Alicja Keplinger Uniwersytet Wrocławski

Alicja Keplinger

Uniwersytet Wrocławski

PSYCHOSPOŁECZNY PORTRET TYPOWEGO PRACOWNIKA SOCJALNEGO

Artykuł powstał w trakcie prac dotyczących innowacji programu nauczania w Podyp­

lomowym Studium Pracowników Pomocy Społecznej we Wrocławiu. Prezentuje on wyni­

ki przeprowadzonej ankiety w grupie 54 czynnych zawodowo pracowników socjalnych, a dotyczącej następujących zagadnień: (1) Jak spostrzegasz przeciętnego pracownika socjalnego? (2) Z czym masz kłopoty, co ci sprawia trudność, z czym sobie nie radzisz?

(3) Z kim i w jaki sposób chciałbyś pracować w ramach swojego zawodu? (4) Jakie umiejętności kontaktu z ludźmi chciałbyś doskonalić? (5) Jakiej pomocy potrzebujesz w swojej pracy?

Wstęp

Inspiraq’ą tego tematu było opracowanie koncepcji innowacji programu nauczania w Podyplomowym Studium Pracowników Służb Społecznych we Wrocławiu (w rozumieniu zarządzenia nr 62 Ministra Edukacji Narodowej z dnia 16.11.1989, Dz.Urz. MEN nr 7/89), na wniosek dyrekcji Studium przez grupę pracowników naukowych Uniwersytetu Wrocławskiego.

Artykuł ma na celu, wykorzystując uzyskane dane, nakreślenie portretu typowego (na dzień dzisiejszy) pracownika socjalnego, oraz prezentację jego problemów społeczno-zawodowych na tle przypisanych mu obowiązków (tak, jak przewidują to przepisy, czy system kształcenia).

Istota zawodu i zakres typowych obowiązków pracownika socjalnego Pracownik soq'alny, z założenia, powinien działać na rzecz jednostek, rodzin, grup i środowisk społecznych, umożliwiając im, bądź ułatwiając realizację

Alicja Keplinger, Instytut Psychologii U.Wr., 50-527 Wroclaw, ul. Dawida 1.

92 ALICIA KEPLINGER

zadań oraz aspiracji życiowych. Powinien przyczyniać się do ujawniania, rozwoju i wykorzystania zdolności wymienionych wyżej osób czy grup. Pracow­

nik socjalny interesuje się zwłaszcza tymi, którzy napotykają trudności i prob­

lemy, mające swoje źródło w niewłaściwych relacjach jednostki z otoczeniem.

Relacje te stanowią specyficzny dla pracowników socjalnych obszar bezpośred­

nich lub pośrednich oddziaływań podejmowanych w celu osiągnięcia pożądanej zmiany.

Realizując swoją zawodową misję pracownicy socjalni mogą pełnić szereg zróżnicowanych ról, a przez to przyczyniać się do osiągnięcia przynajmniej jednego z następujących celów:

1. Wspomaganie osób i rodzin we wzmacnianiu lub odzyskaniu możliwie pełnych zdolności życiowych i uczestnictwa w życiu społecznym, co obejmuje:

a) zapewnienie podstawowych warunków do życia tym, którzy są ich pozbawieni (jest to tzw. cel ratowniczy)

b) zaspokajania tych potrzeb, które nie mogą być zaspokojone samodzielnie lub w ramach innych instytucji (cel kompensacyjny)

c) minimalizowanie negatywnego wpływu tych czynników, które nie mogą być zmienione lub usunięte (cel protekcyjny)

d) osiągnięcie bardziej satysfakcjonującego poziomu i jakości życia poprzez wspomaganie w rozwiązywaniu problemów i pokonywaniu trudności (cel promocyjny).

2. Wzmacnianie zdolności grup i społeczności lokalnych do samodzielnego rozwiązywania własnych problemów oraz rozwoju.

3. Efektywne organizowanie zróżnicowanych form pomocy oraz zarządzania nim i, a także rozwój właściwej infrastruktury odpowiadającej zmieniającym się potrzebom społecznym.

Zasady wykonywania zawodu pracownika socjalnego

Realizacja wymienionych celów wymaga podejmowania przez pracownika socjalnego pewnych określonych zadań i stosowania szeregu metodologicznych, społecznych, psychologicznych, teoretycznych i menedżerskich umiejętności.

Osoby wykonujące ten zawód bezpośrednio mają do czynienia z indywidual­

nym ludzkim losem i jego uwarunkowaniami. Nic więc dziwnego, że wobec pracownika socjalnego kierowanych jest wiele oczekiwań natury etycznej.

Naczelną zasadą aksjologiczną w pracy socjalnej jest kierowanie się bezwzględ­

nym dobrem człowieka (klienta), a nie jakimiś innymi kryteriami zawodowej

„efektywności” . Ogólny wymóg pragmatyczny sprowadza się do tego, by pracownik socjalny zajmował się głównie dynamiką społeczną, stosunkami między różnymi podmiotami życia społecznego.

Pracownicy socjain: powinni zatem:

1. W relacjach z klientem przede wszystkim zapewniać wzajemne zaufanie, co konkretnie oznacza:

- przestrzeganie prywatności klienta

- zapewnienie atmosfery zaufania i odpowiedzialnego wykorzystania zdoby­

tych informacji

- informowanie klienta o wszystkich aspektach procesu „instytucjonalnego udzielania pomocy”, szczególnie w sytuacji, gdy nie może być udzielona pomoc na poziomie satysfakcjonującym klienta.

2. Zapoznać klienta z istotą profesjonalnej relacji: klient - pracownik socjalny, zwracając uwagę na to, by wykonywać swój zawód, angażując się w sytuację klienta, jednocześnie nie dopuszczając do powstawania nadmiernie silnego związku emocjonalnego.

3. Pomagać wszystkim klientom z jednakową chęcią i życzliwością.

4. W relacjach z innymi instytucjami pracownika socjalnego winna cechować otwartość na nowe propozycje i metody działań. Nie mogą one jednak być sprzeczne z ich zawodowym Kodeksem Etycznym.

5. Powstrzymać się od jakichkolwiek zachowań narażających na szwank percepcję społeczną zawodu pracownika socjalnego. Odróżniać te swoje pub­

liczne wystąpienia i działania, które mogą być traktowane jako prywatna aktywność, od tych, które stanowią część jego roli zawodowej.

6. Powinien ujawniać wszystkie przypadki naruszeń praw klientów, by zagwarantować wysoki prestiż zawodu.

7. W stosunku do własnego zawodu winien podtrzymywać wiedzę i metodo­

logię oddziaływań zawodowych, oraz przyczyniać się do jej rozwoju. W swej pracy kierować się wypracowanymi standardami zawodowymi i działać na rzecz ich rozpowszechniania.

8. Cechować go powinna otwartość na nowe doświadczenia, wrażliwość na pojawiające się zagrożenia społeczne oraz aktywne uczestniczenie w życiu publicznym. Szczególnie dotyczy to tych przedsięwzięć, które obejmują wpro­

wadzenia prawnych, ekonomicznych czy politycznych decyzji odnoszących się do sfery będącej przedmiotem zainteresowania zawodu pracownika soc­

jalnego.

9. Rozwiązywać problemy ludzkie, stosując praktycznie wiedzę naukową.

Działać kompetentnie, „rozumiejąc” psychologiczne uwarunkowania ludzkie­

go postępowania.

W świetle nowej ustawy o pomocy społecznej oraz aktualnej sytuacji polityczno-ekonomicznej pojawia się zapotrzebowanie na inny niż dotychczas model pracownika socjalnego. W wielu przypadkach będzie to musiała być osoba niezwykle aktywna, kompetentna, umiejąca przekonać środowisko lokalne o swojej użyteczności, inicjująca programy socjalne, posiadająca zdol­

ność zdobywania potrzebnych środków.

94 ALICJA KEPLINGER

Rosnąca z dnia na dzień rola i znaczenie działalności pomocy społecznej w coraz większym stopniu będzie wymagała od pracownika socjalnego in­

spirowania czy aranżowania współpracy między instytucjami rządowymi, organizacjami samorządowymi i samopomocowymi. Tym samym, pracownik socjalny będzie musiał posiadać rozległą wiedzę i umiejętności, umożliwiające mu rozumienie oraz aktywne wpływanie na zjawiska społeczne, a w szczególno­

ści na indywidualny los jednostki.

Z przedstawionych powyżej celów pracy, zadań, umiejętności oraz zasad wykonywania zawodu pracownika socjalnego wynika, że absolwent tego typu szkoły powinien odznaczać się wiedzą i umiejętnościami z takich dziedzin, jak:

socjologia, polityka społeczna, psychologia, pedagogika społeczna, etyka, prawo, metodyka pracy socjalnej, gerontologia, medycyna społeczna i rehabili­

tacja. Absolwent studium zobligowany jest rozwijać swoje zainteresowanie problematyką społeczną, odpowiednio kształtować kulturę osobistą i etykę zawodową oraz stale przyczyniać się do rozwoju własnej - szeroko pojętej wiedzy zawodowej.

Metoda

W trakcie prac koncepcyjnych przeprowadzono wśród pracowników socjal­

nych ankietę, która miała na celu unaocznić ich aktualne problemy zawodowe.

W ankiecie wzięły udział 54 osoby (większość kobiet) pracujące w swoim zawodzie i dokształcające się w Podyplomowym Studium Pracow ników Służb Społecznych we Wrocławiu.

W rezultacie metodologicznych ustaleń co do konstrukcji ankiety, po­

stanowiono zastosować pięć otwartych pytań:

1. Jak spostrzegasz typowego pracownika socjalnego?

2. Z czym sobie nie radzisz w twojej pracy, co sprawia ci trudności?

3. Z kim i w jaki sposób chciał(a)byś pracować w ramach swojego zawodu?

4. Jakie umiejętności kontaktu i pracy z ludźmi chciał(a)byś doskonalić?

5. Jakiej pomocy potrzebujesz w swojej pracy?

Celem tak przygotowanego sondażu było zebranie informacji co do posiadanych i nieposiadanych - a koniecznych umiejętności i kompetencji zawodowych typowego pracownika socjalnego, zbadanie jego oczekiwań i trud­

ności zawodowych. Opracowanie wyników ankiety prezentowane w artykule polega na wyeksponowaniu problemów najczęściej występujących w wypowie­

dziach osób badanych, w oparciu o nominalną analizę ilościową i analizę jakościową.

Wyniki Typowy pracownik socjalny

Typowy pracownik socjalny to, według ankietowanych, urzędnik obciążony pracą papierkową, niezadowolony z biurokraqi, która jest mu formalnie narzucona. Swoją działalność traktuje jedynie jako „tymczasową akq'ę ratow­

niczą”, ponieważ zdecydowanie brakuje mu czasu na właściwą pracę socjalną w terenie, na cykliczne i indywidualne, czy grupowe spotkania. Jest nadmiernie obciążony obowiązkami, ma zbyt dużo podopiecznych, pochodzących ze zbyt rozległych terenów. Przepracowanie, pośpiech, zabieganie, konieczność wypeł­

niania rozbudowanej dokumentacji o pacjencie i o swojej pracy, ciągły dyso­

nans między byciem „maszynką do załatwiania klienta” a realizowaniem kompleksowej pomocy - to wszystko sprawia, że pracę socjalną określa się jako męczącą - nie tylko fizycznie, ale szczególnie psychicznie. Przeciążenie psychicz­

ne odzwierciedla się między innymi w spostrzeganej własnej nerwowości i zestresowaniu, w niedowartościowaniu, poczuciu braku prestiżu zawodowego, braku wydolności i skuteczności własnych działań. Prestiż tego zawodu właś­

ciwie nie istnieje. Z jednej strony osoby zgłaszające się po pomoc są niezadowo­

lone z udzielanych im świadczeń i często „obrzucają wyzwiskami”, z drugiej zaś współpracownicy (osoby, instytucje i samorządy) ujawniają niechęć do współ­

działania.

Dziś pracownik socjalny jest swoistym Don Kichotem, który bezpośrednio spotyka się z cierpieniem, niosąc pomoc ludziom, którzy jej oczekują, oraz z „niemocą” instytucji, które są powołane do tego, aby jej udzielać. Wpływa to destrukcyjnie na sposób działania i kondycję psychiczną pracownika socjal­

nego. W konsekwencji sam jest sfrustrowany, bezradny i zniechęcony pracą.

Poczucie braku kompetencji, pozostawienie samemu sobie a jednocześnie nadmierne uzależnienie od zwierzchników, paraliżuje inicjatywę i samodziel­

ność. To jest ta negatywna, bardzo realistyczna strona obrazu współczesnego pracownika socjalnego w Polsce.

Na szczęście typowy pracownik socjalny zachował jeszcze dla swoich podopiecznych cierpliwość, zrównoważenie, obiektywizm, uczciwość, rzetel­

ność, wrażliwość, gotowość niesienia pomocy — choć coraz częściej bywa wybuchowy, niezdyscyplinowany, konfliktowy, arogancki.

Typowy pracownik socjalny nie da się zaszufladkować do jednej kategorii sposobu działania. Można wyróżniać wśród nich 4 czynniki określające w pełni pozytywną stronę ich portretu:

[I] specjalista - fachowiec w dziedzinie poradnictwa;

[II] dobry przyjaciel;

[III] aktywista - zaangażowany (oddanie, służba);

[IV] predysponowany osobowościowo do tego zawodu.

96 ALICJA KEPLINGER

[I] Kategoria fachowego doradcy oznacza przede wszystkim koncentrację na rzetelnej wiedzy, wszechstronnym wykształceniu, inteligencji, kompeten­

cjach, umiejętnościach praktycznego stosowania wiedzy, „znajdowania od­

powiedzi na każde pytanie i radzenia sobie w każdej sytuacji”, operaty­

wności.

[ii] Kategoria przyjaciela jest opisana zespołem następujących cech umiejęt­

ności interpersonalnych: życzliwości, umiejętności nawiązywania kontaktu, prowadzenia rozmowy (zwłaszcza słuchania), wyrozumiałości, wzbudzania zaufania, empatii, szacunku, chęci do współpracy i umiejętności zachęcania do niej, dostrzegania potrzeb innych oraz otwartości, gotowości do niesienia pomocy, taktowności, kultury osobistej.

[III] Według kategorii trzeciej aktywność - zaangażowanie, pracownik socjalny to osoba lubiąca swój zawód, odpowiedzialna, sumienna, obowiąz­

kowa, terminowa, sprawiedliwa, obiektywna, konsekwentna, angażująca się całym sercem w działanie na rzecz podopiecznych.

[IV] Ostatnia kategoria ujmuje osoby posiadające takie predyspozycje osobowościowe, które określano następującymi cechami: wrażliwość, cierp­

liwość, opanowanie, uprzejmość, serdeczność, opiekuńczość, miły styl bycia.

Łatwo jest zauważyć, że opis sposobu bycia i działania zawarty w wymienio­

nych wyżej kategoriach jest bardzo płynny i właściwie są one mniej lub bardziej analogiczne i komplementarne w stosunku do siebie. Jednak ze względu na szczególne znaczenie wszelkich subtelności, ważnych dla inspiracji zmian, mających nastąpić w całościowym systemie podopiecznego, wskazuje się na nie

z osobna (co zresztą czynili sami ankietowani).

Co sprawia ci trudności? Z czym sobie nie radzisz w pracy

Typowy pracownik socjalny nie potrafi kreować, a nawet odtwarzać nowych dla siebie form pomocy społecznej. Świadomy jest niskich własnych kompeten­

cji i dużego zapotrzebowania społecznego na szybką interwencję pomocy społecznej. Narzeka na ograniczony własny warsztat pracy. Pozbawiony jest użytecznych technik diagnostycznych, ułatwiających określenie rodzaju, skali, wagi zgłaszanego problemu. Nie zna podstaw prawnych, dotyczących konkret­

nych, rozpatrywanych przypadków, np. „załatwiania spraw alimentacyjnych związanych z rodzeństwem” . Okazuje się, że dużo kłopotów sprawia mu wypełnianie dokumentacji, zwłaszcza druku wywiadu administracyjnego. Nad­

mierne obciążenie terminową pracą papierkową, zbyt duża liczba klientów zasadniczo utrudnia efektywną i na bieżąco udzielaną pomoc. Ciężko jest w tej sytuacji mówić o skutecznych oddziaływaniach opiekuńczych, zapobiegaw­

czych i wspierających. Ankietowani oczekują wprowadzenia komputeryzacji w celu ograniczenia rosnącej biurokracji, sprawniejszej informacji i w konsek­

wencji pomocy. Wskazywano też na konieczność stosowania i rozszerzania

ochrony (np.: cywilnej, prawnej, medycznej) dla pracowników, narażonych na kontakt z ludźmi chorymi, agresywnymi i nie zawsze życzliwymi. Poczucie braku bezpieczeństwa ogranicza swobodne działanie w zawodzie, który należy przecież do zawodów sfeminizowanych.

Innym utrudnieniem w wykonywanej pracy jest niedostateczne zaplecze lokalowe. Niekiedy to uniemożliwia jakiekolwiek rozpatrywanie indywidual­

nych i intymnych problemów klientów. W jednym pokoju, często przy jednym biurku urzęduje jednocześnie pracownik socjalny, pielęgniarka środowiskowa lub inny urzędnik z Ośrodka Pomocy Społecznej. Powszechnie poruszany jest problem braku środków finansowych na podstawowe świadczenia socjalne dla najuboższych.

Problemem komplikującym sprawny przebieg pracy są też trudności związa­

ne z dojazdami do klientów lub instytucji, na które traci się dużą część czasu, podczas całego dnia pracy.

Niemniej istotna jest kwestia napotykanych barier we współpracy, wynikają­

ca z mentalności i indywidualnego nastawienia „biorcy” i „dawcy” opieki społecznej. Pracownik opieki społecznej często nie umie przełamać tych barier, a nawet niekiedy sam je wprowadza.

Problematyczna jest też zdarzająca się nieuczciwość klientów, próbujących wykorzystać czas, dobre chęci i usługi pracownika socjalnego, oraz pieniądze opieki społecznej.

Duże jest zapotrzebowanie na różnorodne szkolenia. Nagminne są kłopoty związane z poczuciem niskiego poziomu wiedzy, kompetencji (szczególnie z metodyki pracy z tzw. indywidualnym przypadkiem). Spostrzegana u klien­

tów niechęć do współpracy przypisywana jest w dużej mierze własnym trudnoś­

ciom w nawiązywaniu kontaktu z innymi. Typowy pracownik często po prostu boi się podopiecznych, boi się konfrontacji z ich problemami i własną bezradnością. Osoby ankietowane wskazywały, z którymi klientami przeżywają najczęściej trudności w pracy. Są to: osoby nadużywające alkoholu, bezrobotni (grupa „kłopotliwych klientów”), osoby chore psychicznie, osoby nadpobud­

liwe, inwalidzi (głuchoniemi i inni), rodziny pensjonariuszy Ośrodków Pomocy Społecznej.

Z kim i w jaki sposób chciał(a)byś pracować w ramach swojeg zawodu?

Okazuje się, że zdecydowanie łatwiej było pracownikom socjalnym wskazać z kim pragną współpracować, aniżeli w jaki sposób. Opisywano więc cechy oczekiwane u współpracownika i instytucje, w których dostrzega się możliwość niesienia pomocy dla klientów i wzajemnej współpracy w celu szeroko rozumia­

nego wspierania potrzebujących.

Od osoby, z którą chętnie by współpracowali oczekują przede wszystkim fachowości, skuteczności działania, szeregu praktycznych umiejętności, które

98 ALICJA KEPLINGER

ułatwiałyby realizację zadań, a także wszechstronności. Tymczasem aktualnie pracownicy wskazują, że „mało modne jest samokształcenie” wśród ich grupy zawodowej.

W udzielonych odpowiedziach wskazywano również instytucje, z którymi konieczna jest współpraca. Są to: Rejonowe Urzędy Pracy, policja, kościół, szkoła, sąd, ZUS, rady miasta i gminy, organizacje charytatywne, poradnie wychowawczo-zawodowe, domy małego dziecka, żłobki. Z uzyskanych danych można wnioskować, że niedostateczna jest lub wcale nie istnieje współpraca między wyżej wymienionymi instytucjami. Opisywane są nawet przypadki utrudniania sobie pracy w wymienionych instytucjach, np. poprzez blokowanie, nieudostępnianie istotnych dla pracownika socjalnego informacji, dotyczących jego podopiecznych. Oczywiście blokady te mogą wynikać z braku chęci niesienia pomocy, ale bardziej prawdopodobny jest tu biurokratyczny, sfor­

malizowany system porozumiewania się wspomnianych instytucji, pozbawiony praktycznie podstawowych form wzajemnego doinformowywania się.

Podsumowując, można stwierdzić, że respondenci ankiety udzielali roz­

budowanych odpowiedzi, a dotyczyły one klientów i współpracowników w zakresie: 1) osobowościowych i zawodowych cech pożądanego wzoru współpracownika i klienta, 2) własnych cech o charakterze kompetencji zawodowych, 3) instytucji wspomagających działanie pracownika socjalnego.

Jakie umiejętności kontaktu i pracy z ludźmi chdał(a)byś doskonalić?

Celem tak sformułowanego pytania było odkrycie, w jakim kierunku koncentrują się ewentualne zapotrzebowania pracowników socjalnych na pod­

noszenia kwalifikacji i umiejętności zawodowych.

Analiza wypowiedzi wskazuje, że było to dosyć trudne, a nawet niejasne pytanie dla niektórych osób, co świadczy o autentycznie niskim przygotowaniu do zawodu, braku praktycznych umiejętności pomagania, a nawet o komplet­

nym niedoinformowaniu w tym zakresie.

Tylko jedna osoba stwierdziła: „nie mam problemów z klientami, znam teren i podopiecznych. Są oni coraz bardziej (?) sfrustrowani”. Pozostałe dane można przedstawić według kolejności:

1) umiejętności interpersonalne o charakterze kompetencji osobistych (por.

Wojcieszke 1989) - około 80% ankietowanych;

2) umiejętności o charakterze kompetencji zawodowych - także 80% an­

kietowanych.

Do pierwszej grupy zakwalifikowano następujące pożądane umiejętności:

aktywnego słuchania, negocjacji, prowadzenia rozmowy, zawierania kontraktu (w rozumieniu Enrighta, 1987), zadawania pytań. Umiejętności rozwiązywania innych sygnalizowanych w ankiecie problemów dotyczą podejmowania szyb­

kich i trafnych decyzji oraz podnoszenia skuteczności i wiarygodności własnego

działania. Następną kwestią do przepracowania dla pracowników socjalnych jest umiejętność radzenia sobie z obojętnością i zachowaniami agresywnymi klientów.

Pracownicy wskazują też na chęć rozwijania niektórych własnych predys- pozycji, cech osobowościowych i temperamentalnych, umiejętności kontaktu i komunikacji interpersonalnej, oraz asertywności. Inna grupa oczekiwań dotyczy podnoszenia kwalifikacji specjalistycznych, np. poznanie języka migo­

wego. Ankietowani wskazywali też na potrzebę poszerzania wiedzy dzięki uczestnictwu w wykładach, seminariach, treningach i warsztatach z zakresu:

psychologii, pedagogiki, rehabilitacji inwalidów, gerontologii, form pracy z chorymi psychicznie lub somatycznie (np. na gruźlicę), alkoholizmu oraz z zakresu prawa.

Jakiej pomocy potrzebujesz w swojej pracy?

To pytanie wzbudziło wiele emoq'i wśród osób ankietowanych. Z wypowie­

dzi wynika, że chodzi tu przede wszystkim o pomoc materialną, ale znaczącą i również często wymienianą jest potrzeba wsparcia psychologicznego w wyko- wywaniu zawodu.

Można w kilku punktach uporządkować wypowiedzi dotyczące oczekiwanej i pożądanej pomocy dla pracownika socjalnego w codziennej pracy:

1) specjalistyczne porady i współdziałanie (szeroko rozumiane z wieloma instytucjami i specjalistami);

2) szkolenia i kursy;

3) usprawnianie i modernizowanie warunków w pracy.

Zakończenie

William Gordon (Pincus, Minaham 1973) przedstawił dwa założenia, które zostały przyjęte przez Narodowe Stowarzyszenie Pracowników Socjalnych w Stanach Zjednoczonych:

1. Społeczeństwo ma obowiązek zapewnić, aby ludzie mogli korzystać z pomo­

cy, usług i sprzyjających okoliczności, jakich potrzebują, aby wykonać różne zadania życiowe, złagodzić trudne sytuacje oraz urzeczywistnić swoje aspira- q‘e i system wartości.

2. Zapewnić zorganizowaną pomoc socjalną, należy respektować godność i indywidulaność ludzi.

Wskazówki te wywodzą się z nurtu psychologii humanistycznej, a także stanowią jeden z podstawowych kierunków pracy socjalnej. Wskazują, jaką drogą powinna iść współpraca, w celu zapewnienia właściwej, profesjonalnej opieki socjalnej. Zakłada się, że jeśli klient jest stroną, u której sposób myślenia

100 ALICJA KEPLINGER

lub postępowanie ma ulec zmianie w wyniku aktywnego współdziałania, pracownik może wybrać strategię współpracy i odgrywać rolę ułatwiającego pomocnika lub nauczyciela. Jednak nie zawsze jest to możliwe. Przeszkody mogą tkwić w samym pracowniku (mającym przeprowadzać zmiany), kliencie lub tzw. uwarunkowaniach zewnętrznych, wynikających z sytuacji życiowej klienta czy z aktualnej sytuacji społeczno-ekonomicznej opieki socjalnej.

Zebrane wypowiedzi wskazują, gdzie tkwią, z perspektywy pracownika socjalnego, słabości owego współdziałania z klientem, z instytucjami czy ze współpracownikami. Oczywiście jest to problem złożony. Odwołując się jeszcze raz do perspektywy pracownika socjalnego należy podkreślić, że nie tylko różni pracownicy zajmują różne pozycje w systemie powiązań społecznych, ale jeden i ten sam może zajmować różne pozycje w ramach układu powiązań za­

chodzących między pracownikami świadczącymi bezpośrednie usługi, jego przełożonymi, administracją itp. Ten sam pracownik może być podwładnym w stosunku do jednej osoby i przełożonym w stosunku do drugiej. Układ ten wymaga dużej elastyczności i sprawności działania, dlatego w pełni uzasadnione wydają się dążenia do podnoszenia własnych kwalifikacji i poprawy warunków pracy tej grupy zawodowej.

Na koniec warto podkreślić, że w artykule starano się przedstawić nie tyle obraz uśrednionego, ale typowego pracownika socjalnego, oparty na ich subiektywnych spostrzeżeniach i doświadczeniach. Celowo starano się ograni­

czyć, a nawet wyeliminować jakikolwiek komentarz teoretyczny, polegając na założeniu, iż najbardziej wymowne będą subiektywne, niekiedy wręcz cytowane wypowiedzi samych badanych. Być może jest to specyficzny, mało obiektywny obraz, ale ważne są tu osobiste odczucia ludzi, którzy wykonując swój zawód tak silnie i bezpośrednio oddziaływują na innych - słabych, chorych, po­

trzebujących pomocy. To oni mają wspierać ludzi najsłabszych pod względem ekonomicznym, socjalnym i zdrowotnym, a okazuje się, że sami z trudnościami i różnorodnym powodzeniem borykają się z osobistymi i zawodowymi prob­

lemami.

Literatura

Enright J., 1989, Terapia i poradnictwo bez oporu. „Nowiny Psychologiczne”

nr 3: 47-60.

Hojer Κ., 1969, Head o f Education within the Personnel Education Committee in Stockholm, „Some Aspects оц. Social Work Training” . Kumla, Sweden.

Pincus A., Minham A., 1973, Social Work Practice: Model and Method, F.E.

Peacook Publishers, Inc. Itasca. Illinois, s. 53-84.

Wojciszke B., 1989, Struktura ja, wartości i zachowanie. Ossolineum, Wrocław.

Psycho-social picture of the typical social worker Summary,

This paper has been written under pursuits on innovations of a teaching program in School for Social Workers in Wroclaw. It presents results of a survey on 54 social workers. The issues concerned are as follows: (1) how do you see typical social worker?

(2) what troubles you and what are you not able to get along? (3) whom and in what way would you like to cooperate in your job with? (4) which experiences of contacting people would you like to improve? (5) what kind of help would you need?

Психосоциальный портрет типичного работника социального обеспечения Резюме

Статья возникла в ходе исследования нововведений в программе обучения в Школе работников социального обеспечения во Вроцлаве. Она представляет результаты анкеты, проведенной среди 54 активных работников социального обеспечения и касающейся следующих вопросов: 1) Как ты представляешь себе типичного работника социального обеспечения?; 2) Какие у тебя проблемы, что трудное, с чем ты не справляешься?; 3) С кем и как ты хотел бы работать в рамках своей профессии?; 4) Какие формы контакта с людьми ты хотел бы совершенствовать? 5) В какой помощи в своей работе ты нуждаешься?