Agnieszka DEMBICKA-NIEMIEC Uniwersytet Opolski
ROLA
FUNKCJI
HANDLOWEJ
W
STRUKTURZE GOSPODARCZEJ
OPOLA
THE IMPORTANCE OF TRADE FUNCTION IN OPOLE ECONOMIC STRUCTURE
ABSTRACT: The meaningof tradefunction in economic of thecity started to be bigger duringlast ten years. Theeffectof transformation causes that this functionbegin tobe one of the most importantfunction in the city.
This article aims toshow,how the share of trade function had been changing inthe Opole city in the period 1995-2008 year.Thats why, author of articletry to answer questions below:
1. How change the meaning of tradefunctionon the background of OTJ (on the job), worker structure? 2. What is the share of trade entity in the entity structure in Opole?
3. What is thedynamie of entity which arefunctioningin Opole market?
KEY WORDS:trade function, city function, economic base of thecity
Znaczenie funkcji handlowej w gospodarce Opola wyraźnie wzrosłowokresie ostatnich dziesięciu lat.Wwyniku zmianustrojowych należyona do jednego z waż niejszych elementów bazy ekonomicznej miasta.
Celemartykułu jest wykazanie, w jakimstopniuwzrósł udziałfunkcji handlowej w Opoluw latach 1995-2008.Istotne z badawczego punktu widzenia jest ustalenie, jak zmieniła sięrolafunkcji handlowej w świetle struktury pracujących orazjaki jest udział podmiotów handlowych w strukturze podmiotów badanychna tereniedanego ośrodka. Ponadto starano się określić dynamikę podmiotów funkcjonujących w sferze handlu.
Definicja funkcjimiasta jestściśle związana z pojęciem działalności, jakie sąpodej mowane w miastach.Działalności te, zarównospołeczne,jaki gospodarcze, sąpod stawą gospodarczą miast, ichistnienia i rozwoju.W związkuz tym miasta spełniają
określonefunkcje. Pod pojęciem funkcji miejskich rozumie się „każdą działalność spo łeczno-gospodarcząwykonywaną w mieście, niezależnie odjej rangi ekonomicznej iprzestrzennej,rozpatrywaną zarówno z punktuwidzenia tego miasta,jak i systemu osadniczego, w skład którego ono wchodzi.Pojęcie funkcji oznacza równieżpołożenie jednostkiosadniczej w systemiepowiązań bądź cel istnienia tej jednostki i zadań, które ona spełnia” (Maik 1997, s. 31).
Znanymi powszechnie określeniami przypisywanymi jednostkom osadniczym są: miastoportowe, przemysłowe, handlowe czygórnicze. Jednak sposoby określania ich funkcji mogąbyć różne.Powszechnie stosowaną metodąokreślania struktury funk cjonalnejmiastajest analiza strukturypracujących w mieście1. Funkcje, któremiasto spełnia w stosunku do otoczenia,określasięzwyklenapodstawiezatrudnieniaw gru pieegzogenicznej (Kuciński 1996,s. 136).
1 Metoda ta została zaproponowanaprzez A. Hetter’ajuż w1902 r. Geografowieamerykańscypodjęli się trudurozwijania tej metody,wprowadzając zarazem pojęciebazyekonomicznej do typologii miast.
A. Suliborski również twierdzi,żenajlepszą metodą rozpoznania funkcji miasta jest ustalenie struktury zatrudnienia ludności miasta.„Imcechytejstruktury są bardziej wyraziste (np. podwzględem ilościowym lub jakościowym), tym funkcje jednostki były większe, bardziej zróżnicowane i rozwinięte” (Suliborski2001, s. 42).
Funkcja handlowa miast obejmuje bardzo szerokizakresdziałania, czego dowodem jest np. wprowadzeniesystemówmonetarnych czy polityki finansowej, koncentracji kapitału, która jest ściśle związana z handlem. Funkcja ta rozszerzasięwrazzintegra cjąi wymianą międzynarodową. Rozwój handlu światowego, krajowego czylokalnego oraz jego coraz bardziej zaawansowana organizacja sprawiają, że istnieje konieczność zatrudnieniadużej grupy ludności. Działalność tych właśnie osób stanowi funkcję handlową miasta. Handel w pewnym stopniudeterminuje zainteresowanie ludności danym obszarem,co skutkujenapływem ludnoścido miast w celu realizacjitransak cji handlowych. Osoby tesą również zainteresowane zaspokojeniem swoich potrzeb w dziedzinie usług, kultury, oświaty czy lecznictwa. Dlatego wraz z rozwojem handlu w mieście powstają możliwości rozwoju innych dziedzin.
Funkcja handlowa zawsze zaliczana była do podstawowych czynników miasto-twórczych. Zarówno wielkie miastaportowe, ośrodki handlu międzynarodowego,jak i małe miasta zawdzięczają swój rozwójtej funkcji.Jednak dawniej, aby handel mógł sięrozwijać, istotnebyło położenie jednostki osadniczej.Dogodne położenie komuni kacyjne - na skrzyżowaniu szlaków handlowych, nad wielkimi rzekami, nastykuwiel kich krain geograficznych czy u podnóża gór- odgrywało znaczącą rolę wprocesie miastotwórczym.
Funkcja handlowa staje się corazczęściejjedną z wielufunkcji miasta, lecz nigdy nie jedyną, i toniezależnie odustrojupaństwa,w jakimsię ono znajduje. Wyczerpują się bowiem możliwościrozwoju miasta opierającegosięwyłącznienafunkcji handlowej.
Procesy restrukturyzacyjne okresu transformacji ustrojowej przyniosłyistotne zmiany w strukturach funkcjonalnych miast. Polegały one przede wszystkim na
wzro-ście znaczenia budownictwai handlu, głównie wstarych stolicach województw. Funk cje usługowe, które do tej pory były słabo rozwinięte, również zyskały na znaczeniu. Opole zaliczyćmożna domiastpełniącychfunkcje ponadregionalne,których zasięg wykracza poza granice województwa.
Opole, liczące 128 tys.mieszkańców, jestośrodkiemhandlu iusług średniej wielko ści. W okresiegospodarkirynkowej, niezależnie od wielkości ośrodka, rozwój handlu w wielu miastachPolskiprzebiegałpodobnie. Na początkulat90. XX w. nastąpił pro cesprywatyzacjii rozwoju siecihandlowej. Powstały nowe placówki handlowe, głów nie w postaci małych (rodzinnych) sklepów, najczęściej lokalizowanych w miejscach, któredotąd pełniły inne funkcje. Z czasemfunkcja handlowazaczęła wypierać inne funkcje, np. mieszkaniową z parterów, a nawetz pierwszych pięter budynków. Proces
ten, obserwowany w innych ośrodkach, zachodził równieżwOpolu.Najważniejszą
osiąkoncentracji placówek handlu była ul. Krakowska. Targowiska, zlokalizowane w centralnych częściachmiasta, pełniły ważne funkcje handlowe dla mieszkańców, jednak na kolejnym etapierozwoju handlu sytuacjata uległa zmianie. Odpołowy lat 90., kiedy trwał kolejny etap rozwoju sieci handlowej w mieście, powstałynowoczesne centrahandlowe uzupełniające tradycyjnąstrukturę ośrodków handlowych.Zaczęto budować wolnostojące wielkopowierzchniowe obiekty handlowe (hipermarkety) oraz centra handlowe, którychprzykładem jest CentrumHandlowe „Karolinka” zlokalizo wane na obrzeżach miastaczy Galeria Handlowa „Solaris” w centrum miasta. Nowe centra bardzo wyraźnie wpłynęłyna obniżenie rangi funkcji handlowejul.Krakowskiej. W celu realizacjigłównychzałożeń badawczych skoncentrowano się na analizie da nych zawartych wrocznikach statystycznychod 1995 do 2008 r. dotyczącychstruktury osób zatrudnionych w Opolu. Należy zwrócić uwagę na fakt, że wbadanym okresie nastąpiłazmianaklasyfikacjidziałalności, która uniemożliwiła porównanie danych od 1995 do 2008 r.. Dlatego teżwyróżnione zostałydwa okresybadawcze: od 1995 do 2003r.,oraz od 2004 do 2008 r.
Zebranedane uwidaczniają spadekliczby pracujących w gospodarce narodowej wOpolu w badanym okresie. W 2002 r. liczba pracującychbyła najmniejsza dla całego badanego okresu i wynosiła 45 353osób. Przyczyną takiego stanu była utrzymująca się malejącatendencja w zakresie liczby mieszkańców województwa, którawynikała z ujemnego salda migracji orazzujemnegoprzyrostunaturalnego. Wkolejnych latach liczbapracującychwgospodarcenarodowejnieznacznie rosła i w2007r. osiągnęła poziom 50 047osób (BankDanych RegionalnychGUS).
W badanymokresiedominującym sektorem pod względem struktury pracujących był przemysł, w którym w 1996 r.liczbapracujących kształtowałasię na poziomie ok. 12 tys. osób(rys. 1). Jednak liczba ta z roku na rok systematycznieulegała zmniejsze niu i w 2004 r. kształtowałasięnapoziomie ponad 8 tys. osób. Dział „handel i napra wy” plasował się nadrugiej pozycji pod względemliczby zatrudnionych, z tymże od 1995 r. i przez kolejne 2 latanastąpiła przewaga „budownictwa”. Zatrudnienie w han dlu stopniowo wzrastało do 1999 r., jednak w kolejnym rokunastąpił jego gwałtowny
spadek.W ochroniezdrowia, edukacji i transporcie zatrudnionych byłostosunkowo mniejosób niż w działach wymienionych wyżej. Od 1999 r. zaobserwowano systema tyczny spadek liczbyzatrudnionych w większości działów. Jedynie w sektorze „admi nistracja publiczna iobrona narodowa” nastąpił wyraźny wzrost liczby zatrudnionych. W działach: „edukacja”, „obsługa nieruchomości”, „transport, składowanie i łączność” „przemysł” oraz „handel i naprawy” liczba zatrudnionych osób utrzymywała się na podobnym poziomie.Od2001 do 2003 r. odnotowanobardzo szybki spadek liczby pra cujących w działach „budownictwo” oraz „transport, składowanie i łączność”. W2002 r. znacznie zmalała liczba osób pracujących w dziale „pośrednictwo finansowe”. Zkolei w „handlu i naprawach” widocznajestodwrotna tendencja -liczba pracujących osób sukcesywnie zwiększała sięzrokunarok,osiągając w2004r. poziom6762 osób. Sektor „rolnictwo, łowiectwo ileśnictwo” wykazuje tendencję malejącą, wraz z widocznym spadkiem liczby zatrudnionych po 2001 r.
W skład kategorii „inne” wchodzą następujące działy gospodarki narodowej: - zaopatrywaniew energię elektryczną, gaz i wodę;
- działalność produkcyjna; - hotele i restauracje; - gospodarka komunalna;
- administracja państwowa i wymiar sprawiedliwości;
- pozostała działalność usługowa,komunalna, socjalnai indywidualna.
—Rolnictwo, łowiectwoi leśnictwo -ł- Przemysł
Budownictwo
Handel i naprawy
Transport, składowaniei łączność
Edukacja —Ochrona zdrowia
Inne
Pośrednictwofinansowe
Obsługanieruchomości Administracja publicznai obrona
narodowa
Rys.1. Liczbapracujących we wszystkich gałęziach gospodarkiwOpoluw latach 1995-2004
Źródło: opracowanie własne na podstawie roczników statystycznych z lat 1996-2005, Urząd Statystyczny Województwa Opolskiego.
Wskazana sytuacja jest związana zogólnym spadkiem liczby pracujących w wo jewództwie opolskimpo 2000 r. Rosnąca stopabezrobocia w województwierównież przyczynia się do sytuacjiprzedstawionej na rys. 1. W 1998 r. stopa bezrobocia (10,5%) zaczęła sukcesywnie rosnąć, osiągając wartość 19,3% w 2002 r.Zbliżony poziom był notowany przezkolejne 3 lata (Szwed2006, s.95).
W województwie opolskim struktura pracujących w gospodarcenarodowejwedług rodzajów działalnościjest zbliżonado średniej w kraju. Podstawową różnicą jest wyż szy udział pracujących wprzemyśle i budownictwie, natomiast niższy- zatrudnionych w usługach. W1998 r. zanotowano w województwie opolskim najwyższyudziałliczby zatrudnionych w sektorze „rolnictwo,łowiectwo i leśnictwo”. Fakt ten nie ma bezpo średniego wpływu na sytuację w samym Opolu.
Funkcja handlowawpierwszym badanymokresiebyła jedną zdominujących funk cji pod względemstruktury pracujących. Wpoczątkowychlatach analizowanego okre su,przeważałaliczba pracującychwsektorach „przemysł” oraz „budownictwo”,jednak po1998 r., liczba zatrudnionychtam osóbznaczniezmalała (rys.1). Byłoto spowo dowane prywatyzacjągospodarkioraz likwidacją nierentownych wielkichzakładów przemysłowych. W handlu wokresie objętymanaliząniezanotowano tak wielkiego spadkuliczby zatrudnionych. Przemysł był wOpolu dominującym działemi w każdym rokuzatrudniał największą liczbęosób.Dział „budownictwo” przez pierwsze 2 lata był kolejnym dominującym działemw gospodarce narodowej w Opolu. Jednak sytuacjata uległazmianie w 1997 r., w którym zrównał się on zhandlem. Od 1997r.,sektor „han del” plasował sięna drugiejpozycji podwzględem liczby zatrudnionych.
Z analizy danychwynika, że rola funkcji handlowej była znacząca w strukturze pracujących, nawet pomimo gwałtownego spadkuliczby zatrudnionych w 2000 r. Po równującliczbę pracujących w dziale „handel inaprawy” z pozostałymi sektorami, wktórychliczba zatrudnionych byłaznacznie niższa, wnioskować można, że sektory „handeli naprawy” oraz „przemysł” sątodwa główne działy zatrudnieniadla ludności Opola. Spadek liczby zatrudnionychwwiększości działów, również whandlu, w 2002 r. byłspowodowany ujemnym saldem migracji, albowiemwyniósł on 320, a w 2003 r. - aż 475 {Opolew liczbach 2005, s.8).
Porównując liczbę pracujących w dziale„handel inaprawy” zogólnąliczbąpracu jących, zauważyć można podobieństwo w kształtowaniudanych. Spadek ogólnejliczby zatrudnionych w 2000 r. przełożył sięnaspadek liczby zatrudnionych wsektorze „han delinaprawy”. Podobnazależność uwidoczniła się w 2003i2004r.,kiedy wzrost liczby zatrudnionych ogółem miał odzwierciedlenie w liczbie pracujących w dziale „handel inaprawy”.
W przypadkudrugiego okresu badawczegozebranedane zestawiono według czte rech sektorów:
1. usługirynkowe; 2. usługinierynkowe; 3. sektor przemysłowy;
4. sektorrolniczy.
Dział, który w poprzedniejklasyfikacji był zdefiniowany jako „handel i naprawy” zaliczany jest do sektora usług rynkowych, w którympracujenajwięcejosóbw Opolu. Po przystąpieniu Polski do UniiEuropejskiej w 2004 r. sektorten wykazywałdynamikę wzrostu liczby osób pracujących. Sektor przemysłowynie jest dominującym sektorem według tej klasyfikacji i plasuje się natrzeciej pozycji we wszystkich latach badanego okresu (rys. 2).
Lata
Rys.2. Liczba pracujących według sektorów ekonomicznych wOpolu w latach 2004-2007
Źródło: opracowanie własne na podstawie roczników statystycznych z lat 2004-2007, Urząd Statystyczny Województwa Opolskiego.
Aby zrealizować cel artykułu, przeanalizowanoliczbępodmiotów gospodarkina
rodowej zarejestrowanych w systemieREGON w Opolu występujących w podanych
działach gospodarkiwbadanymokresie.
Wedługroczników statystycznych z lat 1995-2008 „przezpodmiotygospodarki narodowej rozumiesięosoby prawne, samodzielne jednostki organizacyjneniemające osobowości prawnej orazosoby fizyczne prowadzące działalność gospodarczą.
Pod pojęciempodmiotów gospodarczych rozumiesiępodmiotyprowadzącedzia łalnośćgospodarczą,tj.produkcyjną, usługową w celachzarobkowychinawłasny ra chunek”(„Rocznik Statystyczny Województwa Opolskiego” 1996, s. 7).
Liczbapodmiotów gospodarczych od 1995 do 2008 r. w Opolu wzrosła prawie dwu krotnie. W 1995 r. liczba podmiotów gospodarczych zarejestrowanych wsystemie RE GON wynosiła10615, a pod koniec badanego okresu - 19060 (rys. 3). Szybkiwzrost liczbypodmiotów zanotowano zwłaszcza w pierwszychlatachanalizowanegookresu.
Przyczynątakiego zjawiskabyłyczynniki zarównowewnętrznejaki zewnętrzne, ma jące wpływnakształtowanie się struktury gospodarczej państwa, regionu oraz samych miast.Można tutaj wskazać takie bodźce, jak np. przejście odgospodarki centralnie planowanej do gospodarki rynkowej. Pomimo iżprocesyte zachodziły parę lat wcze śniej, ich skutki byłynadal zauważalne. Nastąpiła likwidacja jednostek gospodarczych mało rentownych, utworzony został sektor prywatny. Po1998 r. zostały zarejestrowane nowe podmioty gospodarcze, jednak ichliczba rosła znaczniewolniej wporównaniu z pierwszymi trzemalatami transformacji (Rajchel2002, s. 177).
Lata
Rolnictwo,łowiectwo, leśnictwo —*— Przemysł
Budownictwo
■ Handel i naprawy
Transport,składowanie i łączność
“D” Obsługa nieruchomości ifirm
—O— Pozostała działalność usługowa, komunalna,socjalnai indywidualna
Pośrednictwo finansowe
~Edukacja
Administracjapubliczna i obrona
narodowa
• Ochronazdrowiai opieka socjalna Pozostałe
Rys. 3. Podmioty gospodarki narodowej zarejestrowane w systemie REGON w Opolu w latach 1995-2008 Źródło: opracowanie własne na podstawie roczników statystycznych województwa opolskiego z lat 1995-2008, Wojewódz
two opolskie. Podregiony, powiaty, gminy, Urząd Statystyczny w Opolu, Opole 1995-2008.
Porównując danestatystyczne z 1995 i 2008 r„ można zaobserwować dominację sektora„handel i naprawy” pod względem liczby podmiotów gospodarki narodowej zarejestrowanych w systemie REGON w Opolu.W 1995 r.można zauważyć jego zna czącą przewagę w porównaniuz innymi sektorami określonymi przez EuropejskąKla syfikację Działalności (EKD). W podanym roku wskazany sektorliczył4365 podmio tów, podczas gdy kolejny dominujący sektor „obsługa nieruchomości ifirm” - dwa razy mniejbo1889 podmiotów. Dynamiczny wzrost liczby podmiotów gospodarczych w mieście zanotowano w dziale „obsługanieruchomości i firm”. Jego procentowy udział w ogólnej liczbie podmiotów gospodarczych zwiększał się zrokuna rok, plasując się na pierwszejpozycji w ostatnimrokubadanegookresu.Rozwójbiurpośrednictwanieru chomości i innych firm finansowych jest w Opolu widoczny, co sprawia,że wskazany działstałsię jedną zczołowychbranżolicznej grupie podmiotów gospodarczych.
Na trzecim miejscu pod względem procentowego udziału podmiotów gospodar czych w ogólnej liczbie podmiotów zarejestrowanych w systemieREGON plasuje się dział „budownictwo”. Jegoprocentowy udział w ogólnej liczbie podmiotów gospodar czych zmniejszał się z rokuna rok pomimo rosnącejliczbypodmiotów rejestrowa nych w tym sektorze. Z analizowanych danych wynika, że udział sektora handlu jest największy.
W pracy starano sięokreślić,w jakim stopniuzmieniła się rola funkcjihandlowej w strukturzebazy ekonomicznej Opola.Analiza liczby i struktury pracujących w po szczególnych działach gospodarkiwskazuje, żewbadanymokresienie nastąpiły rady kalnezmianyliczby osóbpracujących w handlu, a takżeudziału pracowników handlu wogólnejliczbiepracujących.
Biorąc pod uwagęwyniki badańdotyczące wcześniejszych okresów,wydaje się, że zasadnicze przemiany strukturypracujących według działów gospodarkinastąpiły w pierwszej połowielat 90., czyliprzedokresem badawczym.
W badanymokresie 1995-2008 liczba pracujących w handlu ulegałanieznacznym wahaniom iwynosiła ok. 6 tys.osób. W ogólnejliczbiepracujących stanowiło to-za leżnie od roku - 11-12%.
Bardziej widoczne były przekształcenia strukturypracujących w układziesekto rowym. Opolejuż wcześniej możnabyłozakwalifikować do miast usługowych. W ba danymokresie dominacja sektora usługowego wzmocniła się. W 1995r.udziałtego sektora wynosił 64%, natomiast w 2004 r. - prawie10%więcej, bo 73%.Ze względu na zmianę klasyfikacji danych GUSniema możliwości porównania liczby pracujących we wszystkichgałęziachgospodarki w Opolu w pierwszymiostatnimroku badawczym.
Badanie statystyki dotyczącej podmiotówgospodarczychzarejestrowanych wOpo lu wskazuje, żeliczba podmiotów w dziale „handel i naprawy” wykazywałatendencję rosnącą. W badanymokresieprzybyło ok. 1000podmiotów handlowych. Interesujące jestto, żejednocześnie zmniejszał się udziałpodmiotów handlowychwogólnej liczbie podmiotów gospodarczych zarejestrowanychna terenie Opola.W 1995 r.,stanowiły one41%, a w 2004 r.- jużtylko 28% ogólnej liczby podmiotów. Oznacza to, że liczba podmiotów w innych działachrosła szybciej.Dotyczy to m.in. takichdziałów,jak: ob sługanieruchomościifirm (wzrostz 18% do 26%), edukacja (z 1% do 2%), pośrednic two finansowe (z 3% do 5,5%).
Na podstawie przeprowadzonych badań można wnioskować,że ani struktura pra cujących,ani struktura podmiotówgospodarczych nie oddajew pełni skali i charakteru przemian handlu i jego roli w gospodarce miasta.
Tendencje, jakie pojawiłysięjuż w innych miastach Polski, są zauważalne również w Opolu.W strukturze handlu miastacoraz większąrolęodgrywają wielkopowierzch-niowe obiekty handlowe. W ciągu ostatnich dwóch latpowstało kilka nowych centrów handlowych, m.in.Centrum Handlowe„Karolinka”, GaleriaHandlowa„Solaris". Uru chomienie wspomnianych inwestycji handlowych w istotny sposób zmieniłodotych czasową strukturę handlu w badanym ośrodku.
Bibliografia
KucińskiK., 1996,Geografia ekonomiczna.Zarys teoretyczny,WydawnictwoSGH, Warszawa. Maik W., 1997, Podstawy geografii miast. Skryptyi teksty pomocnicze,WydawnictwoUMK,Toruń.
Opole w liczbach, 2001, Urząd Statystycznyw Opolu,Opole.
Opole w liczbach, 2005, Urząd Statystycznyw Opolu,Opole.
„Rocznik Statystyczny Województwa Opolskiego” 1996, Urząd Statystycznyw Opolu, Opole.
Rajchel D., 2002,Zmiany struktury funkcjonalnej miast regionu opolskiego napodstawie proporcji zatrudnie niawsektorachgospodarki, [w:]J. Siodczyk (red.), Przemianybazy ekonomicznej i struktury przestrzen
nej miast,Wydawnictwo UO, Opole.
Suliborski A.,2001, Funkcje i struktura funkcjonalnamiast. Studia empiryczno-teoretyczne. Komentarzdo zbioru monotematycznych publikacjistanowiących rozprawęhabilitacyjną, Wydawnictwo UŁ, Łódź. SzwedM., 2006, Województwo Opolskie. Sytuacja społeczno-gospodarczaw latach 1998-200Si Ipółroczu
2006 roku. Potencjał społeczno-gospodarczy w ujęciugraficznym, Urząd MarszałkowskiWojewództwa Opolskiego,Departament Rozwoju Regionalnego, ReferatBadań i Analiz Strategicznych,Opole.
ROLA FUNKCJI HANDLOWEJ W STRUKTURZE GOSPODARCZEJ OPOLA ABSTRAKT:Rola funkcji handlowej w gospodarce miasta zyskała na znaczeniu w ciągu ostatnich dziesięciu lat.Proces transformacji spowodował,że funkcja ta staje się jedną z najbardziej istotnych funkcjiw mieście. Artykuł ma nacelupokazanie, w jakimstopniuwzrósł udział funkcji handlowej w Opolu w latach 1995- 2008.Dlategostarano się odpowiedziećna poniższe pytania:
1. Jak zmieniła się rola funkcji handlowej wświetle struktury pracujących?
2. Jaki jest udział podmiotów handlowychw strukturzepodmiotów badanych na tereniedanego ośrodka? 3. Jakajestdynamika podmiotów funkcjonującychw sferzehandlu?
