Bolesław Kumor
Nieznane Ordinationes et Decreta
synodu kurzelowskeiego z 6-8 VI
1617 r.
Prawo Kanoniczne : kwartalnik prawno-historyczny 11/1-2, 275-312
1968
DOKUMENTY
RECENZJE
SPRAWOZDANIA
P ra w o kan o n iczn e 11 (1968) n r 1—2
NIEZNANE ORDINATIONES ET DECRETA SYNODU KURZELOWSKIEGO Z 6 — 8 VI 1617 R.
Z asłużony bad acz i w y d aw ca sy n o d y k u polskiego, p ro f, d r J a k u b S a w i c k i w 5 tom ie Concilia Poloniae, pośw ięconym „S ynodom a r chidiecezji g n ie źn ie ń sk ie j i ich sta tu to m ” w ślad za ks. S. S t u с z e- n i e m 1 i ks. A. K a k o w s k i m 2 p rz y ją ł, że w ok resie m iędzy 3— 10 czerw ca 1617 r. odbył się cząstkow y synod d iecezjaln y arc h id iec ez ji g n ie źn ie ń sk ie j dla d u ch o w ie ń stw a a rc h id ia k o n a tu k u rz e lo w sk ie g o s. A u to r n a p o d sta w ie b ard z o sk ro m n y ch przek azó w źródłow ych u stalił, że:
1° synod odbył się fa k ty c zn ie w d n iach m iędzy 3 a 10 czerw ca 1617 r.
2° przew odniczył m u ks. A dam R ogaczew ski arc h id ia k o n łęczycki i k a n c le rz k u rii p ry m a s o w s k ie j.J
3° A u to r je d n ak ż e odrzucił su g estie ks. A. R akow skiego, jakoby „ n a synodzie ty m w y d a n e zostały ja k ie ś ogólne d ek re ty , dotyczące całego d u ch o w ie ń stw a ”.
4° P rz y ją ł n ato m ia st, że „n a synodzie ty m tra k to w a n o rów n ież o dyscy p lin ie k le r u ”.
5° W szelkie in n e zaś sugestie, dotyczące tre śc i o b rad synodu uznał „za m n ie j lu b w ięcej u zasad n io n e” 4.
T ym czasem w czasie k w e re n d y w A rc h iw u m D iecezjalnym w K iel cach p o d p isan y szczęśliw ie n a tra fił n a dobrze zachow ane A k ta czyn ności o fic ja la tu okręgow ego w K u rzelo w ie z la t 1616—1720 i 1785— 1798 s, do k tó ry c h zo stały in g ro so w an e o rd y n a c je i d e k re ty om aw ia nego syn o d u kurzelow skiego. W pisu urzędow ego do A k t czynności k o n sy sto rz a dokonał 10 V III 1617 r. ks. S ta n isła w F ry d e ry k kan o n ik , o ficjał k u rze lo w sk i i proboszcz w Z ło tn ik ach w obec n o ta riu sz a k o n
-1 S. S t u c z e ń : Siad sy n o d u k u rzelo w skieg o . P rz e g lą d K atolicki. R. 1894 s. 33n.
2 A. K a k o w s k i : C ongregatio syn o d a lis to tiu s provinciae G n es-
n e n s i s . P e tro p o li 1913 s. 33 nn.
3 J. S a w i c k i : Concilia Poloniae. T. 5. S y n o d y arch id iecezji g n ie
ź n ie ń s k ie j i ich sta tu ty . W a rsza w a 1950 s. 213.
4 Tam że, s. 213 n.
5 W. P a t y k i e w i c z : P ó źn ie jsze o fic ja la ty g n ie źn ie ń skie . Rocz n ik i T eol.-K anon. T. 5: 1959, s. 4 s. 122 (podaje m. in., że n a jsta rsz y tom a k t k o n sy sto rz a k u rzelow skiego rozpoczyna się od r. 1619).
sy sto rza M arcin a K lizjusza i św iadków ks. B a rtło m ie ja p le b an a z Ło p u sz n a i P a w ła A nd ry ch o w ica p le b a n a z B o lm in a 6.
W diecezjach ro zległych te ry to ria ln ie syn o d y cząstkow e b y ły znane. W arc h id iec ez ji g n ieźn ień sk iej, oraz diecezjach w ło cław sk iej i k r a kow skiej m ia ły m ie jsc e ju ż w XV s tu le c iu 7, w diecezji poznańskiej w X V I 8, oraz w diecezji płockiej w X V I i X V II w ie k u 9. T ak np. w diecezji w ło cław sk iej m ia ły m ie jsc e m. in. w la ta c h 1590, 1614, 1617 i 1622 osobne synody dla a rc h id ia k o n a tu p o m o rsk ie g o 10. W a rc h id ie cezji g n ie źn ie ń sk ie j je d en z synodów cząstkow ych dla a rc h id ia k o n a tu gnieźnieńskiego odbył się 15 IX 1505 r. w G n ie ź n ie 11. N a początku X V II stu le c ia za p ry m a sa W ojciecha B aranow skiego ta k i synod cz ąst- kdw y dla a rc h id ia k o n a tu k am ieńskiego odbył się 18 IX 1614 r . 12. D alsze synody cząstkow e odbyły sę za p ry m a sa W aw rzyńca G em bic- kiego (1616—1624). Ja k o „p a ste rz z pow ołania, uczony i dbały o dobro K oścoła i R zeczypospolitej” 13, p ry m a s G em bicki o d p ra w ił w p rzeciągu 8 -letn ich rzą d ó w p ry m a c ja ln y c h 1 synod p ro w in c ja ln y (P io trk ó w —
6 A D Kiel. (A rchiw um D iecezjalne w K ielcach). A cta a cto ru m of f i -
cialatus C u relo vien sis 1616— 1666, vol. I k. 65’. In g ro ssatio o rd in a tio
n u m e t d ec re to ru m pro a rc h id ia c o n a tu C ureloviensi archidiocecesis G nesnensis. A nno, q u i s u p ra (1617), die 10 V III R. D. S ta n isla u s F ri- d ericu s canonicus et officialis C urelouiensis, sedens in a u d ie n tia iu d i- ciorum suorum , m ih i M a rtin o K lisio ac to ru m co n sisto rii C urelouiensis n o tario , te stib u s Ven. D nis B a rth o lo m a eo L opusnensi, P au lo A n d ry chow ie B olm inensi p le b an is p ra e se n tib u s, c e rta s o rd in atio n es et de c re ta ta m g en e ralia , q u am p a rtic u la ria pro re fo rm a tio n e ecclesiarum , nec non to tiu s cleri in a rc h id ia c o n a tu C urelouiensi archidioecesis G n es n en sis a R. D. A dam o R ogaczew ski J. U. D. V lad islau ien si et P o sn a- n ie n si canonico, com m issario e t delegato in synodo a rc h id iac o n atu s C u relouiensis C u relo u iae anno D om ini 1617 die vero 6 m ensis J u n ii c e le b ra ta e p ro p o sita s et m a n u Illu striss im i et R eu eren d issim i D. D. L a u re n tii G em bicki Dei e t A postolicae Sedis g ra tia archiepiscopi G nes nensis, L eg a ti N ati, R egni P o loniae P rim a tis e t p rim i p rin cip is etc. su b sc rip tas, sigilloque eiusdem com m unitas, n e quo casu p e re a n t, ad A cta recip i in g ro ssa riq u e d ec rev it et m a n d a v it, p ro u t re c e p ta e p ra e - m issaq u e cognitione v e rita tis p ra e d ic to ru m ad v e rb u m in A ctis iu x ta te n o re m su u m co n scrip ta su n t m odo sequenti.
7 J. S a w i c k i : dz. c., s. 218.
8 Tenże: Concilia Poloniae. S y n o d y d iecezji p o zn a ń sk ie j i ich s ta
tu ty . P oznań 1952 s. 40 nn.; J. N o w a c k i : A rch id iecezja poznańska w granicach h isto ry c zn y c h i je j u stró j. P oznań 1964 s. 253.
I J. S a w i c k i : C oncilia Poloniae. T. 6. S y n o d y diecezji p ło c kie j
i ich s ta tu ty . W arszaw a 1952 s. 10,5, 108, 127, 129.
10 S ta tu ta synodalia dioecesis W la d isla v ie n sis et P om eraniae. Ed. Z. C hodyński. W arsaz w a 1890 s. 142, 165, 167. 181.
II J. S a w i c k i : Concilia Poloniae. T. 5. S y n o d y archidiecezji
g n ie źn ie ń sk ie j, s. 94 η.
12 R e g e sty w y b ra n y c h za p isek z a k t działalności a rc yb isk u p ó w
g n ieźn ień skich . W yd. H. R ybus. A rchiw a, B iblioteki i M uzea Kościelne.
T. 3: 1961 s. 226. Synodus arc h id ia c o n a tu s C a m e re n sis archidioecesis G nesnensis. S ynodu tego nie zna J. Saw icki.
13 A. P r z y b o ś : G em b ic k i W a w rzy n iec . P ol. Słow. Biogr. T. 7 (1948 '58) s. 384.
[3] N iezn an e o rd in atio n es 277 1621)14, 1 synod arc h id ie c e z ja ln y (Łow icz — 1620) i 3 synody cząstk o w e: d w a w K am ien iu (1617, 1619) i w K urzelow ie (1617)15.
S ynody cząstkow e, w łaściw e ty lk o g n ieźn ień sk iej p ro w in cji koś cielnej, chociaż p o sia d ały c h a ra k te r praw d ziw eg o synodu, to je d n ak ż e w częstych w y p a d k a c h og ran iczały się do p rz y ję c ia o rd y n a c ji i d e k re tów o rd y n a riu sz a diecezji. Z re g u ły X V II-w ieczn e synody cząstkow e w arc h id iec ez ji g n ie źn ie ń sk ie j p oprzedziła w iz y ta c ja kościelna te j czę ści arc h id iec ez ji, k tó ra m ia ła w ziąć udział w synodzie. T ak i c h a ra k te r p o sia d ały w szy stk ie 3 syn o d y cząstkow e, odp raw o n e w la ta c h 1617— 1619 za p ry m a sa G em bickiego.
O m aw ian y przez n as synod k u rze lo w sk i dla a rc h id ia k o n a tu k u - rzelow skiego o dbył się w d n iach 6—8 czerw ca 1617 r. We w rześn iu i p aź d z ie rn ik u 1616 r. ks. M a rc in P ło ck i arc h id ia k o n k u rze lo w sk i do k o n ał w iz y ta c ji a rc h id ia k o n a tu . A k ta syn o d u p o sia d ają c h a ra k te r n a w sk ro ś p a s to ra ln y i re fo rm isty c z n y i o b e jm u ją 3 zasadnicze zespoły:
1° O rd y n a c je i d e k re ty ogólne, dotyczące kościołów , d u sz p aste rzy i duch o w ień stw a, oraz w iern y c h , a n ad to in sty tu c ji kościelnych (szkoły, szpitale) i służby kościelnej, oraz m a ją tk u kościelnego w a rc h id ia k o nacie.
2 °O rdynacje i d e k re ty dla poszczególnych kościołów a rc h id ia k o n a tu n a p o d sta w ie w izy tac ji arc h id iak o n a ln e j.
3° D ek rety dotyczące now ego podziału d ek a n aln eg o w o ficjalacie k u rze lo w sk im i o rd y n a c je d la dziekanów w iejsk ic h w arch id iak o n acie.
M a te ria ły n a sy nod zostały p rzy g o to w a n e jeszcze w m a ju 1017 r. n a p o d sta w ie p rze p ro w ad z o n ej w izy tac ji k o ścielnej (1616). Z o stały one u ję te w fo rm ie o rd y n a c ji i d ek re tó w , w y d aw an y c h przez p ry m a sa G em bickiego. P rzy w ió zł je gotow e n a synod delegat arc y b isk u p a ks. A dam R ogaczew ski i tu w jego im ien iu ogłosił. P ierw szy zespół o rd y n a c ji i d ek re tó w o b ejm u je 11 k ap itó w , d ru g i — 67 t. j. ty le , ile p a ra f ii o bejm ow ał ów czesny arc h id ia k o n a t ku rzelo w sk i, w reszcie trzeci zespół obok d e k re tu podziału n a d e k a n a ty o fic ja la tu k u rzelow skiego o b e jm u je 13 k a p i tó w 1®.
T E K S T Y
1. Ordynacje i dekrety arcybiskupa W awrzyńca Gembickiego, doty czące reform y duszpasterstwa w archidiakonacie kurzelowskim , przedło
żone na synodzie kurzelowskim przez ks. Adama R ogaczewskiego
Ł o w ic z 27 V 1617
O r.: N ieznany.
K opia: A D Kiel. A cta ac to ru m o ffic ia latu s C u relo u ien sis 1616—1666 k. 65’—70 (D aw na p ag in ac ja: 10’—15).
14 S y n o d u s p ro vin cia lis G n esn en sis provinciae sub — L a u ren tio
G em b ic ki — — archiep. G n e s n e n s i P etric o v ia e a. D. 1621 — — c e le b ra ta. C raco v iae 1624.
15 J. S a w i c k i : dz. с., s. 207—227.
i« W ydanie te k stó w przy g o to w an o n a p o d sta w ie In s tru k c ji w y d a w niczej dla źró d eł h isto ry c zn y c h od X V I do połow y X IX w. W rocław 1953.'
T y t u ł w p i s u : O rdinationes e t decreta generalia pro archidia-
conatu C urelouiensi dioecesis C n e sn en sis a R. D. A dam o R o g a czew sk i 17 J. V. D. V lad isla u ien si et P osnaniensi canonico e t delegato in synodo archidiaconatus C u relouiensis die 6 m en sis J u n ii celebrandae, proponenda.
L i t e r a t u r a : 1. A. K a k o w s k i : C ongregatio synodalis to tiu s
provinciae G nesnensis. — P e tro p o li 1914 s. 33—36, 2. Tenże: S y n o d y a rc yb isk u p a W a w rzy ń ca G em bickiego. A ten eu m K ap łań sk ie. T. 9:
1913 s. 385— 396; 3. J. S a w i c k i : Concilia Poloniae. T. 5. S y n o d y
arch id iecezji g n ie źn ie ń sk ie j i ich sta tu ty . W arszaw a 1950 s. 211—214;
4. S. S t u c z e ń : S iad syn o d u ku rzelo w skieg o . P rz eg lą d K atolicki. R. 1894 s. 33—34.
[k. 65’] Illu strissim u s et R e u re n d issim u s D. D. L a u re n tiu s G em - b ic k i18 — pro a rc h id ia c o n a tu C u relo u en si a rd in a tio n e s et d ec reta in fra s c rip ta in v isita tio n e p e r d. a rc h id iac o n u m in au tu m m o anno p ra e te rito p era cta , p ro u t ratio n es ecclesiarum e t cleri illiu s a rc h id ia co n atu s p o stu la re v id e b a n tu r, p ra e sc rip sit et d e c reu it et ab om nibus s e ru a ri sub poenis in iis ex p re ssis aliisq u e canonicis et a rb itra riis p ra e c ip it e t m a n d a t. P ra e se n tib u sq u e p ra e sc rib it e t d e c e rn it et ab om nibus s e ru a ri sub [k. 66] poenis in iis ex p ressis aliisque canonicis et a rb itra riis p ra e c ip it et m an d at.
[1.] De a edificiis ecclesiarum , capellis, altaribus et aliis ecclesiae
a nnexis.
Ecclesias v e tu s ta te a u t alia causa v itra ta s , a u t ru in a m m in a n tes, q u a m p rim u m refic i et r e s ta u ra ri, si opus f u e rit a u t ex consu e tu d in e v e l o bligatione ad re p a ra tio n e m et ex tru c tio n e m ea ru m p a ro ch ia m te n e a n tu r, im p lo ra tis subsidiis p aro c h ian o ru m , c u re n t p a ro c h i et cuiusuis nom inis b en e ficia ti cum v itric is seu p ro c u ra to rib u s a u t oeconom is ecclesiae. Si n eg lig en tia p aro c h o ru m e t alio ru m b en e - ficiato ru m ecclesiae d am n u m in aedificiis suis p a tie n tu r, illu d com p e n s a re d eb e b u n t de fru c tib u s p ro p riis ad in sta n tia m in s tig a to r is i9. U bi s u n t p o llu ta e et p ro p h a n a ta e ecclesiae ad eas reco n cilian d as a d u o c e tu r q u am p rim u m arch id iaco n u s C urelouiensis m o d ern u s, cui p o te sta te m rec o n cilian d i h u iu sm o d i ecclesias v ig o re b reu is apostolici Illu striss im a et R e v eren d issim a C elsitudo d eleg a t e t concedit. C a p e lla e e t a lta r ia n u m q u a m im p o steru m e x tru a n tu r et e rig a n tu r sine scitu et lic en tia in scripto o b te n ta Illu strissim a e e t R ev eren d issim ae S uae et successorum eius, q u ae non im p e tra b itu r, n isi c e rta et su ffi
11 Ks. A dam R ogaczew ski, k an o n ik gnieźn ień sk i i poznański, a r chidiakon k u ja w s k i w diecezji w łocław skiej i łęczycki w arch id iecezji g n ieźn ień sk iej był k a n c le rz em p ry m a sa W aw rzy ń ca G em bickiego. Z m a rł 14 X I 1622 r., zob. J. K o r y t o w s k i : Prałaci i k a n o n icy k a
te d r y m e tr o p o lita ln e j g n ie źn ie ń sk ie j. T. 3. G niezno 1883 s. 377 n.
18 W aw rzyniec G em bicki (1559—1624) h. Nałęcz, od 1600 r. b isk u p chełm iński, od 161Q — k u ja w sk i, od 1615 m e tro p o lita g n ieźnieński i p ry m a s P olski, por. A. P r z y b o ś : G em b ic ki W a w rzy n iec . P ol. Słow. Biogr. T. 7 (1948— 1958) s. 382—384.
[5] N iezn an e o rd in atio n es 279 ciens dos p ro alendis cap ellan is a fu n d a to rib u s p rim o assig n ata fu e rit. U bi a u te m a lta r ia sine dote in locis m in u s co n u en ien tib u s, et p lu ra , qu am sin t necessaria, et d eb ite a d o rn a ri possint, re p e ria n tu r, ea in se q u en ti v isita tio n e p e r arch id iac o n u m , si fie ri p o te st sine scandalo, to lla n tu r, u t r e liq u a d ec e n te r p e r eos, q u i a lta rib u s ca p ellis- que su n t obligati, o rn e n tu r, m a n d a t Illu strissim u s, idque, u t fiat, p ro u id a t a rc h id iac o n u s in suis v isita tio n ib u s. E t. ubi solum unicum a lta r e accom m odatum ' est ad c e le b ra n d u m sacrum , p ro c u re n t p a r o chi pro un o ad m in u s a lta r i a lte ro p o rta tile , in quo h ospites ad u e n ie n - te s re m d iu in a m fac ere e ta u d ire q u ea n t. C apellae quoque, q u ae olim ex p ie ta te ho m in u m su n t e x tru e ta e , q u a n tu m fie ri potest, p e r p a rochos ecclesia ru m p aro c h ia liu m eleem osinis p io ru m c o n s e ru e n tu r in s ta tu decenti. Q uae v ero p a rie tib u s ecclesiarum a d n e x a e su n t p ro - u id e a n tu r d ilig en te r, n e ex e a ru m stillicid iis ipsius ecclesiae p a rie te s c o rru m p a n tu r et p u tre sc a n t. Q u ap ro p te r, si dotem non h a b u e rin t ullam , vel m inus su fficien tem , fideles ad eas re p e ra n d a s d ilig e n te r e x c ite n tu r.
P a u im e n tu m in ecclesiis ubiq u e sit ae q u ale e t b e n e accom m oda tu m ac concinne d e s p a rtitu m iu x ta ecclesiaru m fa c u lta tib u s atq u e m u n d u m a so rd ib u s c o n s e ru e n tu r p e r c a m p a n ato res a u t alios m in ist ros ecclesiaru m , qui in eo in u ig ilen t, ut, cum m o rtu i se p e lia n tu r, se- p u lc h ra bene a p te n tu r e t ca etero p au im e n to a e q u a n tu r. S in t au tem p a u im e n ta a u t secto lap id e, a u t coctis la te rib u s, a u t ce rte asserib u s co n stru cta.
C onfessionalia, u b i com m ode fie ri potest, h a b e a n tu r, in quibus sacerd o tes n o n n isi su p e rp e llic eis in d u ti e t stolis am icti ex c ip ia n t confessiones. A d eas a u te m e"xcipiendas n u llu s accedere au d e at, niisi sit p riu s b en e e x a m in a tu s et ap p ro b a tu s p er officium o rd in a riu m , sub poena suspensionis ipso facto in c u rren d a .
C y m ite ria ub iq u e s in t clau sa et uddque sep ta, ne an im aliu m in cu rsio n ib u s p a te n t, m u n d a e t v acu a a sordibus. O ssoria d iru ta au t la c e ra re fic ia n tu r, et ubi non s u n t e x tru a n tu r. [k. 66’].
[2.] De S a n ctissim o E ucharistiae Sacram ento, ciborio, oleis sacris,
baptisterio.
C iboria in tu s e t e x tra sin t d ec e n te r accom m odata et o rn a ta . C o r p o rale m u n d u m S an ctissim o S ac ra m e n to s u b s te rn a tu r. P ix is sit se cundum fa c u lta te s ecclesiae arg e n tea , a u t ce rte cuprea, in tu s sacculus p ro H ostia S an ctissim i C orporis D om ini èx te la candida, a u t serico albo. C ib ariu m ipsum su p e r a lta re p rim a riu m , q u am a u t p arie tem , a u t in alio m in u s d e c e n ti loco, re p o n a tu r. Si au tem (quod absit) S an ctissim u m S a c ra m e n tu m E u c h a ristia e in d e b ita cu sto d ia no n h a b eb itu r, a u t in d e c e n te r a s se ru a b itu r, poenis canonum et s ta tu to ru m p ro u in cialiu m n eg lig en tia sa ce rd o tu m p u n ia n tu r.
In ecclesiis c iu ita tu m e t o ppidorum ad m in u s S an ctissim u m E u ch a ris tia e S ac ra m e n tu m ad in firm o s d e p o rte tu r cum lu m in a rib u s, v e x il lis et c a n tu su b b aldachino. M on ean t sacerdotes p opulum , u t cum non sin t occupati, c o m m itte n tu r S an ctissim u m S acra m en tu m , et qui in dom o su n t, cum cam p a n u lam a u d ire n t, genibus flex is et m en te saltem ad o re n t, in firm o s au tem , u t g ra tia m Dei im p lo ra re et de com m issis peccatis d o le an t, astan tes, u t p ro in firm o orent, c a e te ra iu x ta
m odum in A genda P o u o d o u ia n a 20 d e scrip tu m p era g an t. O lea sacra secu n d u m r itu m d ic ta e A gendae p ro u in cialis cre m en tu r, n oua ex ecclesia codlegiata C urelouiensi non aliu n d e q u o ta n n is su m a n tu r. Ad ea a u te m officialis com m uni ca p itu li su m p tu a u t G nesnam , a u t Loui- ciam , si isth in c co n sec ra b u n tu r, idoneum clericu m ad a ffe re n d a m it te t. V id ea n t au tem e t c u re n t om nes, q u i olea p e tu n t, u t clericos non laicos ad ea d e p o rta n d a m itta n t. D isp en sato r illa ru m d ilig e n te r cons c rib a t n o m in a accip ien tiu m , qu ae arch id iaco n o v is ita n ti re fe ra t, vel
officialibus. Si quis au tem in u e n tu s fu e rit, q u i in fra tre s sep tim an as post P a sc h a ad su m m u m n o u a olea sa c ra n e g le x e rit h ab e re, sed in conferendis sa cram e n tis a n tiq u is usus fu e rit, po en a c a rceru m I llu striss im a e et R e u eren d issim a e C elsitu d in is a rb itrio p u n ia tu r.
B a p tiste ria etiam in p e tris d u rissim is sic accom m odentur, e x c a u a ta o p era p ru d e n tis artific is, u t s e ra ri com m ode q u ea n t. V asa ad aqam asse ru a n d a m h a b e a n tu r idonea, ne p u tre sc a t saepe to lle tu r; sint v a s a ad m in u s cuprea, vel fe rre a , in tu s d ea lb a ta.
[3.] De d iu in o o fficio celebrando, m ansionariis, altaristis, vicariis. D iu in u m officium , v id elicet M issa e t v espere, diebus D om inicis e t festis sta tu tis et o p p o rtu n is ho ris ad co m m oditatem populi incho e n tu r e t fin ia n tu r. D iebus v ero festis M issa ea h o ra (m axim e ubi unica p e r d iem c e le b ra tu r), q u a artific e s p o p u lu sq u e secundum con su e tu d in e m locorum com m ode eam au d ire possint, d ic atu r. Diebus dom inicis e t fe stis ad pop u lu m in d u ita tib u s e t in pagis, u b i fre q u e n - tio r clerus a u t schola est. M a tu tin i ad m in u s u nus n o c tu rn u s cum L au d ib u s d e c a n te tu r et vesp ere n u llib i o m itta n tu r.
M an sio n arii etiam n u llib i m a n sio n ista ru m fru c tu s p ercip ian t, etiam si officia eorum e x p e d ia n t, n isi p riu s sin t canonice in stitu ti, au t prouisi, alias fru c tu s suos non fa c ie n t e t ad eos refu n d en d o s per in stig a to re m cu ria e Illu strissim a e et R eu eren d issim ae [k. 67] C elsi tu d in is ecclesiis, in quibus ta lia b en eficia o b tin e n t, com pellentur. H anc etiam poenam lu e n t, si o b ligationibus suis non satisfecerin t.
De a lta ristis idem , quod de m a n sio n a ristis, iud iciu m erit. E orum p ra e te re a cu ra e et solieitudinis sit a lta ria sua d e c e n te r o rn a re et m u n d a te n ere. V icarios p aro c h i et alii cu ram a n im aru m a d m in is tra n tes tot, ad quos ex erectionibus, co n su etu d in e n e c essita teq u e ipsa alendos te n e n tu r, vel adm inus, quot ex fru c tib u s h u iu sc e tem poris, iu sta ra tio n e su p p u ta tis, ale re possunt, h ab e an t. Si eos non h eb u e rin t. sc ian t se p riu an d o s fo re p a rte m p ro u e n tib u s suis vicario s concernente. Nec a u d e a n t im p o steru m su p p rim e re e t m in u e re n u m e ru m v ic ario ru m et alio ru m ben eficio ru m in ecclesiis suis. N am p ra e te rq u a m , quod a d ig e n tu r ad re stitu e n d o s fru c tu s eorum ecclesiis, in quibus beneficia ta lia m in u u n t et su p p rim u n t, etiam aliis a r b itra riis poenis ta n q u a m p ra e u a ric a to re s o rd in atio n u m , efficien tu r. N eque am plius in suis paro ch iis a d m itta n t v icarios ad ad m in istra tio n e m curam que p asto ra le m , an te q u a m ad eam p e r officium Illu striss im a e et R e u eren d
is-20 A g en d a P ouodouiana, czyli r y tu a ł polski, op raco w an y przez ks. H iero n im a P ow odow skiego n a zlecenie p ry m a sa S ta n isła w a K a rn k o w -
[7] N iezn an e o rd in atio n es 281 sim ae C elsitudinis S uae a p p ro b e n tu r e t a d m itta n tu r sub poenis g ra u is- sim is, e t c o n tra p aro c h u m in r e d eliq u en tem , et co n tra v ic ariu m se in g e re n te m in officia p aro c h i absque ap p ro b a tio n e, feren d is. H uic o rd in atio n i, u t u b iq u e sa tisfia t, decani ru ra le s cum officialib u s in u - igilent.
[4.] De c o n d o n a to r ibus, concionibus et eru d ien d o populo in of f i
ciis ad sâ lu tem anim ae necessariis.
P a ro c h i e t q u icu m q u e parochiales, v el alias cu ra m an im aru m h a b e n te s ecclesias q uocum que m odo o b tin e n te s, p er se, vel p e r alios idoneos, d ieb u s D om inicis et festis, te m p o re m a tu tin o , plebem sibi com m issam pro su a e t eo ru m ca p a c ita te s a lu ta rib u s in s tru a n t doc trin is, docentes, q u ae cre d e re scireq u e necesse sit ad salutem , facili b re u iq u e e t ad c a p tu m populi accom m odato serm o n e, qu ae s it v itia declinare, q u asq u e v irtu te s se c ta ri o p o reat, u t poenam a e te rn a m e u a d ere et coelestem gloriam assequi v alea n t. F in itis concionibus, o ratio n em D om inicam , s a lu ta tio n e m A ngelicam , sym bolum A postolo ru m , decalogum , q u in q u e E cclesiae p ra e c e p ta cum p o pulo rec itare . P o st p ra n d iu m a u tem haec iu x ta d o ctrin am C ath ech ism i R o m a n i2l, vel C a n is ii22 p u e ris om nino e x p lic a re n o n n e g lig an t, etia m in v illa no n m odo in ciuitatâbus et oppidis, quod, u t in execu tio n em d ed u c a tu r, sin g u la ri c u ra sit officialib u s et d ecanis ru ra lib u s.
M onet Illu striss im a et R e u eren d issim a C elsitudo S ua v e rb i Dei p ra e d ic a to re s cuiusuis sta tu s veripis diui G regorii, u t d ic tu ri ad p o p u lu m p ru d e n te s accedant, ne d ic en d i im p e tu pauci v e rb o ru m e rr o rib u s, quasi iaculis au d ie n tiu m corda configant, ne, cum sap ien tes fo rta sse v id e ri d e sid e ra n t, decep ti sp e ra ta e v ir tu tis com pagem , in s i p ie n te r d isc in d a n t, cum saepe v e rb o ru m efficacia a m itta tu r, dum lo q u a c ita te im p o rtu n a , v el in c a u ta a u d ien tiu m corda le u ig an tu r.
U nde etiam m o n et [k. 67’], u t sic in d elicta h om inum in u e h a n tu r n e illa n o m in a tim m a n ife s ta re c o n u icia riq u e hom ines ex am bona v id e a n tu r, non aliu d q u e in te n d a n t, qu am sa lu te m populi et c o n u e r-
sionem p eccatorum .
A re g u la rib u s d em u m re q u irit, n e aliq u is illo ru m , ta m in eccle siis c o n u e n tu u m e t m o n a ste rio ru m suorum , quam in aliis sa ec u la riu m , m u n u s p ra e d ic a to ris v e rb i Dei a ssu m ere p ra e su m a n t an te b e nedictionem e t lic en tiam ab Illu striss im a et R eu eren d issim a C e lsitu dine, vel suis officialibus, o b te n tam in sc rip tis sub poena suspensionis
21 K atech izm R zym ski o p raco w an y n a zlecenie soboru try d e n c k ie go i ogłoszony p rzez pap. P iu sa V w r. 1566 (C atechism us R o m a n u s — — ad parochos). N a j. p olski p rz e tłu m a cz y ł go ks. W a le n ty K uczbor-ski w r. 1567 n a zlecenie k ard . S ta n is ła w a H ozjusza.
23 P io tr K an iz ju sz T. J. (1543—1597) o pracow ał 3 k atech izm y : dla stu d e n tó w (S u m m a d o ctrinae Christianae. V iennae 1555), dla dzieci
(C atechism us m in u s. In g o lsta d ii 1556) i dla uczniów szkół śred n ic h (Paruus ca tech ism u s catholicorum . C oloniae 1558); por. В. S c h n e i
d e r : C anisius P etru s, W: L ex ik o n f ü r Theologie un d K irche. B d 2. F re ib u rg i. B. 1958, kol. 915—917. W ty m w y p ad k u chodziło zapew ne o K atechizm dla dzieci.
ab officia o rd in u m ipso facto in c u rre n d a . Idem d e excipiendis con fessio n ib u s in te llig en d u m . Hoc decretu m , u t ad n o titia m re g u la riu m siu e m e n d ica n tiu m siue non m e n d ica n tiu m p e ru e n ia t, sub suis sigil lis officiales su p e rio rib u s m o n a ste rio ru m et c o n u e n tu u m tra n s m itta n t. E t si aliq u i h a c te n u s sine p ra e d ic ta lic e n tia concionari et confessio nes ex c ip e re p ra e su m e re n t, eis officiales h o ru m ex e rcitiu m in te rd i cant, qu am diu sese officio illo ru m non p ra e s e n ta u e rin t et adm issio n e m non o b tin u e rin t. N eque etiam sa ec u lares sacerd o tes, p ra e d ic a to ru m pro fessio n em facien tes, ob ire m u n u s p ra e d ic a to ris au d e a n t, no - n isi o b te n ta lic e n tia sub po en a eadem .
[5.] De rectoribus scholarum , cantoribus, scholaribus, organariis
et libris ecclesiasticis.
R ectores sc h o laru m tam in pagis, qu am in oppidis, idonei pro e ru d ie n d is p u e ris p e r parochos, et eis q u o ru m c o n fe re n d i re c to ra tu s iu s est, p ro u id e a n tu r, qui p r a e te r p ro p h an e s lectiones s ta tu tis diebus e t ho ris p e r se p tim a n a m lecionem ex C a th e c h ism o 23 h a b e a n t, scho- la re s q u e non m inus in p ie ta te et h o nestis m oribus, qu am literis, e r u d ian t. Ideo eos ad confessionem p ec ca to ru m facien d am e t su m e n d am S an ctissim u m E u ch a ristia e S ac ra m e n tu m non solum p ro solem nio- rib u s diebus festis, sed etiam in cap ite cu iu slib e t m ensis a p u e ritia a su esc ere facien t. In his Illu striss im a et R eu eren d issim a C elsitudo p e c u lia rite r o b lig at parochos et alios cu ra m ecclesiarum p aro c h ialiu m habentes. Iu u en es dictos astan tes, q u i in scholis c iu ita tu m et o p pido ru m co m m u n ite r h a b ita n t, a s trin g a n t om nino p aro c h i ad au d ien d as cum aliis sch o larib u s lectiones a p rae cep to rib u s, qui tales eis p ro p o n a n t, q u alib u s in d ig e re v id e b an tu r.
C a n to res p e riti ca n tu s G reg o rian i. p ra e s e rtim qu em ch o rałem vo c a n t, ubiq u e h a b e a n tu r, q u i non solum d iu in u m officium in ecclesiis
c a n te n t, sed etiam ad m inus sem el in se p tim a n a, videlicet die sa b b a- th i, a rte m m usicae pueros d ec ea n t iu x ta v e te re m consuetudinem . C a u ea n t au tem parochi, ne a c a n to rib u s allisque sc h o larib u s p e r c iu ita tes et vicos, et v illas cantiones abscenae et scan d alo sae c a n ta n tu r , sed solum p iae et ab ecclesia ap p ro b a tae . C o n tra u en ie n te s g ra u ite r paro ch i p u n ia n t.
Q uoniam o rg an a in aliq u ib u s ecclesiis re p e riu n tu r e x tru c ta , sine p ro u isio n e o rg an a rii ne aliq u a n d o silea n t, paro ch i cum suis p aro c h ia- nis stip en d iu m c e rtu m et d e te rm in a tu m an n u u m p ro o rg an a riis p ro - uid ean t.
[k. 68] U bi A genda P o u o d o u ian a 24 non h a b e n tu r, p rim o quoque te m p o re p ro c u re n tu r, cum om nis ritu u m r a tio ex iis p ete n d a sit, nec n o n a lii lib ri p ro c a n tu ecclesiastico necessarii.
[6.] De societatibus, c o n fra te rn ita tib u s e t indulgentis.
Cum e x te n t in c iu ita tib u s oppidisque so cietates artific u m , quae q u o ad ecclesias h a b e a n t suas obligationes, iis, u t in om nibus sa tisfac ian t.
23 Zob. przyp. 21. 21 Zob. przyp. 20.
19] N ieznane o rd in atio n es 283 h o r te n tu r eos p arochi. A c o n fra te rn ita tib u s sub titu lo alicuius S an cti congregatis idem re q u ir it easq u e p ro h ib e t im p o steru m in stitu i au t reoipi, sine sc itu consensuque suo e t ab sq u e illo h a c te n u s erectas an n u lat, et co n g reg ari sub poenis ex co m m u n icatio n is ipso fa c to in c u r re n d is p ro h ib et.
Quod ne la te a t c o n fra te rn ita te s eis p aro c h i e t alii sacerd o tes, in quorum ecclesiis congregationes suas ce le b ra n t, d en u n c ie n t. A rc h id ia - cono C u relo u ien si sp e c ia lite r co m m ittit e t d a t fa c u lta te m Illu striss im a et R e u eren d issim a C elsitudo, u t in fu tu r a v isita tio n e sua c o n s titu tio n em et sta tu m ta m societatu m , qu am com fraternitatuim p r a e d ic ta ru m d e sc rib a t, illasq u e a u th o rita te illiu s v isite t, et in b onum ordinem red ig at, Illu striss im a e C elsitu d in is suae a u th o rita te ap p e lla ta , si opus fu erit.
Si a liq u ae societates et c o n fra te rn ita te s pecunias com m unes m u tu o d a n t r a tio n e ce rti fru c tu s ex illis p ro u en ie n tes, eis arch id iaco n u s ita u s u ra rie et illicite c o n tra h e re p ro h ib e a t et in te rd ic a t. M odum autem , quo bona co n scie n tia ex censibus leg itim is p e c u n ia ru m su a ru m fru c tib u s fru i possint, doceat, qu am q uidem ex p lic a n t Sum m dstae et docent o p tim e P a te r S m iglecius Soc. J e su th e o lo g u s'25.
In d u lg e n tia e , ubi no n h a b e n tu r p e rp e tu a e , a n te ex p ira tio n e m sem p er p r o c u re n tu r nouae. Si quis au tem post ex p ira tio n e m easdem pub licare et co n tin u a re p ra e su m p se rit, is triu m se p tim a n a ru m sp a tio ca rc e rib u s ad in s ta n tia m in stig a to ris m a n c ip a b itu r. E t cu m in d u l gentiam n em o asseq u i v alea t, nisi co n d itio n ib u s o b lig atio n ib u sq u e ad obtinendam eam in b re u i apostolico specificatis sa tisfac iat. D ilig en ter pro concionibus p o p u lu s in fo rm e tu r, ^quid fa c e re d eb e at, u t p le n ae sit gratiae th e s a u ri 'E c clesia e C h risti p articep s.
[7.] D e p ro u e n tib u s ecclesiarum et parochorum et d o m ib u s paro
ch o ru m et aliorum ben eficia to ru m .
B ona ecclesiae e t p ro u en tu s, m a x im e in q u o ru m u sa s u n t eccle sia e t p aro c h i e t cuiusuis generis b e n e ficia ti, d ilig e n te r conscibant, ac in u e n ta riu m eorum et su p ellectilis ecclesiae h ab e an t, quod succes soribus suis, siue p e r cessum , siue p e r decessum et archidiacono v isitan ti fid e lite r e x h ib e ri debebit.
D ecim as e t alia b ona ecclesiae su p p ressa, vel ab aliis occupata, v indicare iu re q u e de illis ag ere in m in o rib u s sub selliis non d iffe ra n t. Dum cau sa ad iudicium tr ib u n a litiu m d e u o lu ta fu e rit, eam I llu s tris simus D om inus a u th o rita te o p era q u e sui p ro c u ra to ris iuu ab it.
N em ini ciu iu su is generis b en e ficia to ru m lic e a t b o n a ecclesiae etiam ad sp a tiu m tr ie n n i sine sc ien tia e t lic e n tia in sc rip tis o b tin en d a Illu strissim e e t R e u eren d issim a e C e lsitu d in is locare, alias locatio n u l lius e rit v alo ris, et c o n tra sic locantem , ta m q u a m c o n tra a lien a n te m bona ecclesiae [k. 68’] p ro c e d e tu r ad in sta n tia m in stig ato ris. C o n tra - uenientes hu ic o rd in atio n i decani ru ra le s officialibus, officiales I llu strissim e et R e u eren d issim e C elsitu d in is d e fe rre te n e b u n tu r.
Cum n o n n u la e dom us p aro c h o ru m et b en e ficia to ru m aliorum in 25 Ks. M arcin S m iglecki T. J. (1564— 1618), głośny teolog i filozof jezuicki, n a p isa ł m. in. dzieło O lichw ie, w y d a n e w W ilnie w r. 1596.
hoc archiddaconatu la ce ra e et ru in o sae , ita u t in illis com m ode h a b ita r i non possit, re p e n ia n tu r et a possessoribus illa ru m re s ta u ra ri n eg lig atu r, Illu striss im a et R e u eren d issim a C elsitudo p ra e se n ti sua o rd in atio n e m e d ia n te m onet, d ec ern it et p ra e c ip it om nibus, cuiusuis generis b en e ficia tis in arc h id ia c o n a tu C urelouiensi co nsistentibus, ut ta lia aed ificia q u am p rim u m r e p a ra ri et r e s ta u r a ri p ro cu ren t. Si in f u tu r a v isita tio n e arch id iaco n u s d e p re h e n d e rit aliquos han c o rd in a tio n e m no n cu ra sse, et n ih il ad effec tu m deduxisse, de illo ru m pro- u en tib u s certis et d e te rm in a tis qu o tam pro re p a ra n d is his aedibus assig n et et d e tra h a t, p ro h ib e a tq u e so lu e n tib u s illam quotam , ne in alium usum , qu am in re p a ra tio n e m do m o ru m e x tra d a n t. Si autem paro ch i sin t ita exigui et te n u es p ro u en tu s, u t non solum ad serta te c ta aedium ecclesiasticorum co n seru an d a non su p e rsin t, sed n e ad su ste n ta tio n e m h o n estam su fficia n t, vel ce rte p aro c h ian i de c o n su etu dine, v el obligatione, ad ex tru e tio n e m , a u t re p a ra tio n e m aedium pa- ro ch ia liu m te n e a n tu r, m oneat d ilig en te r archidiaconus, v isitan d o p a rochiam , quo in hoc defectu et huiu sm o d i oblig atio n ib u s subsidiis
suis parochos suos iu u a re et dom um p aro ch ialem ad h a b ita n d u m eis accom odare velin t.
[8.] De populo.
Si p aro c h u s aliquod crim en p ublicum et scandalosum in suo pa- rochiano, vel ex d elatio n e fide d ignorum , vel ex p u b lic a fam a, cogno
scet, eum p rim u m in te r se et illum p a te rn e c o rrip ia t et m oneat, ut ab illo d e te sta t. cum co m m inatione, quia nisi r e s ip i e r it poene eccle siae in eum e x te n d e n tu r. Q uas ta m e n no n p riu s irro g e t, quoad cum officiali com m um icauerit, et p e r aliam viam ad p o en iten tiam d ete sta - tio n e m q u e p u blici crim in is peccan tem reu o c a re non p o tu e rit.
[9.] De hosp ita lib u s pa u p eru m .
H o sp ita lia siue dom us p a u p e ru m sin t sub reg im in e praepositi, ubi est a fu n d a to rib u s c o n stitu tu s, e t pro u iso ru m . In om nibus, po tissim u m au tem ubi n ec essita tis ra tio p o stu let, e t p e r fa c u lta te s h o s p ita lis liceat, h a b e a n tu r tr ia h y p o cau sta, ut a lte ru m sit pro m asculis, a lte ru m pro fem inis, te rtiu m p ro in firm is. T ot p au p e res in h o spitalia a d m ittu n tu r, quod capere et ale re p ro u en tib u s suis, v el etiam pio ru m eleem osinis, et si fie ri p o te st v e s tire v alea n t. Si non fu e rin t, qui u ltro locum in h o sp itali e x p e c ta n t, in d u c a n tu r illi, etia m inuiti. q u i ad ecclesias stipem m endicant, e t vel ob senectutem , vel ob m o r b u m v ictu m am ictu m q u e p ro p riis m a n ib u s sibi q u a e re re non possunt. E t alias o rd in a rie non nisi in firm i et debiles [k. 69], e t e x tre m a pressi e g estate, in cath alo g u m h o sp italis in s c rib u n tu r. In rec ep tio n e p a u p e ru m pro u iso res cum p ro p rio p ra e p o sito co n n o ten t res, si q u as secum in h o sp itale a ttu le rin t, a lie n a riq u e e t le g ari eas non p e rm itta n t, sed p ost o bitum ad com m unem usum p a u p e ru m c o n u e rta n tu r. E t h a b e a n t u n u m lib ru m , in quo non solum re s dictas, sed etiam nom ina, cognom ina, e t p a tria m re c e p to ru m in h o sp itale sub ac tu diei et anni c o n scrib an t. R ecepti ad h o sp itale in f ra u n am se p tim a n am a die r e ceptionis ad confessionem peccato ru m suorum , etiam si fie ri potest gen eralem , fac ien d a m sim ul et ad com m unionem sin t a stricti.
[11] N ieznane o rd in atio n es 285
P ra e p o sito siue ca pellano e t p ro u iso rib u s sub poena exclusionis sin t obedietes. In o ratio n ib u s suis b en e facto ru m , ta m viu o ru m , qu am m o rtu o ru m , h o sp italis m em oriam non in te rm itta n t, quod illis saepius sacerdotes et illo ru m p ra e p o siti in cu lcen t, sin g u la rite r a u te m sin g u lis diebus a n te q u a m se c o n fe ra n t cubitum . O re n t au tem sim ul pro dictis b e n e fa c to rib u s in m em o riam Q uinque V u ln eru m C h risti co ra m sa n c tissim a eius im ag in e crucis quin q ies P a te r n o ste r, A ve M a ria, S ym bolum A postolorum , tu m etiam re c ite n t uno p rae e u n te , alta voce decalogum , q u in q u e E cclesiae p rae cep ta, op era m iserico rd ia e et alia, q u ae ex C ath ech ism o d o ctrin ae scire illos conuenit. C o n fite a n tu r e t com m u n icen t non solum circ a festu m P asch ae, sed etiam aliis die bus festis solem nioribus, v id e lic e t: N a tiu ita tis D om ini n o stri, E p ip h a niae, A scensionis et P en teco stes, om nibus diebus sa cratis B eatissim ae V irginis, d ie a n n iu e rs a ria d ed ica tio n is ecclesiae et in p atro c in io ipsius, d ie festo O m nium S an cto ru m , et SS. P e tr i e t P a u li A postolo ru m , S. S tan islai, S. A d alb e rti, P rim a do m in ica A d u en tu s et Q u a d ra gesim ae. S ingulis diebus M issae sacrificiu m a u d ia n t non in f>orticu ecclesiae, sed in tr a ecclesiam Q uando non h a b e b itu r in o rato rio vel in cap ella h o sp italis accedant, qui p e r v a le tu d in e m p o te ru n t, ad illud au d ien d u m paro ch iam . F in ito can tio n em an tiq u a m B ogarodzica deuote canant. SS. S acra m en tu m E u c h a ristia e q u an d o ad infirm os p o rta tu r, illis p ra e se n tib u s p ro c e ssio n a lite r se q u a n tu r. A rix is et dissensionibus a b s tin e a n t et m u tu a m c h a rita te m in te r se fo u e a n t su b poena e x c lu sionis ex h o sp ita li c o n tra in co rrig ib iles a praep o sito seu cap ellan o et p ro u iso rib u s feren d a . In firm is et d ebilibus sen ib u s et d ecrep itis s in g u la rite r officia m u tu a c h a rita tis et p ie ta tis ex h ib ea n t, sem p erq u e a s sic n e tu r a p rae p o sito unus, vel una, qui vel qu ae ta liu m p ecu liarem curam g erat.
P ra e p o situ s au t ca p ellan u s h o sp italis in u ig ilet, u t res ho sp italis per p ro u iso res re c te e t ad com m odum p a u n e ru m a d m in istre u tr. Et si fo rte m u n e ri suo non sa tisfec erin t, eos o fficiali sine d ila tio n e d e ferat, et co n tra illos iu re agat. D om us h o sp italis ipsosque p au p e res saepius v isite t et de n ec essita tib u s illo ru m in q u ira t. E t an sciant orationem D om inicam , sa lu ta tio n e m A ngelicam , decalogum aliaq u e ad salutem n ec essaria ex a m in e t, ig n o ra n te s do ceri faciat. Illiu s quoque m uneris s it (nisi aliud ex ere ctio n e p atea t) p ro v in d ic atio n e re ru m h o sp italiu m ta m m ob iliu m [k. 63’], qu am im m obilium , co n iu n cta m a nu cum p ro u iso rib u s agere. S ine eius scitu et consensu n u m q u a m agri e t c a e te ra e posseniones h o sp ita li colocentur, nec circa h o sp itale aliquid d isp o n a tu r, nec aliq u i co n tra c tu s etiam circa re s m obiles fiant.
P ro u iso re s in electione sua siue in p rin cip io officii sui su p e r f i deli a d m in istra tio n e r e ru m h o sp italiu m in m a n ib u s decani ru ra lis in p rae se n tia q u e p ro p rii p ra e p o siti a u t cap ellan i h o sp italis iu ra m e n tu m corporale fac ian t. H a b e a n t libros p e rc e p ta ru m e t e x p e n sa ru m r a tio nem r e d d itu ri illis, q u o ru m in te re s t de fid eli a d m in istra tio n e q u o tannis p o strid ie C ircum cisionis D o m in i26 et arch id iaco n o v isitan ti. C aueant au tem , n e in re s p a ru m u tiles e t non n e c essarias p ro u en tu s h ospitalis ex p o n a n t, e t n e in suum , v e l a lte riu s, q u am ho sp italis p a u
p e ru m , u su m c o n u e rta n t. T ales en im e x p e n sa e in ra tio n ib u s re d d e n d is re c ip i n o n debent.
H a b e a t h o sp ita le d u as arc a s p ro excipiendis p e c u n ia riis eleem o- sinis a p ro u isa rib u s b en e occlusas. A lte ra in aed e h o sp italis sit sem per, in q u a im p o n a tu r eleem osina a p ra e te re u n tib u s h ospitale, a lte re m secuim p o rte n t p au p e res ad ecclesiam et p e r vicos oppidaque m e n d ic a n te s circ u m feran t. Illu d quod d a tu r, fid e lite r in cistam im po n en te s, q u o lib et die sa b b a th i a p ro u iso rib u s in p ra e se n tia p rae p o siti v e l ca p e lla n i h o sp italis a p e ria n tu r, e t in u e n ta in eis eleem osina in com m unem v ic tu m p a u p e ru m c o n u e rta tu r.
H as o rd in atio n es p rae p o siti et q u iu is alii sacerdotes cu ra m h o sp i ta liu m a u t d a m a ru m p a u p e ru m g ere n tes in polonicum idiom a tr a n s fe rri e t in ta b u la m p ensilem tra n sc rib i, et saepius in anno p a u p e rib u s p erleg i fac ia n t. A rchidiaoonus au tem , d u m v is ita u e rit arc h id iac o n a- tu m , an sa tisfia t illis, d ilig e n te r in q u ira t, u t in o m nibus o b se ru e n tu r pean is com pellat.
[10.]De co n stitu tio n ib u s p ro uincialibus et diocesanis e t decanis
ruralibus.
Illu s tris s im a e t R e u eren d issim a C elsitudo su a om nes e t singulos h o r ta tu r, u t p r a e te r su p ra sc rip tas o rd in atio n es alias etiam consti tu tio n e s ta m proudncialium , q u am d io e c e sa n a rum synodorum in om n ib u s o b se ru e n t, e t ex e m p la ria eorum h ab e a n t, c re b ro q u e releg an t, u t non ignorent, q u ib u s legibus eos v ita m o fficiaque su a dirigere. O p o rtea t au tem illis su m m o p ere E p istolam P a sto ra le m synodo p ro u in - ciali Illu striss im i C a rd in a lis M aciejow ski a d iu n c ta m эт, qu am cupit ab om nibus h a b e ri, et q u ae in ea, de p a ro c h o ru m p ra e s c rib u n tu r o ffi ciis, a c c u ra te se ru a ri.
M onet etia m decanos ru ra le s , u t non solum ea, q u ae in E pistola P a s to ra li aliisq u e p ro u in cialib u s a u t ddoecesanis synodis eis d eleg ata sunt, sed etiam , q u ae sc rip to ab Illu striss im a et R eu eren d issim a C elsi tu d in e S u a pro in fo rm atio n e (quom odo se in hoc officio g ere re d e b ea n t) d a ta su n t, sedulo e x e q u a n tu r.
[11.] De o fficia lib u s fo r oneis.
[k. 70] O fficiales fo ra n e i in officio suo p ra e s te n t se diligentes om nibus a e q u a lite r. Ius d ican t iu x ta d a ta m sibi ab Illu s tris s ih a et R e u e re n d issim a C elsitu d in e iu risd ic tio n e m p ro ce d an t. In u ig ile n t, ut ab o m nibus p ro u in ciale s et dioecesanae c o n stitu tio n es, e t ta m an te c e s sorum , qu am p rae se n te s ordin atio n es, ad d eb itu m effec tu m ad u c an tu r. U t aiutem ad om nium n o titia m v e n ia n t, tr a d a n t sub sigillis suis e x e m p la illa ru m decanis r u ra lib u s , decani, coacto co n u e n tu in suis te rrito riis p aro c h u m et aliorum b e n e ficia to ru m in fra tre s m enses post p e ra c ta m congregationem , ab om nibus describ i eas fac ian t. D em um
27 „ P a s to ra ln a ” k a rd . B e rn a rd a M aciejow skiego zo stała dołączona do s ta tu tó w synodu p ro w in cja ln eg o z Î607 r.; por. C oncilium p ro v in
ciale R egni Poloniae, q u o d B ern a rd u s M aciejo w ski - archiep. G n e s n e n s is h a b u it P etricoviae a. D. 1607. C racoviae 1630 k. С 3’.
[13J N iezn an e o rd in atio n es 287
archidiaconus in suis visitationibus, an obseruantur d iligentissim e inquirat, officiales praeuaricatores iudicant et puniant. In horum fidem — —. Datum in arce nostra archiepiscopali L ou ioien si“ die 27 m ensis M ai anni Dom ini 1617.
2. Ordynacje i dekrety dla poszczególnych parafii w archidiakonacie kurzelowskim , w ydane przez arcybiskupa W awrzyńca Gembickiego na podstaw ie w izytacji archidiakonalnej i ogłoszone na synodzie kurzelow
skim w dniach 6 — 8 VI 1617 r.
(Łoiaicz) 10 V 1617
O r.: N ieznany.
K opia: A D K iel A cta ac to ru m o ffic ia latu s C ureloviensis 1616—1666 k. 70—78 (D aw na p ag in ac ja: k. 15—23).
T y tu ł w p isu : O rdinationes e t d ecreta e x visita tio n e R. D. M artin i
P locii archidiaconi C urelouiensis, m e n sib u s se p te m b re et octobre anno D om ini 1616 peracta, factae.
L i t e r a t u r a : zob. T ek sty n r 1.
[Κ. 70] Illu strissim u s et R e u eren d issim u s D. D. L a u re n tiu s G em b ick i “ — — ex v isita tio n e R. M a rtin i Plocii arch id iaco n i C u relo u ien sis m ensibus se p tem b re e t o ctobre an n i 1616 p era cta , in fra sc rip ta s o rd in atio n es in ecclesias et ad re s et ad p e rso n a s p e rtin e n te s d a t et d ec ern it, et ab o m nibus se ru a n d a s sub poenis in eis co n ten tis a liis que a r b itra riis s ta tu it e t p ro p o n it:
[1.] Ecclesia collegiata C u r e lo u ie n sis 90
In p ix id e a rg e n te a S sm urn S a c ra m e n tu m ad in firm o s d ec u m b e n te s in c iu ita te non a u te m in b u rs a coriacea, p ra e te rq u a m ad agros v i- lanos, id q u e n o v a e t p u lc h re accom m odata im p o steru m p o rte tu r. E t p a r e tu r aliq u o d siue ex czabeleto, siu e ex a lia m a te ria p re tii m in o ris b ald ac h in u m , quod S sm um S acra m e n tu m , q u an d o ad in firm o s c iu ita tis d e fe rtu r, a p lu u iis et in iu riis coeli d e fe n d a t et v en e ratio n e m a d d a t SSm o C o rpori D om ini n o stri. T ale au tem p a ra n d u m esset ad m i- n u s, quod v e l p o rtic a d e c e n te r su b n ix u m ab uno m in istro su p e r ca p u t sacerd o tis com m ode d efe rii posset.
U t la m p as a n te ta b e rn a c u lu m Ssm i S a c ra m e n ti ex fu n d a tio n e M eszeniana a rd e a t, cu ra e ca p itu li co m m ittitu r. O lea sa c ra deinceps secu n d u m ritu m p ro u in ciae q u o ta n n is fe ria q u in ta m ag n a cre m en tu r, e t n o u a ad sum m um in fra u n a m se p tim a n am p o st P a sc h a a capitu lo p ro c u re n tu r non solum pro collegiata, sed etiam p ro aliis a re h id ia - conatus C u relo u ien sis ecclesiis, u tq u e ex co lleg iata ecclesia p e r om
28 W Ł ow iczu (dziś arc h id ie c e z ja w arsza w sk a, w ojew . w a rsz a w skie) rezy d o w ali p ry m a si polscy ju ż w X V w., por. J. K o r y t k o w- s k i : A r c y b is k u p i g n ieźn ień scy, p ry m a so w ie i m etro p o lic i polscy od
ro ku 1000 aż do ro k u 1821. T. 2. P o zn ań 1888 s. 125.
29 W aw rzyniec G em bicki arc y b isk u p g n ieźnieński, zob. przyp. 18. 30 K urzelów , osada w pow . W łoszczow a, w ojew . K ielce, daw na kolegiata, obecnie kościół p a ra fia ln y w diecezji k ieleckiej.
nes ecclesias a rc h id iac o n atu s a paro ch is su m a n tu r, e t non aliunde. C u ram et solicituddnem dom inus a rc h id iac o n u s susciipiat et vid eat, quo singulis an n is in om nibus ecclesiis a n tiq u a c o m b u re n tu r et noua h a b e a n tu r, et in locis co n u e n ie n tib u s b en e se ra tis a s se ru e n tu r.
A lta ria d ec en ter a d o rn a ta c o n se ru e n tu r et fu n d atio n ib u s illo ru m sa tisfia t sub po en a a rb itra ria , a u t in ere ctio n e p ra e fin ita ad in s ta n tia m in stig a to ris decernenda. In non co n secratis a lta rib u s, a u t c a
re n tib u s p o rta tilib u s consecratis, om nino in capella autem D. P ie niążk ó w sin e speciali in d u ito non c e le b re tu r sub p ra e d ic ta poena. In eos autem , qui h a c te n u s au si f u e ru n t rem d iu in a m facere in hac ca p e lla ab sq u e in d u ito , et in non co n serato p o rta tile , a lta r i poenam
Illu striss im a et R e u re n d issim a C elsitudo su a d ecern it, u t singulas fe ria s q u a rta s p e r m edium an n u m ie iunio q u ad ra g e sim a li ie iu n etu r.
U t o rg an u m absque d ila tio n ib u s re p a re tu r, p ecuniis ad han c rem d estin a tis, et o rg a n a riu s m o re an tiq u o co n d u c atu r, c o m m ittit Illu strissim a et R e u re n d issim a C elsitu d a S u a capitulo. Q uoniam au tem
ab aliq u o t an n is org an u m silet, et fru c tu s ad o rg a n a riu m p ertin e n te s p e rc ip iu n tu r, Illu striss im a et R eu eren d issim a C elsitudo ratio n em p e r c e p ta ru m re q u irit a capitulo, et si non su ffe ce rit pro re p a ra tio n e o rg an i assig n ata quota, re liq u a m ex p erc e p tis fru c tib u s, o rg an a rio se ru ie n tib u s, p eti vult.
S u p p elle x sa c ra ecclesiae m u n d e se ru e tu r, pro scriniis, in quibus a tte r u n tu r sa c ra a p p a ra m e n ta , p o tiu s a rm a ria p a te n tu r, quibus c a su la e et p lu u ia lia o rd in a te d isiu n ctis coloribus d e p e n d e a n t, q u e m a d m odum in ecclesiis p a tru m SSm i N om inis Jesu , et aliis r ite o rd i n a tis fie ri consueuit. Si q u a e au tem casu lae d e trita e et la ce ra e e t p a ru m decorae r e p e riu n tu r. eas r e p a ra ri e t ad m elio rem fo rm a n redigi,
a u t ce rte nouas p a r a ri Illu s tris s im a et R euendissim a C elsitudo S ua m a n d a t, to tiq u e cap itu lo eius re i cu ra m e t dom ino custodi m in iste riu m p erficien d i im ponit. S a c ristia d efo rm ata stillicid iis d ea lb e tu r co m p ete n te r, et in illa ta m p ra e la ti et canonici, qu am aldii sacerdotes ad ce le b ra n d am M issam se v estia n t. B ibliothecae c u ra a ca p itu lo uni
ex grem io co m m itta tu r, q u i lib ro ru m h a b e a t cathalogum cap itu li sigillo o b sig n a tu r, et eos iu x ta illum , q u a n d o c a p itu lu m re p e te t re d
d e re te n e a tu r. Cym eterdum ab om nibus p a rtib u s iu x ta an tiq u u m usum sa p ia tu r, ne p a te a t bestiis, d a t op era c a p itu lu m subsidiis oppidano ru m et alio ru m , q u i ecclesia illa u tu n tu r.
I llu striss im a et R eu eren d issim a C elsitudo sua non sine dolore in te lle x it, quod p r a e la ti et canonici p en e n u lli p r a e te r solum p ra e p o situ m ad ecclesiam collegiatam resid e an t, nec eam v isita re soleant, nec v icario s fo u ea n t, ideo d e c e rn it d ilig en ti d elib eratio n e p rae h a b ita , ut illi, qui cum p ra e la tu ris e t ca n o n ic atib u s h a b e n t a lia beneficia ex d isp e n satio n e [k.71], te n e a n tu r ad suas sep tim an as d e c a n ta n d a s ad co llegiatam ecclesiam v en ire, vel si ob m aius com m odum aliaru m su a ru m ecclesia ru m et alias iu sta s ob causas accedere n eq u e an t, aliquem ex co n fratrib u s, qui se p tim a n ale m u n u s obeat, in locum suum c o n stitu a n t. S ep tim an a m au tem suam non solum diebus Dom inicis, sed etiam p ro festis trib u s, n im iru m die M artii, lo u is et S abbathi d icendo M issam c e le b re n t sub poena decem m a rc a ru m polonicalium . C o n tra cum qui ab e sse t a sua se p tim a n a e t q u a tu o r diebus in se p tim a n a M issam p e r se, vel o er alium legitim e im p e d itu s, non c a n ta re t, ex te n d e n d a m ad in sta n tia m in stig a to ris Illu strisim i D om ini e t ap p lica n d am n e c essita tib u s ecclesiae C urelouiensis.
[15] N iezn an e o rd in atio n es 289 V icarios D. D. p ra e la ti e t canonici singuli iu x ta fu n d a tio n e m suam h a b e a n t, illi, qui h a c te n u s eos non h a b u e ru n t, te n e a n tu r in f ra tre s m enses h a b e re e t in v ie a ria tu m in u e stiri p ro c u ra re sub po en a a r b itra ria Illu striss im a e C elsitu d in is S uae. P ro ea v e ro neglig en tia, quod h a c te n u s n ullos h a b u e rin t, p o en ae iu x ta p rio re s o rd in atio n es an tec esso ru m irro g a n d ae . P e r hos v icarios officia d iu in a in hunc m o dum a b s o lu a n tu r: singulis d ie b u s m a tu tin u m d e die c a n te tu r, post m a tu tin u m M issa ex fu n d a tio n e M usceniana le g a tu r p e r a lta rista m . A bsoluta hac M issa c o n tin u e tu r officiu m d iu in u m a v ic ariis: p rim a,
sacrum m a tu ru m , d ein d e te rtia , se x ta , n o n a a schola a u te m sacru m sum m um can tan d o , q u ae etiam v e sp e ra s cum com pletorio p sa lle t p rae cin e n te h eb d o m ad a rio . Q ui p ra e e st ex grem io ca p itu li vicariis, ille quoque cu ra m d ilig en tem h a b e a t quom odo o b lig atio n ib u s suis sa tisfa ciant, n u m d iu in a officia d eb ite e t in te g re ca n te n t, n u m d ec en ter, non ra p tim , non confuse, n u m a lte riu s v ersib u s psalm o d iam facian t, ita u t ab u tra q u e p a r te p a r sit n u m e ru s, e t ca n tu s non praeceps, sed aeq u ab ilis a t ad deu o tio n em conform atus.
A lta ris ta M uscen ian u s resid e a t, v el si h a b e t disp en satio n em , vel p er aliu m sa tisfa c ia t obligationi, m o n e a tu r ab arc h id iac o n o cum com m in atio n e p oenae p riu a tio n is. V icarius a rc h id iac o n i ex n unc d im it ta t v icecustodiam , custos vicecustodiam aliam , qui cu ra m sa cristiae et c la u su re ecclesiae g erat, e t arch id iac o n u s alium v ic a riu m canonice in u e stitu m se m p er h ab e an t.
C o n cionator o rd in ariu s, qui censum h a b e t an n u u m , p e r se q u e offi cium co n cio n ato ris ad im p le at, e t p e r c a p itu lu m d e sig n e tu r qu am
prim u m idoneus, q u i ab Illu striss im a et R e u eren d issim a C elsitu d in e Sua, vel ab officiali ex illiu s Commissione, ap p ro b e tu r.
Q ui scholae cu ra m g erit p ro u id e a t, u t se m p er re c to r scholae sufficiens p ro e ru d ie n d is p u eris h a b e a tu r, qui non solum gram aticam , sed etiam ca th e ch istica m lectionem bis in se p tim a n a illis c o m p ete n te r p raeleg at, non in te r m itta tq u e d o c trin a m a ritm e tie a e iu x ta an tiq u a m consuetudinem .
C a n to r quoque, g n a ru s m usicae, ab eo, cui subest, se m p er p ro cu re tu r, q u i n o n solum in tem plo cen tet, sed etiam in schola pueros m usicam doceat die S a b b a th i se cu n d u m m o rem veterem . Iu u en e s scholares, d ic ti a sta n te s, a s trin g a n tu r p e r su p e rio re m [k. 71 ή scho lae, u t cum aliis sc h o larib u s lectio n ib u s a m a g istro p rae leg e n d is m u - sicaeque stu d e a n t. A Iu d ae o ru m spoliis et p u lsa tio n ib u s se a b s ti neant, n e q u e am p liu s a qu o q u am ex ig a n t u ltr a duos solidos.
De h o sp itali, circa p ra e d ic ta m ecclesiam sito, d e s id e ra t I llu s tris s i m a et R e u eren d issim a C elsitudo S u a a p ro u iso rib u s am p lio rem h a bere in fo rm atio n em . In te rim o rd in a t e t d ec ern it, u t to t p au p e re s in hospitale re c ip ia n tu r, q uot com m ode p o ssu n t ali, etsi fie ri potest etiam v e s tiri p ro u e n tib u s illius. H ipocaustum , u t a lte ru m sit pro m asculis, a lte ru m pro fem inis, et te rtiu m pro in firm is, e x tru a tu r, qu am p rim u m p e r p ro u iso res pro pecuniis, apud , eos in ra tio n ib u s per arc h id iac o n u m fac tis, resid u is. Si q u id a u te m su p e rfu e rit ex illis id c o n u e rta tu r pro coem endis lectis e t aliis u te n silib u s p ro usu com m uni p au p e ru m . P ro n is o rib u s suis e t ca p ellan is con iu n ctim in om n i bus obedientes sint. In o ratio n ib u s suis b en e facto ro m ta m viu o ru m , quam d efu n cto ru m , h o sp italis m em o riam non in te r m itta n t, quod illis saepius ca p ellan u s inculcet. S in g u la rite r au tem singulis diebus a n te quam ib u n d cu b itu m o ren t om nes sim ul pro d ictis b en e facto rib is
q u in q u ie s P a te r n o ster, A ve M a ria cum S ym bolo A postolico. Tum etia m re c ite n t, uno p ra e e u n te a lta voce, decalogum , q u in q u e p ra e ce p ta Ecclesiae aliaq u e ad sa lu te m necessaria.
C o n fite a n tu r e t com m unicent non solum circa festu m P aschae, sed etiam aliis diebus festis solem nioribus, vid elicet: N a tiu ita tis D om i
ni, E piphaniae, A scensionis, P entecostes, om nibus diebus sa cratis B e atissim ae V irginis, die a n n iu e rs a ria d edicationis co llegiatae eccle
siae, e t in p atro c in io ipsius, d ie O m nium S anctorum , et SS. P e tr i et P a u li, S. S ta n isla i e t A d alb e rti, P rim a dom inica A d u en tu s et Q u a d ra
gesim ae, im m o v e ro etiam q u au is p rim a d om inica m ensis. S ingulis d ieb u s M issam a u d ia n t non in p o rtic u ecclesiae, sed in tra ecclesiam . F in ita M issa cantionem B ogarodzica d eu o te ca n an t, S sm um E u c h a ris tia e sa c ra m e n tu m , q u an d o ad in firm o s p o rta tu r, sem per p rocessio- n a lite r se q u a n tu r. A rix is et dissen sio n ib u s a b s tin e a n t et m u tu a m c h a rita te m in te r se fo u ea n t sub poena exclusionis ex h o sp itali co n tra irco rrig ib iles. In firm is et d ebilibus, senibus d ecrep itis singuli m u tu o officia p ie ta tis e t c h a rita tis e x h ib e a n t, se m p erq u e a ssig n e tu r u n u s vel
una, qui vel qu ae ta liu m p ec u lia re m cu ram g erat. Res, quas secum in h o sp ita le a ttu le rin t, p ro u so re s co n scrib an t, a lie n a ri e t le g ari eas non p e rm itta n t, sed post o bitum ad om nium usum p au p e ru m c o n u e r- ta n t. E t h a b e a n t u n u m lib ru m , in quo non solum res d ictas, sed etia m nom ina, cognom ina, p a tria m p a u p e ru m re c e p to ru m in h o sp itale sub actu diei et a n n i con scrib an t. R ecepti ad h o sp itale in fra unam se p tim a n am a d ie rec ep tio n is ad confessiones, et etiam si fieri potest gen eralem , et ad com m unionem sin t ad stricti. Q uod, u t ad effectum d e d u c a tu r p er pro u iso res, cu ra et officium ca p itu li Illu striss im a et R eu eren d issim a C elistudo S u a v u lt esse.
[2.] In ecclesia in villa J a n o s zo u ic e 51
C ap su la vel pixis deceas noua pro o o n seruando Ssmo E u ch a ris tia e S acra m en to , et b u rs a pro eodem d eferendo ad in firm o s qu am p rim u m p ro c u re tu r. O lea [k. 72] sa cra p o ste a in ciborio non se ru e n - tu r , sed in loco alio, se p arato , m undo et decen ti sub c lau su ra com m o d a , idque ad cornu m aioris a lta ris. P ro u id e a t fu tu ru s p aro ch u s vas in tu s d ea lb a tu m , nouum , p ro aq u a b ap tism a li bo n am q u e clau su ram b ap tiste rii. L ib ru m A gendorum quam p rim u m et suocessiue G ra d u ale e t alias ad c a n tu m ecclesiasticum p e rtin e n te s p ro cu ret. M o n stran tiam , si p o test, re p a ra ri faciat. Sacristiiam, q u ae u n d eq u a q u e rim is et fissu ris la b o ra t, p aro ch u s cum v itric is, im p lo ra to ad iu m en to p aro c h ian o - rum , sic re p a re t, u t tu to et com m ode su p p e lle x ecclesiae in ea con-
s e ru a ri possit, d iu e rsa sq u e seras cum suis d iu e rsis clauibus te m p li e t sa c ristia e h ab e at. C om m endarius m o d ern u s qu am p rim u m p ra e se n - ta tio n e m et in stitu tio n e m p ro cu ret, u ltra te m p u s com m endae non ac ce d at sa cra m e n to ru m a d m in istra tio n e m et cu ra m a n im a ru m a ttin gere. T ectu m te m p li re p a re tu r, in eam re m eleem osynae ex suggesto concionibus p e ra c tis fla g ite n tu r, e t q u id q u id collectum , fid e lite r 'i n h u n c et alios ecclesiae usus in p e n d a tu r.
81 Jan u szo w ice d aw n a p a ra fia z kościołem św. K rzyża, obecnie w ieś p a ra fia ln a w p a ra fii K luczew sko w diecez.ii kieleck iej, pow. W ło szczowa, w oj. K ielce.
[17] N iezn an e o rd in atio n es 291
C la u su ra b a p tis te rii com m oda om n in o p a re tu r. A genda n oua P ouo- d o u ii33, a u t eam , q u ae ex denuo a u th o rita te Illu striss im i fu e rit im p ressa 34 q u am p rim u m , successiue a u te m G ra d u a le e t A n tip h o n a riu m , v itric i ecclesiae Cum p aro c h o p ro u id e a n t. Illu striss im a e t R e u re n dissim a C elsitudo S u a d at negotium , u t te ctu m ecclesiae a p a rte se p ten trio n a li, m ag n a ex p a r te p u tre fa c tu m et m usco obsitum , et te c tu m oam panilis r e p a r a r i p ro c u re t cum p aro c h ia n o ru m subsidiis, quae pro concione p a ro c h u s d ilig e n te r ab eis p etat.
[3.] I n e c c le s ia in v il l a S t a n o w i s k a32
[4.] In ecclesia parochiali P r z e d b ó r z 35
S u p er p o rta tili non in te g ro non c e le b re tu r, id q u e q u a m p rim u m re m o u e a tu r e t in te g ru m co n secratu m p ro c u re tu r. Loco sc rin io ru m a rm a ria pro se ru a n d is v estib u s sacris a d a p te n tu r. Sacelli, v ersu s m e ridiem siti, p a rie te s d e a lb e n tu r et fe n e s tra re fic ia n tu r p e r p ra e b e n - d ari um. A lte riu s sacelli v ersu s se p te n trio n e m sibi re d itu s am plius plebani P rz ed b o rze n ses non u su rp e n t, sed p ra e b e n d a rii u su i eos re lin q u a n t. Q uoniam au tem n ondum post c o n fla g ra tio n e m hoc sacel lum re s ta u r a tu m est, nec v id e a u r h eb e re alios su m p tu s p ro r e s ta u ra tio n e Illu striss im u s e t R e u eren d issim u s D om inus m a n d a t, u t q u am - diu n o n re p a ra b itu r, p ro u e n tu s sacellano se ru ie n te s in re p a ra tio n e m illius c o n u e rta n tu r; cu ram re p a ra n d i illud c o m m ittit p aro c h o et v i tricis, et p o stm o d u m sacellan u s - p ra e s e n te tu r. Im ag in es h u iu s a lta ris re p o n a tu r m u n d a e in loco d ec en ti e t ca u ea t parochus, n e v el d e s tru a n tu r asseres illa ru m , vel ip sem et d e tu rp e n tu r, alias d am n u m r e sarciet. P a rte m cy m ite rii, q u ae est in tr a do m u n cu lis sacerd o tu m , p ro c u re t p a ro c h u s cum v itric is ben e e t p ro p o rtio n a lite r sepiri. Do m us p aro c h ialis te ctu m e t scholam paro ch u s, qu ae u n d iq u e s tilli cidiis p a te t, r e p a r a r i fac iat. In e a t ra tio n e m sum p ro u iso rib u s et m a g is tra tu P rz ed b o rze n si, quom odo h o sp italis dom us r e s ta u re tu r , u t h a bet tr ia d iu e rsa h y p o ca u sta , a lte ru m [k. 72’] p ro m asculis, a lte ru m p ro fem inis, te rtiu m p ro in firm is. V ideat quoque, u t pro u iso res p e n d e an t hospitali, iu sta m pen sio n em ex agris, quos colunt.
[5.] In ecclesia in v illa P o lic z k o 36
T en est om n in o p a ro c h u s P rz ed b o rze n sis p en e s h an c ecclesiam , p ro u t te n e re olim so leb at v ic ariu m , assig n a ta illi c e rta p o rtio n e ad
32 S tan o w isk a , w ieś, p a r a fia w diecezji sa n d o m ie rsk iej, pow. W ło szczowa, w ojew . K ielce.
33 A genda Pow odow skiego, przyp. 20.
34 O zabiegach p ry m a sa W. G em bickiego około w y d a n ia k sią g liturgicznych dla K ościoła w P olsce zob. J. K o r y t k o w s k i : dz. cyt., t. 3 (1889) s. 370.
35 P rzedbórz, osada, p a r a fia w d iecezji sa n d o m ie rsk iej, pow. K o ń skie, w ojew . K ielce.
36 P olecko, lu b P oliczko, w ieś p a ra fia ln a w p a ra fii P rz ed b ó rz w diecezji sa n d o m ie rsk iej, pow . K ońskie. S am odzielna p a ra fia istn ia ła
se su ste n ta n d u m n ecessaria, qui isthic rsid e n d o cu ram a n im a ru m ad m in istre t cum sa tisfac tio n e plebis. S i illu m in f ra sex m enses a p u b lic atio n e p ra e se n tiu m non h a b u e rit, ex tu n c ad in sta n tia m in stig a to ris p o rtio et v ic a riu s p e r officium d e c e rn a tu r. M oneat saepius p a ro ch u s P rzed b o rzen sis v itric o s h u iu s ecclesiae, ipse quoque suam cu ra m ap p o n a t, u t tem p estiu e, a n te q u a m v e tu s ta te ecclesia co rru e rit, lig n a p ro illa re p a ra n d a p ro u id e a n tu r; et d ilig en tiu s in q u ira t d e fu re su p p e lle ctilis h u iu s ecclesiae.
[6.] I n ecclesia in v illa S k o t n i k i 37
C iborium in tu s e t e x tra p u lc h re e t d e c e n te r a d o rn e tu r, b a p tis te rii au tem c la u su ra oam m oda q u a m p rim u m p ro c u re tu r. V idaent v itric i, u t scrin ia, in q u ib u s su p p e lle x ecclesiastica se ru a tu r, h a b e a n t b in as se ra tu ra s. F e n e s tra s ecclesiae, q u ae s u n t ex p a r te confractae, p aro c h u s cum v itric is refic i p ro cu ret. C laues ecclesiae e t sa c ristia e n o n penes scholae rec to re m , sed penes p aro c h u m s e ru e n tu r in p o sterum .
[7.] I n ecclesia in P ilc z y c a 88
T ectum in tu r ric u la ecclesiae, alias n a spicy, re p a ra re et cym ite- riu m b en e sa e p iri p arochus sum v itric is curet.
[8.] In ecclesia in villa Z e le z n ic a 3’
C iborium in tu s ben e a d o rn e tu r q u a m p rim u m p e r p arochum . Idem quoque c lau su ram loci, in quo olea sa c ra s e ru a n tu r, nec no n vasa n o u a pro eis e t ad m in u s u n u m p o rta tile pro m in o rib u s a lta rib u s p ro - u id eat. P a rie te s fo ra m in o sq u e ecclesiae in tu s sic accom m odentur, ne v en tis p a riitq u e te ctu m ecclesiae r e p a ra ri et c y m ite riu m ben e saepiri, im p lo ra tis subsidiis p a ro c h ian o ru m , op era p aro c h i e t v itric o ru m cu r e tu r. S im ilite r vas u n u m pro fo n te b a p tism a li no u u m , in tu s d e a lb a tu m , p e r p aro c h u m e t v itric o s p ro u id e a tu r.
[9.] In ecclesia parochiali N o w o p o lie n si40
C u re t p ra e p o situ s co n sec ra ri p aro c h iale m ecclesiam qu am p r i m u m et p ensionem apud oppidanos, ad iu n e ta p a rte n o ta b ili ex suis jeszcze w 1791 r., zob. R eg e sty w y b ra n y c h za p isek z a k t działalności
a rc y b isk u p ó w g n ie źn ie ń skic h . W yd. H. R ybus. A rch iw a, B iblioteki
i M uzea K ościelne. T. 3: 1961 s. 395.
37 S kotnicki, w ieś, p a r a fia w diecezji sa n d o m ie rsk iej, pow. K oń skie, w ojew . K ielce.
38 Pilczyca, w ieś, p a r a fia w diecezji san d o m ie rsk iej, pow. K ońskie, w ojew . K ielce.
39 Ż eleźnica, w ieś, p a r a fia w diecezji san d o m ie rsk iej, pow . K oń skie, w ojew . K ielce.