Commentarius de vita domini D. Friderici Hoffmanni [...]

C O M M E N T A R I V S D E

D O M I N I

VITA

D. F R I D E R I C I HOFFMANNI

R E G I S B O R V S S 1 & CONSI LI ARI I INTI MI

E T A R C H I A T R I M E D I C I N A P R O F E S S O R I S IN

A L M A A C A D E M I A F R ID E R IC IA N A PRIMARII & c.

A V C T O R E

10- HENR. SCHVLTZE

P H I L O S O P H I A E T M E D I C I N A D O C T O R E A C PR O FE SSO R E p v b l i c o.

H A L M M A G D E B V R G I C M . 174O.

Proflat in O F F I C I N A R E N G E R I A N A .

m i Q -

C O M M E N T A R I V S

D E

V I T A

HOFFMANNI.

^pLorentiffima & per totum orbem

~ celeberrima academia Fridericia- na,quse HaU Magdeburgicx, aufpl·

ciis FRIDERICI primi Boruffiae Regis & Eledtoris Brandenburgi- ci, Ao. MDCXCIIII. fundata fuit, tam felici incremento mox caput extulit, vt non iolum omnes litterarias ciuitates fub eiusdem regis fceptro degentes et iam olim coalitas breui

a 2 tem-

4 C O M M E N T A R I V S

tempore fuperaret, verum etiam vicinarum aca- demiarum nulli quicquam concederet , fiue famam & merita docentium in iisdem parum fpe&es, fiue litteris operantium frequentiam & n o ­ bilitatem. Tam laeti & ad votum potentiifimi fun­

datoris omnino fluentis fucceflus cauffam ii quis qusiierit, ex hominum quidem parte non aliam potiorem facile inucniet, quam quod initio ftatim prouide curatum fuit, ne alii conftituerentur profes- fores, nifi nominis celebritatem confequuti, eaque aetate vigentes, qua & ftrenuis laboribus fufficerent,

& rerum vfu iam eflent iubatSbi & exercitati» Vnde fa<5tum eft, vt tot viris ledi ffimis per omnes, vt vocari folent, facultatesfummis viribus iimul enitentibus,

©mnique ingenio pro nouae academi se gloria conten­

dentibus, nulla fiue diuinarum fiue humanarum re­

rum Icienda fuerit,q uam nonnoua Iucecolluftrarent, adeo,vt mox in fui admirationem plurimos raperent, nec paucos ad aemulum ftudium provocarent.

Eluxit quam maxime haec inter iidera doftrinae elegantis copia & varietate ornatiilimus, iplendido- rum munerum meritorumque decoribus illuftris &

variis ingenii monumentis, artisque feliciilimisope­

ribus inclytus vir, Dominus FRIDERICVS HOFF- M ANN VS, Comes Palatinus Cafareus, Regia Maie- β at at i Boruffica a confiliis fandioribus & valetudinis tutela, dottrim naturalis medica primus in aeade- mia

DE VITA HOFFMANNJ. s mia Fridericiana Profejfor, ( f Primarius, omniumque, qui in ea publice docent, Senior, Academi<£ Captrex Na- tura Curioforum v t & Petropolitaru ac Regiarum focie- tatum Britannica ac Boruffic*J ocius3 patronus ac prae­

ceptor meus perpetuo oblequio ob plurima benefi­

cia colendus. Huius vitam tanto maiore fiducia litteris mandare aggredior, auod longa ac diuturna eius confuetudine vfu s, nullaque rerum ad illum pertinentium notitia dettitutus tum commentarii de vita Hoffmanni, quem ipfe compoiuit accuratitfime particeps fadus, certiora omnino allaturus eile vi­

dear, quam ab aliis exfpe&ari poffint. His itaque praefidiis inftru<5to & diligenter vfo haud metuen­

dum videtur, ne mediocre hoc, ab omnique ornatu vacuum feribendi genus minus gratum , atque po- fteritati demerenda? minus idoneum exiftimetur. N on enim ignoro vitas ornati/fime icriptas, & panegy­

rico fermonis habitu indutas, plures fere laudato­

res, quam le&ores, invenire. Nam verborum ex- quifitus ille ornatus admitti nequit, nifi longum fermonem texamus, quem floribus illis oratorum tempeftiue interfertis diftinguamus: hae vero amba­

ges nimis facile eorum patientiam atterunt, qui re­

rum potius cognitione pafei, quam lenociniis ver­

borum dde&ari confueuerunt.

Videor autem mihi in laudatitfimos HOFFM A N ­ NI noftri maiores inquirendo familiam vere Afcle-

a 3 piadeam

C0MMENTAR1VS

piadeam intueri. Quantum enim per duo admo­

dum fecula refpicienti patet, medici, aut pharma- copoeiiunt, quibus fuam debet originem, Atque vt a materna ilirpe iiiitium faciam, indican­

dus eft vir Praftantiiiimus Woljfgangus HOLTZ- WIRTH, ex familia nobiliifima & confulari apud nos ortus, qui artis pharmaceutica; ftudiofus illo tempore WiUeberga verfabatur, quo Valerius COR- DVS magna Cui nominis gloria Diofcoridem ibi expli­

cabat, Tantopere autem CORDI do&rina capie­

batur H QLTZW iRTHIVS, vt mtteberga difce- dentem eum Romam vsque proiequererur, atque in- diuulius comes & iocius eiaem MDXLlllI. imma­

tura morte obeunti adfifteret. Quum biennium Rom& exegi flet, ilimulabat ipium plura luftrandi &

iimplices medicinas in patriis locis requirendi deii- derium j quaii hereditate a C O R D O praeceptore acceptum, vt Venetiis nauem confeenderet & Hiero- folymam vsque pergeret. Ex longinqua peregrina­

tione redux IVdfgangus nofter /K MDLIlII. Viri Magnifici & Confultiflimi Melcbioris KLINGH, ar- chiepifcopatus MAgdeburgici Cancellarii > filiam Ca·

tharinam vxoiem duxit, & ex hac fuicepit filiam Eli- fabetbam,

Hanc vero EUfabetham H O L T Z W / R T H I A M coniugem MDLXXVIIII, duxit Laurentius HOFF- MAN-

DE VITA HOFFMANNI. 7 M ANNVS, ex celeberrima epiicopatus Bambergen- fir metropoli ortas, Lippa autem artem pharmaceu­

ticam edoctus. Hic Friderici noilri proauus, at- que HOFFM ANNORVM Halenfium, quotquot c o ­ gnatione rnfirum tangunt, iator fuit. Ex proge- geaie huius Laurentii maxime notari merentur duo filii, LAVRENTIVS & ANDRE AS: quorum ille IO. GEORGIl l EledtorisSaxonise archiater,eximium

& immortale nomen inter praecipuos Germaniaeme- dicos confequutus, nobilitatis rnfignia, A. MDCXXX.

tribuente diuo FERDINANDO Ii. Romanorum Imperatore, familias Hoffmanman& intulit, &: inge­

nii etiam ptxclara monumenta reliquit: bk autem pharmaceuticae rei coniecratus in hac vrbe manfit, ά exGERTRVDE, Friderici SEYFERTI, Aedilis &

CamerariiHalenfis filia ? progenuit Fridericum HOFF- M AN N VM , qui Friderici noitri parens fadus eft.

Poftulat hic maxime locus honorificam comme­

morationem Baltbafaris BRVNNERI, viri inter fui temporis medicos celeberrimi & de Hojfmanniana familia meritiffimi facere. Erat is HaU natus, pa­

tre Laurentio, ciue & ienatore, qui originem du­

xerat ex Briga, Silefiorum vrbe cc quondam fede ducali. Commendatiffimus autem erat hic Baltha- far magno trium imperatorum archiatro Io. CR A - TONI a KKAFTHEIM, in cuius aedibus aliquanto tem-

tempore vixit filii loco habitus. Non minus carus erat Georgio LA V R l^E, Elegorum & Marchionum Brandenburgicorum archiatro, cuius filiam vxorem ducebat* Quum vero illam immatura morte ami- fiflet, fecundis nuptiis fibi adiungebat Laurentii HOFFMANNl viduam Elifabetbam H O LTZW IR - THIAM, eiusque liberis Hoffmannianis iumma bene- uolenda fouendis & educandis operam ita impendit, vt non in vitrici manus eos incidifle, fed amantis- fimum patrem in eo habere intellegeretur. Defpon- fabat hic vnicam filiam, ex priori vxore fufceptam, priuigno Laurentio, quem ad optimas fcientias &

medicmx penetralia deduxerat, eundemquc com ­ mendatione lua potiilimum iuuerat* Gratus hoc beneficium praedicat Laurentius, in praefatione, quam amantiflimi vitrici focerique conCiliis praefixit, quum apud nos MDCVII. primum ederentur.

Eadem enim non ita pridem apud Batauos, pro*

curante Hermanno BOERH AVIO, recufa efle, pu­

blice notum elfe debet.

Tranfimus ad FridericumHOFFMANNVM, An­

dre λfilium, qui A. MDCXXYI. apud nos natus, &

litteris probe tin&us, medicinas autem icientia lena ac Wittembergaimbutus, tantam crebro & felici artis exercitio famam confequutus eft » vt AVGV- S T l, Saxoni a Ducis & archiepifcopatus Magdebur- g k i Adminiftratoris, archiatri munus confequeretur.

Nomen g_____________ COMMENT AR1VS

DE ViTA H0FFMANN7. 9 Nomen etiam illuftre in republica litteraria icriptis immortalibus confequutus eft; quae inter maxime celebrantur Methodus Medendi & Clauis Schroede-

riana. Hic in matrimonio habebat Annam M ari- amex antiqua & nobili Knorriorum gente ortam, FridericiKNORRII patricii 3c fenatons filiam, pro­

xima affinitate iun&am medico & chymico clariffi- mo MATTH. V N Z E R O ; cuius gener fuit itidem celebris ANDREAS NIETNERVS; Ducis Saxonix

& Adminillratoris Magdeburgici archiepifcopatus archiater» Ex hac inter complures liberos fufcepit Ao. MDCLX. a. U. χ ιχ . Fehmarii FRl- DERiCVM n oftrum , qui non folum omnes ex iis­

dem parentibus natos, verum etiam eiusdem fami­

liae maiores, quantumuis laudatiflimos, eruditio­

nis & meritorum magnitudine ac dignitatum iplen*

dore, ita etiam longieuitate, diuino quidem m une­

re, longiiTime fuperauit*

Primam eius aetatem ad chriftianam pietatem &

litterarum rudimenta, quantum ieie explicantes ani­

mi vires capere poterant, pii parentes formarunt, eidemquetam neceilario negotio idoneos homines in fubiidium adhibuerunt. Quum haec inter aetatis decimum tertium attigiflet annum, publico vrbis gymnafio, tunc frequentia auditorum & docentium celebritate florentiflimo, tradebatur. Inter ceteros eminebat M. PRiETORII, neque minus M.

b PRECH-

ΙΟ COMMENTARIVS

DRECHSLERI, fidelis induftria & laris nec omnibus conceifa facilitas, qua teneris adolescentu- lorum animis ea inftillare praecepta nouerant, qui­

bus ad altiores difciplinas cum frudlu percipiendas praeparari debenr. Atque horum inprimis viro­

rum fideli inilitutione per quatuor annos gauifus, prater pure ornateque loquendi & icribendi exerci­

tia, per omnes etiam philofophiae parces dedufius,

& m athem aticis infuper difciplinis large imbutus iuit.

Memini ipfum fepe auditoribus fuis, iaepius filiis, iis- que, quos filiorum loco praeter ceteros amabat, com­

memorare, nihil magia praclare fibi profuifie, quam quoa mature ad numerorum dodrinam &

mathematicas res tradtandas fuerit dedudtus. Ita enim fe adfueuiile clarorum & peripicuorum con­

ceptuum defiderio, & ex cognitis ccrdsquc princi­

piis obfcuriora & mcognica eiiciendi demontfran- dique methodo, vt deinceps, tam difcendo quatn docendo occupatus, non nifi quae clara & peripi- cua funt, vel ipfemet amplecteretur, vel aliis propo­

nere amaret. Solebat in hanc rem commemorare HIPPOCRATIS ad THESSALVM filium epiftolam, quae huiuimodi ftudiorum in omni vita multipli­

cem frudum impenie laudat, medicinae vero cupi­

do eadem feorfim commendat. Et ingenium om ­ nino tale naftus erat rnfter, vt iftiusmodi diicipli- nis, quse certis concluiionibus innituntur & con-

nexae

DE VITA HOFFMANNI. ^{I f} nexae funt5 prsecipue delegaretur: minime vero fer­

retur ad illa, quas imaginationis & memorias ingen­

tem vim 6c natiuam promtitudinem pofcunt, vt funt poetica facultas aut muiica, item oratoriae at­

que ampliflima ftirpium cognitio : quibus quidem iuftum pretium ftatuit ; ipfe autem feuerioribus iftis, quae iudicium & meditationem requirunt, animum a primis annis, & per omnem deinceps vitam, im ­ pendit*

Haec inter domi ipfum ab otio illiberali fatis reuo- cabat indulgentiifimi parentis femper occupati/fima ad aliis inferuiendum induftria. Nam quum conti­

nuo illi adhaererent medicinae ftudiofi, quibus per omnes artis ialutaris partes inftituendis operam da­

bat; creberrime nofier dodiffimo parenti adiiabatj quoties vel anatomicis vel cbymicis demonftrationi- bus occupabatur, Sicque vere illum reportabat fru- ttum , quem ifti priicorum Aiclepiadarum filii, qui cum patribus, artis opera, eoque pertinentia pro- gymnafmata, exercentibus continuo veriantes, ipfi propemodum non fentientes, proficiebant, tamque profunde animis vifa, audita, propriisque manibus tradata immittebant, vt facilius fuiilet elementa lit­

terarum obliuioni tradere, quam ex animo haec di­

mittere , quibus a teneris vnguiculis adfueue- rant.

Tam felici fucceflu, gradibusque citatis ad me·

b 2 tam

tam (ludiorum decurrentem adolefcentem acerba clades Hoffmanmanam domum A. DCLXXV. affli­

gens grauiter perculit. Dei enim nutu fiebat, vt in­

tra triduum vterque parens, & filia natu maxima, epidemio morbo, qui veris initio tunc faeuiebat, ab­

riperentur.

Non poiTum quin hoc loco com memorem, quod ex ore excellentiifimi viri iaepe me audire cum fum- ma iucunditate , nec minori fruitu m eo, memini.

Nam, vt faepe Colebat, vel liberis fuis vel familiaribus amicis, recenfere, quae fibi aduerfa olim vifa, ad fe­

licitatem tamen veram promouendam potenti/fima, diuinitus euenerint, & non minus ex iobria philo- fophia, quam pietatis chriftianae intimis dodtrinis, de frudtu ex aduerfis capiendo grauiter diiferere: ita hu­

ius quoque cafus, non ahtermeminiflefolebar, quam vt diuinx prouidentiae gratias ageret, quae in maxi­

mam vtilitatem fibi & fuis haec euenire iuiTiflet.

DeceiTerant optimi parentes , quo tempore lubrica aetas natorum maxime indigebat parentum con{iliis5 monitis & multis ad vitam commodam fubfidiis,ab illorum pietate & indulgentia exfpe<5tandis. Deces- ferant non ampliflimo patrimonio reli«5to , & huius non exiguam partem flammae confumierant. Sed orba parentibus adolefcentia ad Deo conflandus fi­

dendum, ad preces ardentius fundendum, ad vir­

tutes amandas & honefta iludia impen/ius colenda

It COMMENT A R1VS

DE VITA HOFFMANNI.

impulit, & loco faftus, quem feliciflime viucrc adfueti vix emugiant, veram modeftiam & inieruienc/i p ro m ­ a m honeftumque ftudium inipirauit: quibus vir­

tutibus effe&um eft, vt fatis mediocres opes, diui- no adfpirante fauore» fufficerent ad illud invitacon- feauendum, vt nemo iliorum, quos tam grauis calamitas fimul cum noftroperculerat, non abun­

de haberet, vnde vitam honefte,& cum decore to­

leraret. Quin nec ftudia, quibus fe nofter conie- crauerat, detrimenti quicquam inde cepiiTe, idem probe accurateque oftendit. Nam quum mature guftum medicina; beatus parens praebuiffet, veren­

dum erat? ne iehis, qua; huicdjfciplinaedomeftica

& propria funt, nimis cito immergeret, eorumque dulcedine captus fegnius, aut minori faltem ardore ea tra&aret, fine quibus haec, qua; ad fublimiores fcientias pertinent, nec bene digeri, nec commu­

nicari cum aliis poflunt. Manfit autem gymnafii patrii alumnus vsque ad finem A. MDCLXX VIII. quo editis fpeciminibus eruditionis (ux per difputatio- nem de Mundo, Prafide laudato PRiETOR IO defen*

fam, & follennem orationem publice eidem vale dixit, & cum patronis ac neceifariis amicis de ratio­

ne ftudiorum alibi locorum ineunte, earumque fe- de defigenda deliberauit. Amor artis falutaris, Hojf- mAnnian& domui quaii gentilitius, iemper animum noftri tenuerat! eius autem celeberrimus Profeflor

b 3 CEOKG.

*4 COMMENTAR IVS

GEORG. WOLFGANGVS WEDELIVS in incly­

ta lenenfiacademia tunc vnus omnium maxime Hor­

rebat: quare omnium confiliohaecipfi fchola Afcle- piadei dogmatis eligebatur.

Quemadmodum mature cognouerat medico futuro maxime idoneas cfledifcipiinas mathematicas

& philoiophiae naturalis ailiduum ftudium ita in pri­

mis curse cordique habebat, vr in hifcc magis con­

firmatus, medicinae operam felicius nauaret. Hec deerant tam honefto amori , qui abunde fatisface- rent, celeberrimi tunc d o lores Eberbardus WEI- GEL1VS, ille ARCHIMEDES lenenfium & lo.Andr, SCHMIDIVS,Theologus poftea Helmftadienfis& Ab­

bas MarUuallenfisj quorum do£trinis fe plurimum debere gratus faepe celebrauit, Ad medicinaeautem do&rinas rede percipiendas prxtcr ceteros vtebatur jam laudato WEDELIO praeceptore: plurimum ta­

men ab aflidua meditatione & irequenti bonorum medicinae au&orum ledtione exfpe&abat. Sub hoc praefide in cathedra ftabat, & A. MDCLXXVIIII.&d?

Menfiruo ventriculi di fputabat.

Quum annuum tempus lenλtransegiffet, om- nibusque commilitonibus induftriamiuam compro- baiietj rogabant ipfum non pauci amicorum fuo- rum , vt fe participes redderet domeiiicarum exerci­

tationum , quibus chymiam affidue colebat. H o­

rum itaque in gratiam, & vt ipfemet docendo ma­

DE VITA HOFFMANNL

gis confirmaretur * hunc laborem m in im e fubterfu*

giendum du**·. Neque parum ifto fe ftudio tam Illis, quam fibi, profuiife ienfit. Enimuero maiof erat cupiditas per chymiam iperanda medico dodtri- n x emolumenta coniequendi, quam vt retinere ic ipium poifct, quo minus ardenti defiderio fuo quo- uis modo fatisfeceret. Florebat tunc artis huius finguldri laude Cafpar CRAMERVS, medicinae in vicina Erfordienfi academia Profeffor longe celeber­

rimus . ad quem anno MDCLXXX ineunte profi- cifcebatur, feque omni officiorum genere in amici­

tiam ranti viri infinuebat. Multum ipfi profuerunt prxkctioncschym icx, quibus asiiduo ftudio intere­

rat : (ed longe plus emolumenti ex domeftica conuer- iatione & quotidianis colloquiis eiusdem medici per- cipicbar. In hoeFeceflu elaborabar ad dogmata po­

ti/limum Hermontiana, quas tunc infcholis medicis re­

gnabant, quibusque luce phyficae doftrinae plenius colluftratus nuncium remifit, diilertationem de Au- to ch iria ,quam circa finem anni lenam reuerfus illu- ilri WEDELJO legendam, & percenfendam offere­

bat, vt, fi digna luce eflet, fub eius prxiidio publi*

ce ventilaretur.

Enimuero tantopere commentatio haec celeber­

rimo viro placebat, vt noftro aperte declararet, tam egregium fpecimen maiori praemio ie dignum exifti·

mare. Ne vero ambiguum eiTet, quorium haec ten­

derent ;

COMMENTARIVS

derent; fuadebat noftro^ vt fe illis viris adiungeret, qui tum honores doftorales ab o k w medico pe­

tierant & propediem reportaturi erant. Nofier ve­

ro fine confilio & audroritate illorum, quos patrum loco venerabatur , tantam rem adgredi minime au- fus, quum id Excellenti/fimo WEDELIO declaraiTet, ab iplotuncDecano facile impetrauitiocupletiflimum teilimonium, quod tutoribus & proximis agnatis vel affinibus exhiberet. Q uo vifo illi facile adfenfum praebuerunt, vt oblatos honores ambiret. His aufpiciis examina legibus praefcripta fubiit, & cum omnium calculos promeruilTet A, MDCLXXXI. vltimo Ja­

nuarii die, de Autochiria, applaudentibus omnibus, disputauit. Hoc fadlo a. d. V. Februarii, quum non­

dum vigefimum primum setatis annum attigiflet do&orales in medicina honores, brabeuta & prae­

cone toties d id o WEDELIO reportauit.

Enimuero nofirominime illa mens erat, quae in pluribus confpicitur, qui publico eruditionis tefti- monio acquieicentes, non tam amplificandae ftu·

dent, quam emolumentis cito reportandis inhiant.

Vix do&orem ecathedra WEDELIVS nofirum&rris*

ferat, quumiam flagraret cupiditate, maxime qui­

dem laudabili, omnibus comprobandi quam eifet docendo, cathedraeque per fe tuendae idoneus. Pe­

riculum itaque virium fequenti menfe Maio tanto cum fucceflu fecit, vt difputatio, quam primam fuis

DE VITA HOFFMANNI. «7 auipiciis habuit de cinnabari antimonii, mox diuerfis formis recufa prodiret, quum admirabilis & profun­

da c h y m i a equam pandebat, doftrina ie&ores vbi- cunque alliceret. Eft enim Lugduni Batauorum,pro- curante celeberrimo Paulo H E R M A N N O MDCLXXXV.nmo edita, fk.Fr anco furti ad Moenum MDCLXXXVIIII.in 8vo.

Quantopere iam confiderent noui do&oris no firidextritati ac peritiae inuenes academici, moxelu·

cebat, quum pradediones in chymiam & alias vni- uerfae medicinae partes inftitueret. Maiori enim nu­

mero & notabiliori ardore ad fcholas eiusconflue bant auditores, quam vt xc\ueanimo ferre poile vi­

derentur illi, quibus ordinarium docendi munus de­

mandatum erat. Annuum itaque tempus, &quod excurrit, vtilitatiartis cupidorum lernt impendit, hoc- que ad finem tendente de morbo conuulfiuocx vifofpe- ttronouam dilputationem publice propoiuit.

Hocfadto lenamtantiiper relinquere ftatuit, vt crebrius repetita inuitationi viri Generofl7mi & Peril- luftris, dornini loach. MartMNVfcRMRTH, Se- remiiimi Electoris Brandenburgici Goniiliarii & prin­

cipatus Mindcnfis Cancellarii affinis fui dile<5tiilimi, iatisfaccret, iamque vacillanti valetudini fuxhac pe­

regrinatione conluleret. Euenerat enim ipfi, quod omnibus iolet, qui intentius naturae contemplationi

& indagationi fefe dedunt, vt corporum fuorum

c robora

robora inquieta cogitatione no&urnaque vigilia mi­

nuant: iamque hypochondriaci morbi rudimenta non obicure fentiebat, & cur pulmonibus fuis a phthifi metueret, haud adeo kta percipiebat prae- fagia»

Quum Mindam perueniilet, non Colum ipfa itine­

ris iucunditate admodum eredtas & rcfocilkcas vi­

te s mirabatur, verum etiam in honotatiffimi affinis dile&iffimaeque fororis domo ita omnia ad votum fuum comparata deprehendebat, vt reditum fuum ad lenenfesmufas longius, quam initio ftatuerar, dif­

ferre non dubitaret. Sed quum mox inreiligeret, epam planam iibi tanti viri domus viam ad amici­

tiam fummorum in illa prouincia virorum pan­

deret; diuinoque beneficio contingerer, vc pluribus graui morbo decumbentibus medicas manus iingu- fari dexteritate, nec minori felicitare admoueret;

amantiflimaeque domus preces propriaeque falutis ra­

tiones liquidiflimae accederent: ftatuittandem Min- d& potius beneuolentia praecipuorum virorum frui ac florere, quam fedenuo inuictee flu&ibus ac va~

letudinis periculo lenA exponere. Saepius memini me ex ore ipfius audire, quod admodum iam male afilido corpore lenadigreilus, itinerum ac vitae ma*

gis a&iuae vtilitatem tum primum redfoe cognoue- rit, quum afedentariavita femet iubtraxiflet. At­

que

IS COMMENT ARIVS

DE VITA HOFFMAMNi. 19

que ab eo tempore vsque in iene&utem id maxime tenuit, vt quantum fieri poflet,a fcdendo fibicaueret.

Quoties itaque aliquid meditabatur , deambulabat, quae autem icribendaerant, inter ambulandum di- dtabat, Habebat etiam complures femper, quibus di&abat calamo excipienda, vel deferibenda dabat, quae recenfuerat. Ita vero agendo fk fibi proderat, valetudinem tuendo; Sc illis, qui, dumipii a ma'·

nu erant, rerum vtiliflimarum ampla cognitione vix fentientes imbuebantur, & ad medicam pruden­

tiam deducebantur.

Biennium hic laetus & felix exegerat, vbi ani­

mum cupido incedit exteras etiam regiones adeundi,.

Primum itaque ad Batauos excurrit, ibique praeci­

puas & florentiflimas ciuitates ordine luftrauit, ne- minemque, cui ab arte & eruditione nomen para­

tum erat, infalutatum reliquit. Sed pracipue bene­

volentia celeberrimi Botanici Profefforis Lugdunenfirt PauliHERMANNi, patria Halenfis, delectabatur, qui hunc ciuem fuum non folum peramanter ho- ipitio excipiebat, verum etiam quouis officiorum ge­

nere demereri non defiftebat. Nauem deinde con- fcendit, & menfe lulioin Britanniamtraiecit, vbi per aliquot menfes Londini& Oxoniiexactos, quicquid in phyficis, anatomicis, chymicis vel mechanicis curioium & vtileobuenit, auide confiderauit, & ex clarisfimorum virorum confuetudine fru&um non

c 2 medio-

10 C0MMENTAR1VS

mediocrem percepit. Saepius tunc familiariter cum illuftri domino RobertoB O YLE verfatus fuit, qui non obfcure fignificauit, fe virtuti & eruditioni no- firimagnum pretium ilatuere, quum vitro faepe ad fe accerleret, & de rebus chymicis ac phyficis lon-

Eum colloquium inftitueret, Sed & SL ARH, CREL- II aliorumque artis (alutam antiilitum amorem &

beneuolentiam fibi comparauit. Tam optato hu­

ius itineris fucceflu laetus Nouembtimenie Mindam

reuertebatur, priftinoque more aegrotantium lan­

guoribus depellendis indulgebat*

Sequenti anno MDCLXXXV. praefidio militari, quod apud Mindenfes collocatum erat, cuique ge- nerofifhmus 6c admodum ftrenuus vir , dominus de ZIETEN cum imperio praeerat, medicus dabatur,

& praeter honeftum Talarium multum bencuolentix, tam a Cummo harum copiarum du&ore, quam a centurionibus & reliquis cohortium praeieris fem- per experiebatur, quoties cum ipfis aliquid eflet ne­

gotii. Non hic fubiiftebar HOFFMANNi nofiri fe­

licitas, fed dexteritatem artis quotidiano vfuau-

£tam pari paiTu infequebatur. Glorioiiifimse enim memoriae Princeps FRIDERICVS W1LHELMVS, Ele&or Brandenburgkusipfum totius principatus Mtndenps phyficum prouincialem A, MDCLXXXVL conftituebat, & honorificum medici aulici titulum adiungebat: fed & praecipui per illam prouinciam&

comi-

DE VITA HOFFMANNI.

comitatum Rauempergenfemnobiles fua?fuorumque valetudinisque curae libentius gerenck ip&m annuis ftipendiis obligabant. Cumque his ita inferuiret, vt praemonendo , confulendo , medendo induilriam confcruandacque valetudinis & vitas ftudium omnes intelligerent, numquam autem foftrum a quoquam ope.fua vfo exigeret, expertus eft, hanc fibi viam ad commendationem & opes etiam comparandas cer- tiiTimam efle, a qua numquam deinceps tota fua vi­

ta difceilit.

Quum ita ad votum omnia noftro hic fluerent» ac­

cidit, vt eodem anno iam ad finem tendente ftatus principatus Halberftadicnfis ipium ad fe inuitarent ? quo locum prouincialis medici, morte eius, qui mu­

nus id geflerat, vacuefa&um, capeileret. Non ad- ipernandisconditionibus vocabatur; quum praeter ordinarium, quo id munus gaudet, Talarium multi ex praecipuis, tam vrbis, quam prouinciae, viris an­

nuum ipfi ftipendium decernerent. Nullus itaque dubitabat inuitantibus obfequi. Dum vero abitum in annum fequentem dififert, interea nouam exeur- iiionem, comite affine fuo? Domino de VN VER- FiERTH per Brabantiam & Hollandiam inflituit. In- eunte igitur vere A.MDCLXXXVIII.Halberfiadium petiit, incredibili omnium ftudio exceptus. Artis crebra documenta inter omnes generis homines ede­

bat, tantumque fibi omnium amorem conciliabat,

c 3 vt

COMMENTARIVS

vt exipe&ationi quisque fuae abunde efle /atisfa&um fateretur. Eodem tempore folidam eruditionem fuam medico orbi oftendebat traiitatu de injufficientia acidi & 'vifcidi in lucem edito, quo CorneliiBON- TEKOE Archiatri Brandenburgici& Proieiforis medi- ci in academia Francofurtex/zhypothcCcs, tunc no- uitatis eximia gratia florentes, de morborum cauifis, eosdemque fubmouendi rationibus, oppugtmuit, &

mukis tam ex theoria, quam praxi rationali defumtis argumentis ita deftruxit, vt ex eo euilefeerent, pla­

ne ab omnibus explofae. Eius autem icripti laudes vel attingere fuperuacuum effet, poftquam dofiiifi·

mi vir i, qui atta eruditorum Lipfia. ediderunt, ad­

modum honorofico elogio illua ΜΌGLXX XV1111.

menie Iulioma&auerunt.

Homhupe, in principatu Halbcrftadienfi, larga aquarum ialubrium fcaturigo tunc prorumpebat;

quo loco olim idem contigifle, fed mox defecifle, aliqui reminifeebantur. Nofier in aquae fcaturien- tis naturam & vires accuratius tunc inquirebat, & in­

credibili hominum aegrotantium multitudini, quae breui tempore affluebat, omni opera & ftudiocon- iulere annitebatur. Huius vero laboris frudum hunc habuit, quod tot aegrotos inipiciendo, & ma­

lorum originem exquirendo, curationum quoque fucceifus obferuando & confignando, artis peritiam infigniter augebat, in diesque pluribusper re&orum con-

DE VITA HOFFMANNi. J f confiliorum optatos fucceifus innotefceret & com*

mendarecur. Extat dc hoc fonte fcriptum vernacu*

Io fcrmone tunc a nofiro editum.

Eodem tempore coepit animum contrahendo matrimonio adpellere, tamque felicibus auspiciis hoc negotium aggreflus eft, vt nulla re clarius forte in*

telligatur, quam bene Numen propitium rebus HOFFMANNI noftrifauerit, ialutique eius profpe- xerit, quam confiderata matrimonii illius felicitate.

Elegit enim, Deo fic dirigente, & eledta anno iam ed finem properante MDCLXXXVIIII. potitus eft Virgine huiicftiflima, & non minus venuilo cor­

pore, quam animo vera piet are, prudentia Sc manfuetudineornatirtima IOANNA DOROTHEA, viri integerrimi, probe d odi& artis pharmaceuticae conCultillimi Andre* HERSTELLE, pharmacopoei Claustbalcnfis & Zelierfcldenfis , vnica filia, femina ad exemplum proba & mariti per omnem vitam a*

mantiffima,cumqua per XXXX VIII. annos coniun- diiiime vixit. Deo enim viium fuit honeftiifimam matronam A. MDCCXXXVII. mortalium rebus exi­

mere: de quo inferius dicendi locus recurret, Circa ha:c tempora ad exitum felimem deduceban­

tur diu agitata confilia de academia in Halenfi vrbe erigenda, iamque in eo erat, vt per omnes ordines eligerentur ac aduocarentur viri celeberrimi, a qui­

bus exfpe&ari poterat, fore vt Sereniflimi conditoris fpei

24 COMMENTARIVS

ipei ac voluntati fatisfieret. Aderant iam aliqui cc- leberrimi viri, qui omne fublimium diiciplinarum bonarumque artium genus doccndo famam noui Heliconisexcitabant:iamque difcendi cupidorum non manipuli, fed cohortes adfluxerant: erantque in illa multitudine itudioforum complures ex illuftriilimis iamiliis orti iuuenes: prorfus, vt quemadmodum ex vegeto germine praeitantiam ac proceritatem ftir·

pis, & e x p r i m i t i i s Iru&uum meflis u b e r t a t e m * , ita

e x p r i m o noc initio pradentem, quam intuemur,

felicitatem nouae academiae augurari liceret. His fe- fe Fridericus HOFFMANNV5, medicinae ac natu­

ralis do&rinx Profeifor primariusa Sereniflimo Prin­

cipe conftitutus A.MDCLXXXXUl. a.d.XXUI.Mart.

in publica cathedra primum oftendebat, initiumque publici muneris faciebat recitanda oratione de atheo ex artificiofiffima corporis humani fabrica conuincendo:

quam typis mox publicis exferiptam Perilluftri aca*

demiae Friderician&Curatori ac Dire&ori. Dan. Lu- dolpho deDANCKELM ANN dedicabat. Ita autem placuit illa eruditis viris, vt propter illam numero medicorum theologorum pridem a pluribus adferi- ptus fit, & inter praecipuos relatus, qui contra athe­

os calamum cum fruttu effatu digno ftrinxerunt*

Prima ipfum & praecipua cura (Minebat, vt de omnibus, quae ad muneris fufcepti rationes pertine­

bant, prouide difpiceret. Gonlcripiit itaque facul·

tatis

DE VITA HOFFMANNI.

tatis medicae ftatuta, eademque Sereni/Jmio vniuer·

iitatis conditori confirmanda obtulit: iigillum etiam facultatis? quali hodie vtitur, inuenit. Deinceps dc collega medico cogitauit: cumque Dominus D.

Georgius ErnefiusSTAHLIVS, qui tunc Principi Sa­

xo- Vinarienfifaciebat medicinam, fcripds ad fe lit­

teris veterem amicitiam len&cultam renouaret, (eque ad nouam academiam euocari cupere oftenderet:

aulsc ipfum meliori modo commendauit, & colle­

gam vt expetiit, ita impetrauit.

Proxima occupatio in vfum praefentium ftudioio- rum dirigebatur, quibus in partes medicinae omnes intimius deducendis omnem operam nauabat, fcho- lasque tum publicas quam priuatas aperiebat. Pro­

babar autem illam medicinae tam facienda: quam do­

cendas rationem, quajcorporiscurandi omnium par­

tium ftru&uram ex anatomica autopfia ante omnia exquirit: adionum autem, quas viuse edunt, caus- fas tam ex motum aeternis legibus, quam rerum, quae in nos non agere non poifunt, vt aeris, aquarum, ciborum, medicamentorumque viribus iniitis ertiit

& indagat, atque ad hoc tam phyficis quam chymi­

cis Sc medico pra&ieis experimentis vtitur. Atque anatomiae docendae vna cum practica medicina prouinaam nadtus, eius multiplices vtilitates ad pra- dicum vfum inculcandi occafionem crebram habuit,

d nun-

COMMENTARIVS

nunquam autem dimifit, fed luculento academiae fru&u eas adminiftrauit.

Diu enim abdicauerat illa dogmatum genera, vci audoritati veterum innixa, vel ex hypothefi gratis adfumta, ratiociniorum intortorum ancipiti nexu, magno autem loquacitatis tradu deriuanda. Quum- que non minus ea, q u x vitam & fanitatem prae- ftanr, quam q u x vel morbos inducunt, ve/ eosdem expellant, cuius generis funt res externae, in icholis di£tac non naturales,neceifitate & certis legibus agant y non poterat vtique probare illorum rationes, qui ta­

libus iniuper habitis, aut feuiflime tadfcis, princi­

pium aliquod vitale cogitans & intelligens praecipue refpicienaum in medicina exiftimant, & ab illius vel fapientia vel erroribus omnia confequi arbitran­

tur* Grauiter potius & creberrime inculcabat, ani­

mae vires incorpus vtique magnas eife & conipicu- as, verum magis ad laedendum corpus ac variis mor­

bis exponendum eam valere: quod aiFe<5tuum ex­

emplo clariifime cognofcitur. Quicquid tamen vel mali hinc euenit vel boni, femper corporis ftatui al­

terando cedit: vt omnino medicus non poifit fue- currere vlla alia parte, quam corporis rationem ha­

bendo, inque eo occurtentes motus vel dirigendo vel moderando aut omnino iopiendo. Vrgebat au­

tem prsecipue illam medicinae partem, quae aeris, ventorum, regionum, aquarum, ciborum, potuum

vitae-

DE VITA HOFFMANNT. ^i?

vitaeque generum infignes vires ad vitam Tanam prae- ftanaam, morbosque auertendos; atque ex horum praua vei conftitutione vel vfu morborum ortus ex­

plicat; deinde vero vias recuperandi valetudinem 3c confirmandi ex eadem cognitione inuenit & de-

iignat.

in ipfa proinde medicina facienda ita pariter com­

paratus erat, atque auditores fuos ita formabat, vt non fperarent a medicamentis vilis curationum opta­

tos fucceflus, tamquam illis perpetuae & abfolutae vi­

res ineflent; fed ab ea corporum , quibus offerun- rur, conditione, quae efficaciae a medicinis exfertse vel obfecundando vel reM cndo & contra nitendo adeas medendi vias ducitur, quae praefenti curan­

dorum ftatui maxime, congruunt & ad falutem re­

quiruntur. Hanc cognitionem in medico vocabat rationem fiue potius iudicium, vniuerfe medidnx praefidem,cuius beneficio omnium, quae fieri aut fa&a efle vel ipii videmus > vel ab aliis confignata legimus, cauilas inuenimus, facileque cognofamus, cur ab eodem medicamento vel auxilii genere hic optimos, alter paucos, alius omnino nullos effedtus annotauerit. Aegrotantibus, aut in alicuius mor­

bi initio pofitis praecipue inculcabat, omnium aut faltem plerarumque aegritudinum fibi quemque cauflam efle; adeoque multum fane in vnoquoque ίΐ- tum effe, vt vel immunis a morbis ad confpicuam

d 2

28 COMMENTAIUVS

aetatem perueniat, vel continuo delinquendo variis morbis obnoxias reddatur , vitaeque exitum imma­

turum iibi contrahat Multos itaque multarum medicinarum longo vfu magis indies magisque cor­

ruptos ad emendatiorem valetudinis ftatum deduxit huiusmodi confiliis, omninoque paucis & fele<3:is medicinis apud tales, qui monitis audientes eflent, plus effecit, quam antea infinita mcdicamentorum farrago &c varietas potuerat efficere.

Qui medicinam ad naturae vniuerfae rationes ita reuocabat, optimo fane nafcentis Fridericiano.fato ad phyiicam docendam fuerat admotus. Huiusenim tantopere^ad humani generis commoda multiplicia comparatae do&rinae icholas aperiebat? non mera ratiocinia allaturas; fed aeque peripicuis ac iucundis experimentis omnia fenfibus probaturas. Splen di*

diflimum merito dicas primum illud auditorium, de­

cem iluftriffimos Comites, fex Barones, complures nobiles & honeftos alios auditores compledtens. Ad­

mirabilis fane ardor ille comemoratione dignus vifus eft, quoniam & felicitatem nouse ac nondum fol·

lemniter dedicata academia; comprobat, & praeda­

ram fiduciam in docentis dexteritate pofitam often- dit. Nam quum is philofophiae eandem partem fe- decim ordine collegiis traclaueritj neque defuiffent, qui omni molimine applaufum hunc minuerecona- rentur: (emper tamen habuit frequens & nobiliffimis

DE ViTA HOFFMANNI. ²⁹ ciuibus effulgens auditorium, & in eo viros iam publicis & honorificis muneribus admotos, qui affi- dua praefentia fua teftarentur, quantum huiusmodi folidum docendi genus seftimarent, ipioque exem­

plo iuo fecus ientientium non facis fmcera iudicia returarent.

In promtu plures funt, quos laudare fuis nomini­

bus liccrct: fed fufficiat nunc celebraife illu- itrem ICtum, intimum deinde Regis Confiiiarium, Chrifl. TH O M ASIVM , qui ipfemet colligebat ex veteranis jurisprudentiae cultoribus decem auditores, cum quibus integris quatuormenfibus HOFE MAN­

N O dcmonftrationes fuas afferenti 6c explicanti as- iidebat: porro theologum poft haec lenenfium , Io.

Franc. B VDDEVM , tunc philo fophix apud nos do­

lorem , reticere nefas foret; quoties licuit, iedulus ipedtator& auditor adfuit. Neque minus fauit hi £ ce demonftrationibus, qui tunc pariter philofophi- am docebat, & nunc Regii & fandioris confilii particeps, Cancellarii infuper acadcmix Fridericiana dignitate fulget, D. Io. Petr. de L V D E W i G, item« que D. GOETSCHIVS, Iurium Profeflor, omni- noque multi, qui nunc (ummis dignitatibus fulgent, viri, tunc rerum naturalium cognitione fe imbutos, indeque magnam per vniueriam vitam iucunditatem fru&umque fe percepifle , gratiffima praedicatio­

ne commemorant, quoties vel per litteras cum

d 3 ipio

90 COMMENTARIVS

ipfo colloquendi, vel coram compellandi occaiio fe obtulit.

Quum Sereniilimus Ele&or FRIDERICVS III. a iuo nomine vocandam vniuerfitatem ipfis Kalendis Iuliis inauguraflet: poitridie eius diei nofier, praefen tibus Eledtore, auke, vniueriitatis & vrbis proceribus decem medianae dodores follemni ritu creabat.

Finitis autem follemnibus, quum principi diutius HaU c o m m o r a r i n o n l i c e r e t , i s q u e a b i e n s c l e m e n -

tiifime iuffiffet, vt patres academiae deliberarent,ii quid ad falutem Fridericianλ in pofterum tempus fancien- dum exiftimarent: hi quidem re mature deliberata, duo ex fuo ordine ad muniHcentiflimum fuum nu­

tritorem miferunt, qui publica vniuerfitatis negotia tra&arent & conficerent. Deledus autem cum II- luftri ICto & Confiliario Eledoris intimo, Samuele STRYKiO nofier eo proficiicebatur. Atque hi du- umuiri non minori vniueriitatis bono , quam fua gloria, ex voto perfecerunt, vtpriuilegia academias ampliflima iancirentur.

R euerfus ab illa legatione HOFFMA N N VS totum fe tradebat ornandis & prouehendis illis diiciplinis, quas docere iuflus fuerat. Inter alia tunc parauerat ex puriifimo nitro & chalcanthi oleo fpiritum effi- caciflimum, vix coercibilem & perpetuo fumantem.

Hunc quum variis modis tentaret, diuerfisque cor­

poribus coniungeret: animus etiam tulit oleo cui­

dam

DE VITA HOFFMANNI. 31 dam atthereo aromatico eundem affundere. Mico flamma vehemens a commixtione oriebatur, qua omnia fere conflagrabant, vt refinofum paucum in fundo reftitaret. £t hoc ejuidem experimentum in demonftrationibus phyficis faepius auditoribus exhi­

buit , antequam de chymici Varifienfisregii, domi­

ni Hombergii, inuento quicquam eflet proditum.

Quoniam is vero primus de eo aliquid in Gallia fcripiit;inuenti gloriam fere apud o m n e s exteros re·

portauit. Sed re&ius HOFFMANNIglorise profpe·

xerunt illuftres duumuiri, de TSCHIRNH/iVSEN

& de LEIBNITZ, qui tam pulchrum inuentum no- ftro, & merico quidem , vindicarunt, multis ocula­

tis teftibus conui&i, qui flammas, ex horum liquo­

rum coniun&ione ortas, in primis eius demonftra­

tionibus phyficis fubinde fuerunt intuiti.

Quam multum in omni reliqua chymia tunc Ia- borauerit, conipicuum reddit opus ab optimo quo­

que magnopere laudatum , Petri POTERII, An- degauenfis, opera, annotationibus, additamentis &

animadueriionibus emendata & illuftrata, quod Francofurti ad Moenum MDCLXXXXVIIIL editum fummo eruditorum virorum plaufu exceptum fuit.

Et iane fatendum eft, Poterianahaec non alio magis nomine placere erudititis noftro faeculopofle, quam quod Hoflmanniana liberali induftria expolita &

exornata fuerunt. Plura de vlterioribus in chy-

3» COMMENTARIVS

chymiam meritis HoffmamUnis inferius dicendi com*

modior locus occurret: nunc aliqua inter ferenda funt, qua? primis Fridericianaannis adla fuerant.

Tertio academia; natali magiftrat-um eius annuum nofter fufcipiebat, ab illuilri ICto Sam. S T R Y K IO ad fe delatum. Vere dici poteft, neminem forte ex omnibus, qui Fridericiana in perpetuum prodeifean- niii funt, feliciori fucceilu quam Fridericurn HOFF- M ANNVM primo hoc academico confutatu ga- vifum fuiffe. Etenim hic fuit, cui licuit apud Periuu- ftres ducatus Magdeburgiciproceres efficere, vt vi- ginti quatuor itudiofis liberalem vi&um praebere an­

nuerent; huicque beneficio mille thalerosin iingu- los annos praebendos adiignarent. Non iatis hoc beneficio impetrato academiam iibi obligaile fe exi- ftimabat, nifi plures eidem principi deuocas prouin- cias exoraret, vt idem exemplum iequi vellent. Fe­

liciter res fuccedebat, quum ad principatus Halber- fladienfisPerilluftres ftatus preces deferret» Nam quum plures ex proceribus patronos iibi omni obiequio &

valetudinis ipforum promta felicique cura parafiet:

facile eos exorauit, vtpro duodecim ftudiofis Iibe- raliter alendis quingentos thaleros decernerent, id- que fuum beneficium perpetuum fancir ent. Vtve·

ro tanto munere ad reipublicae emolumentum iu- umque verum commodum re&iffime omnes vte- rentur: ipfemet tum hofpitibus bonas leges praeferip-

DE VITA HOFFMANNf. 31 iit, tum etiam alumnis, quas a PeriIIu/?ribus patro­

nis ac maxenatibus confirmatas promulgauit, & v t ab omnibus rite obferuarentur, eo maiori iemper ftudio quaefiuit, quoniam vtriusque prouinciae pro­

ceres ipfum alumnorum (uorum ephorum legum- que cuftodem conftituerant.

Nec inter minima huius magiftratus referri debet·

quod noiler apud Sereniflimum Principem Nutri' torem impetrauit, vt ex reditibus coenobii Hillersle- bierifis, in ducatus Magdeburguiboreali iimine in­

ter Haldenslebiam nouam & PVolmirfiadiumfici, quin­

genti quotannis thalcri academiae donarentur, pro collegio elegdntioris litteraturafundandae. Inftitutum hoc erat, vt in melioris ingenii & /peltatioris indu- ftriae aliquot iuuenes quadringenti thaJeri quotannis impenderentur, qui fe, hoc au&oramento indufti, elegantiorum litterarum iollerti cura officiis fchola- fticis ardentius praepararent, vt eflent idonei viri, qui fcholis praefici aliquando poflent. Huic tanto confilio fufceptae rei praeficiebatur, vna cum vene­

rando theologo loach> lufioBREITHAVPTIO, fa- crorum Hillerslebienfiumpraepoiito&facrarum litte­

rarum Proieifore Seniore, vir vndiquaque Celeber­

rimus Cbriftoph. CELLARIVS, eloquentiae, anti­

quitatum & hiftoriarum Profeflor Publicus, cui pro labore i ita centum thaleri decernebantur.

e Fun-

34 COMMENT ARI VS

Fundamentum etiam bibliothecae academise, qua:

iam multis acceftionibus au6ta & locupletata eft, idem HOFFMANNVS nofter hoc anno feliciccr ie*

cit. Nam quum vir Confultiifimus dominus D.

S lM O N , iurisprudcntiae Profeffor publicus, hoc anno deceifitfet, omnemque librarium apparatum Tuum publicis vfibus Iegaifet; id veroquorium per­

tineret obfcurum videretur: nofter viduam defundi adiit, \pf\que periuafit, vt libros fibi pto academia traderet: quos protinus acceptos publico academias loco afieruandos intulit.

Satis hinc facile intelligitur quam multum pro publico Friderictin* bono HOFFMANNVS labo- tfauerit. Sed non folum domi nulla in parte defuit eius commodis promonendis; verum etiam pere­

gre miflus eius nomine, dignitatem illius decore fu- ilimic. Nam poft jllam legationem, quam priui- legiorum impetrandorum & amplificandorum cauifa iutlepiife eum diximus, iterum Berolinum adiit, vt follemnibus exiequiis, quae Reginae A. MDGGV.me- anorabili pompa peragebantur, intereifet: eodemque anno Francqfurtum ad Viadrummittebatur, vt illi academiae, feculariagaudia celebranti, noftraenomi- ne gratularetur.

Quam celebre HOFFM A N NI mftrinomen etiam prims academici muneris annis per omnem Germa­

niam fuient, ex multis iicec cognoicere, Nam non folum