Założenia tzw. drugiej konspiracji

M A RIA N ZG Ó RN IA K , GRZEG O RZ M A ZUR

Założenia tzw. drugiej konspiracji

Prezentowany poniżej dokument zawiera prognozę wydarzeń i pewne podstawowe

założenia tzw. „drugiej konspiracji”, która była planowana w niektórych kręgach

polskiego podziemia na przełomie 1943 i 1944 r., kiedy to stało się jasne, że walcząc z

Niemcami wojska radzieckie wkroczą do Polski 4 stycznia 1944 oddziały radzieckie

przekroczyły na Ukrainie przedwojenną granicę Π Rzeczypospolitej. Oznaczało to, że

decydującą rolę w rozstrzyganiu spraw polskich będzie odgrywał Stalin. Nie mogące

pogodzić się z takim rozwojem sytuacji kierownicze koła Polskiego Państwa Pod­

ziemnego zastanawiały się nad możliwościami odwrócenia niepomyślnego biegu

wydarzeń. Już nieco wcześniej, bo 24 listopada 1943, dowódca Armii Krajowej, gen.

Tadeusz Bór-Komorowski, depeszował do Naczelnego Wodza, gen. Kazimierza Sosnkow­

skiego: ,Przygotowuję w największej tajemnicy, na wypadek drugiej okupacji rosyjskiej,

zawiązkową sieć szkieletową dowódczą nowej organizacji tajnej do dyspozycji Pana

Generała. Szczegóły zamelduję po wykończeniu swych decyzji w tej sprawie. W każdym

razie będzie to odrębna sieć, nie związana z szeroką organizacją Armii Krajowej

rozszyfrowanej w dużej mierze przez czynniki pozostające w służbie sowieckiej”1.

Jest bardzo możliwe, że publikowany poniżej dokument odegrał istotną rolę w

tworzeniu koncepcji przyszłej, po zakończeniu wojny z Ш Rzeszą, konspiracji,

wymierzonej już w Związek Radziecki i jego polskich sojuszników. Należy sądzić, że był

on w pewnym stopniu podstawą do opracowanego przez płk dypl. Jana Rzepeckiego

memoriału z dnia 10 marca 1944 („Ocena położenia dnia 10 Ш 44 r.”), który następnie

posłużył dowódcy Armii Krajowej, gen. Tadeuszowi Komorowskiemu, do sformułowania

szeregu tez w meldunku specjalnym dowódcy AK z 22 maja 1944. Odegrał też zapewne

pewną rolę w pracach nad tworzeniem organizacji „NIE”, której zadaniem było pro­

wadzenie działalności konspiracyjnej po zajęciu kraju przez wojska radzieckie. Z racji

szczupłej bazy źródłowej dotyczącej samego „NIE” nie możemy precyzyjnie ocenić jego

roli, na pewno jednak stanowi on istotny przyczynek do narodzin koncepcji tej organi­

zacji2. Jako ściśle tajny i poufny został on sporządzony w 5-7 egzemplarzach (dokładna

liczba nieznana), przeznaczonych wyłącznie dla osób zajmujących najwyższe stanowiska

w Polskim Państwie Podziemnym: m.in. dowódcy AK, gen. T. Komorowskiego, szefa

sztabu Komendy Głównej AK, gen. Tadeusza Pełczyńskiego, szefa Oddziału VI (Biuro

1 A rm ia K rajow a w dokum entach 1939-1945 t. III, Londyn 1976, s. 210. Po latach J. R zepecki ocenil, że to „stało się p rzyczyną pow ażnych pow ikłań” (W spom nienia, m aszynopis, rozdz. XX X , s. 15, zbiory A leksandra G ieysztora).

2 J. R z e p e c k i , W spom nienia i przyczynki historyczne, W arszaw a 1983, s. 298-314; G . M a z u r, B iuro Inform acji i P ropagandy SZP-ZW Z-AK 1939-1945, W arszaw a 1987, s. 300-301.

242

Informacji i Propagandy — BIP) KG AK, płk dypl. Jana Rzepeckiego, szefa Wydziału

Informacji BIP-u, mjr rez. Jerzego Makowieckiego i Delegata Rządu, Jana Stanisława

Jankowskiego3.

Dokument ten został sporządzony w Wydziale Informacji Biura Informacji i Propa­

gandy (BIP) Komendy Głównej Armii Krajowej. Wydział ten odgrywał rolę swego

rodzaju konspiracyjnego biura studiów, analizując sytuację polityczną i społeczną w

społeczeństwie polskim, jego nastroje, politykę okupantów w różnych dziedzinach

(politycznej, społecznej, kulturalnej, gospodarczej, administracyjnej itd.), sytuację

mniejszości narodowych (żydowskiej, litewskiej, białoruskiej i ukraińskiej) i ich nastroje;

prowadził też rozmowy z ich przedstawicielami. Analizował również sytuację na arenie

międzynarodowej. Jego raporty stanowiły ważne źródło informacji dla kierownictwa

Polskiego Państwa Podziemnego, były również podstawą raportów przesyłanych do władz

polskich w Londynie, a także do innych odbiorców (np. do Watykanu)4. Autorem tego

dokumentu był zastępca i doradca polityczny szefa Wydziału Informacji, Jerzego

Makowieckiego — Eugeniusz Czarnowski Sam Makowiecki (23 I 1896 — 13 VI 1944)

był jedną z czołowych postaci w BIP-ie KG ZWZ-AK. Już w 1937 r. był jednym z

założycieli Klubów Demokratycznych, a następnie wchodził w skład władz Stronnictwa

Demokratycznego (SD). W konspiracji działał od końca września 1939 r., organizując i

stojąc na czele Wydziału Informacji. Uczestniczył w powołaniu do życia Kierownictwa

Walki Cywilnej (KWC), Społecznej Organizacji Samoobrony (SOS) i Rady Pomocy

Żydom (RPZ), od maja 1943 r. był prezesem konspiracyjnego SD. W dniu 13 czerwca

1944 wraz z żoną Zofią został uprowadzony i zamordowany z inspiracji skrajnie

prawicowej grupy mafijnej; był to jeden z najgłośniejszych mordów skrytobójczych w

dziejach polskiej konspiracji okresu II wojny światowej. Po jego śmierci kierownictwo

Wydziału Informacji objął Aleksander Gieysztor5. Makowiecki należał do najlepiej

zorientowanych w konspiracyjnym życiu politycznym ludzi, jest bardzo prawdopodobne,

że był inspiratorem powstania tego dokumentu. Kierowanie bowiem przez niego

zespołem, który zajmował się ciągłym analizowaniem rozwoju sytuacji oraz niewątpliwe

talenty polityczne uczulały Makowieckiego na to, co było najistotniejsze — dlatego też,

jak relacjonuje Jan Rzepecki — otrzymywał on od niego zawsze bardzo dobre analizy

wraz z wnioskami i projektami, „towar pierwszej klasy”6.

E. Czarnowski urodził się 17 listopada 1904 w Lodzi w rodzinie maszynisty

kolejowego. 11 czerwca 1922 uzyskał maturę w gimnazjum W. Giżyckiego w Warszawie

i w tymże roku rozpoczął studia na Wydziale Prawa Uniwersytetu Warszawskiego.

Jednocześnie wobec przejścia ojca na emeryturę musiał podjąć pracę zarobkową i po

trzykrotnym niezaliczeniu I roku został 23 czerwca 1925 skreślony z listy studentów.

Niedługo potem przeniósł się do Poznania, gdzie rozpoczął studia na Wydziale Prawno-

-Ekonomicznym Uniwersytetu Poznańskiego, uzyskując 25 października 1934 dyplom

magistra nauk ekonomiczno-politycznych. Aktywnie w tych latach działał w Związku

Harcerstwa Polskiego, a następnie w Wolnym Harceistwie. Od 1936 r. pracował w

Spółdzielni Pracy „Grupa Techniczna” w Warszawie, a tuż przed wybuchem II wojny

światowej został przewodniczącym jej zarządu i dyrektorem naczelnym. Uczestniczył w

kampanii wrześniowej 1939 r. i jesienią tego roku rozpoczął działalność konspiracyjną

w Związku Odrodzenia Rzeczypospolitej (ZOR), będąc jednym z jego twórców i

przywódców. Następnie, po połączeniu ZOR-u z organizacją „Polska Niepodległa” (PN)

3 R elacja K azim ierza Ostrowskiego.

4 O W ydziale Inform acje B IP-u K G A K zob.: G . M a z u r, B iuro, s. 74-92.

5 G . M a z u r, Biuro, s. 385-386; M. N e y - K r w a w i с z, Kom enda G łów na A rm ii K ra jo w ej 1939- -1945, W arszaw a 1990, s. 186.

6 i. R z e p e c k i , O rganizacja i działanie B iura Inform acji i P ropagandy (BIP) K om endy G łów nej AK , „W ojskow y Przegląd H istoryczny” 1971, nr 3, s. 134.

ZAŁOŻENIA TZW. DRUGIEJ KONSPIRACJI

243

na przełomie 1943 i 1944 r. i utworzeniu Związku Wolnej Polski (ZWP), został prze­

wodniczącym prezydium jego Zarządu Głównego. W lipcu 1944 r. doszło do połączenia

się ZWP, PN, SD, Zjednoczenia Robotników Polskich i Unii Związków Zawodowych

Pracowników Umysłowych w Zjednoczenie Demokratyczne (ZD). Czarnowski został

przewodniczącym prezydium ZD i z jego ramienia 15 lipca 1944 został zaprzysiężony

przez Kazimierza Pużaka jako członek Rady Jedności Narodowej.

Drugim polem konspiracyjnej działalności Czarnowskiego była praca w BIP-ie KG

ZWZ-AK. Od końca 1940 r. był referentem w referacie wewnątrzpolitycznym Wydziału

Informacji BEP-u KG, po aresztowaniu 19 czerwca 1941 Antoniego Wieczorkiewicza

został kierownikiem referatu, następnie do grudnia 1943 r. był kierownikiem Podwydziału

,JP”. Jednocześnie był nieformalnym (a od 15 czerwca 1943 formalnym) zastępcą i

najbliższym współpracownikiem szefa Wydziału, Jerzego Makowieckiego . Z tej racji brał

udział w rozmowach z przedstawicielami PPR w lutym 1943 r.8. W szeregach ZWZ-AK

Czarnowski używał pseudonimów ,Piotr” i „Lidzki”, w ZOR-ze i w ZD — „Adam”.

W czasie Powstania Warszawskiego Czarnowski pracował w powstańczej radiostacji

„Anna”9, a po klęsce Powstania kontynuował działalność polityczną jako członek Rady

Jedności Narodowej i przywódca Zjednoczenia Demokratycznego oraz służbę wojskową

w szeregach AK, współpracując z popowstaniowym Wydziałem Informacji BIP-u KG

AK. 28 marca 1945 został w Pruszkowie aresztowany przez NKWD, następnie był

sądzony w Moskwie w tzw. „procesie szesnastu” (18-21 czerwca 1945 r.) i skazany na

sześć miesięcy więzienia z zaliczeniem aresztu śledczego. Po zwolnieniu i powrocie do

Warszawy we wrześniu 1945 r. ponownie został dyrektorem i przewodniczącym zarządu,

a od 1947 r. członkiem rady nadzorczej Spółdzielni „Grupa Techniczna”. Od lipca

1946 r. był członkiem Rady Naczelnej i Centralnego Komitetu Stronnictwa Demo­

kratycznego. Zmarł w Warszawie 30 grudnia 1947 r. .

Poniższy dokument publikujemy w całości, bez żadnych zmian; poprawiono jedynie

interpunkcję oraz usunięto zwykłe błędy maszynowe („literówki”). Składa się on z

czterech kartek maszynopisu. Pochodzi ze zbiorów dra Kazimierza Ostrowskiego, któremu

autorzy serdecznie dziękują za jego udostępnienie. Dr Ostrowski pracował w latach

1942-1945 w Wydziale Informacji BIP-u KG AK, gdzie do 15 grudnia 1943 był

pracownikiem referatu P-5 (prasa i wydawnictwa programowe stronnictw politycznych),

a następnie (po E. Czarnowskim) kierownikiem podwydziału ,,P”. Z racji zajmowanego

stanowiska należał więc do najbliższych współpracowników Czarnowskiego, będąc

zarazem jedną z osób świetnie zorientowanych zarówno w życiu politycznym

okupowanego kraju, jak i w kulisach funkcjonowania Wydziału Informacji BIP-u KG

AK. W czasie Powstania Warszawskiego kierował BIP-owską placówką łączności

radiowej „Anna”, a po jego upadku ekspozyturą BIP-u KG w Pruszkowie pod

Warszawą11.

Po kilku miesiącach od przygotowania do druku tego dokumentu udało się odnaleźć

w spuściźnie po Jerzym Rutkowskim, w czasie wojny organizatorze i szefie Tajnych

7 O pracy tego P odw ydziału zob.: G. M a z u r, Biuro, s. 80-82; A. K. K u n e r t, G . M a z u r, E ugeniusz C zarnow ski (1904-1947), „Zeszyty H istoryczno-Polityczne Stronnictw a D em okratycznego” 1986, z. 3, s. 108-110; M. N e у - K r w a w i c z, op. cit., s. 187-188.

8 Istnieje n a ich tem at bardzo bogata literatura, zob.: A. K. K u n e r t, G. M a z u r, op. cit., s. 109-112; G . M a z u r, B iuro, s. 87-88, w obu pozycjach w przypisach dalsze publikacje.

9 O „A nnie” zob.: G . M a z u r, Biuro, s. 359-363, tam że dalsza literatura.

10 Podstaw ow e inform acje о Б. Czarnow skim zaw ierają dwie pozycje: cytow any ju ż w cześniej artykuł A. K. K u n e r t a i G, M a z u r a na łam ach „Zeszytów H istoryczno-Politycznych Stronnictw a D em o­ kraty czn eg o ” , 1986, z. 3, s. 103-118 oraz A. K. K u n e r t, Słow nik biograficzny konspiracji w arszaw skiej 1939-1944 t. I, W arszaw a 1987, s. 56-58.

11 Relacja K azim ierza O strow skiego; G . M a z u r, Biuro, s. 80, 371; M. N e у - K r w a w i c z, op. cit., s. 186-188.

2 44

Wojskowych Zakładów Wydawniczych BIP-u KG12, jego drugi egzemplarz. Jest on o

tyle ciekawszy, że na jego marginesie znajduje się szereg uwag poczynionych ręką

przypuszczalnie płk. dypl. Jana Rzepeckiego, co pozwala na wysnucie wniosku, że

problem „drugiej konspiracji” był żywo dyskutowany w kierowniczych kręgach i KG AK,

i samego BIP-u KG. Za udostępnienie tego egzemplarza dokumentu autorzy serdecznie

dziękują wdowie po Jerzym Rutkowskim, pani mecenas Jadwidze Rutkowskiej.

3 62/L 1 N r 8/44 (Ściśle poufne)

4 II 1944* bD ruga konspiracja11

bA . Z ałożenie1“

W ybór form działania oraz środków bezpieczeństw a w wypadku drugiej konspiracji m usi być następstw em p rzyjętego założenia, co do rozw oju sytuacji i w arunków w K raju.'

A by uniknąć rozpatryw ania w ielu ew entualności, przyjąć m ożna, dla uproszczenia, praktyczne założenie, że od m om entu zajęcia obszaru R zeczypospolitej przez armię sow iecką, Rosja dążyć będzie do:

1) elim inow ania polskich ośrodków legalnych, dających oparcie R ządow i Polskiem u, oraz tych w szystkich ośrodków politycznych i w ojskow ych, które w spółpracow ały г Czynnikam i Oficjalnym i;

2) ustanow ienia rządów m arionetkow ych;

3) zw iązania P olski ze Zw iązkiem Sow ieckim ; po ostatniej zm ianie konstytucji sow ieckiej, rozszerzającej zakres upraw nień poszczególnych republik zw iązkow ych, zagadnienie „unii” czy „federacji” w ram ach ZSR R staje się aktualne.

I. R eklam ow ana n a zew nątrz i szeroko zakrojona akcja propagandow a, głosząca hasło konsolidacji całego narodu w im ię odbudow y i przebudow y P aństw a Polskiego. Jednocześnie jed n ak stosow any będzie ostry k urs przeciw w szystkim elem entom , które m ogą utrudniać dzieło odbudow y i zm iany ustroju. T raktow ane one będą jak o zdradzieckie w obec Polski i jako reakcja faszystow ska. A kcja ta będzie m iała na celu:

a) rozpalenie nienaw iści socjalnej i politycznej do obecnego obozu polskiego

b) zjednanie m as i w ciągnięcie do w spółpracy niektórych grup i zw olenników obecnego obozu polskiego c) w ykruszenie tEgo obozu, izolow anie go w opinii i zlikw idow anie czynników najbardziej aktyw nych. Praw dopodobne jest, że dla przyspieszenia i ułatw ienia przejścia do II fazy zastosow ana będzie p row okacja w stylu p ró b zam achu stanu lu b w szczęcia w alk bratobójczych. C hodziłoby o uzasadnienie, dla zagranicy i opinii K raju, konieczności stosow ania reżim u silnej ręki w obec „kontrrew olucyjnego obozu” .

II. Jaw ny reżim dyktatorski, oparty na terrorze, przy form ach m askujących rządy K om uny w postaci np.

12 Inform acje biograficzne o Jerzym Rutkow skim : G. M a z u r, R aport Jerzeg o R utkow skiego, „Z eszyty H istoryczne” (Paryż) 1992, z. 99, s. 59-60; tam że dalsza literatura.

1 „3 6 2 ” — kryptonim W ydziału Inform acji BIP-u KG AK; „L ” — „Lidzki” — jed en z pseudonim ów E ugeniusza Czarnow skiego.

* N a w ersji w pow iadaniu Jadw igi R utkow skiej data 7 II. b ł P odkreślono w tekście.

' A d n o ta c ja na m arginesie: „Zasadniczo wykluczyłbym czasową 2gą konspirację, ja k o niem ożliw ą i n ie ­ celow ą. Tylko ujawnienie w w alce z N iem cam i i objęcie władzy — daje gw arancję utrzym ania inicjatynvy w sw oim ręku. Sow iety p ostaw ione wobec konieczności ja w n eg o p o dboju, a A lianci zm uszeni d o interw encji. T rzeba zakonspirow ać tylko ja k iś trzon elitarny — na w ypadek pogw ałcenia p rze z Sow iety lub skrępow ania ruchów okupacją i braku skutecznego wsparcia p rze z Aliantów . A le w tedy to konspiracja na długą fa lę (nie „byle do w iosny" ).

ZAŁOŻENIA TZW. DRUGIEJ KONSHRACJI

245

K R N rozszerzonej na grupy w spółpracujące z Kom uną. W okresie tym po dokonaniu ju ż czystki, p raw d o ­ p o d o b n y je stp leb iscy t lub w ybory do konstytuanty zapew niające K om unie w iększość oraz szyld praw orządności i dem okracji.

T em po p rzejścia z I do II fazy zależne będzie od ogólnej sytuacji m iędzynarodow ej i od rozw oju w ydarzeń w Kraju, zw łaszcza zaś od taktyki stosow anej przez obóz polski.

B. ‘“Z agadnienia’’

W konsekw encji tych założeń rozpatryw ać należy najw ażniejsze zagadnienia drugiej konspiracji, a przede w szystkim :

1. bR ząd.b P ow rót Rządu Polskiego z em igracji staje się problem atyczny. W arunkiem pow rotu m ogłaby być: albo w spółpraca z „K ” zakończona nieuchronną likw idacją, albo natychm iastow e zejście do podziem i. Reem igracyjny Rząd byłby pierw szym celem ataku. Poza kw estią bezpieczeństw a pow rót pełnego gabinetu RP utrudniłby reprezentację interesów polskich zagranicą i rozbiłby ośrodek polskiej em igracji, niezbędnej dla kontynuow ania w alki o w olność. — Z drugiej strony natom iast pozostanie Rządu p o za K rajem osłabiłoby jego autorytet w m asach, zw łaszcza w I fazie gdy nastroje radości z pow odu w ypędzenia N iem ców i m iraże „w olności polsko-sow ieckiej” ułatw iłyby propagandzie „K ” dezaw uow anie em igracji.'1

bW niosek:b u progu drugiej konspiracji w inien być pow ołany w Kraju Rząd ffliacyjny w skład którego częściow o w chodziliby niektórzy m inistrow ie z RP w Londynie dla zachow ania ciągłości praw no-państw ow ej i podniesienia autorytetu w ładz zarów no w Kraju ja k i na emigracji.

2. "Życie polityczne.1" G łów ne uderzenie reżim u „K ” skieruje się przeciw ko 4 partiom historycznym , a zw łaszcza ich przyw ódcom . M ożna spodziew ać się zam iarów zupełnej likw idacji i najzacieklejszego p rze­ śladow ania W RN. R ozbicie S L na odłam praw icow o-kułacki i lew icow o kollaboracyjny ju ż dziś je st zapow iadane w sferach Kom uny.

Str.[onnictw o] N arodfow e] i Str.[onnictw o] Pracy będą m oże ostatnim i pacjentam i reżim u, sądząc po dośw iadczeniach I okupacji sow ieckiej w e Lwowie. N atom iast bezlitosne tępienie O N R-u i sanacji będzie stałą p o ży w k ą d la propagandy kom unistycznej. Sfery wojskow e b ęd ą zaliczane do politycznej kategorii O N R i sanacji.

W tych w arunkach Rząd Polski, opierający się dotychczas na 4 stronnictw ach przedw ojennych traci sw ą bazę. Ż ycie polityczne będzie rozbite, a kom órki terenow e nie będą m iały m ożności ponow nego w iązania pracy w skutek terroru skierow anego przeciw ko w szystkim przyw ódcom znanym w lokalnych środow iskach. — Pew ne szanse przetrw ania b ęd ą m iały te drobne ugrupow ania dem okratyczne, które pow stały w pierw szej konspiracji i których przyw ódcy nie m ają firm ow ych nazw isk'.

bW niosek:b w ładze państw ow e w drugiej konspiracji zm uszone b ęd ą realnie rozszerzyć sw ą bazę polityczną n a inne ugrupow ania.

3. Ч у с іе społeczne i gospodarcze.b W śród ogólnego chaosu tw orzone będą najrozm aitsze instytucje obyw atelskie i pseudosam orządow e, w których rolę kierow niczą odgryw ać będą odkom enderow ani ludzie z kom p an iif. Jednakże w obec braku sił w ykw alifikow anych i w obec konieczności utrzym ania pozorów d em o ­ kratycznej w olności, do instytucji tych rów nież dopuszczeni b ęd ą w szerokim zakresie ludzie now i. Reżim d opuści do w spółpracy te elem enty, które nie są obciążone piętnem antysow ieckim ani z okresu przedw ojennego, ani z okresu I konspiracji. Z reguły więc m uszą to być „ludzie now i” . S ytuacja ta otw orzy drogę dla uplasow ania ludzi z II konspiracji w całym aparacie adm inistracyjnym , gospodarczym i społecznym w celu: a) dyw ersji, b) w yw iadu, c) rekrutarzu [sic!]8, d) przygotow ań do opanow ania w ładzy11.

b4> P odkreślono w tekście.

d U waga na m arginesie: „Część rządu w K raju w raz z Prezydentem — ale ja w n ie !" .

' U waga na m arginesie: „Złudzenie — te m ałe grupki niepodległ[ościow o]-dem okr[atyczne] m a ją w ła ś n ie opinię sa n a c y jn y c h ".

f E w identny błąd, m a być: kom partii — p a rtii kom unistycznej. 8 W inno być: rekrutacji.

h U waga na m arginesie: A le ją d r o o w ej 2‘‘ konspliracji] m usi stanow ić o środek polit.[yczn o ]-w o jsko w y— je ś li m a przyg o to w a ć p o w sta n ie " .

24 6

bW niosek: a:b istotne oparcie dla w ładz polskich stanowić będą te ośrodki konspiracyjne, które, rozporządzając now ym i ludźm i, w najw iększej m ierze infiltrować będą aparat adm in.[istracyjno]-gospodarczy.

'W niosek: b:b p u n k t oparcia dla w ładz polskich przesunie się z płaszczyzny czysto politycznej (w sensie tradycjonalnym ) n a płaszczyznę społeczno-obyw atelską.

4. ’’W ojsko.1' T rzeba się liczyć z tendencją reżim u Kom .[uny] do całkow itej niem al likw idacji a conajm niej do izolacji w ojskow ych zaw odow ych, zw łaszcza zaś oficerów . Arm ii radzieckiej w b. m ałym stopniu m oże zależeć n a przyjęciu do służby daw nych oficerów , gdyż: a) nie chodzi bynajm niej o rzeczyw istą silę w ojska polskiego, b) rozbudow yw ane będą organizacje param ilitarne o charakterze m ilicyjnym , c) luki w m ateriale ludzkim zapełniać m oże kadra B erlinga lub odkom enderow ani oficerow ie Czerw onej Armii. O ficerom polskim , jak o elem entow i „białogw ardyjskiem u” i „faszystow skiem u” grożą przym usow e obozy pracy, deportacja, a w każdym bądź razie taka inw igilacja, że pojęcie* pracy niepodległościow ej będzie niem ożliw e. To sam o choć w m niejszym stopniu odnosić się będzie do oficerów rezerwy'.

W iększą i bardziej aktyw ną rolę odegrać m ogą podoficerow ie, jak o K adra konspiracyjna w arm ii radzieckiej.

'’W niosek a:b ro b o ta w ojskow a pójdzie dw om a torami: a) jako konspiracja w form acjach m ilitarnych i p a ra ­ m ilitarnych, organizow anych przez reżim , b) jako sam odzielna robota podziem na, będąca kontynuacją obecnej roboty.

bW niosek b:b R obota o charakterze czysto w ojskow ym będzie znacznie zm niejszona w porów naniu ze stanem obecnym — w ytw orzy się natom iast now y typ roboty niepodległościow ej, w ojskow o-obyw atelskiej, w ym agającej w yraźnej izolacji społecznej1'.

bC K onkluzje.b

U w zględniając całokształt sytuacji i zagadnień w Drugiej konspiracji należy postaw ić następujące postulaty:

1) N ajw yższa w ładza podziem na, jakąkolw iek będzie nosić nazw ę, m usi być jednolitą w ojskow o-cyw ilną egzekutyw ą. N ie m o żn a i nie będzie zachodzić potrzeba, zachow yw ać obecną dw utorow ość w ładzy cyw ilnej i w ojskow ej. Z m ianę tę ułatw i przesunięcie punktu ciężkości z organizacji o charakterze czysto politycznym n a organizacje społeczne, oraz zm iana typu roboty niepodległościow ej ściśle wiążącej zagadnienia w ojskow e i cyw ilne1.

2) D ru g a konspiracja m usi oprzeć sw ą strukturę na zasadach:

a) belitaryzm u konspiracyjnegob — specjalnie oględnego doboru ludzi. Pow szechność roboty jak a charakteryzuje I konspirację, będzie w ykluczoną ze w zględu na silne antagonizm y (polityczne, socjalne, personalne itp.) w społeczeństw ie polskim oraz lepszy aparat w yw iadow czy sow iecko-kom unistyczny niżeli aparat niem iecki.

b) bdecentralizacjib— usam odzielnienia p o sz czególnychkom órekorganizacyjnychizniesienianarastającej obecnie biurokracji w ojskow ej.

c) bdekoncentracjib — rozluźnienia więzów organizacyjnych form acyj obecnie scalonych i posługiw ania się nim i, jak o form acjam i autonom icznym i, których góra kontaktuje się i otrzym uje dyrektyw y z centralnych ośrodków niepodległościow ych. Pod kątem w idzenia tych zasad pow inny ju ż być obecnie podjęte kro k i w zakresie polityki personalnej i reorganizacji.

3) G łów nego oparcia w ojskow o-politycznego D ruga K onspiracja w inna szukać w dotychczasow ych organizacjach niepodległościow ych, które rozporządzają: a) w łasną siecią organizacyjną, b) rezerw uarem „now ych ludzi” , c) zasobem m łodych roczników (w porów naniu z przedw ojennym i form acjam i politycznymi*.

bł P odkreślono w tekście. 1 W inno być: podjęcie.

j U waga na m arginesie: „lecz jed yn ie ośrodek i nie kontynuow anie fo rm obecnych”. k U waga na m arginesie: „(ciągłe bazow anie na org[anizacji] k o m b a ta n c k ie j] ? )" . 1A d n o ta c ja na m arginesie: „tak?”.

* U w aga na m a rg in esie” „to słabe oparcie — brak przyw ódców , a często naw et zdziczenie 4 J/2 letnią konspiracją. J a k a ś „m afia” m o cn o zakonspirow ana i pow oli opanow ująca całe życie społecz[ne]”.

ZAŁOŻENIA TZW. DRUGIEJ KONSHRACJI

24 7

4) Rozbudow yw ać kom órki konspiracyjne m niej w płaszczyźnie roboty w ojskow ej, docierając do w szystkich ośrodków adm inistracji, życia gospodarczego i społecznego™.

5) Przyjąć zdecydow ane oblicze dem okratyczne wiążąc Ideę W olności z ideą śm iałego postępu. W zm ocnienie oparcia w w arstw ach robotniczej i chłopskiej".

6) W ciągnąć głębiej w robotę i aw ansow ać podoficerów . Przeprow adzić reform ę zn oszącą p o d ział na k o rp u s oficerski i podoficerski0.

7) Z e w zględu na bezpieczeństw o:

a) niszczyć w szystkie spisy w ojskow ych, zw łaszcza oficerów , sporządzane przez N iem ców p

b) ostrzec i chronić przed niebezpieczeństw em oficerów , którzy wracać b ęd ą z oflagów lub z em igracjir c) zm ienić przydziały terenow e obecnych dow ódców P Z P \ którzy znani w I konspiracji jako oficerow ie m ogą być zdekonspirow ani przez członków PZP

d) instruow ać w ojskow ych zaw od.[ow ych], aby w chodzili w skład różnych spółdzielni i zajm ow ali placów ki w sam orządzie i w adm inistracji'

e) niszczyć ew idencję w ięźniów politycznych, protokoły badań itp.1 f) nie ujaw niać organizacji kom batanckich z okresu pierw szej konspiracji“

g) przygotow ać alibi dla tych, którzy obecnie są zdelegalizow ani, a m ają zam iar pow rócić do legalnego życia h) w ykorzystać płynność w arunków n a zachodnich ziem iach przyłączonych3 do uplasow ania tam ludzi zbyt znanych z roboty niepodległościow ej w GG"

8) O graniczyć, skoordynow ać i reglam entow ać prasę podziem ną*.

9) Położyć specjalny akcent na organizację, w ychow anie i propagandę w śród m łodzieży, zarów no w w ieku poborow ym , ja k i szkolnym 1.

Trudno w tej chw ili m ów ić szczegółow o o form ach działania w D rugiej konspiracji. Z ależeć to będzie w znacznej m ierze od dozw olonych form legalnego życia, od taktyki obozu polskiego w poszczególnych fazach i od założenia odnośnie dalszego rozw oju spraw y polskiej w polityce zagranicznej.

3 6 2 /L /

” U waga nam arginesie: „ Te zasady m usiałyby być przystosow ane d o innego założenia. M asow e ujaw nienie: w ojsko, adm inistracja, sam orząd, org[anizacje] społ[eczne] i walka z Niem cam i, aby nie dopuścić ko m u n y do w ła d zy " .

' O bok uw aga: „tak". ° O bok uw aga: „tak".

p O bok uw aga: „tak, lecz potrzebne nam — ukryć". r O bok uw aga: „uchronić jednostki najbardziej narażone". 2 P o lsk i Z w iązek P ow stańczy — jed en z kryptonim ów AK.

‘ O bok uw aga: „lecz dopiero na w ypadek pod b o ju i rozwiązania fo rm a c ji’’. ' O bok uw aga: „raczej ukryć".

“ O bok uw aga: „muszą ja k w ojsko".

3 C hodzi o ziem ie, które po w ojnie przypadną Polsce; w ynika z tego sform ułow ania, że nikt nie m iał w ątpliw ości co do tego, iż to nastąpi, jedynie ich w ielkość była wtedy jeszcze do ustalenia.

v O bok uw aga: „tak!".

” O bok uw aga: „tak, na w ypadek p o d b o ju " .

x O bok uw aga: „to zagadnienie długofalow e, na przyszłość".

y P o n iżej odręczna uw aga: „18 II zapow iadam koreferát. 3612 K u n c " .

(