1
IM. . $ 9 A r . . i A 3 L
I./l. Relacja j(, ,f\ b Ó, ^ ^ ^
I./2. Dokumenty ( sensu stricto) dotyczące relatora k A * , A - l
I./3. Inne materiały dokumentacyjne dotyczące relatora _- II. Materiały uzupełniające relację b A" 0 III./l. Materiały dotyczące rodziny relatora *—
III./2. Materiały dotyczące ogólnie okresu sprzed 1939 r. -—
III./3. Materiały dotyczące ogólnie okresu okupacji ( 1939-1945) — III./4. Materiały dotyczące ogólnie okresu po 1945 ----
III./5. Inne
IV. Korespondencja
V. Nazwiskowe karty informacyjne VI. Fotografie
2
3
—R_ e_l_e._e_ j _a_
o n ieżyjącym członku konspiracji Wiśniewskim Józefieaps0 “Szczerba"_____
Wiśniewski Józef urodzony 18,03<>1897r, w Jastrzębiu k/Lipna syn Walentego i K * / W ^ ^ z d , Kowalska był sierżantem 33 pp. w Łomży,ochotnik I-szej wojny światowej,Legionista ,Piłsudczyk ,Peowiak.W czasie pierwszej wojny świato
wej ranny dwukrotnie,odznaczony kilkoma, medalami.W 1936r. ze względu na zły stan zdrowia po odniesionych ranach,przeniesiony na eneryturę i zamie
szkuje wraz z Żoną i trojgiem dzieci w Jastrzębiu na gospodarstwie po swo|ch rodzicach.Rozpoczyny działalność w"Strzelcu " gdzie prowadzi szko
lenie przysposobienia wojskowego.Prowadzi także szkolenie w lipnowskim gimnazium.Jest prezesem lipnowskiego kola P,0„W* We wrześniu 1939r.Organi
zuje w Lipnie ,Kompanię Obrony Warszawy że Strzelca i ochotników nie
wcielanych do wojska. Czwartego września po umundurowaniu kompani prowadzi ją przez Włocławek w kierunku Warszawy .18-go września kompania zostaje
'ozbita przez lotnictwo niemieckie nad Bzurą,a Wiśniewski dostaje się do niewoli niemieckiej i po kilku dniach ucieka z obozu jenieekiego w
Żyrardowie i powraca do Jastrzębia/tj.jeden km.od Lipna/Musi się ukrywać gdyś niemcy już na drugi dzień po jego powrocie przyśli go aresztować za działalność przedwojenną. Ukrywając się zaraz po powrocie,zaczyna organi
zować organizację podziemną tj. Związek Walki Zbrojnej.Już w listopadzie 1939r,organizacja liczy kilkunastu działacłsy z Lipna i okolicy.Wiśniewski przybiera pseudonim "Szczerba”, Łocznikiem między "Szczerbą" a żołnierzami zostaje jego syn Tadeusz ,który składa przesięge 6,ol,1940r, i przyjmuje pseudonim "Mały". Tworzy się sztab organizacji. W wykopanej piwnicy pod podłogą ukryty jest podsłuch radiowy, Tu tak&e pisane są rozkazy,meldunki,
informacje i ulotki,Nawiązuje kontakt z Gustawem Olszewskim byłym Peowiakiem z Jankowa, W lutym 1940r,nawiązuje kontakt « Germanem Marcinkowskim -
jefem Stabu Okręfeo "Mazowsze" ps,"Piotr",oraz kom.Okręgu Teodorczykiem ps."Roman" z 14-go pułku z Włocławka. Powstaje Polska Organizacja Zb*ojna a "Szczerba zostaje jej pierwszym komendantem na powiat i miasto Lipno,
Zastępcą zostaje Józef Sadowski ps,"Zagończy$"-Szefem Stabu zostaje Bolesław Chojnicki ps,"Bronek".Działalność POZ-tu rośnie w siłę i staje się dużą
organizacją zbrojną w podziemiucPowiat zostaje podzielony na rejony.
Powstaje biuro dowod»w"lewych"potrzebnych dła ukrywających się Polaków, jak i dla "Szczerby"który działy także na terenie Płocka,Sierpca i Mławy tj.
na terenie "Mazowsza", "Szczerba" zmienia ciągle miejsce zamieszkania,a w końcu 1941-go roku ukrywa się w Suminie / koło Kikoła^gdzie mieszka w plebanii i pracuje przy robotach ziemnych.Tu odbywają się naradyjiodprawy.
Na odprawy i szkolenia przjehodzą komendanci rejonów z całego powiatu , a także i z Okręgu "Mazowsze".0 działalności "Szczerby" oprócz syna SaiiR tadeusza ,wie jego żona i młodszy syn Włodek oraz córka która mieszka w Lipnie i składała przysięgę przybierając ps."Haf*a"
4
Odprawy w Suminie zabezpieczane są przez t. zw. "Czaty" t. j. wystawie**
nie na drogach dojazdowych do Sumina żołnierzy.Sumin dla ukrywającego cego się "Szczerby"jest dobrym płaszczem ochronnym,ponieważ niemiec który zajął majątek,był SS-manem i sprawował piecze nad całą okolicą.
Łącznikiem pomiędzy Sztabem w Lipnie a "Szczerbą" był syn Tadeusz ps."Mały"który był zatrudniony w warstacie samochodowym u niemca w Lipnie i ten dał mu odpowiednie dokumenty na przejazd do Sumina.
W pracach rolnych "Szczerba" gatrudnia kilku pracowników,którzy się ukrywają.Knntakt z rejonem Skępe odbywa się przez łącznika -ps.
"Stasabk" Który przywozi i zabiera "pocztę" od małego w Karrikowie na cmentarzu. Dla organizacji w Skępem bardzo ofiarnie pracuje ps.
"Stańczyk " Czesław Luliński - u którego ukrywa się "Kmita" -Szef Sztabu Okręgu "Mazowsze". W Skępem drukowana jest prasa podziemna*
Na początku miesiąca lipca 1942r, w czasie pełnienia ©bowiązków służbowych tj.jest pisania raportu,wzzedł żandarm "Szakra" który przyszedł po jednego z ukrywających się pracowników a widząc piszą
cego na maszynie "Szczerbę"chciał mu zabrać pismo."Szczerba" wyrzucił żandarma za drzwi zamknął je na klucz, a sam wyskoczył przez okno.
Żandarm za uciekającym oddał kilka strzyłów nie trafiając go,który uciekał w stronę stacii kolejowej Ograstka .Wieś Ograszka była dużą kolonią niemiecką.Tu niemcy zorganizowali pościg za "Szczerbą"który ukrywał się w życie.Aresztowanego i zkutego łańcuchami "Szczerbę"
zaprowadzono na posterunek Żandarmerii w Kikole ,skąd wywieziono go do gestapo w Grudziądzu. "Szczerba" nikogo nie wydaje.Na początku sierpnia 1942r,organizacjia przekupując żandarmów pomaga "Szczerbie"
w uciecce z gestapo. "Szczerba nawiązuje kontakt z Czesławem Lulinskim ze Skępego ps."Stańczykiem"! w lesie Karnkowskim przekazuje mu w
obecności Szefa Sztabu "Bronka" wszystkie dokumenty organizacji.
Na czatach byli od strony lipna "Mały" a od strony Skępego "Staszek"
26 sierpnia 1942r, biuro dowodów lewych w Lpnie /Kier,biura S a t u m i n Giblewski/dostareza "Szczerbie" jego żonie,"Małemu"! młodszemu synowi
Włodkowi dokumenty na nazwiska Malinowscy^ i prz^ pomocy organizacji uciekają do Warszawy.Ucieczka się udała ,ale cała rodzina w Warszawie musiała się w dalszym ciągu ukrywać,ponieważ niemcy wysłali do W-wy kapusia aby odnalazł Wiśniewskich,Na terenie Warszawy działalność
"Szczerby" jest mi bliżej nieznana.Tu już była śćisła tajemnicapFaktem jest jednak że miał kontakt z organizacją przez Kazimierza K&feera
ps."Kazik" który w 1941 r,wysłany £ył z lipna do szkoły podchorążych w Warszawiegdzie był członkiem "Kedywu" i zginął w akcji,został przez rodziców przywieziony do Lipna i.pochowany jest na lipnowskim cmen
tarzu,W 1944r. mieszkając na Pradze przy ulicy Londyńskiej 10 zosta
je wcielony do LWP.5 zapas,p.p.z którym to pułkiem w stopniu p.por, przez Łódz -Poznań-Wrocław-Drezno zastaje go maj.
5
Tu po 9-tyra maju 1945r. z rozkazu d-cy pułku zostaje na gospodarstwie rolnym jako zarządca we wsi Ulisdorf k^Bolesławca.Wiśniewskim intere
suje się Lipnowski U.B0 i pułkow$c Informacja, za działalność z przed, i potfennej t.j. » czasów okupacji.W sierpniu 1945r. NKWD przychodii aresztować Wiśniewskiego. W czasie aresztowania^któr^r się nie daje,
zostaje ranny w okolicy serca i wywieziony do Legnicy ,gdzie w/g dowódcy 5-go p.p. zmarł.Były także pogłoski że został wyleczony i wywieziony do Rosji.
Relację npracowałrT.Wiśniewski /? >
Tadeusz Wiśniewski.
Lipno dnia 20 kwietnia 1991r.
6
B e 1 a c j a
— — m mm — —
o nieżyjącym członku konspiracji Wiśniewskim Józefie.os. "Szczerba*
W U H e w s k i Józef urodzony 18.03.1997r. w Jastrzębiu k/lipna syn Walentego za.Kowalska był sierżantem 33 pp. w Łomży,ochotnik I-szej wojny światowe3,legionista ,Piłsudczyk ,Peowiak.W czasie pierwszej wojny świato
wej ranny dwukrotnie,odznaczony kilkoma medalami.W 1936r. ze względu na zły stan zdrowia po odniesionych ranach,przeniesiony na emeryturę i zamie
szkuje wraz z Soną i trojgiem dzieci w Jastrzębiu aa gospodarstwie po swo$ch rodzicach. Rozpoczyny działalność w"Strzelcu n gdzie prowadzi szko
lenie przysposobienia w©jakowego.Prowadzi takie szkolenie w lipnowskia gimnazium. Jest prezesem liptowskiego kola P*0*W« We wrześniu 1939r.Organi
zuje w lipnie ,Kompanię Obrony Warszawy że Strzelca i ochotników nie
wcielanych do wojska. Czwartego września pe umundurowaniu kompani prowadzi ją przez Włocławek w kierunku Warszawy . 18-go września kompania zostaje
rozbita przez lotnictwo niemieckie nad Bzurą,a Wiśniewski dostaje się do a&e niewoli niemieckiej i po kilku dniach ucieka z obozu jenieekiego w
Żyrardowie i powraca do Jastrzębia/tj.jeden km.od Lipna/Musi się ukrywać gdytt niemcy już na drugi dzień po jego powrocie przyśli go aresztować za działalność przedwojenną. Okrywając się zaraz po powrocie, zaczyna organi
zować organizację podziemną tj. Związek Walki Zbrojnej.Już w listopadzie 1939r. organizacja liczy kilkunastu działacby z lipna i okolicy.Wiśniewski przybiera pseudonim "Szczerba". Łocznikiem między "Szczerbą" a żołnierzami zostaje jego syn Tadeusz ,który składa przesięge 6,ol.l940r, i przyjmuje pseudonim "HHły". Tworzy się sztab ergianizac ji. W wykopanej piwnicy pod podłogą ukrytp jest podsłuch radjowy. fu także pisane są rozkazy,meldunki, informacje i ulotki.Szwiązuje kontakt z Gustawem Olszewskim byłym Peowiakiem
z Jankowa. W lutym 1940r. nawiązuje kontakt * Germanem Marcinkowskim - Szefem Stabu Okręfeo "Mazowsze" ps."Piotr",oraz kom.Okręgu teodorczykiem ps."Roman" z 14-go pułku z Włocławka. Powstaje Polska Organizacja Zbtojna a "Szczerba zostaje jej pierwszym komendantem na powiat i miasto lipno*
Zastępcą zostaje Józef Sadowski ps. "Zagończy#"-Szefera Stabu zostaje Bolesław Chojnicki ps."Bronek" .Działalność POZ-tu rośnie w siłę i staje się dużą
organizacją zbrojną w podziemiu*Powiat zostaje podzielony na rejony.
Powstaje biuro dowodew"lewych"potrzebnych d&a ukrywających się Polaków, jak i dla "Szczerby"który działy także na terenie Płocka,Sierpca 1 Mławy tj, aa terenie "Mazowsza". "Szczerba" zmienia ciągle miejsce zamieszkania,a w końcu 1941-go roku skrywa się w Suminie / koło Kikołajfgdzie mieszka w plebanii i pracuje przy robotach ziemnych.fu odbywają się narady ^Lodprawy.
Ka odprawy i szkolenia prztfehodzą komendanci rejonów z całego powiatu , a także i z Okręgu "Mazowa*e".0 działalność i "Szczerby" oprócz syna *a*m Sadeusza ,wle jego żona i młodszy sfn Włodek oraz córka która mieszka
w lipnie i składała przysięgę przybierając ps."EaMm"
7
wtćalowofcl Jóaof m oaony 13*03*139? *• ptxs*daaia •Oaoaestoe11*
nlonłaat 33 p*p* « o»lyf oehotaik piaswoaoj uojny uwlatouoj,
T m lw irti, » d i U HWWW3 woja? ^Aiitiii
M j w»K^y dWlflERłtoiSf 0ĆSK3&Q&QBXg M I W m o w«x<a1aa| t
V 1996 jp* ariaieafi&uje w M&trts^Ma ft/^ipaa* «f Upnto eoepocsjma delałatibw^w «*» t **il©a« gdeie pcwa&g fsskaloal* tiojstowa* 2rom tol
*6vqL*H otitsaHmńM w C&aaos jua iULpaowsfelci*
waso aiu 1939 r* ca^paietu^® mm&m&Ą (Zagnę mmmm# se
"traelaa* i oohotsssUsSy* OBwarfcejo tassedala p&wu&l taspoa&ę do iM90Sroka* m utoo&mfai feoap@ala isatstaje tssaKlugoweaa Ar seksie powaeoohaej aa<2 fclflŁą/# a po ćotosoiu pod ^aołiaoaew aostoje ceobdta p M i iw llw actd flws%» tftćeiflMfcl i i i »>Ji alg do i j u r t i tlw lw * fciej & po IdUUm ćaiaoh ueiofca e otiosu jealee&Lo@o 1 powBiaoa do
Jaatre^tola. I^iat łA«j tfeywać Horacy na drugi astow po jogo pourodz prayoali m m d atatalao ^ • peaai
&aepwa$ąe atą aosaa po po^eoedo rnmym oaecpaizo^. oc^Baisfiojc podaioraaą - f.ttląeafc « m E!a»jaej* Ju l v Uotapedeio 1930 solai orsaaiaaeja Ucssy k tU sn » tii dtoia*r*oy# tilMewaki 3S»2? M « psead*
' *n— rąowrt H— peed$<s*y aia a M m m i w iU Ji ja@e egu
^dMSB poeud* 'SMissy etę nstssb oc^ool&oojl* W pittiłcy
okryty Jeaft podoftooh f i j u r * fca M p lonno aą rotfeaoy, aal&a&i, lafossaeo^o i ulotki* llc a ^ ą ^ e feMstak* ■ OturtaMaa OŁaearaidB t>/>żyn m sooM tim * e Jsakoua* tf lutya 1940 ^oiai atadąauje kaafe&t o
Ooaoaaaa : AroialacKfefcia * , m 2m O t M ®m&i *imamm9* poetsd*
v lotr% ossas e .^nonOggitaB tjkaęga .toadaneyfcieEt poeu*!*
ftswetaje M.okn oryBaiacseja iibeojaot a^^oooortjo* aaot&je je j pionweye ftflaeadaałaa aa powiat i .iao to Upao* Saetępoą aootaje J<Saaf ;^d0K id peeod* •Sogoiieeyfc** o iaofta ^atefeu eo^taje Doles&a?
CbojaŁe&l pa9&Xm "aronek®* JM M w tf* 3KJB foóaio w alłq & otojo dtt&ą orgsmiose^ c ts ro ^ v podcicsala*
• tiscjwMMI M j O R f ! • M i t Muro"l>iqPBh* <0WBdtfir i M n »
aorjtSw potrBo!]ą/a!ł tOa uferywłJW ^ fli« ^abSw , i <Oaw a e s o r ^ , W5jy SBftoie trJkso na taranie -rZotiłm, ^4oa?poa t ite o r t«4« ae tosenie
3cpqgu mMHNMse** TiMUaaiiio^a e^eeeazt^4’ aa Ww toroalo ^eot a i bllf^oj ale aaans.^-isoisoa^bo mtoadLa oiiy-A© alo.1noe iaaulenal^tnln *
• aiaey^ s tę , i^ la ^ oft« v siie^oootfo^ei ;Tm4% £^sie aiosslca v plebaaŁit a psaoojo v a a ^ rsu o*^ aU - Octósaaooty ia»egr« * >eoseston«
v dolaa^a aiągu znewija OaiaMm^c. o^jaaisaeji« V oualaie odtyi«*&
atę aasndjr# oar«c«gpt ococ ctftolaDSa yojdfeowa*
8
Odprawy w Suainie zabezpieczane są przez t.zw."Czaty* t.j. wystawie*
ale aa drogach dojazdowych do Suaisa żołnierzy.Sumin dla ukrywająe«g cego się "Szczerty*' jest dobrym płaszczem ochronnym,ponieważ niemioc który zajął ma .łątek, był SS-a,ane® i apravowtił piecze nad całą okolicą.
Łącznikiem pomiędzy Sztabem w Lipnie a 'bzczerbą1' był syn Tacteasz ps. ”iSały “który był zatrudniony w warstacie samochodowy® u niemca w Lipnie i ten dał mu odpowiednie dokumenty na przejazd do Suralaa.
w pracach rolnych "Szczerba" iatrednia kilku pracownikó\*Pktórzy się akry v;ajp.Knn takt z rejonem Skępe odbywa się przez łącznik®, - p s .
* Sta ssak* Który przywozi i zabiera * poczty" od małego w Karnkowie na cmentarzu. Dla organizacji w Skępea bardzo ofiarnie praeuje ps.
"Stawczyk " Czesław Luliński - u którego ukrywa się ''Kmita" -Szef Sztaba Okręgu "Mazowsze*. W Skępea drukowana jest prasa podziemna, tfa początku miesiąca lipca 1942r. w czasie pełnienia ibowiązków
Ełużbcwych tj.jest pisania reportu*v*zsdł żandarm *Szakra* który przyszedł po jednego z ukrywających się pracowników a widząc piszą
cego na Kfcjsynie *Szczerbę"chciał b u zabrać pismo."Szczerba" wyrzdcił żandarma za drzwi zamknął je na klucz, a sam wyskoczył przez okno.
Ifeadarm z?, uciekającym oddał kilka strzyłów nie trafiając go,który uciekał w stronę stacii kolejowej Ograsfcka .Wieś Ograsaka była dużą kolonią niemiecką.Tu niemcy zorganizowali pośóig za «Szczerbą"który ukrywał się w życie.Aresztowaneg© i k u t e g o łańcuchami "Szczerbę"
zaprowadzono na posterunek Żandarmerii w Kikole ,e>kąd wywieziono go do gestapo w Grudziądzu. "Szczerba* nikogo nie wydaje.Na początku sierpnia 1942r.organizacjia przekupując żandarmów pomaga "Szczerbie"
w uciecce z gestapo. "Szczerba nawiązuje kontakt z Czesławem lulinakira ze Skępego ps."Stańczykiem”i w lesie Earnkowrkim przekazuje mu w
obecności Szefa Sztabu "Bronka” wszystkie dokumenty organizacji*
Ma czatach byli od strony lipna "Mały* a od atrony Skępego "Staszek"
26 sierpnia 1942r. biuro dowodów lewych w Lpnie /Kier. biura Saturain Giblewski/dostareza "Szczerbie* jego żonie,"Małemu"i młodszemu synowi Włodkowi dokumenty na nazwiska Malinowscy^ i przy pomocy organizacji uciekają do Warszawy.Ucieczka się udała #ale cała rodzina w Warszawie musiała się w dalszym ciągu ukrywać#ponieważ niemcy wysłali do ¥-wy kapusia aby odnalazł Wiśniewskich.Na terenie Warszawy działalność
"Szczerby” jest mi bliżej nieznana.Tu już była śćisła tajemnica^Faktea jest jednak że miał kontakt z organizacją przez Kazimierza Ktłera
pu.“Kazik" który w 104-1 r. wysłany był 7 Lipna do szkoły podchorążych w Warszawiegdzie był członkiem “Kedywu* i zginął w akcji, został pras*
rodziców przywieziony do Lipna i.pochowany jest na lipnowskim cmen
tarzu. W 1944r. aiesZkając na Pradze przy ul*cy Londyńskiej 10 zosta
je wcielony do LWP.5 zapas.p.p.z kttfrym to pułkiem w stopniu p.por, przez Łódz -Poznań-Wrocław-Ureano zastaje go maj. 9
In po 9-tyffl maju 1945r. z rozkazu d-cy pułku zostaje m gospodarstwie rolnym jako zarządca we wsi Ulisdorf kjfttelesławca.Wiśniewskim intere
suje s l ą Klonowski TJ.B. i piiłkewft Informacja, za działalność z przed, i Tro^eamej t. j. z cz»h5v okupacji, W sierpniu 1945r. NKWD prsychodfci
•reszto*«,vS Wi«*ievski«ge* W czasie sresarfecwazia^Atóry się nie daje, zostajs ranny ’? okolicy serca i wywieziony do Legnicy -gdzie w/g dowódcy 5-go p.p. zmarł.Były także pogłoski ż o został wyleczony i
wieziony do Rossji,
»«?Ii c3ę apr»ccv;Ą ł T.V jU :m iejski
t # t * ti* • • t * * « » » « «
ffedeusz Vi£ni e>flsk.i*
Łipiis duis ?0 kvi ctnlfc 15-91*-.
10
v " W *
■ - .... ... - . W - A l - W J ..
'f'- r - * , *s.*
Wiśniewski Józef urodzony 1 8 . 0 3 . 1 8 9 7 r* pseudonim
" S z c z e r b a " - sierżant 33 PP* w Łomży -ochotnik pierwszej woj ny ś w i a t o w e j - " P e o w i a k " , Legionista,Piłsudcżyk, w czasie’ pierwszej wojny światowej ranny dwukrotnie,odznaczony kilkoma medalami.
W 1936 r. zamieszkuje w Jastrzębiu k/lipna/ .7 Lipnie rozpoczyna działalność w ‘‘•Strzelcu** 'gdzie prowadzi szkolenie'wojskowe.
Prowadzi również szkolenie w Gimnazium lipnowskim.
We wrześniu 1939 r. organizuje Kompanię Obrony Warszawy ze "Strzelca** i ochotników.-Czwartego września
prowadzi kompanię do Włocławka. WE Włocławku kompania zostaje umundurdwana/w~śzkóle pó\iszechnej~nad~Wlsłą/ a^po dotarciu pod Sochaczew zostaje rozbita przez "Fieinco^^had Bzurą.
Wiśniewski dostaje się do niewoli niemieckiej~i pó'Eilku*' dniach ucieka z obozu jenieckiego i powraca dó Jastrźę'5'ia7
Musi się ukrywać gdyż Niemcy ńa drugi dzień po jego 'x \ q C*Ł(
przyszli go aresztować ża działalność z przed wojny.Ukrywając się zaraz po powrocie zaczyna organizować organizację podziemną -Związek Walki Zbrojnej. Już w listopadzie 1939 r.organizacja
liczy kilkunastu działaczy. Wiśniewski przybiera pseud.**Szczerba*f.
Łącznikiem pomiędzy nim a żołnierzami zostaje jego syn Tadeusz pseud. "Mały". Tworzy się sztab organizacji .W piwnicy ukryty jest podsłuch radiowy. Tu także pisane są rozkazy,meldunki, informacje i ulotki. Nawiązuje kontakt z Gustawem 01szev;skim byłym "Peowiakiem" z Jankowa. W lutym 1940 r. nawiązuje kontakt z Germanem Marcinkowskim-Szefem Sztabu Okręgu "Mazowsze** pseud.
"Piotr** oraz z komendantem Okręgu, Teodorczykiem pseud ."Roman**.
Powstaje Polska Organizacja Zbrojna a "Szczerba" zostaje jej pierwszym Komendantem na powiat i Miasto Lipno. Zastępcą zostaje Józef Sadowski pseud. " Zagoóczyk" a Szefem Sztabu dostaje
Bolesław Chfjnicki-pseud."Bronek". Działalność P.O.Z. rośnie w siłę i staje się dużą organizacją zbrojną w podziemiu.
Zostają zorganizowane rejony a także biuro lewych dowodów
i dokumentów potrzebnych dla ukrywających się Polaków, jak i dla
"Szczerby", który działa także na terenie Płocka,Sierpca i Mławy tj. na terenie Okręgu "Mazowsze". Działalność "Szczerby" na w/w terenie jest mi bliżej nieznana. "Szczerba" zmienia ciągle
miejsce zamieszkania-ukrywania się. Ukrywa się w miejscowości Sumin, gdzie mieszka w plebanii a pracuje w majątku aby mieć
dokumenty pracy. "Szczerba** w dalszym ciągu rozwija działalność organizacji. W Suminie odbywają się narady, odprawy oraz
11
... 'y jt f a
szkolenia wojskowe. Odprawy te zabezpieczane są przez Czw.
czaty, ’tV;j. przez wystawianie na drogach dojazdowych d o ’Sumina żółnierży . 'Łącznik" "EEały" zatrudniony w Lipnie w warsztacie samochodowym la Niemca jest bardzo często wykorzystywany.
w organizacji, i pracach rolnych "Szczerba"'zatrudnia kilku pracowników, którzy muszą się ukrywać. Kontakt z rejonem Skępe prowadzony Jest przez 'ł ą c z n i k ó w z Lipna "Małego"
a ze Skępego - łącząika "Staszka"- Kazimierza Trojanowskiego.
W Skępem dla organizacji pracuje Czesław Luliński pseuH.'""
"StanczyK" u którego ukrywa się "Kmita"-Sźef Sztabu okręgu"'
"Mazowsze". Na początku m-ca lipóa 1942 r. w czasie pełnienia obowiązków konspiracyjnych zostaje aresztowany’ "Szczerba".
Udaje mu się uciec z rąk żandarma tz,. "Sakrę" który w pogoni "za
"Szczerbą"oddaje" kilka strz'ałów. "Szczerba" ucieka w kierunku kolonii niemieckiej Ograszka. Tu Niemcy pracujący w polu
dosiadają koni i ujmują "Szczerbę" ukrywającego s i ę w ż y t a c h . Aresztowanego i skutego łańcuchami "Szczerbę" wywieziono do gestapo w Grudziądzu. "Szczerba" nikogo nie wydaje. N a •początku sierpnia 1942 r. o r g a n i z a c j a ułatwia "Szczerbie” ucieczkę" ‘ z g e s t a p o w Grudźiąduz. "Szczerba " nawiązuje kontakt *prze'ż łączników z Cz.Lulińskim i przekazuje mu w lesie karnkovskim w s z y s t k i e dokumenty organizacji.
26 sierpnia 1942 r. "Szczerba" z żoną i synami’"
Tadeuszem i Włodzimierzem przy pomocy organizacji uciekają 'do Warszawy i otrzymują dokumenty na nazwisko Malinowscy.“Przy przekazywaniu dokumentów organizacji obecny był Szef Sztabu-
"Bronek" a na czatach byli "Mały" i "Staszek".
Ucieczka "Szczerby" i jego rodziny udała się.
W dalszym ciągu jednak muszą się ukrywać bo Niemcy wysłali kapusia aby odnalazł rpui,ifię Wiśniewskich. Ja terer .e Warszawy działalność "Szczerby" jest mi bliżej nieznana.
Paktem jest, miał kontakt z Komendą Główną Armii Krajowej i dla niej pracował*Miał także kontakt z "Kazikiem" tj.
K.Lelerem, który był wysłany z Lipna przez "Szcserbę" do
Warszawy - ilomendy Głównej Armii Krajowej 0dzis był członkiem
"Kedywu'1. 1944 r. mieszkając na fradze iiśnie*a>ki zostaje wcielony do 5-3C>Zapasowego Pułku P i e c h o t y z którym to" * pułkiem w stopniu podporucznika Wojska Polskiego- przez Łódź- ' Poznań - Wrocław- dochodzi pod Drezno, Tu po 9-tym maju ‘1945 r.
zostaje z rozkazu dowódcy pułku na majątku/gospodarstwie rolnym we wsi Ulisdorfie pod Bolesławcem.
12
17iśaiev;;i’iiii interesuje się u.B. i NkWD za działalność
przedwojenną i 'okupacyjną. W sierpniu 1945 r. Wiśniewskiego aresztuje NkWD. W czasie aresztowania zostaje rahńy
i wywieziony do Legnicy, gdzie"w/g pogłosek zmarł.
Były także inne pogłoski a między nimi, że został wywieziony na Sybir.
U ao ^
i’
> i ‘V
C - ? .
13
—ss-
yU/ĄĄ
Józef Wiśniewski
Józef Wiśniewski, pseud. Szczerba", urodził się w rodzinie chłopskiej w g wsi Jastrzębie k/Lipna w fkku (?) . B y ł sierżantem rezerwy. W kaietniu 1940 r. został mianowany pierwszym komendan
tem Obwodu Lipno, krypt. "Ałun", później ffKuźnia", "Postój".
W lipcu 1942 r. został aresztowany, lecz dzięki pomocy zorga
nizowanej przez Czsława Lulińskiego, ps. "Stańczyk", i Sadows
kiego Józefa, ps."Zagończyk", Wiśniewski został uwolniony iwraz z rodziną uszedł do Warszawy. Wywołało to gwałtowne wzmożenie terroru ze strony Niemców.
Rei. Klubiński ZBigniew, Sadowski Józef
Władysław Drzewiecki
14
15
16
17
18
19
JOZEF WISNIEWSKI
„Szczerba”
(1897 - 1945)
Członek POW, legionista. Komendant Polskiej Organizacji Zbrojnej
„Znak”, późniejszej Armii Krajowej.
Urodził się w dniu 18 marca 1879r. we wsi Jastrzębie. Był synem Walentego i Walentyny z Kowalskich. Uczył się w Lipnie i Łomży. Służył w<33 pułku piechoty w Łomży. Brał udział w I wojnie światowej, dwukrotnie ranny, odznaczony kilkoma medalami. Uczestniczył w wojnie polsko-rosyjskiej 1920 roku. W 1936 r., ze względu na stan zdrowia, przeniesiony na emeryturę. Zamieszkał z żoną i trojgiem dzieci w gospodarstwie rolnym w Jastrzębiu. Tu rozpoczął działalność polityczną w „Strzelcu”, gdzie prowadził przysposobienie wojskowe. Szkolił także młodzież w lipnowskim gimnazjum.
Był prezesem koła POW w Lipnie. We wrześniu 1939r. z członków „Strzelca”
zorganizował w Lipnie Kompanię Obrony Warszawy. 4 września poprowadził j ą przez Włocławek do Warszawy. 18 IX Oddział ten został rozbity nad Bzurą, a Józef Wiśniewski dostał się do niewoli niemieckiej i po kilku dniach uciekł z obozu jenieckiego. Powrócił do Jastrzębia, gdzie musiał ukrywać się przed Niemcami.
Wkrótce włączył się w działalność konspiracyjną w powiecie lipnowskim.
W listopadzie 1939r. zorganizował organizację podziemną POZ „Znak”, przemianowaną później w Związek Walki Zbrojnej i Armię Krajową. Poszukiwany przez Niemców musiał ciągle zmieniać miejsce zamieszkania. W końcu 194lr.
ukrywał się na plebanii w Suminie, gdzie pracował przy robotach ziemnych.
Tu odbywał narady i odprawy z komendantami rejonów.
7 lipca 1942r. został aresztowany. Skutego łańcuchami doprowadzono na posterunek żandarmerii w Kikole, skąd wywieziony został do więzienia do Grudziądza. „Szczerba” nikogo nie wydał. Na początku sierpnia 1942r., po przekupieniu żandarmów, uciekł z więzienia.
Wrócił na teren powiatu lipnowskiego. Tu w lesie kamkowskim przekazał dokumenty organizacji Czesławowi Lulińskiemu „Stańczyk”. 26 sierpnia 1942r.
otrzymał dokumenty na nazwisko Malinowski i udał się z rodziną do Warszawy.
Tu dalej prowadził działalność konspiracyjną, nawiązał kontakt z Kazimierzem Kellerem „Kazik”, członkiem AK.
W 1944r. zamieszkał przy ulicy Londyńskiej 10 na Pradze. Wkrótce został wcielony do LWP, do 5 zapasowego pułku piechoty, z którym przeszedł szlak bojowy przez Łódź, Poznań, Wrocław do Drezna jako podporucznik. Po 9 maja 1945r.
z rozkazu dowódcy pułku, został na gospodarstwie rolnym jako zarządca we wsi Ulisdorf.
Wiśniewskim zainteresował się Urząd Bezpieczeństwa w Lipnie. W sierpniu 1945r. został aresztowany przez NKWD. W czasie aresztowania został ranny w okolice serca i wywieziony do Legnicy. Tam umiera 26 sierpnia 1945r.
20
Zastępcą Józefa Wiśniewskiego - pseudonim „ Szczerba ” - został Józef Sadowski - pseudonim „ Zagończyk ” - i był komendantem rejonu Lipno. Ja zostałam łączniczką i wszelkie rozkazy oraz ulotki przekazywałam Bolkowi Chojnickiemu. Pamiętam, że Bolek Chojnicki przekazywał mi pocztę od Lubińskiego - pseudonim „ Stańczyk ” , którą ja oddawałam bratu „ Małemu ” lub bratu młodszemu, a ci dostarczali pocztę „ Szczerbie
W 1941 roku za staraniem organizacji ojciec mój dostał osobiste dokumenty na nazwisko Szmyt i zameldował się w gminie Kikół pow. Lipno. Z matką i braćmi moimi zamieszkał w Suminie w plebanii. Podjął pracę przy melioracji w Suminie, zatrudniając ludzi z organizacji. U komendanta
„Szczerby” zapoznałam Franciszkę Marcinkowską - pseudonim „O bca” , pracującą jako tłumaczka języka angielskiego - i jej męża Maksymiliana Marcinkowskiego - pseudonim „Szary” zamieszkałych w Trzebiegoszczu pow.Lipno. Przychodził także Józef Watkowski - pseudonim „Bojan” - zamieszkały w Lipnie.
W 1942 roku ojca aresztowano i przewieziono do Grudziądza, skąd staraniem organizacji ojciec uciekł. „Szczerba” przedostał się do Warszawy zabierając ze sobą żonę i dwóch synów. Mnie przydzielono pod rozkazy Józefa Sadowskiego - pseudonim „Zagończyk” - którego w 1943 roku w maju Niemcy aresztowali. Mnie przydzielono pod komendę Leszczyńskiego - pseudonim
„W ąż” , który zamieszkiwał w Lipnie w koszarach. Zaczęły się aresztowania, które nie miały nic wspólnego z aresztowaniem Wiśniewskiego.
Miejscowi Niemcy coraz więcej zagrażali Polakom. Ja stale musiałam zmieniać miejsce zamieszkania. Moimi trzema córkami opiekowała się moja ciotka - siostra ojca.
Po aresztowaniu Stanisława Leszczyńskiego przesłano mnie pod komendę Kilanowskiego - pseudonim „Okoń” - zamieszkałego w Lipnie.
I tak w ciągłym strachu i niebezpieczeństwie dotrwałam do końca wojny.
Lipno zostało wyzwolone 22 stycznia 1945 roku przez wojska polskie.
Toruń, dnia
21
22
03562
i',-! "V .... j , \ .-.■'w, • .
% a L 7’*r •'*•.'■•
f UH.
w.
Obywatela Mo^trr-a B O R K I E W I C Z
i
ti-i
w U 1 i b d o r fV i
W związku z tragiczny śmiercią ppor* I I S iii I E ff S K Ij!
G 0 Jozefa proszą o uinoiliwi&ie jego żonie Marii i synowi '-Tadeuszo- wi zabrać wszystkie rzeczyrktóre posiadaj ś.p.ppor.Wiszniewski.
0 tym,có posiadaj ś .p.ppor.Wisjtniewnki,powie Ob.Ma jorowi ppor.Zajmie. | Jednocześnie proszę wydać dla fcyna i.p.ppor.Wiszniewskiego broń i arau-'
n i c j ę ; ' \m
• Szef Sztabu
? ( $ ' c c ’
' \ ’-> ^ ( y ^ a l U z y n i c z -
Jr** / /
|
-Ó-
■J
4
.
d .
23
24
25
ZACNI OBYWATELE, LIPNA I OKOLIC
Tadeusz Chojnicki i Zenon Góźdź JÓ Z E F W IŚ N IE W S K I
„SZCZERBA”
1897 - 1945
Członek POW, legionista. Komendant Polskiej Organi
zacji Zbrojnej „Znak”, późniejszej Arm ii Krajowej.
U rodził się w d ń iu 18 m a rc a 1879 r. w e w si Jastrzęb ie.
Był synem W alentego i W alentyny z K ow alskich. Uczył się w L ipnie i Łomży. Służył w 33 p u łk u piech o ty w Łomży. B rał udział w I w ojn ie św iatow ej, d w u k ro tn ie ran n y , odznaczony k ilk o m a m edalam i. U czestniczył w w o jn ie polsko-rosyjskiej 1920 roku. W 1936 r., ze w zględu n a sta n zdrow ia, przen iesio n y n a em ery tu rę. Z am ieszkał z żoną i tro jg ie m dzieci w gospodarstw ie rolnym w J a strzębiu. Tu rozpoczął działalność polityczną „ S trze l
cu", gdzie p row adził przysposobienie w ojskow e. Szkolił także m łodzież w lipn o w sk im gim nazjum .
Był prezesem koła POW w Lipnie. We w rześn iu 1939 r. § z członków „S trzelca” zorganizow ał w L ip n ie K om panię O brony W arszaw y. 4 w rz e śn ia p oprow adził ją przez W łocław ek do W arszaw y. 18.IX. O ddział te n został roz
bity nad B zurą, a Józef W iśniew ski dostał się do niew oli niem ieckiej i po kilk u d n iach uciekł z obozu jenieckiego.
P ow rócił do Ja strzę b ia, gdzie m usiał u kryw ać się przed N iem cam i.
W krótce w łączył się w działalność k o n sp ira c y jn ą w pow iecie lipnow skim . W listopadzie 1939 r. zorganizow ał o rg an iz ac ję podziem ną POZ „Z n a k ”, p rze m ian o w a n ą póź
niej w Z w iązek W alki Z b ro jn ej i A rm ię K rajow ą. P oszu
k iw any przez N iem ców m usiał ciągle zm ieniać m iejsce ' zam ieszkania. W końcu 1941 r. u k ry w a ł się n a pleb an ii w S um inie, gdzie praco w ał przy robotach ziem nych. Tu odbyw ał n a ra d y i od p raw y z k o m e n d an ta m i rejonów .
7 lipca 1942 r. został aresztow any. S kutego łań cucham i doprow adzono n a p o ste ru n e k ż a n d a rm e rii w K ikole, skąd w yw ieziony został do w ięzienia do G rudziądza. „Szczer
ba" nikogo nie w ydał. Na początku sie rp n ia 1942 r., po p rze k u p ien iu żandarm ów , uciekł z w ięzienia.
W rócił n a te re n p o w ia tu lipnow skiego. Tu w lesie k arn k o w sk im p rze k aza ł dok u m en ty organizacji C zesła
w ow i L uliń sk iem u „S tańczyk”. 26 sie rp n ia 1942 r. o trzy m ał dok u m en ty n a nazw isko M alinow ski i ud ał się z ro d zin ą do W arszaw y. T u d alej p row adził d ziałalność kon
sp irac y jn ą , n aw ią za ł k o n ta k t z K azim ierzem K ellerem
„K a zik ”, członkiem AK.
W 1944 r. zam ieszkał p rz y ulicy L ondyńskiej 10 n a P radze. W krótce został w cielony do LW P do 5 za p aso w ego p u łk u piechoty, z k tó ry m przeszedł szlak bojow y przez Łódź, P oznań, W rocław do D rezna ja k o p odporucz
nik. Po 9 m a ja 1945 r„ z rozkazu dow ódcy pułku, został n a gospodarstw ie rolnym ja k o zarządca w e w si U lisdorf.
W iśniew skim z a in te re so w ał się U rząd B ezpieczeństw a w Lipnie. W sie rp n iu 1945 r. został are szto w a n y przez NKWD. W czasie are sz to w a n ia został ra n n y w okolice serca i w yw ieziony do Legnicy. Tam u m ie ra 26 sie rp n ia 1945 r.____________________ _________________ _________ _
26
* ŚWIĘTO NIEPODLEGŁOŚCI ;
O bchody D nia N iepodległości w L ipnie m iaiy c h a ra k te r uroczysty i podniosły.
W d n iu 11 listo p ad a w godzinach popołudniow ych ro z
poczęły się m szą św ię tą ko n celeb ro w an ą w in te n cji Ojczyzny w kościele W niebow zięcia N ajśw iętszej M arii P an n y a odp raw ił j ą proboszcz F ran ciszek Cieślak, kon- ce le b ra n tam i byli ks. prof. Z bigniew Szygenda i ks.
S tefan M aćczak.
H om ilię w ygłosił ks. Z bigniew Szygenda, zaś h isto rię w a lk o niepodległość n a te re n ie ziem i dobrzyńskiej p rze d staw ił m gr K azim ierz S karżyński — z-ca d y rek to ra L iceum Ogólnokształcącego. W szczelnie w ypełnionym kościele W NM P podczas m szy św iętej g ra ła o rk ie stra dęta L ipnow skiego D om u K u ltu ry pod k ie ru n k iem k a p e l
m istrza D aniela Rykow skiego.
W kościele w y sta w io n a by ła m a k ie ta P o m n ik a N ie
podległości 1918—1920 w y k o n an a przez S tan isław a G ło
w ackiego — d y re k to ra Lipnow skiego D om u K u ltu ry . P ieśn ią „Boże coś P olskę" zakończyła się n abożna u ro czystość w kościele. Po m szy w szyscy zeb ran i w ra z z pocztam i sztandarow ym i, g ru p ą rad n y c h R ady M iej
skiej, O byw atelskim K om itetem O dbudow y P o m n ik a N ie
podległości w ry tm ie g ran e j przez o rk ie strę LDK „B ry
g ad ę” przeszli do p a rk u n a m iejsce odbudow y P o m n ik a Niepodległości.
Uroczystość przed odbud o w an y m pom nikiem rozpoczęła się o degraniem h y m n u narodow ego „Jeszcze P o lsk a nie zginęła”. O kolicznościow e przem ó w ien ia w ygłosili: J a n R am za — przew odniczący O byw atelskiego K o m itetu O d
budow y P o m n ik a N iepodległości, R yszard P a p ro ta — B u rm istrz M iasta o raz p łk R yszard Z w oliński — szef W ojew ódzkiego S ztab u W ojskowego.
Treść a k tu erekcyjnego odczytał R yszard K in iorski — z-ca przew odniczącego O K OPN — syn budow niczego po m n ik a w ro k u 1930. A oto treść a k tu :
„11 listo p ad a 1990 ro k u w d n iu 72 rocznicy odzyskania przez P olskę niepodległości, po M szy św. sp raw o w an e j w in te n c ji O jczyzny, zain a u g u ro w ał sw o ją działalność O byw atelski K o m ite t O dbudow y P o m n ik a N iepodległości.
Celem 27 osobowego O byw atelskiego K o m ite tu było zebranie funduszy społecznych i o d budow a zniszczonego przez N iem ców w 1939 ro k u pom nika. P ierw o w z ó r pom n ik a został o d słonięty w 10 rocznicę zw y cięstw a P olski w w ojn ie z bolszew ikam i d n ia 11 listo p ad a 1930 roku.
P o m n ik został odb u d o w an y z n astęp u jący m i zm ian am i:
— n a zw ieńczeniu z a m ia st o rła — sym bolu POW u m ie szczono godło p ań stw o w e z la t 1918—1920,
— pod godłem za m ia st sym boli w ojskow ych um ieszczono płaskorzeźbę głow y ów czesnego N aczelnika P a ń stw a m a rsz ałk a Jó z efa P iłsudskiego.
W m urow anie niniejszego a k tu erekcyjnego nastąp iło 11 listo p ad a 1991 r., w d n iu 73 rocznicy O dzyskania N ie
podległości przez Polskę.
Po uroczystej Mszy św. z m iejscow ego kościoła W nie
bow zięcia N ajśw iętszej M arii P a n n y p rze m asz ero w ał p o chód ulicam i Jó zefa P iłsudskiego i T ad eu sza K ościuszki do p a rk u m iejskiego, m ie jsc a u sta w ie n ia pom nika. T u w obecności zebranych m ieszkańców m ia sta a k tu w m u ro w a n ia dokonali:
J a n R am za —■ P rzew o d n iczący O byw atelskiego K o m itetu O dbudow y,
S ylw ester Ś m igiel — W ojew oda W łocław ski, F ra n cisz ek C ieślak — D ziekan L ipnow ski,
Je rz y R yskow ski — P rzew o d n iczący R ady M iejskiej, R yszard P a p ro ta — B u rm is trz M iasta L ipna,
p łk Bogusław Z w oliński — Szef. W.Sz.W. w e W łocław ku, K azim ierz T ro jan o w sk i — szef w y k o n aw stw a i m ontażu, R yszard K in io rsk i — syn budow niczego pierw szego p o m
nika.
W ykonując w o lę pierw szy ch budow niczych pom nika, odw ołujem y się do słów b u rm is trz a M iasta L ip n a z ro k u 1930 Z y g m u n ta U zarow icza w yrażającego n ad zieję „... że p o m n ik będzie sta ł n a w iek i ja k o dow ód sp ełn ien ia obo
w iązków żołnierza i o b y w a te la ”.
W czasie w m u ro w a n ia a k tu arek cy jn eg o w iersz e recy
tow ali uczniow ie ze Szkoły P odstaw ow ej N r 5.
O dsłonięcie p o m n ik a n astą p i w d n iu 3 m a ja 1992 r.
Z łożeniem w ieńców i k w iató w p rz y sa lw ie ra k ie t zak o ń czono uroczystości.
Tadeusz Chojnicki
27
„Strzelec” na terenie powiatu W iśniewski Józef ps. „Szczerba”, przybr. nazw.
„Schmidt”, „Malinowski”, (1897-1945), kom en
dant P O Z w pow. Lipno, żołnierz Z W Z —AK.
Urodzony 18 III 1897 r. w Jastrzębiu k. Lipna;
syn W alentego i Walentyny z d. Kowalskiej, wła
ścicieli kilkuhektarowego gospodarstwa. Nauki pobierał w Lipnie i Łomży. W 1919 r. wstąpił ochotniczo do Wojska Polskiego. Uczestniczył w wojnie polsko-bolszewickiej, był dwukrotnie ranny, za co został odznaczony. Po jej zakończe
niu pozostał w armii służąc w 33 pp w Łomży.
W 1936 r. w stopniu starszego sierżanta został przeniesiony do rezerwy ze względu na zły stan zdrowia. Powrócił wówczas z żoną i dziećmi do Jastrzębia, gdzie objął gospodarstwo rolne. W la
tach 1936-1939 aktywnie działał w organizacji
lipnowskiego, prowadząc też zajęcia PW w gimnazjum w Lipnie.
W początkach II wojny światowej był współorganizatorem cywilnej obrony Lipna. Spośród członków „Strzelca” zorganizował Kompanię Obrony Warszawy, którą w dn. 4 IX 1939 r. poprowadził w kierunku stolicy. 18 września oddział ten został rozbity przez Niemców, a sam Wiśniewski dostał się do niewoli. U dało mu 'Się jednak zbiec i wrócić do powiatu lipnowskiego. W obawie przed aresztowaniem ukrywał się wraz z rodziną na plebanii w Suminie pod nazwiskiem „Schmidt”. C ha
rakter pracy jako m ajstra dreniarskiego przy robotach melioracyjnych umożliwiał prowadzenie działalności konspiracyjnej. Od jesieni 1939 r. Wiśniewski pod ps.
„Szczerba” organizował Polską Organizację Zbrojną „Znak” w powiecie lipnow- skim i od kwietnia 1940 r. był jej kom endantem powiatowym. Prowadził system a
tyczny nasłuch radiowy, uczestniczył w kolportażu prasy, zajmował się werbunkiem.
W organizowanych przez niego odprawach uczestniczyli kom endanci rejonów lipnowskiej PO Z, a także jego przełożony, kmdt Okręgu III P O Z Mieczysław Teo- dorczyk ps. „R om an”. W ram ach akcji scaleniowej podporządkował P O Z „Z nak”
z podległego mu terenu ZW Z—AK.
W lipcu 1942 r. „Szczerba” został aresztowany i przewieziony do więzienia ge
stapo w Grudziądzu, gdzie został poddany torturom . W czasie śledztwa nie przyznał się do pełnionej w konspiracji funkcji, nie zdradził pseudonimów i siatki organiza
cyjnej. Na początku sierpnia 1942 r., dzięki przekupieniu strażników więziennych, udało mu się zbiec w okolice Lipna. Tu, w lesie karnkowskim, przekazał dokum enty AK Obwodu Lipno Czesławowi Lulińskiemu ps. „Stańczyk”. D nia 26 V III 1942 r.
zdobył dokumenty na nazwisko „Malinowski” i wraz z żoną i synami W łodzim ie
rzem i Tadeuszem przedostał się do Warszawy. Tam nawiązał kontakt z konspiracją poprzez żołnierza Kedywu Kazimierza Kellera ps. „Kazik”, pochodzącego z Lipna.
W sierpniu 1944 r. brał udział w Powstaniu Warszawskim na Pradze.
Wcielony do Ludowego Wojska Polskiego (5 zapasowy pp), przebył szlak bojowy przez Łódź, Poznań, Wrocław do Drezna. W m arcu 1945 r. odwiedził rodzinę w m undurze porucznika LWP. W krótce potem został na rozkaz dowódcy pułku adm inistratorem m ajątku U lisdorf (poi. Ulesie) k. Bolesławca. W tym czasie w związku z działalnością w A K był poszukiwany przez UB, Inform ację W ojskową i
1 7 8
28
I«JKWD. W sierpniu 1945 r. został w Ulisdorf zatrzymany przez NKW D. Podczas aresztowania został ciężko ranny i skierowany do radzieckiego szpitala wojskowego w Legnicy. Tam prawdopodobnie zmarł 26 V III 1945 r. (Wg innej wersji, z Legnicy Wywieziono go do ZSRR, skąd nie wrócił).
* W pracach P O Z na terenie powiatu lipnowskiego uczestniczyli też członkowie rodziny J. Wiśniewskiego: żona, synowie Włodzimierz i Tadeusz oraz córka Halina.
Tadeusz Wiśniewski ps. „Mały” pełnił funkcję łącznika między „Szczerbą” i jego podwładnymi.
AP AK, T.: Drzewiecki W., Keller K., Lubiński Cz., Olszewski G., Wiśniewski J., Wiśniewski T., Spuścizna Drzewieckiego W., II, s. 98, IV, s. 11, 12; Zbiory własne W. Brendy (rei. H. Politowskiej, J. Sadowskiego); G o l o n M., Żołnierze Pomorskiego Okręgu Armii Krajowej deportowani przez NKWD do ZSRR w 1945 r., [w:] A K na Pomo
rzu; G ó ź d ź Z., Niepospolici ludzie Lipna i okolic, Lipno 1995, s. 42—43; K r a j e - 4 w s k i M , Słownik biogr..., Lipno 1992; T e n ż e , W cieniu wojny i okupacji. Ziemia Dobrzyńska w latach 1939-1945, Rypin 1995, passim; K r a j e w s k i M., S u s z y ń s k i S., Działalność POZ „Znak” i ZW Z-AK na Ziemi Dobrzyńskiej w latach 1939-1945, Prz. Hist., t. LXXI, 1980, z. 4, s. 775- 779; R e y m o n t S„ P i e t r a s S., „Siew” —
„Racławice”, Warszawa 1990.
W aldem ar B renda, M iro sław K rajew ski
29
! D . ^C..u
. O G
'Jjj)0 0 7]C'. fD i -V1-' - ' ' - -rn••A Di. .f. ..
1 6 £
WIŚNIEWSKI JÓZEF, ps. Szczerba Syn Walentego i Walentyny z Kowalskich Urodzony 18 marca 1897 r. w Jastrzębiu Zm arł w 1945 r.
42. J. Wiśniewski
w lipnowskim gimnazjum.
Nauki pobierał w Lipnie, a potem w Łomży. Słu
żył w łomżyńskim 33. Pułku Piechoty, z którym brał udział w I wojnie światowej. Podczas walk został dwukrotnie ranny. Za udział w działaniach wojen
nych odznaczony kilkoma medalami. Uczestnik wojny polsko-bolszewickiej 1920 r. W 1936 r. z powodu złego stanu zdrowia, przeszedł na emery
turę i osiadł z żoną i trojgiem dzieci na gospodar
stwie rolnym w Jastrzębiu. Rozwijał działalność w
„Strzelcu” i prowadził przysposobienie wojskowe . We wrześniu 1939 r.5 sposród członków „Strzelca , zorganizował w Lipnie Kompanię Obrony Warszawy i poprowadził ją przez Włocławek w kierunku stolicy. N ad Bzurą oddział ten rozbili Niemcy, a Józef Wiśniewski dostał się do niewoli. Udało mu się zbiec z obozu jenieckiego i powrócić do Jastrzębia. W listopadzie 1939 r. utworzył PO Z „Znak” zostając jej komendantem na powiat
43 Tózef Wiśniewski (w mundurze) w gronie rodzinnym (Lipno 1936)
' J Ze zb. K. Kludkowskiej
1 21
30
lipnowski. Poszukiwany przez policję niemiecką musiał zmieniać miejsce poby
tu. W końcu 1941 r. ukrywał się na plebanii w Suminie. Tam prowadził tajne odprawy komendantów rejonowych podziemnej organizacji.
W lipcu 1942 r. został aresztowany. Skutego łańcuchami doprow adzono do posterunku żandarmerii w Kikole, a następnie wywieziono do Grudziądza. N a początku sierpnia, po przekupieniu żandarmów, uciekł z więzienia i powrócił na teren powiatu lipnowskiego. W lesie karnkowskim przekazał Czesławowi Lulińskiemu* dokumenty organizacji. 26 V III1942 r. otrzymał dokum enty toż-
■' samości na nazwisko Malinowski i wraz z rodziną udał się do Warszawy. Konty
nuując działalność konspiracyjną nawiązał kontakt z lipnowianinem Kazimie-
■ rzem Kellerem**.
W 1944 r. zamieszkał na Pradze przy ulicy Londyńskiej 10. Niebawem został wcielony do LWP. W składzie 5. Zapasowego Pułku Piechoty ppor. Józef Wi
śniewski przeszedł szlak bojowy przez Łódź, Poznań, Wrocław do Drezna. Po kapitulacji Niemiec, zgodnie z rozkazem dowódcy pułku, został na gospodar
stwie rolnym we wsi Ulisdorf. Podczas aresztowania przez NKWD w sierpniu 1945 r. został ranny. W krótce zmarł w legnickim szpitalu.
Z małżeństwa z M arią Cis troje dzieci: Tadeusz (1926-1993), żołnierz AK, Halina (w 1939 związek małżeński z Franciszkiem Tucholskim), łączniczka AK między Lipnem a Oborami - punktem kontaktowym był budynek przy ul. Sta
szica w Lipnie, Włodzimierz (ur. 1927), uczestnik powstania warszawskiego, żołnierz armii gen. W Andersa, po wojnie pracował w Instytucie M eteorologii i Gospodarki Wodnej. Mieszka w Warszawie265.
* Organizator POZ w Józefkowie. Wchodził w skład k-dy powiatowej tej organizacji, a potem dowództwa Obwodu AK „Postój”. 5 V 1943 aresztowany i osadzony w obozie Stutthof. M.
K rajew ski, W cieniu, s. 329.
** Ur. 1924 w Lipnie. Ppor. Powstania warszawskiego. Zginął w 1944 na Woli. Z. G óźdź, K azim ierz Keller, [w:] Gazeta Lipnowska, 1994, nr 17, s. 4, gdzie dalsza część biogramu.
265 Relacja J. W. Kiudkowskiego z 5 XI 2001; M. K rajew ski, Słownik, s. 367-368; T. C ho jnic
ki, Z. G óźdź, Niepospolici, s. 42 błędnie podają rok urodzenia (1879). Chronologiczny układ zamieszczonego tam biogramu sugeruje, że J. Wiśniewski pełnił funkcję prezesa Koła POW w Lipnie po powrocie do Jastrzębia w 1936. Skądinąd wiemy, że organizacja ta na terenie KP istniała w latach 1914-1918.
1 2 2
31
32
33
34
35
36
37
38
39
40
41
42
43
44
45
46
47
48
49
50
Włocławek POZ"ZNAKM AK
WISNIEWSKI Józef
ur. w Jastrzębiu komdt POZ "Znak"
/notka Bibl&grafiozna /
Zob. Ryszard Specjalski ,Jastrzębie wieś Włocławek 2002 , s. 121. /bibl. PAPAK/
0m-2003
51
52
53
54
55
56
