Paweł KRZEMIŃSKI Dominik SIKORSKI Uniwersytet Wrocławski
ROLA JEDNOSTEK
WOJSKOWYCH
WE WSPÓŁCZESNYCH PROCESACH
PRZEMIAN
STRUKTURY
PRZESTRZENNEJ
MIASTA
NA PRZYKŁADZIE
ŁASKU
ROLEOFMILITARY UNIT IN CONTEMPORARY PROCESS OF STRUCTURAL SPATIAL CHANGES OFTHE CITY IN CASE OFŁASK ABSTRACT:The reorganization ofthe army in lastfew years hasbeen caused major changesin the spatial distribution ofmilitary units. Some ofthem have been completely liąuidated,while othershave been ex-panded and modernized.Thishascontributedto changes in the functional-spatial structureofurban areas associatedwith the army. This is particularlyevident in smallercities where the army and the community linkedtoit have a significantimpacton the shaping of urban space. Articleaimstodescribe the impact of a militaryunit on the transformation offunctional-spatialstructure of a smali town, which Łask is. Develop-ment ofthis town, for over fifty years connected withthe army, is largely associatedwith localized in the neighborhood the military facilities. In addition to military infrastructure ontheformation ofthe spatial structure of Łask affectsthebelonging to theMinistryof Defense residential buildings for individual workers and theirfamilies. The process also includes changes in land use offormer military unit.
KEYWORDS: Łask, militarybase, city
Wprowadzenie
Przemiany, jakie zostały zapoczątkowane w Polscepod koniec lat 80. XX w. w istot
nysposób wpłynęły na wszystkieelementy struktury funkcjonalno-przestrzennej miast polskich. Nowa rzeczywistość gospodarcza i polityczna,wprowadzeniemechanizmów
renty gruntowej oraznowe wzorceprocesów demograficznych i zachowań społecz
nychspowodowały w zdecydowanej większości przeobrażenie modelu funkcjonowa
286 PawełKrzemiński, Dominik Sikorski
Władze miejskie poszczególnych jednostekosadniczych, w obliczunowych uwa
runkowań ich funkcjonowania i ogromnej dynamikizmian zachodzących w struktu
rze funkcjonalno-przestrzennej, zmuszone były dozweryfikowaniadotychczasowych wzorców zachowańi do poszukiwania nowych form oraz podmiotów kreujących ich
rozwój i dających silne podstawygospodarcze ichfunkcjonowania. Potrzebazmian, oparciazrównoważonego rozwoju miastpolskichna nowych zasadach, nowych wzor cach ipodmiotachgospodarczychwynikałatakżeztego, że przemysł, który przez kil kadziesiąt lat wwiększości miast pełnił funkcję miastotwórczą oraz znaczącowpływał na rozwój gospodarczyjednostekosadniczych, z roku na rok, od momentu zapoczątko
waniaprzemianustrojowo-gospodarczych, tracił naznaczeniu. Miasta monofunkcyj-ne,które po 1989 r. nadal opierałyswedziałanie wyłącznie na funkcjonowaniu jednego
lub kilkudużych zakładówprzemysłowych, powoli wwyniku przemian gospodarczych traciły możliwość dalszego iszybkiegorozwoju (Słodczyk 2001).
Alternatywdlawładz miejskich w poszukiwaniu nowych dróg rozwoju było wiele.
Postawienie na rozwój turystyki, dążenie do zlokalizowania specjalnych stref ekono micznych, rozbudowausług wyższego rzędu w swoim mieście - totylkokilkazprzy kładówdziałań prowadzonych przez władze samorządowe.Jednakkażda ze zmian
niosła ze sobą pewne ryzykoniepowodzeniai brakowało alternatywydającej pewny sukces.
Wśród wielunowych podmiotów, ścieżek rozwoju w nowej rzeczywistościgospo darczejjednym z najbardziej stabilnych podmiotów okazałosię Wojsko Polskie. Trady cja miastopierających swójrozwójnajednostkachwojskowych funkcjonującychnaich terenie lub w okolicysięgaodległychczasów. W Polsce do miast od latutożsamianych z jednostkamiwojskowymi możemy zaliczyć m.in.: TomaszówMazowiecki (25 Bry
gadaKawalerii Powietrznej), Żagań (11 LubuskaDywizja Pancerna im. Króla JanaIII Sobieskiego), Dęblin (Wyższa Szkoła Oficerska Sił Powietrznych), Krzesiny(31 Baza
Lotnicza Poznań-Krzesiny) i wiele innych.
Wojsko Polskie po 1989 r„ takjak reszta kraju, podlegało dynamicznym przeobra żeniom. Zredukowano liczbę żołnierzy, zmodernizowano sprzęt i - co najważniejsze
— zmniejszonoliczbę jednostek wojskowych (np. naHelu).Proces przekształceńbył znaczny i wjego wyniku powoli zaczęła się tworzyć nowoczesna iw pełni mobilna armia. PrzystąpieniePolski do NATO w 1999 r.przyspieszyło jeszczebardziejmoder
nizacjęWojskaPolskiego. Przystępującdo struktur Sojuszu Północnoatlantyckiego, Polska zobowiązała sięosiągnąći utrzymać nakładynawojsko w wysokości2,0%PKB. Ośrodki miejskie,w którychistniały jednostki wojskowe w corazwiększym stopniu,
z rokuna rok, zaczęły odnosić korzyści ztakiegosąsiedztwa.Inwestycje mieszkaniowe prowadzone przez wojsko,płaconepodatki lokalne, zlecanie cateringu, ochronyi pro wadzenia administracji cywilom -to tylko kilkaprzykładów dobrodziejstw, z jakich mogło korzystać miasto, w którym zlokalizowanabyła baza wojskowa. Duże i ciągle
rozwijające sięjednostkiwojskowe powolicoraz bardziej zaczęływpływać na miasto,
Przykładem miasta, w którymbaza wojskowa znacząco wpływa na jego funkcjono
waniei zarządzanie, jest Łask. Istniejąca tu32 Baza Lotnicza, dzięki decyzji oulokowa niu na jejterenie eskadry myśliwców F-16, stała sięjednąznajważniejszychjednostek wojskowych wPolsce i istotnie wpłynęła nastrukturę funkcjonalno-przestrzenną tej
jednostki osadniczej.
Wojsko w Łasku
Łaskjest miastem powiatowym o powierzchni 15,33 km2, leżącym w województwie
łódzkim nad rzeką Grabią. Pod koniec 2008 r. miejscowość ta liczyła 18 605 miesz kańców. Miasto wyróżniasię specyficzną dwuczłonową budową i składa się z Łasku
(właściwego) oraz Kolumny (osiedlarekreacyjno-willowego) (Matczak [red.] 1999).
Pierwsze inwestycjeprowadzone przez wojsko w Łasku sięgają lat 50. XX w.,kiedy tow 1957 r. wybudowano w mieście lotnisko wojskowe oraz pierwsze blokimieszkalne resortu obrony. W 1963 r. doŁasku sprowadzono 10 Pułk Lotnictwa Myśliwskiego
z rejonu Kutna. Dalsza rozbudowa jednostki nastąpiła w 1974 r. wraz z przeniesieniem
7 Batalionu Radiotechnicznego zŁodzi do Wiewiórczyna koło Łasku. Jednaknajwięk
szyrozkwit baza wojskowa w Łasku zaczęłaprzeżywać w momencie podjęcia decyzji
o powołaniu wtym mieście w 2001 r. 32 Bazy Lotniczej, w którejmiała stacjonować 10 Eskadra Lotnictwa Taktycznego. Wskutek tej decyzji na tereniejednostki przepro wadzono inwestycje warte ok. 1mld zł. Oznaczeniutejbazy wojskowej świadczy fakt, że od 2008 r. na tereniejednostki stacjonujeeskadra samolotów F-16 wwersji C/D Błock 52 Advanced (fot. 1).
Fot. 1. Uroczyste powitanie pierwszych samolotów F-16w wersji C/D Błock52 Advanced, 03.10.2008r. Źródło: strona internetowa 32 Bazy Lotniczej (www.32blot.wp.mil.pl).
288 PawełKrzemiński, Dominik Sikorski
Oddziaływanie jednostki wojskowejna miasto
Jednostkawojskowa w Łasku wywieraistotny wpływ na miasto i jego strukturę
funkcjonalno-przestrzenną. Działalność armii jest szczególnie widocznana polugo spodarczym ispołecznym.
Obecnie naterenie32Bazy Lotniczej w Łasku zatrudnionych jestok.700 żołnierzy zawodowych1, 70 osób z zasadniczejsłużby wojskowej i ok. 150 cywilów wadmini
stracjijednostki. Dodając do tego rodzinyzatrudnionych w jednostce oraz emerytów
wojskowych,można oszacować, że pośredniolub bezpośrednio z armią związanych
jest ok. 4tys. mieszkańców miasta.
1 Dane przybliżone, otrzymane w wynikuprzeprowadzonych wywiadów zdowództwemjednostki; szczegółowedane są objętetajemnicą wojskową.
Samabazawojskowa zajmuje obszar ponad 700 ha iskładasię z: jednostki woj skowej (Łask), lotniska (Łask-Buczek) oraz stacji radarowej (Wiewiórczyn). Tereny wojskowe w Łasku skoncentrowane są w dwóch miejscach.W części północnej (Wie
wiórczyn) zlokalizowana jest stacja radarowa. Natomiast wczęści południowejwy budowano wojskowe osiedlamieszkaniowe.Cztery kilometry na południowy wschód
od miastafunkcjonuje lotnisko (rys.1). Tereny wojskowe w Łasku zajmują ok. 5%po wierzchni miasta, nie licząc lotniska, które zajmuje ponad 700ha.
Rys. 1.Terenywojskowe w Łasku Źródło: opracowaniewłasne.
Ponadto pod zarządemWojskowej Agencji Mieszkalnictwa znajduje się obecnie
29 budynków z 344 mieszkaniami oraz 92 miejscami internatowymi.Pod kuratelą
jednostki wojskowej w Łasku znajdują siętakże:KlubGarnizonowy (fot. 2A), kościół garnizonowy pw. Świętego Ducha (fot. 2B), drogi dojazdowe doobiektów wojskowych oraz bocznica kolejowa.
Fot. 2. Obiekty podkuratelą jednostki wojskowej w Łasku:Klub Garnizonowy(A), kościółgarnizonowy pw. ŚwiętegoDucha (B)
290 PawetKrzemiński, Dominik Sikorski
Wojsko jestnajwiększym inwestoremwmieście. Od momentu podjęcia decyzji o stacjonowaniu w 32Bazie Lotniczej w Łasku eskadrymyśliwców F-16 podjęto szereg
inwestycji infrastrukturalnych mających na celu przystosowanie lotniskado obsługi
nowoczesnych samolotów. Między innymi wybudowano:klimatyzowane schronohan- gary, wieżęlotów, budynek symulatora lotów, spadochroniarnię, budynek wojskowego
portulotniczego, wydłużono pas startowy i wybudowano nowemagazyny,drogi dojaz dowe oraz stację radarową. Łączny koszt inwestycji osiągnął poziomponad 1 mld zł.
Wraz z modernizacją jednostkizaplanowano także zwiększenie jej stanuliczeb
nego. W związkuztym zdecydowanosię na rozbudowę istniejącego dotychczasza
plecza mieszkaniowego dla stacjonujących w jednostceżołnierzy.W 2008r. oddano do użytku 3 budynki mieszkalne z 100 mieszkaniami (koszt inwestycji - 18 min zł)
(fot. 3).Wdrugiej połowie 2009 r.oddano doużytkowania kolejne 2 budynki z 64 mieszkaniami (koszt - 13 min zł). Wlatach2010-2011 wojsko zamierza wybudować jeszcze2 budynki mieszkalne z ok. 60mieszkaniamiwcelu zapewnienia żołnierzom
miejsca zakwaterowania.
Fot. 3. Nowyblokmieszkalnydla żołnierzy i ich rodzin przy ul. Jana Pawła II w Łasku Źródło: fot.Paweł Krzemiński.
Jednostka wojskowa w Łasku już od momentu swojego powstania w istotny sposób wpływała nastrukturę funkcjonalno-przestrzenną miasta. Bardzo dobrzewidoczne jesttona przykładzie przemianstruktury społeczno-demograficznej tej miejscowości.
Przykładowo przed powstaniem lotniska wŁasku w 1955 r.liczba ludności w mieście wynosiła ok. 5 tys., aby po wybudowaniu lotniska w 1957 r. -w 1960 r. osiągnąć war
Młodzi żołnierze przenoszeni do nowo powstałej jednostki wojskowej w krótkim
czasie stali sięnajbardziejprężną demograficznie grupą społeczną. Ponadtoz racji wy konywanego zawodu są też grupą najbardziej mobilną.Tworzenierodzinw młodym wieku,wysoka mobilność w poszukiwaniu pracy - tocechy,które charakteryzują za
wód żołnierzaiktóreniewątpliwie były naśladowane przez mieszkańców miasta. Istnienie jednostkiwojskowej w Łasku od ponad 50 lat zpewnościąwpłynęło także
na wytworzeniesięspecyficznych więzi między wojskowymi i mieszkańcami na nie malże wszystkich płaszczyznachżyciaspołecznego. Przejawem tych więzijestgłęboko zakorzeniona tradycjawspółpracy jednostki wojskowej w tworzeniużycia kulturalnego
miasta.
32Baza Lotnicza w Łaskuod lat jest inicjatorem wielu imprez masowych, wtym
słynnegojuż Międzynarodowego Pikniku LotniczegoŁask-Buczek oraz Festynu „Lotni cyDzieciom”. Ponadto wojskojest współorganizatorem obchodów głównych świąt pań
stwowychi okolicznościowych, takich jak: DzieńNiepodległości, DzieńKobiet, Dzień
Dziecka, Dzień Konstytucji 3Maja, Dzień Wojska Polskiego, DzieńFlagi (fot. 4) itd.
Fot. 4. Uroczyste obchody Dnia Flagi w Łasku przyudziale żołnierzy z jednostkiwojskowej Źródło: strona internetowa 32BazyLotniczej (www.32blot.wp.mil.pl).
Wojsko jestsilnym ośrodkiem życia kulturalnego wmieście. KlubGarnizonowy, liczne kluby istowarzyszenia, biblioteka garnizonowa, kółkazainteresowań - totylko
kilka miejsc, z których mogą korzystać zarówno wojskowi, jaki mieszkańcymiasta wposzukiwaniu atrakcji orazrozrywek kulturalno-towarzyskich.
292 PawełKrzemiński, Dominik Sikorski
Poza tym 32 Baza Lotnicza w Łaskupełni także bardzo istotnąfunkcję gospodarczą
w mieście. Jednostka wojskowa wpływa na wzrostzamożności miasta ijegomieszkań
ców.Przeciętne wynagrodzenie w wojsku wynosi 3,3 tys. zł, gdy tymczasem w Łasku ok.2,0 tys. Ponadto 32 Baza Lotniczaw Łasku jest niewątpliwie największym pra codawcą w mieście, zatrudniającymok. 850 osób. Dodatkowo, z racji płacenia przez wojsko podatkówod nieruchomości igruntów, 32 jednostka wojskowa w Łasku jest największym podatnikiemw gminie. Z racji przeprowadzanejciąglemodernizacji
i rozbudowy jednostki odgrywa ona także istotną rolę na rynku pracy. W ostatnich 3latachcorocznietworzonychbyło ok. 50-100 nowych miejsc pracy dla specjalistów
z zakresu inżynierii wojskowej iobsługilotniska.
Istnieniebazy wojskowej na terenie miast i w ich pobliżu wpływa znacząco na strukturępodmiotówgospodarczychtych okolic.Jednostkę wojskową obsługująlicz
ne podmioty gospodarcze, specjalizującesię m.in.wusługach budowlanych, cateringu, tworzeniu oprogramowania komputerowego,dostarczaniu materiałów biurowychlub naprawie i eksploatacji maszyn i pojazdów.
Podsumowanie
Jednostka wojskowa w Łaskuod momentu swego powstania przez ponad 50lat funkcjonowania w znaczącysposób wpływana strukturę funkcjonalno-przestrzenną
miasta. Opróczobiektów związanych z wojskiem na kształtowanietej struktury silnie
wpływa miejscowa ludność.Kolejne pokolenia żołnierzy iichrodzin sprawiły, że mia sto silnie utożsamia sięz wojskiem i tak też jest postrzegane z zewnątrz. Dziś jednostka wojskowa w Łaskustanowi integralny element miastai jego społeczności.Wojsko, jako największy pracodawca i inwestor,jeststosunkowo obojętnena koniunkturę gospo darczą, co pozwala miastuna normalny rozwój nawet pomimo oznak spowolnienia
gospodarczego. Wewspółczesnych procesach gospodarczych jest ono doskonałą alter natywą dlamiasta,którego znaczna część mieszkańcówdziękiwojsku ma zapewnioną stabilność pracy i dochodu.
Bibliografia
Matczak A. (red.), 1999, Studia nad strukturąfunkcjonalno-przestrzenną miasta. Przykład Łasku, Wydaw nictwo UŁ,Łódź.
ROLA JEDNOSTEK WOJSKOWYCH WE WSPÓŁCZESNYCH PROCESACH PRZEMIAN
STRUKTURY PRZESTRZENNEJ MIASTA NA PRZYKŁADZIE ŁASKU
ABSTRAKT:Dokonująca się w ostatnichlatachreorganizacja armii spowodowaładuże zmiany w przestrzen nym rozmieszczeniu jednostekwojskowych. Część znich została całkowicie zlikwidowana, inne zostały roz budowane i unowocześnione. Przyczyniło się to takżedo przemian w strukturze funkcjonalno-przestrzennej obszarów miejskichzwiązanychz wojskiem. Szczególnie widoczne jest tow przypadku mniejszych ośrodków miejskich, w którychwojsko i społecznośćz nim związanamają istotnywpływ na kształtowanie przestrzeni miejskiej.
Artykułma nacelu przedstawienie wpływu jednostki wojskowej naprzeobrażenia struktury funkcjonalno- -przestrzennejmałego miasta,jakimjest Łask. Rozwój tegoośrodka, od ponad pięćdziesięciu lat związanego z wojskiem, w dużejmierze uwarunkowany był ulokowaniem w jego pobliżu obiektów wojskowych. Oprócz infrastruktury stricte wojskowej na kształtowanie strukturyprzestrzennej miasta wpływają należące do re sortu obrony obiekty mieszkalne, przeznaczone dla pracownikówjednostki iichrodzin. Procesprzeobrażeń nie ominął również zagospodarowania terenówpowojskowych, powstałych po likwidacjijednej z jednostek.
