uwi-doczni³ siê œlad, który by³ wyraŸny i czytelny, jednak z up³ywem czasu woda, która pozosta³a na taœmie po sp³ukaniu Wet-Powder, rozmy³a œlad jeszcze przed jego fotograficznym utrwaleniem. Taœma ta najtrudniej siê rozdziela³a, a miejscami rozdzie-lenie sklejonych ze sob¹ powierzch-ni by³o praktyczpowierzch-nie powierzch-niemo¿liwe. War-stwa klej¹ca na szarej taœmie pako-wej uleg³a czêœciowemu rozpusz-czeniu, co poci¹gnê³o za sob¹ utratê istotnych fragmentów œladów linii pa-pilarnych uniemo¿liwiaj¹cych ich dal-sz¹ identyfikacjê. Na niebieskiej ta-œmie natomiast ujawniono tylko frag-menty œladów linii papilarnych (zo-sta³y uszkodzone podczas procesu rozklejania), które uznano za niena-daj¹ce siê do dalszych badañ identy-fikacyjnych z uwagi na ma³¹ wyrazi-stoœæ, czytelnoœæ i wynikaj¹c¹ st¹d w¹tpliwoœæ zarówno co do budowy cech charakterystycznych, jak i ich umiejscowienia.
Wnioski koñcowe
Omawiany roztwór jest prosty w przygotowaniu i, co wa¿ne, niedro-gi (100 ml to koszt ok. 1 z³), nie
wy-maga zastosowania specjalistycznych tech-nologii i sprzêtu, przez co mo¿e byæ z powo-dzeniem stosowany w ka¿dej pracowni wi-zualizacji œladów linii papilarnych, znajduj¹-cej siê przy laborato-riach kryminalistycz-nych.
Opisana metoda jest ma³o pracoch³onna i przynosi du¿e efekty zarówno przy taœmach, które by³y sklejone przez krótki czas (czte-ry dni), jak i taœmach przyklejonych do pod³o¿a papierowego przez d³u¿-szy okres (szeœæ tygodni). Nale¿y te¿ wskazaæ na wysok¹ skutecznoœæ roz-tworu i w wiêkszoœci bardzo dobr¹ ja-koœæ ujawnianych nastêpnie œladów linii papilarnych, co w konsekwencji powinno zdobyæ szybkie uznanie ekspertów daktyloskopii.
Po rozklejeniu taœm (i ujawnieniu œladów linii papilarnych) w celu zapo-bie¿enia ich ponownemu sklejeniu nale¿y wszystkie rodzaje taœm umie-œciæ pomiêdzy os³onk¹ a stron¹ ¿elo-w¹ przezroczystej folii daktyloskopij-nej, w ten sposób, ¿e na stronê klej¹-c¹ taœm z ujawnionymi œladami linii
papilarnych na³o¿yæ os³onkê folii. Do-datkowo pod przezroczystymi taœma-mi taœma-miêdzy warstw¹ ¿elow¹ folii a stron¹ nieklej¹c¹ taœmy umieœciæ bia³e kartki papieru dla skontrastowa-nia i poprawy czytelnoœci œladów.
Wet-Powder dzia³a na tyle sku-tecznie, na ile nie zosta³y uszkodzo-ne podczas rozdzielania taœm œlady linii papilarnych, to znaczy, ¿e je¿eli œlady linii papilarnych nie zostan¹ uszkodzone mechanicznie, to za po-moc¹ Wet-Powder œlady te zostan¹ ujawnione.
Tomasz Farysej
zdj.: autor
BIBLIOGRAFIA
1. Amerkamp U. (oprac. A. Hensch-ke): Usuwanie taœmy przylepnej: roztwór turecki, „Problemy Kryminalistyki”, nr 246, 2004.
2. Grzegorzewska E., Filbrandt B.: Wizualizacja œladów linii papilarnych me-tod¹ RTX, „Problemy Kryminalistyki”, nr 246, 2004.
3. Moszczyñski J.: Daktyloskopia, Wyd. CLK KGP, Warszawa 1997.
4. Skorny Z.: Prace magisterskie z psychologii i pedagogiki, Warszawa 1984.
Ryc. 17. Trzy rodzaje taœm: niebieska, srebrna NASCAR, szara pa-kowa
Fig. 17. Three types of tape: blue, NASCAR silver and packaging grey
S P R O S T
S P R O S T
O W
O W
A N I E
A N I E
Informujemy, że w „PK” nr 248/05, s. 5–13 w artykule pt.„Zastosowanie analizy mitochondrialnego DNA w badaniach kryminalistycznych – perspektywy” zamieszczono ryciny 2A, B i C, które są autorstwa dr. Tomasza Grzybowskiego z Zakładu Genetyki Molekularnej i Sądowej Katedry Medycyny Sądowej UMK w Toruniu, Collegium Medicum im. L. Rydygiera w Bydgoszczy, i że zostały one wykorzystane bez jego zgody. Przepraszamy za zaistniałe niedopatrzenie – Katarzyna Gawęda-Walerych, Ireneusz Sołtyszewski.
