1
- -. .
SPIS ZAW ARTOŚCI TECZKI —
. . .^rr^.^r:...
1/1. Relacja \/ /w /( ^ A
I/2. Dokumenty (sensu stricto) dotyczące osoby relatora
I/3. Inne materiały dokumentacyjne dotyczące osoby relatora
II. Materiały uzupełniające relację
Materiały dotyczące rodziny relatora ogólnie okresu Materiały dotyczące
ogólnie okresu
Materiały dotyczące okupacji
Materiały dotyczące ogólnie okresu po 1945 r inne
IV. Korespondencja
V. Nazwiskowe karty informacyjne
VI. Fotografie
2
3
CZELADZIŃSKA Emma Ewa
Data ani miejsfce urodzenia i śmierci nie są znane.
Była siostrą zakonną tzw. „szarytką”, Siostrą Ew ą w Zgromadzeniu Sióstr Miłosierdzia z Warszawy. W czasie Powstania Listopadowego przebywając przez dłuższy czas u właścicielki folwarku Agnieszki Bechonowej w Mężeninie k/Łomży. zorganizowała tam aptekę i szpital powstańczy dla kilkudziesięciu rannych. Siostra Ewa niosła pomoc rannym powstańcom jak również ludności cywilnej, pełniąc funkcję chirurga wojska powstańczego. Była doświadczoną lekarką dokonywała nawet poważnych operacji, czego nauczyła się dzięki praktyce pielęgniarskiej pod kierunkiem znanych lekarzy warszawskich Czerskiego i Fijałkowskiego. Posiadała dużą wiedzę z dziedziny farmacji. Działała najpierw w Łomżyńskim, a wysłana następnie w czasie wojny i wybuchłej cholery do Mieni k/M ińska Mazowieckiego. Tam rozwijała charytatywną działalność leczniczą i wychowawczą. Dalsze jej dzieje są nie znane.
Szczegóły o nadaniu jej Krzyża Srebrnego Orderu Yirtuti Militari na razie nie są znane.
APAK, T: 3366/WSK; - - Barańska A., Kobiety w powstaniu listopadowym 1830-1831, Lublin 1998, s. 287; Gloger Z., Agnieszka z Opackich Bechonowa ja k o opiekunka zwierząt (wspomnienie), Kłosy T.
36, 1883/915 s. 30; Mościcki H., Powstanie 1831 na Litwie, Wilno 1931, s. 155; Schletz A., Zarys historii Zgromadzenia Sióstr M iłosierdzia w Polsce, Nasza Przeszłość, tom XII, Kraków 1960, s. 91;
Wawrzykowska-Wierciochowa D., Sercem... s. 72.
4
rY U y ] / ^ x '
CZELADZIŃSKA Emma Ewa
Data ani miejsce urodzenia i śmierci nie są znane.
Była siostrą zakonną tzw. „szarytką”, Siostrą Ewą w Zgromadzeniu Sióstr Miłosierdzia z Warszawy. W czasie Powstania Listopadowego przebywając przez dłuższy czas u właścicielki folwarku Agnieszki Bechonowej w Mężeninie k/Łomży, zorganizowała tam aptekę i szpital powstańczy dla kilkudziesięciu rannych. Siostra Ewa niosła pomoc rannym powstańcom jak również ludności cywilnej, pełniąc funkcję chirurga wojska powstańczego. Była doświadczoną lekarką dokonywała nawet poważnych operacji, czego nauczyła się dzięki praktyce pielęgniarskiej pod kierunkiem znanych lekarzy warszawskich Czerskiego i Fijałkowskiego. Posiadała dużą wiedzę z dziedziny farmacji. Działała najpierw w Łomżyńskim, a wysłana następnie w czasie wojny i wybuchłej cholery do Mieni k/Mińska Mazowieckiego. Tam rozwijała charytatywną działalność leczniczą i wychowawczą. Dalsze jej dzieje są nie znane.
Szczegóły o nadaniu jej Krzyża Srebrnego Orderu Yirtuti Militari na razie nie są znane.
APAK, T: 3366/WSK; - - Barańska A., Kobiety w pow staniu listopadowym 1830-1831, Lublin 1998, s. 287; Gloger Z., Agnieszka z Opackich Bechonowa ja k o opiekunka zwierząt (wspomnienie), Kłosy T.
36, 1883/915 s. 30; Mościcki H., Powstanie 1831 na Litwie, Wilno 1931, s. 155; Schletz A., Zarys historii Zgromadzenia Sióstr Miłosierdzia w Polsce, Nasza Przeszłość, tom XII, Kraków 1960, s. 91;
W awrzykowska-W ierciochowa D., Sercem... s. 72.
E Z i
Avvt lnj~L w ^
5
6
7
8
• NASZA PRZESZŁOŚĆ
S t u d ia z d z ie j ó w K o ś c io ła i ku iłu ry ka to lickie j w Polsce
Redaktor: Ks. A l f o n s S c h l e t z C. M.
XII
Kraków 1960
9
88 K s. A LFONS SCHLETZ [30]
Stan Zgrom adzenia Sióstr M iłosierdzia przedstaw ia się w r.
1809 następująco:
I. K sięstw o W arszaw skie — dom ów 7.
D om y P rz e ło ż o n a ilo ść sió str
1. Warszawa — Św. K azim ierz Ernestyna de H undt 24 2. Warszawa — Św. M arcin K atarzyna Laskow ska 7 3. W arszawa — Św. R och K ordula Nagurska 6 4. W arszawa Szp. D ziec. Jezus Marianna B orzuchow ska 11 5. P u łtu sk — szpital Józefa K rasnodębska 8
6. P łock R ozalia K am ieńska 7
7. Chełm no K atarzyna R uszkow ska 4
R azem 65
II. P o d zaborem rosyjskim — dom ów 9.
1. W ilno — dawny szpital Anna Puszów na 10
2 . W ilno — D ziec. JezusE lżbieta Filauzerów na 9 3. Szczuczyn L it. T ekla M ichalkiew iczów na 6
4. Oświej Marianna K ucharska 8
5. K rasław Marianna Skurew iczów na 8
6. Żytom ierz M arianna Ładych 7
7. G ródek K rystyna Gadom ska 8
8. B iałystok M arianna B rock 5
9. C iechanow iec M arianna Sosnow ska 6
Razem 67
III. P o d zaborem austriackim — dom ów 11.
1. Lwów — Św. W incenty T ekla Granówna 10 2. Lwów — In styt. w ych. E lżbieta R ozenblat 7
3. M ariam pol Franciszka T oussów na 6
4. R ozdół K rystyna P osiew ska 5
5. Kraków Franciszka B ugnerów na 6
6. Zamość Ludw ika Zawadzka 8
7. Lublin H elena Esm ontów na 5
8. P rzew orsk A leksandra W okulska 6
9. Zaloźce
—5
10. Biała A p olon ia B iałecka 6
11. M ienia Teresa K om orow ska 7
Razem 71
10
[31] H IS T O R IA SIÓSTR M IŁ O SIE R D Z IA W POLSCE 89
O gółem w ięc w trzech prow incjach było 27 p laców ek, w których pośw ięcały się dla chorych, ubogich i dziatw y 203 siostry 32.
W latach 1812— 1827 wizytatorlcą prow incji /warszawskiej była Maria B o r z u c h o w . s k a. W h istorii Sióstr M iłosierdzia w P olsce rządy jej były dość pom yślne i Zgrom adzenie m im o rozbiorów i n iew oli wzrastało w liczbę placów ek dobroczynnych i członków . N aw iązała też w m iarę m ożliw ości bliższe kontakty z prow incjam i galicyjską i litew ską. Za jej czasów szary/tki w arszaw skie objęły szereg zakładów , z których w arto w spom nieć szpital i przytułek dla starców tzw. D obroczynność w W arszawie (1823), Instytut O ftałm iczny fundacji głów nie księcia /E. Lubom irskiego (1 8 2 3 )33 i szpital P rzem ien ien ia Pańskiego w P oznaniu (1822), który nieba
w em stał się dom em centralnym now ej, najm łodszej prow incji dla dom ów Sióstr M iłosierdzia pod zaborem pruskim .
Za czasów następnej w izytatorki warszawskiej T ek li Ż u k o w s k i e j (1827— 1859) szarytki cieszą się coraz w iększym szacun
kiem i pow ażaniem dzięki ow ocnej pracy społecznej w szpitalach i w ychow aw czej w za k ła d a c h /sieró t, i to zarówno u sp ołeczeń stwa p olsk iego, jak i w ładz /rosyjskich. Próbą tego rodzaju ści
ślejszej w spółpracy był wyjńzd trzech Sióstr M iłosierdzia: p rze
łożonej szpitala D zieciątka / Jezus s. Z ofii K ułakow skiej, Julianny Czarneckiej i K atarzyny łyuckiej, do Petersburga na osobiste za
proszenie cara M ikołaja Tl. Celem podróży było zw iedzanie in sty
tucji dobroczynnych i zapoznanie się ze szpitalnictw em P eters
burga. D w ukrotnie w ciągu k ilkutygodniow ego pobytu w stolicy carów p olsk ie szarytki/ zostały przyjęte przez M ikołaja I. W rę
czyły m u wów czas m epioriał w sprawie rozbudow y szpitala D zie
ciątka Jezus 34. W izytatorem m isjonarzy i dyrektorem Zgrom adze
nia Sióstr M iłosierdzia był w okresie pow stania listopadow ego lcs. P aw eł R z y m s k i/( f 1833). P ostać skądinąd bardzo zasłużona dla K ościoła p olsk iego, św ietny organizator i pisarz, negatyw nie ustosunkow ał się do pow stania. W liście do gen. K rasińskiego (z d. 23 X II 1831) pisał R zym ski, że „rew olucja nie m ogła nam sprzyjać, bo i Zgrom adzenie jej nie sprzyjało przez sum ienie i re
32 A k ta e r e k c ji, jw ., A SM W .
33 W. H . M e 1 a n o w s k i, R y s d zie jó w o k u lis ty k i w P olsce, W arszaw a 1948 s. 81.
34 A k ta e r e k c ji, jw ., A SM W ; C h o d a k o w s k a , K r o n ik a , A SM W .
11
90 K s. A LFON S SCHLETZ [32]
ligię, która co jest cesarskiego cesarzow i, a co B osk iego Bogu oddawać i w ierności zap rzysiężon ej’ dochow yw ać nakazuje” 35.
K iedy chciano zaciągnąć alum nów m isjonarskich do oddziałów pow stańczych, od p ow ied ział, że „obow iązkiem m isjonarzy jest m odlić się za ojczyznę, a n ie w alczyć” . Oddał natom iast część domu na lazaret pow stańczy i złożył ofiary p ien iężn e na jego cele 30.
Siostry M iłosierdzia d zieln ie się spisały w okresie rew olucji, trwając na posterunkach w zakładach p ow ierzon ych ich opiece, nadto służyły rannym pow stańcom . P o n o siły inne jeszcze ofiary na rzecz pow stania. W spom nienia roku 1830 znajdujem y w w y
danym przez ks. R zym skiego liście okólnym do Sióstr M iłosier
dzia prow. w arszaw skiej z dnia 1 stycznia 1831 r.
„O glądając się na rok św ieżo u p łyn ion y — pisze w tym liście w izytator — w yznajcie, Siostry, iż m acie za co składać w głębokiej p ok orze najczulsze d zięk i O patrzności najw yższej, ileż to łask i dobrodziejstw n ie odebrałyście od N iej? R ęka jej ojcow ska, n iew ysłow ion a w dobroci i m iłosierdziu, żyw iła i w yżyw iła was, przy zw ykłym n ied ostatk u , z tysiącam i ubo
gich i sierót p ieczy w aszej pow ierzonych; cudow na ręka była zasiew kiem waszym , żniw em i spichlerzem w aszym . Ona was utrzym yw ała, strzegła, zasłaniała, broniła, ochraniała.
D la dośw iadczenia w aszej w ierności, dla orzeźw ienia du
cha w aszego lub innej skrytej, a zaw sze u B oga sp raw iedli
wej przyczyny, czasem i zasm uciła was ta ręka; lecz zaw sze ojcow ska, w m om ent spieszyła z p ociech ą i ocierała łzy w asze.
K iedy wam czasem złem za dobre p łacon o, nieprzyjazne i kłam liw e o was w ieści, a u st n ie otw orzyłyście na w łasną
35 R o z p o rz ą d z e n ia z p o w o d u r e w o lu c ji — M isjo n a rze w arszaw scy , rk p s B ib l. im . W ró b le w sk ich w W iln ie, 1 6 5 3 /IV n r 25 k . 151 (o d p isy p r z e d w o je n n e ).
W ażn iejsze w zm ian k i n a te n te m a t zo b . N ow a P o lsk a 1831 n r 9 6 ; J . U . N i e m c e w i c z , P a m ię tn ik i z 1830— 1831 ro k u , w yd. M a ria n A . K u r p i e 1, K r a k ó w 1909 s. 102 n .; A . C z a r t k o w s k i, K się żn a Ł o w ic ka . P o r tr e t b io g ra fic z n y (1791—1831), P o z n a ń [1 9 3 0 ] s. 106 n .; k s. M. Ż y w c z y ń s k i, G e
neza i n a stę p stw a E n c y k lik i „C um p r im u m ” z 9 V I 1832 r., W arszaw a 1935 s. 1 4 4 ; W ł. L e w a n d o w s k i , N o c z 15 na 16 i d z ie ń 16 sierp n ia 1831, Z e
szy ty N au k o w e — N a u k i h u m a n isty c z n o -sp o le c zn e , z 1, T o ru ń 1959 s. 111— 121.
Ż ad en z a u to ró w w ym ien ion y ch n ie zn a d o k u m en tó w z B ib l. W ró b le w sk ich . A u to r n in ie jsz e g o z a ry su p rz y g o to w u je d łu ższy a r ty k u ł o k się d z u R zy m sk im .
36 S c h I e t z, S ło w n ik B io g r a fic z n y Z g r o m a d ze n ia K s ię ż y M isjo n a rzy w P olsce, T . I I (m a sz y n o p is — s. v. R z y m sk i P a w e ł).
12
133] H IS T O R IA SIÓ STR M IŁ O SIE R D Z IA W POLSCE
obronę, kto wam dał tę cierpliw ość, tę rezygnację? Ta ręka.
I ze złego, które wam groziło, w yprow adzała dobre, z zasm u
cenia p ociechę...
W p am iętnem na zaw sze pow staniu, nie tak w zniesiony oręż, który wam słabym nie zagrażał, jako raczej zw iązek wa
szych w arszaw skich dom ów z w ioskam i przerw any, trw ożyć was począł n ied ostatk iem żyw ności. Lecz i tu łaskawa Opatrz
ność na chw ilę was n ie zostaw iła w dręczącym położen iu ...” 37 K ied y m owa o stosunku szarytek w arszaw skich do pow stania listopadow ego, wypada w ym ienić jeszcze s. Ewę Czeladzińską.
N ależała swego czasu do dośw iadczonych lekarek i dokonywała operacji, a sztuki tej nauczyła się pod kierunkiem znanych le karzy w arszaw skich Czerskiego i F ijałkow skiego. Oprócz tego po
siadała dużą znajom ość z dziedziny farm acji. D ziałała w pierw w Ł om żyńskiem , wysłana następnie po pow staniu do M ieni, roz
w inęła tu działalność leczniczą i w ychow aw czą. Gdy w okresie pow stania dw orek p. B echonow ej w M ężeninie k. Łom ży zam ienił się form alnie w szpital, s. Ewa p ielęgnow ała rannych pow stań
ców i okolicznych chorych, dokonując n iejed n ok rotn ie pow aż
nych o p e r a c ji3S. ..
U b ytek dom ów na rzecz now opow stałej prow incji poznańskiej w yrów nała prow incja warszawska utw orzeniem szeregu now ych dom ów. Szpital w K urozw ękach, p ow stały w r. 1844, był ośrod
kiem działalności szarytek na całą okolicę. Dobre im ię, życzliw ość i w dzięczność zyskała wśród „ubogiej braci” siostra Bronisław a Ka- m ieniobrodzka dzięki nadzwyczajnej słodyczy i p ośw ięcen iu 39. Za rządów w izytatorki Żukowskiej pow ierzono szarytkom szereg in
nych szpitali, jak w W ilanow ie (1 8 4 7 ), R adzyniu (1 8 4 9 ), Ł ow i
czu (1 8 5 7 ), H rubieszow ie (1 8 5 8 )40 i gospodarstw o rolne w Ko- bylanach (1 8 5 9 ), gdzie Siostry M iłosierdzia spieszyły z pom ocą chorym i ubogim .
Zmiana w izytatork i Żukow skiej, dokonana w k w ietn iu 1859 r.,
37 K o n fe r e n c je i listy w izy tato ró w (n ie k o m p le tn e ) 1794— 1857, A SM W . 38 Z.
Gl o g e r ,
A g n ie sz k a z O p a c kic h B ech o n o w a , o p ie k u n k a zw ie rzą t, K ło sy T . 3 6 : 1883 s. 30.39 K s . A . S o t k i e w i c z , S . M iło sierd zia B ro n isła w a K a m ie n io b ro d zk a , P am . rel.-m o r., se r. I I T . 7 : 1861 s. 341— 2.
40 O p o św ię c e n iu sz p ita la Św . J a d w ig i w H ru b ie szo w ie , zob. P a m . rel.- m or. S e r. I I T . 2 : 1858 g. 44 4 — 7.
13
NOT RE P A S S E '
Etudes sur THistoire de 1’EgIise et de la C u ltu re C a tholiqu e
en Pologne
D i r e c t e u r : A l p h o n s e S c h l e t z
XII
Cracovie 1960 j
i
14
15
MEM ORIAŁ
Generał Marii Wittek
F U N D A C J A 'Archiwum i Muzeum Pomorskie Aimłl Krajowe| ora*Wojskowe| Służby Polek 1
87-100 Toruń, ul. W. Garbary 2 teł.: 65-22-186, e-mail: archAK@um.torim.pl
REGON 870502736
Szanowna Pani,
M t~s
Toruń 30 VII 2003 r.
d
Pani Wacława Kamieńska r Tv
'
I
ul. Wysoka 40/42 m. 63 [) [\
97-300 Piotrków Trybunalski
Dziękuję bardzo za przekazane do naszego Archiwum następujące cenne dla nas materiały:
1) Plik kopii dokumentów dot. ostatniego komendanta ZWZ-AK Obwód Piotrków Tryb. ppłk. E Krzywdy-Rzewuskiego.
2) Słow o przypomnienia o konspiracyjnej prasie i propagandzie z lat 1939-1945 w kraju oraz w inspektoracie i Obwodzie SZP-ZWZ-AK Piotrków Tryb.
3) Kobiety i dziewczęta Ziemi Piotrkowskiej w konspiracyjnej łączności SZP-ZWZ-AK 1939-1945.
4) Kopia zdjęcia pomnika mjr. Henryka Dobrzańskiego „Hubala”.
5) Materiały ze szlaków w lasach spalskich.
Proszę przekazać serdeczne podziękowanie dla Pań z Koła Nr 1 ŚZŻAK w Piotrkowie
Trybunalskim.___________ ________ ^
Zwracam się do Pani z następującym pytaniem: w grudniu 2001 r. przesłała Pani do nas materiały m.in. dotyczące Czeladzińskiej Emmy odznaczonej VM (ksero załączam) - czy może Pani podać skąd pochodzą te dane? Informacje te są potrzebne do przygotowywanego I
V N \ 1
