Zadania adwokatury w PRL

Zdzisław Czeszejko

Zadania adwokatury w PRL

ZDZISŁAW CZESZEJKO

Zadania adw o katu ry w PRL

i

Dla właściwego zrozumienia zadań adw okatury określonych w art. 2 ustaw y z dnia 19.XII.1963 r. o ustroju adw okatury (Dz. U. Nr 57, poz. 309; zm.: Dz. U. z 1967 r. Nr 13, poz. 55) niezbędną rzeczą jest przede wszystkim przeanalizowanie tych zadań na tle zasad ustrojow ych, na tle praw no-politycznych założeń PRL. Dla tej zaś analizy dokum entem pod­ staw ow ym jest K onstytucja PRL, która z jednej strony zawiera pod­ sumowanie i praw ne potwierdzenie osiągniętych — w chwili jej pow­ stania — zdobyczy, a z drugiej w ytycza program , który cały naród oraz wszystkie organy państw a pow inny realizować.1 Program ten to m.in. pełna realizacja u stroju dem okracji socjalistycznej, tj. takiego ustroju, któ ry w praw no-politycznym jego znaczeniu wyraża się we właściwej formie państw ow ej organizacji społeczeństwa. A dem okracja socjali­ styczna to nie tylko właściwe dla niej instytucje, ale także właściwe postaw y obywateli.2 Na ten moment właśnie zwraca uwagę uchw ała V Zjazdu PZPR głosząc, że „jedną z węzłowych przesłanek i gw arancji rozwoju dem okracji socjalistycznej jest wzmacnianie dyscypliny spo­ łecznej i praworządności socjalistycznej. Chodzi o to, aby praw o było przestrzegane zarówno przez wszystkie organa państwowe oraz insty­ tucje i organa społeczne, jak i przez ogół obyw ateli”.

Określenie zadań adw okatury w PRL to zarazem odpowiedź na pytanie, w jakim zakresie i w jakim stopniu prawidłowa realizacja zadań adw okatury przyczyni się do realizacji zadań ogólnoustr oj owych, do rozw oju dem okracji socjalistycznej, czyli innym i słowy, w jakim stopniu adw okatura przyczynia się do przestrzegania praw a i kształ­ tow ania pożądanych postaw społecznych oraz w jakim stopniu istnienie adw okatury w arunkuje prawidłową realizację zadań ogólnoustroj owych, tj. rozwój dem okracji socjalistycznej.

Poręczając obywatelom prawo do obrony (z wyboru i z urzędu), K onstytucja PRL nadaje instytucji obrony ważną rangę w systemie ochrony praw nej, a przez to również — istotny sens społeczno-prawny. Ta praw da musi być powszechnie znana i akceptowana nie w interesie adw okatury i jej jakichś partykularnych ambicji, ale w interesie socja­ listycznego porządku prawnego.

Naganne z pun k tu widzenia etyki, czy naw et sprzeczne z prawem postępowanie jednego adwokata może go osobiście dyskwalifikować, ale

1 P o r . P o d s t a w o w e p r a w a i o b o w i ą z k i o b y w a t e l i P R L , o p r a ć , z b i o r o w e p o d r e d . A . Ł o p a t k i , W a r s z a w a 1968, P W N , s. 17—18.

N r 4 (136) Z a d a n i a a a w o k a t u r y w P R L, 5

w niczym nie może podważyć czy pomniejszyć roli spełnianej przez adw okaturę — podobnie jak niewłaściwe, czy wręcz naw et szkodliwe po­ stępowanie jednego lekarza nie podważa społecznej potrzeby istnienia m edycyny i wykonywania zawodu przez lekarzy w ogóle. Te względy pow odują potrzebę szerszego i pogłębionego omówienia zadań adwoka­ tu ry w PRL.

Zadania adw okatury określa w prawdzie cyt. wyżej art. 2 u. o u.a., jednakże samo norm atyw ne określenie nie mogłoby być wy­ starczające do należytego scharakteryzow ania tych zadań. Wszelkie zaś rozważania w tym zakresie nie mogą być abstrakcyjne, przeciwnie, m u­ szą one być rozpatryw ane na tle założeń ogólnoustrojowych. Będą one funkcją tych ogólnych zadań.

Jak to trafnie podkreśla B u ch ała3, zadania adw okatury są w swej istocie zależne — i to w decydującym stopniu — od charakteru państwa, od tego, jaka klasa społeczna spraw uje w nim władzę, jaki jest jej sto­ sunek do mas pracujących i do człowieka w ogóle. Ogólna teza, że adw okat pozostaje „w służbie praw a” 4 ma różną treść zależną od tego, jakiem u praw u służy adwokat. Praw o nie jest przecież pojęciem abstrak­ cyjnym, lecz narzędziem m ającym ukształtować o k r e ś l o n y porzą­ dek praw ny w o k r e ś l o n y m społeczeństwie. W tym ujęciu prawo nie będzie pojęciem niezmiennym historycznie, skoro spełnia inną rolę w tedy, gdy zabezpiecza kapitalistyczny ustrój, a inną, gdy służy zabez­ pieczeniu i utrw aleniu socjalistycznego porządku prawnego. W tym znaczeniu ma ono w z g l ę d n ą 5 wartość zależną od celu, jakiem u służy.

Z tych racji przeanalizujem y zadania s o c j a l i s t y c z n e j adwoka­ tu ry , działającej w ram ach i na rzecz s o c j a l i s t y c z n e g o ustroju.

Każda próba oderwania się od tej podstawowej praw dy m usiałaby do­ prowadzić do fałszywego obrazu, jako że wszelkie instytucje i zjawiska społeczne muszą być interpretow ane na tle określonych w arunków hi­ storycznych i społeczno-politycznych. Z tych przyczyn przeanalizuje­ m y owe zadania w ich podwójnej relacji:

a) z e w n ę t r z n e j , a więc jako funkcję założeń ogólnoustro­ jowych, oraz

b) w e w n ę t r z n e j , a więc jako źródło in terpretacji zasad wykonywania zawodu. 3 K . B u c h a ł a : S p o ł e c z n e z n a c z e n i e o b r o n y i j e j z a d a n i a w w a r u n k a c h s p o ł e ­ c z e ń s t w a s o c j a l i s t y c z n e g o , , , P a l e s t r a ” z 1967 r . n r 3, s. 36—4J. 4 A u s t r i a c k i e p r a w o o u s t r o j u a d w o k a t u r y (D z. U . z 1968 r . N r 96) w § 9 p o d k r e ś l a m . i n . , ż e ,,a d w o k a t j e s t o b o w i ą z a n y w y k o n y w a ć z a s t ę p s t w o , k t ó r e g o s ię p o d j ą ł , w s p o s ó b z g o d n y z p r a w e m ” . P o d o b n i e u j m u j ą t ę r z e c z z a c h o d n i o n i e m i e c k i e w y t y c z n e d o w y k o n y ­ w a n i a z a w o d u a d w o k a t a , u c h w a l o n e 11.V.J957 r. 5 C h o ć z i n n y c h p r z y c z y n , n i e m n i e j j e d n a k t r a f n i e w z g l ę d n ą w a r t o ś ć p o r z ą d k u p r a w n e ­ g o p o d k r e ś l i ł E . B e n e d i k t w s w e j p r a c y : D ie A d w o k a t u r u n s e r e r Z e i t ( B e r l i n 1912), p is z ą c m . i n . : ,,(...) d i e m o d e r n e n M e n s c h e n w i s s e n e n d l i c h a lle , w a s f r ü h e r n u r e i n i g e n k l a r w a r » d a s s d i e R e c h t s o r d n u n g i m m e r n u r e i n e n r e l a t i v e n W e r t h a t ” . D l a t e g o t e ż c z e c h o s ł o w a c k a u s t a w a o u s t r o j u a d w o k a t u r y z 9.V I I .1933 r. ( „ P a l e s t r a ” z 19*34 r . n r 4, s. 61) w § 1 u s t . 2 w y r a ź n i e s t a n o w i , ż e ,,a d w o k a t u r a p r z y c z y n i a s ię d o s t o s o w a n i a w c a ł e j r o z c i ą g ł o ś c i s o ­ c j a l i s t y c z n y c h p r z e p i s ó w p r a w n y c h w s p o ł e c z e ń s t w i e ” o r a z ż e ,,(*..) j e j d z i a ł a l n o ś ć j e s t t a k ż e j e d n ą z g w a r a n c j i s k u t e c z n e g o r e a l i z o w a n i a k o n s t y t u c y j n e g o p r a w a o s k a r ż o n e g o d o o b r o n y . ”

6 Z d z i s ł a w C z e s z e j k o N r 4 (136)

Zwężając nasze rozważania do zadań adw okatury w zakresie jej za­ wodowej funkcji, pozostawimy na uboczu zagadnienie roli i zadań sa­ morządu adwokackiego \

i i

W ysuwając tezę, że zadania adw okatury w ich zew nętrznej relacji stanowią funkcję ogólnoustrojowych założeń spróbujm y — opierając się na tych ogólnoustrojowych założeniach — wyprowadzić wnioski istotne dla określenia zadań adw okatury.

K onstytucja PRL stw ierdza w art. 4, że „praw a Polskiej Rzeczypospo­ litej Ludowej są wyrazem interesów i woli ludu pracującego”, a „ści­ słe przestrzeganie praw PRL jest podstawowym obowiązkiem k a ż d e - g o (podkreśl, m oje — Z. Cz.) organu państw a i k a ż d e g o (podkreśl, moje — Z. Cz.) obyw atela”.

Treść wszelkich praw , które jako dw ustronne i wzajemne są zarazem obowiązkami, m a na celu urzeczywistnienie tej właśnie podstawowej za­ sady, zwanej zasadą socjalistycznej praworządności.

Zasada ta znajduje swój w yraz w szeregu przepisów K onsty­ tu cji a mianowicie w:

— art. 49 głoszącym, że „sądy stoją na straży ustro ju PR L”, strze­ gą praw orządności ludowej, własności społecznej i p r a w oby­ wateli,

— art. 53 ust. 2, poręczającym praw o do obrony zarówno z w y­ boru, jak i z urzędu,

— art. 54, zobowiązującym P ro ku rato ra Generalnego PRL do za­ bezpieczenia poszanowania praw obywateli,

— art. 69 ust. 1, w którym poręcza się wszystkim obywatelom równe praw a we wszystkich dziedzinach życia, a za karygodne uznaje się naruszenie tej zasady, naw et przez „pośrednie uprzyw ilejow anie”. Przytoczone przepisy w skazują na to, że zasada socjalistycznej p ra­ worządności zabezpiecza równolegle: z jednej strony — ściganie prze­ stępstw i karanie przestępców, a z drugiej — praw o do obrony, oznacza­ jące w gruncie rzeczy gw arancję prawidłowego stosowania praw a. Jed ­ nym słowem, zasada ta oznacza, że nikt, kto jest winny, nie powinien ujść sprawiedliwości, ale też n i e m o ż e być ukarany ten, kom u nie została w sposób praw idłow y dowiedziona wina. Jest to więc gw arancja poszanowania podstawowego praw a obywatelskiego.

W takim ujęciu w ystąpią dwa, nierozłączne zresztą, elem enty p ra­ worządności ludow ej:

1) interes państw a, w yrażający się w obronie społeczeństwa przed przestępczością i przestępcami, polegający na kształtow aniu sto­ sunków społecznych w pożądanym kierunku;

2) interes jednostek, w yrażający się w poszanowaniu ich podstawo­ wych praw obywatelskich.

o K . B i s k u p s k i : P r z y c z y n e k d o r o z w a ż a ń n a d m i e j s c e m i r o l ą s a m o r z ą d u a d w o ­ k a c k i e g o w s y s t e m i e u s t r o j o w y m P R L , „ P a l e s t r a ” z J967 r . n r 3, s. 12—23.

N r 4 (136) Z a d a n i a a d w o k a t u r y w P R L , 7

Na straży pierwszego elementu, i to z urzędu, stoją wyspecjalizo­ wane organy władzy państwowej (prokuratura, organy MO itp.), za­ bezpieczenie zaś drugiego jest obowiązkiem adw okatury działającej na zasadach organizacji o charakterze społecznym. W ten sposób państwo zapewnia wszystkim obywatelom, dla zagw arantowania r z e c z y w i ­ s t e j równości wobec praw a, fachową pomoc praw ną. Mimo pozor­ nej konkurencji dwu racji społecznych, z których żadna nie może być realizow ana bezwzględnie, socjalistyczny system praw a zabezpiecza na­ leżycie porządek praw ny. Ściganie przestępców — tak, ale z zapewnie­ niem praw a do obrony; praw o do obrony — tak, ale w zakresie inte­ resów praw em chronionych. Jest to typow a sytuacja naczyń połączo­ nych. Jeżeli którekolwiek z ogniw (prokuratura, sąd, adw okatura) nie będzie działać prawidłowo, to zasada socjalistycznej praworządności nie będzie realizow ana właściwie. W tym trójpodm iotowym układzie wy­ m iaru sprawiedliwości nie może być zakłóceń. Obniżenie autorytetu, rangi społecznej adw okatury — to obniżenie zarazem auto ry tetu socja­ listycznego praw a i wszystkich organów jego o ch ro n y 7, a zatem także sądownictwa i prokuratury. Trzeba przy ty m z całą mocą pod­ kreślić, że w s z y s t k i e te czynniki muszą r z e c z y w i ś c i e speł­ niać ciążące na nich zadania, żaden z nich nie może być dekoracją, bo takie tylko dekoratyw ne znaczenie może być objawem kapitalistycznego praw a, strzegącego kapitalistycznego ustroju.

A dw okatura w granicach zakreślonych jej przez ustrój ludowy, re­ alizując jego praw a, musi być rzecznikiem tego praw a i spraw ied­ liwości społecznej. Wszelkie utrudnianie jej w ykonyw ania tego zada­ nia, wszelkie niedocenianie tej roli godzi bezpośrednio w socjalistycz­ ny porządek praw ny. N iejednokrotnie u niewyrobionego czytelnika czy słuchacza, pod w pływ em emocjonalnego stosunku do spraw y czy spraw cy, w ytw arza się przeświadczenie, że obrońca w spraw ie karnej lub pełnomocnik w spraw ie cyw ilnej przeszkadza w rozstrzygnięciu s p ra w y 8. Znacznie gorzej, gdy takim emocjom ulegają czasem naw et praw nicy. W związku z tym i wątpliwościami należy stwierdzić, że pro­ ces orzekania zawsze się łączy z ryzykiem ludzkiego błędu, pomyłki. Ustawodawca dążąc do w ykrycia praw dy obiektywnej, pragnie osiągnąć ten cel w sposób m aksym alnie pewny. Rzetelny obrońca to nie tylko

« S. W ł o d y k a : U s t r ó j o r g a n ó w o c h r o n y p r a w n e j , P W N , W a r s z a w a 1968. A u t o r t e n o k r e ś l a o c h r o n ę p r a w n ą j a k o d z i a ł a l n o ś ć p o d e j m o w a n ą s p e c j a l n i e d l a o c h r o n y p r a w a (s. 9 i n a s t . ) , a p r z e z o r g a n y t e j o c h r o n y r o z u m i e o r g a n y s p e c j a l n i e p o w o ł a n e d o s p r a w o w a n i a o c h r o n y p r a w n e j i s p e c j a l n i e p o d t y m k ą t e m w i d z e n i a z o r g a n i z o w a n e . D o o r g a n ó w o c h r o ­ n y p r a w n e j z a l i c z a r ó w n i e ż o r g a n y o b s ł u g i p r a w n e j , w t y m r ó w n i e ż a d w o k a t u r ę (s.24—27). Z d a n i e m S . W ł o d y k i a d w o k a t u r a j e s t o r g a n e m p o w s z e c h n e j o b s ł u g i p r a w n e j o b y w a t e l i i i c h o r g a n i z a c j i , d z i a ł a j ą c y m n a z a s a d a c h a u t o n o m i i . I d e n t y c z n i e o k r e ś l a j ą a d w o k a t u r ę j a k o o r g a n p o m o c y p r a w n e j a u s t r i a c k i e w y t y c z n e ( u c h w a ł a S t a ł e g o Z e b r a n i a P r z e d s t a w i c i e l i A u s t r i a c k i c h I z b A d w o k a c k i c h z d n i a 9.V. 1951 r .) , s t a n o w i ą c w p k t A 1: „ J a k o p r z y j a c i e l p r a w a ( R e c h t s f r e u n d ) j e s t o n o r g a n e m p o ­ m o c y p r a w n e j . ” T a p o z y c j a o k r e ś l a j e g o s t o s u n e k d o r e p r e z e n t o w a n e j p r z e z n i e g o s t r o n y , d o p r z e c i w ­ n i k a , d o w ł a d z i d o p u b l i c z n o ś c i . 8 C i e k a w y p r z y c z y n e k w t y m w z g l ę d z i e p o d a j e Z. K u b e c : Ł a w n i c y o a d w o k a t a c h , a d w o k a c i o ł a w n i k a c h , „ G a z e t a S ą d o w a i P e n i t e n c j a r n a ” n r 17 z 1.I X .1968 r . M ia n o w ic ie w l i ś c i e d o r e d a k c j i t e j „ G a z e t y ” j e d e n z ł a w n i k ó w z a r z u c i ł a d w o k a t o m , ż e b r o n i ą c z a p i e n i ą d z e p r z e s t ę p c ó w , c h c ą z a w s z e l k ą c e n ę „ s p r a w ę w y g r a ć ” , a t y m c z a s e m a d w o k a c i p o w i n n i p r z e c i e ż p o m a g a ć s ą d o w i w w y d a n i u s p r a w i e d l i w e g o w y r o k u .

8 Z d z i s ł a w C z e s z e j k o N r 4 (136)

ten trzeci czynnik zwiększający szanse wszechstronnej oceny, ale przede w szystkim jeszcze jedno ogniwo kontroli prawidłowości postępo­ wania i rozstrzygnięcia. Im bardziej (chociaż zgodnie z przepisami p ra­ wa i zasadami etyki) „przeszkadza” on w ten sposób, tym większa istnieje gw arancja prawidłowego rozstrzygnięcia sprawy. Nie zadowala się przy tym ustawodawca pierw szoinstancyjnym rozstrzygnięciem: pod­ daje je jeszcze kontroli w toku instancji, a w końcu kontroli tzw. p o zainstan cy jn ej9.

Szybkość postępowania to z pewnością w ażny czynnik wychowaw­ czego działania praw a, ale te n czynnik m usi ustąpić miejsca (jeśli dochodzi w ogóle do tego typu konkurencji) zasadzie praw dy obiektyw­ nej. W tym właśnie zakresie rola adw okata w procesie stanowi jedną z gw arancji bezpieczeństwa co do prawidłowości orzecznictwa i dla­ tego ta funkcja nie jest „dekoracją” procesu, ale jest w arunkiem jego prawidłowości. B ierny adwokat to szkoda wyrządzona nie tylko jed­ nostce, której m a udzielić pomocy praw nej, ale zarazem szkoda wyrządzona sprawiedliwem u osądzeniu sprawy, czyli socjalistycz­ nej praworządności.

n i

C ytowany już przepis art. 2 u.o u.a. stwierdza, że „adw okatura współ­ działa z sądami i innym i organam i państw ow ym i w zakresie ochrony po­ rządku prawnego i powołana jest do udzielania pomocy praw nej zgod­ nie z praw em i interesem mas pracujących”.

W ykładnia gram atyczna tego przepisu mogłaby sugerować istnienie różnicy pomiędzy współdziałaniem a udzielaniem pomocy praw nej, jak­ kolwiek nie można mieć żadnych wątpliwości co do tego, że owo współ­ działanie polega właśnie na udzielaniu pomocy praw nej. Nie są to więc pojęcia przeciwstawne, tylko elem enty ocenne jednego i tego samego zadania.

Pojęciem najszerszym jest o c h r o n a p o r z ą d k u p r a w n e g o , w ykonywana w odpowiednim zakresie (o czym była już wyżej mowa) przez trzy rodzaje organów praw nych:

a) sądy zgodnie z cyt. wyż. art. 48 K onstytucji i art. 2 pr. o u.s.p., b) pro k u ratu rę — w myśl art. 54 i 56 K onstytucji i art. 2 u sta­ w y z 14.IV.1967 r. o P rokuraturze PRL (Dz. U. Nr 13, poz. 55), c) adw okaturę (art. 2 u. o u.a.).

Te trzy czynniki, trzy rodzaje organów ochrony praw nej, przez wspólne, choć w różnym zakresie działanie (współdziałanie) m ają za­ bezpieczyć ochronę ludowego porządku prawnego. Działalność ich jest ściśle sprzężona, wszelkie niedomagania jednego oddziałują bezpośred­ nio na całość — niezależnie oczywiście od w pływ u czynników zew­ nętrznych, takich jak np. poziom k u ltu raln y społeczeństwa, dyscyplina społeczna, postaw y moralno-polityczne.

» P o r . Z . C z e s z e j k o i Z. K r z e m i ń s k i : A d w o k a c k a w o ln o ś ć s ło w a i p is m a ,. „ P a l e s t r a ” z 1968 r . n r 5, s. 3.

N r 4 (136) Z a d a n i a a d w o k a t u r y w P R L

9-Sprzężenie to w praktyce oznaczać będzie konieczność równoczesne­ go podnoszenia k u ltu ry praw nej, poziomu zawodowego i społeczno-poli­ tycznego we wszystkich organach ochrony praw nej, we wszystkich współczynnikach w ym iaru sprawiedliwości.

Współdziałanie adw okatury w zakresie ochrony porządku praw ne­ go wyrażać się m a w udzielaniu pomocy praw nej zgodnie z:

a) praw em (dyrektyw a legalności),

b) interesem mas pracujących (dyrektyw a interesu społecznego). Sposób udzielania pomocy praw nej określa przepis art. 17 u. o u.a. i — w stosownym zakresie — art. 6 cyt. ustaw y. Ten drugi przepis w rocie ślubowania, jakie każdy adwokat składa przed rozpoczęciem wykonywania czynności zawodowych, w yraźnie form ułuje obowiązek współdziałania w ochronie i um acnianiu porządku praw nego PRL, dzia­ łania zgodnie z przepisami praw a i kierow ania się m.in. zasadami spra­ wiedliwości społecznej. W sferze etyczno-m oralnej zasadę tego rodzaju postępowania wymienia przepis § 1 Zbioru zasad etyki adwokackiej i godności zawodu. Próba uściślenia pojęcia współuczestnictwa adwo­ k atu ry była już przedm iotem wielu wypowiedzi, nie zawsze zresztą trafnych. Współuczestnictwo w ochronie porządku prawnego nie może być potraktow ane według jakiegoś idyllicznego schematu: doskonałe prawo, sprawiedliwy prokurator i spraw iedliwy sędzia, bo w takim ujęciu wszystkie te pojęcia uległyby kom pletnem u odhumanizowaniu, stanow iłyby pewną konwencję, daleką od praw dy i życia. Zm ieniają­ ce się stosunki ekonomiczne pow odują również zmiany w zakresie nad­ budowy, w ywołują nowe procesy społeczne. Ani prawo, ani ludzie nie są niezmienni. Również i to, co nazyw am y praw dą obiektywną, nie jest „objawieniem ”, jest żm udnym poszukiwaniem przez ludzi (posiadają­ cych przecież ułom ną naturę) koniecznych kompromisów społecznych, rozstrzygania jakże spornych i zawiłych zagadnień dotyczących porządku prawnego, zasad współżycia. Ta w alka poglądów i interesów, nowych tendencji rozwojowych ze starym i znajduje swoje odbicie w postępo­ w aniu sądowym.

Gdybyśmy np. mieli spojrzeć na proces k arny przez pryzm at udziału w nim prokuratora i adwokata, to moglibyśmy dostrzec, że niektóre ich stanow iska (działania) przebiegają na tej samej, niektóre zaś na różnej płaszczyźnie.

Wspólną płaszczyzną będzie działanie (współdziałanie) zmierzające do prawidłowego rozstrzygnięcia spraw y (winy, kary itp.). Różnica wystąpi natom iast w zakresie tego działania. Na prokuratorze spoczywa obo­ wiązek dociekania praw dy obiektywnej, działania w tym zakresie — bez względu na to, czy skutki owego działania będą korzystne, czy też , niekorzystne dla interesu jednostki. Adwokat natom iast ograniczony jest do działania j e d y n i e na korzyść reprezentow anej przez niego jednostki, i to nie ze względu na fakt, że jednostka ta jest tzw. mo­ codawcą, ale dlatego, że właśnie taka funkcja procesowa adwokata (w trójpodm iotow ym układzie) zapewnia prawidłowość w ym iaru spra­ wiedliwości To działanie adw okata na rzecz jednostki jest w istocie eo ipso działaniem na rzec z interesu społecznego, albowiem te n sizersizy interes ogólny m a na uwadze (w granicach możliwego kompromisu róż­ nych racji społecznych) także interesy jednostek.

10 Z d z i s ł a w C z e s z e j k c N r 4 (136)

Tak więc w ydaje się, że jest niew ątpliw a teza, iż współuczestnictwo adw okata w w ym iarze sprawiedliwości polega na tym , że adw okat przez udział w procesie, mimo że działa w imieniu i interesie jednostki, przy­ czynia się do prawidłowego w ym iaru spraw iedliw ości“ . Zadaniem jego

jest przy tym należyta, zgodna z praw em i etyką obrona chronionych przez praw o interesów obywatela. Wszelkie zastępstwo stron przed są­ dam i czy innym i organami, wszelkie udzielanie porad praw nych w yko­ nyw ane w sposób wyżej wskazany i przy uw zględnieniu w ykładni spo­ łecznej (w interesie mas pracujących) oznaczać będzie współdziałanie w ochronie ludowego porządku prawnego.11

Owa w ykładnia społeczna może być rozum iana jedynie jako dyrek­ tyw a interpretacyjna, nakazująca — w naw iązaniu do art. 4 ust. 2 K onstytucji — ścisłe przestrzeganie praw PRL przez wszystkie organy państwowe i każdego obywatela.

Godzi się w tym miejscu odnotować następujące stanowisko w yrażo­ ne przez Zarząd Główny ZPP w uchw ale z dnia 2—3.XII.1961 r.: „Za­ daniem adw okata jest obrona praw i przez praw o chronionych in tere­ sów obywatela. Jeśli zadanie to w ykonyw a należycie i zgodnie z socja­ listycznym porządkiem praw nym , jego czynności służą nie tylko inte­ resom obywateli, lecz także społeczeństwu”.12

IV

W ram ach omawianego tem atu w ażnym zagadnieniem będzie sposób w ystępow ania adw okata przed sądem. W prawdzie będzie tu mieć miejsce owo sprzężenie, o którym już była mowa wyżej, jednakże właściwa po­ staw a adw okata może się przyczynić do ugruntow ania wychowawczej

roli procesu sądowego, a przez to do podnoszenia au torytetu socjalistycz­ nego praw a i stosujących go organów i w końcu do tworzenia k u ltu ry praw nej w społeczeństwie.

W orzecznictwie dyscyplinarnym dotyczącym adwokatów silnie akcentow any jest pogląd, że adwokat podczas w ykonywania swego za­ w odu powinien mieć na względzie również obowiązek gruntow ania za­ sad społecznych.13 Powinno się to w yrażać w szczególności w k u ltu ral­ nej formie w ystąpień, w stałej trosce o odpowiedni i odpowiedzial­ ny sposób wystąpień. io P o r . M . C i e ś l a k : Z a g a d n i e n i a i m m u n i t e t u a d w o k a c k i e g o , „ P a l e s t r a ” z 1963 r. n r 7—8, s. 4. • u K . Z a w a d z k i w a r t y k u l e : A d w o k a t j a k o w s p ó ł c z y n n i k w y m i a r u s p r a w i e d ­ l i w o ś c i ( „ G a z e t a S ą d o w a i P e n i t e n c j a r n a ” z 15.IV.1968 r .) z a u w a ż a , ż e w s z y s t k i e g w a r a n c j e p r o c e s o w e u s t a n a w i a n e w p r o c e d u r z e c y w i l n e j i k a r n e j , a r e a l i z u j ą c e w p r a k t y c e k o n ­ s t y t u c y j n e p r a w a d o o b r o n y , u s t a n o w i o n e s ą n i e t y l k o w i n t e r e s i e s t r o n y , a l e t a k ż e w i n ­ t e r e s i e p r a w i d ł o w e g o w y m i a r u s p r a w i e d l i w o ś c i . 12 „ P a l e s t r a ’* z 1962 r . n r 1—2, s. 41. 13 w t y m z a k r e s i e i n t e r e s u j ą c e s ą s z c z e g ó l n i e n a s t ę p u j ą c e o r z e c z e n i a S ą d u N a j w y ż ­ s z e g o : a ) z d n i a 11.IX.1951 r . C 917/51 (O S N z 1953 r . , p o z . 36), w k t ó r y m S ą d N a j w y ż s z y s t w i e r d z a , ż e w p r o w a d z e n i e d o p r o c e s u a t m o s f e r y z b ę d n e g o p o d n i e c e n i a i z a ­ c i e t r z e w i e n i a , t r a c e n i e k o n i e c z n e g o u m i a r u w w y s t ą p i e n i a c h u s t n y c h i n a p i ś m i e o r a z b e z k r y t y c z n e u t o ż s a m i a n i e s i ę z k l i e n t e m k o l i d u j e z o b o w i ą z k i e m g r u n t o ­ w a n i a z a s a d w s p ó ł ż y c i a s p o ł e c z n e g o w P a ń s t w i e L u d o w y m ,

Z a d a n i a a d w o k a t u r y w P R L ₁₁

W yrok rozstrzyga wprawdzie konkretną sprawę, ale tym rozstrzyg­ nięciem w yw iera o wiele szerszy wpływ. W człowieku, k tó ry jest pod­ m iotem procesu, m a wywrzeć szacunek dla socjalistycznej spraw iedli­ wości, praw a, dla władzy ludowej w ogóle, niezależnie oczywiście od aspektów represyjno-wychowawczych w danej sprawie. Wyrok m a w y­ tw orzyć zarówno u osoby sądzonej, jak i u wszystkich innych przysłu­ chujących się przeświadczenie, że idea hum anizm u socjalistycznego to nie tylko program owa deklaracja, ale także codzienna troska o to, by k a ż d a spraw a została osądzona zgodnie z prawem, a więc zgodnie z interesem społecznym. Ta wychowawcza funkcja nie zostanie speł­ niona, jeżeli którekolwiek z ogniw w ym iaru sprawiedliwości nie wypeł­ ni ciążącego na nim zadania.

Niedopuszczalnym uproszczeniem byłoby jednak zacieśnianie za­ dań adw okatury wyłącznie do problem atyki praw nej. Nie umniejszając bynajm niej roli, jaką w procesie spełnia adwokat, należy zwrócić uwagę na to, że jego czynności o charakterze kam eralnym (poradnictwo i inne form y nie w kraczające bezpośrednio w proces sądowy) w kształtow aniu postaw obywateli mogą odegrać istotną rolę. Bo adwokat to nie tylko „strażnik” praw podmiotowych obywateli, to także nosiciel idei spra­ wiedliwości społecznej. Idei, która opiera się na w zajem nych praw ach i obowiązkach, przy czym nie tylko na stosunkowo wąskim wycinku postępow ania sądowego, ale również w działalności profilaktycznej i wy­ chowawczej. Postaw a adw okata wobec skomplikowanych problemów społecznych to postawa człowieka, którego doświadczenia z sali sądowej, będącej z reguły epilogiem pewnych ludzkich dramatów, problemów, zobowiązują do pozytywnego oddziaływania na ludzi, z którym i się styka.

Trudno zakładać, że adw okat będzie prowadził z każdym klientem swoiste „zajęcie wychowawcze”, tłumacząc skomplikowane problem y praw ne. Jednakże nie można rezygnować z tego, żeby adwokat, do któ­ rego ludzie, jako do osoby publicznego zaufania, zw racają się, nie pró­ bow ał tłumaczyć zasad obowiązujących w społeczeństwie, nie w pajał szacunku dla porządku prawnego i dla koniecznej dyscypliny społecznej. T en bezpośredni kontakt, w którym nie wystąpiło jeszcze spotęgowanie emocjonalnego nastawienia, jakie z reguły wywołuje każdy proces są­ dowy, daje szansę współdziałania adw okata w kształtow aniu społecznie pożądanych postaw.

Z adwokatem stykają się różni ludzie. Często są to jednostki zdemo­ ralizowane, częściej jednak m am y do czynienia z ludźmi, którzy w swym subiektyw nym zaangażowaniu się nie dostrzegają obiektywnej ^ oceny swych postaw czy roszczeń, którzy nie um ieją zobiektywizować swego stanowiska, z zasady zresztą w dobrej wierze. Są tu ludzie, którzy świa­

b ) z d n i a 28.X .3966 r . R A D 10/66 ( „ P a l e s t r a ” z 1967 r . n r 9, s. 88—90) w y k a z u j ą c e , ż e a d w o k a t , j a k o p o w o ł a n y d o w s p ó ł d z i a ł a n i a z s ą d a m i w z a k r e s i e o c h r o n y p o r z ą d k u p r a w n e g o , o b o w i ą z a n y j e s t p r o w a d z i ć s p r a w ę z g o d n i e z p r z e p i s a m i i n i e w o l n o m u — n a w e t d l a d o b r a k l i e n t a — d z i a ł a ć w s p o s ó b p o z a p r o c e s o w y , k t ó r y m ó g ł b y s p o w o d o w a ć u s z c z e r b e k d l a p r a w i d ł o w o ś c i p o s t ę p o w a n i a , a t y m b a r d z i e j w s p o s ó b n i e d o p u s z c z a l n y z e s t a n o w i s k a p r a w a , e t y k i a d w o k a c k i e j i g o d n o ś ­ c i z a w o d u . U j e m n e p r z y k ł a d y p o w o ł u j e r ó w n i e ż w c y t . w yżfej a r t y k u l e K . Z a w a d z k i .

12 Z d z i s ł a w C z e s z e j k o _{N r 4 (136)}

domie naruszają prawo, ale i tacy, których tylko niedostateczna orien­ tacja postawiła w konflikt z prawem. Stykając się z całym mechaniz­ mem w ym iaru sprawiedliwości, z organam i MO, prokuratorem , sędzią czy adwokatem, ludzie ci powinni wynieść przekonanie, że prawo dzia­ ła sprawiedliwie, że działa w interesie społecznym, w interesie ogółu, z którym to interesem naruszający praw o popada w kolizję. Postaw a adw okata to postaw a pełna godności z racji pozycji zajmowanej w wy­ miarze sprawiedliwości, nacechowana świadomością społecznej rangi za­ wodu.

Zależność skuteczności praw a od stosunków społecznych, od m oral­ ności i dyscypliny społecznej powoduje niewątpliwie, że przeważająca większość adwokatów udziela się pracy społecznej. Przez pryzm at dzia­ łalności społecznej w radach narodowych, Lidze Kobiet, Polskim Komi­ tecie Pomocy Społecznej itp. łatw iej i lepiej można zrozumieć problem y prawno-sądowe.14

Medycyna również nie zasklepia się w wąskiej problem atyce zawodo­ wej. Dziś już np. powszechnie wiadomo, że oświata sanitarna w arunkuje skuteczność zwalczania chorób, że rozwój techniki w ywiera istotny wpływ na system nerw ow y człowieka. Dla lekarzy nie jest więc rze­ czą obojętną, jak ludzie żyją, mieszkają, jaki poziom k u ltu raln y wy­ kazują itp.

Dla praw ników , w tym także dla adwokatów, też nie jest bez zna­ czenia podłoże, na jakim w yrastają konflikty z praw em (cywilnym i k a r­ nym), nie jest bez znaczenia poziom k u ltu raln y społeczeństwa itp.

Zadania adw okatury ry su ją się na kanw ie nie tylko szeroko poję­ tych problem ów praw nych (założenia ogólnoustrojowe, porządek praw ­ ny), ale i społecznych. Problem atyka społeczna będzie bowiem dykto­ wała określone rozwiązania praw ne i na odwrót: norm y praw ne będą od­ działywały na kształtow anie określonych stosunków społecznych.

v

Przedstaw ione wyżej rozważania prowadzą do wniosku, że adwoka­ tu ra odgryw a istotną rolę w systemie prawno-społecznym naszego pań­ stw a i jego ustroju. Wraz z innymi organam i ochrony praw nej za­ pew nia ona praw idłow e stosowanie praw a oraz współdziała w kształto­ waniu właściwych postaw ludzkich w społeczeństwie, w tw orzeniu kul­ tu ry praw nej, w rozwoju pożądanych stosunków społecznych.

Realizacja tych zadań wymagać będzie z jednej strony — od samych adwokatów głębokiego zaangażowania społecznego i politycznego, a z drugiej zapewnienia adw okaturze należnej jej pozycji społecznej, po­ traktow ania jej jako rzeczywistego p artn era w kształtow aniu i u trw ale­ niu ludowego porządku prawnego.

14 P o r . Z . C z e s z e j k o : S p o łe c z n e w a r u n k i s k u t e c z n o ś c i r e f o r m y , „ P a l e s t r a ’” z 1967 r . n r 5, s. 13.