Krajowe Ramy Klasyfikacji a współpraca z gospodarką w świetle aktów prawnych

Zygmunt Płoszyński

Krajowe Ramy Klasyfikacji a

współpraca z gospodarką w świetle

aktów prawnych

Problemy Profesjologii nr 1, 61-76

2012

Problemy Profesjologii 1/2012

Z ygm u nt Ptoszyński

KRAJOWE RAMY KWALIFIKACJI A WSPÓŁPRACA

Z GOSPODARKĄ W ŚWIETLE AKTÓW PRAWNYCH

Streszczenie

Dostosowanie kształcenia do potrzeb rynku pracy stało się jednym z podstawowych zadań re­ formy systemu edukacji. Reforma stawia sobie za cel przygotowanie młodzieży do aktywnego uczestniczenia w życiu społecznym i gospodarczym, by zminimalizować trudności wynikające z barier psychologicznych zakorzenionych w społeczeństwie wychowanym w systemie państwa opiekuńczego, jak również wymaganiami stawianymi przez obecną gospodarkę rynkową oraz ograniczyć brak przygotowania młodych ludzi do aktywnego poszukiwania pracy.

Wdrażanie Krajowych Ram Kwalifikacji (KRK) oznacza istotne zmiany w sposobie prowadze- . nia zewnętrznej oceny jakości kształcenia i państwowej akredytacji programów studiów. Opra­ cowane przez uczelnie Krajowe Ramy Kwalifikacji i odniesienie ich do Europejskich Ram Kwalifikacji tworzą potrzeby intensyfikacji transferu wiedzy do sektora przedsiębiorstw i do instytucji publicznych - program Partnerstwa na rzecz Transferu Wiedzy (PTW), którego celem jest promocja i ułatwianie przepływu wiedzy i innowacji pomiędzy uczelniami a gospodarką.

NATIONAL QUALIFICATIONS FRAMEWORK AND COOPERATION WITH THE ECONOMY IN VIEW OF THE LEGAL ACTS

Summary

Adapting education to the labor market has become one o f the fundamental tasks of education reform. The reform aims to prepare young people for actively participate in social and economic life in order to minimize difficulties arising from the psychological barriers rooted in society reared in a welfare state system, as well as the requirements posed by the current market econ­ omy and to reduce the lack o f preparation for young people to active job search.

Implementation o f the National Qualifications Framework (NQF) is the major change in the. conduct an external evaluation o f the quality o f education and state accreditation programs stud­ ies. Developed by the National Qualifications Framework colleges and relating them to EQF create the need to increase knowledge transfer to industry companies and public institutions - the Partnership for Transfer Knowledge (PTW), whose purpose is to promote and facilitate the flow o f knowledge and innovation between universities and the economy.

W arunki panujące n a w spółczesnym rynku pracy i głębokie przem iany społeczne, które do­

konały się w ostatnich latach oraz now e spojrzenie na problem atykę zatrudnienia staw iają przed uczelniam i now e w yzw ania. Polskie szkoły aktyw nie uczestniczą w przygotow aniu

m łodzieży do nabycia um iejętności planow ania w łasnego rozw oju zaw odow ego. W ym aga to od szkół dużej m obilności, podjęcia now ych form organizacyjnych oraz m etod pracy. M ło­

dem u człow iekow i coraz trudniej je s t w łaściw ie ukierunkow ać swój rozwój zaw odow y, aby m ożliw ie najkorzystniej ulokow ać się na rynku pracy. N ie w ystarcza ju ż sam a w iedza. Z do­

bycie kw alifikacji w w ym arzonym zaw odzie nie gw arantuje zrobienia tzw. kariery. T akiego zdania był ju ż w 1936 roku A. Einstein, pisząc, że jeżeli człow iek nauczył się m yśleć i pra­

cow ać sam odzielnie, to z pew n o ścią znajdzie sw o ją drogę, a przy tym będzie w stanie dopa­

sow ać się do postępu i następujących zm ian bardziej niż inny, którego w ykształcenie polegało

głów nie na zbieraniu w iadom ości.

W ielu m łodych, zdolnych i dobrze w ykształconych ludzi traci sw oje szanse przez złe

w ybory, nietrafne decyzje oraz brak um iejętności w ejścia i utrzym ania się na rynku pracy. Stojąc przed d e c y z ją ja k i w ybrać zaw ód, w ja k im kierunku planow ać karierę, aby

w przyszłości czerpać z życia zaw odow ego satysfakcję, m łody człow iek m usi przyjrzeć się

sobie, określić sw oje m arzenia i szanse na ich realizację. To przede w szystkim sam ow iedza

je s t niezbędna przy planow aniu kariery i w yborze zaw odu, a dokonane w ybory nie m o g ą być

rozbieżne z preferow anym system em w artości. Sam ooceny jed n ak nie kształtuje się raz na zaw sze, ulega ona zm ianie, tak ja k zm ienia się otaczająca nas rzeczyw istość. C ały czas uczy­

m y się now ych rzeczy, zm ieniam y nasze zachow ania, rozw ijam y zdolności, zm ienia się nasz

w ygląd i inne cechy fizyczne. N ie da się dzisiaj efektyw nie i skutecznie funkcjonow ać na rynku pracy bez całego pakietu w iedzy, um iejętności i kom petencji zw iązanych

z aktyw nym planow aniem rozw oju zaw odow ego. N ow ym trendem w aspekcie społecznym są

w ym agania ja k ie staw ia rynek w obec pracy i zaw odu.

N ale żą do nich:

- określenie m iejsca pracy w życiu każdego człow ieka,

- uśw iadom ienie sobie w ym ogu koniecznego ustaw icznego dokształcania się, - w ypracow ania stałego m echanizm u w ysokiej m otyw acji do pracy,

- zaangażow ania w realizacje celów firm y, a przez to identyfikow anie się pracow nika

z firm ą.

Inform acje o zaw odach - s ą dostępne w różnym zakresie i form ach. Podstaw ow ym do­

kum entem opisującym zaw ód je s t charakterystyka zaw odu pow stająca w w yniku analiz za­

w odu. K ażda charakterystyka zaw odu zaw iera następujące elem enty:

- treść pracy, czyli zadania i czynności w ykonyw ane na stanow isku pracy, pozycję

w zespole pracow niczym ,

- w arunki pracy, środki pracy, technologie i proces pracy, produkt lub w ytw ór, w arunki

- w ym agania stanow iska pracy, w ym agane w ykształcenie, um iejętności specjalistyczne,

opis pożądanych cech psychofizycznych pracow nika, opis przeciw w skazań zdrow otnych i psychologicznych, perspektyw y dokształcania i doskonalenia, m ożliw ości rozw oju i aw ansu w zaw odzie. U system atyzow anym zbiorem nazw zaw odów i specjalności w ystępujących na

rynku pracy, zaw ierającym opisy zaw odów i jednocześnie odw zorow ującym ak tu aln ą struktu­

rę zaw odow ą kraju je s t K lasyfikacja Z aw odów i Specjalności. Inform acje o kształceniu - czy­ li na tem at ścieżek kształcenia w poszczególnych zaw odach. S tanow ią one istotny elem ent

podejm ow ania decyzji dotyczących w yboru zaw odu. Instytucje edukacyjne pow inny um ożli­ w iać zdobycie niezbędnej w iedzy i kw alifikacji w ym aganych do danej profesji. Z dobyw ając

inform acje o poszczególnych szkołach czy uczelniach należy m ieć na uw adze, iż ró żn ią się

one m iędzy so b ą pod w ielom a w zględam i: - statusem praw nym , program em nauczania, try ­

bem i w arunkam i naboru kandydatów , system em odpłatności za naukę.

D ecydując się na w ybór konkretnej szkoły w skazane je s t uzyskać dane na tem at kadry

naukow ej zatrudnionej w placów ce, dokonaniach naukow ych, w yposażeniu technicznym , zbiorach bibliotecznych, a także rów nie w ażnym , zapleczu socjalnym (internaty, akadem iki,

pom oc finansow a itp.). W arunki indyw idualne - każdy człow iek je s t odręb n ą i bardzo skom ­

plikow aną w ew nętrznie istotą. O bserw ując różnorodne zachow ania ludzkie m ożem y określić co stanow i o naszych różnicach indyw idualnych. To one nadają indyw idualny profil naszej

osobow ości, w arunkują sposób funkcjonow ania ja k o sam odzielnej jednostki oraz w y znaczają rodzaj relacji ja k i naw iązujem y z otoczeniem . R óżnice indyw idualne u jaw niają się zarów no

w cechach fizycznych (takich ja k w aga, czy budow a ciała) ja k i psychicznych (np. spostrze­

ganie, uczenie się, zapam iętyw anie). K ształtu ją się w ciągu całego życia. P odlegają zm ianom pod w pływ em różnych dośw iadczeń i czynników środow iska (np. rodzinnego poprzez stoso­

w ane m etody w ychow aw cze). W iedza na tem at różnic indyw idualnych je s t bardzo w ażna

w procesie poradnictw a zaw odow ego. M ając dobre rozeznanie w zainteresow aniach, zdolno­ ściach, predyspozycjach czy postaw ach m ożem y ustalić profil zaw odow y osoby, a w konse­

kwencji dokonać w yboru zgodnie z je j w łaściw ościam i. W iedza na tem at tego, czym różnim y się m oże m ieć bardzo praktyczny w ym iar np. przy ubieganiu się o pracę podczas rozm ów

kw alifikacyjnych. N iedostosow any rynek pracy do zasobów ludzkich w naszym kraju pow o­ duje, że bezrobocie w śród m łodych ludzi je s t duże i stale w zrasta. Brak m ożliw ości zatrud­

nienia dla m łodzieży kończącej szkołę to początek problem ów i trudności, którym tow arzy­

szą: zniechęcenie, brak w iary w siebie, niska sam oocena. N aw arstw iające się z upływ em cza­

su trudności w znalezieniu pracy pro w ad zą często do społecznych patologii, co w konse­

Jakie błędy m łodzi po p ełn iają najczęściej? W iększość w żaden sposób nie planuje sw o­

je j kariery zaw odow ej czyli nie podejm uje działań zw iększających szanse sukcesu w w ybra­ nej dziedzinie, nie p o trafią także udow odnić pracodaw cy zw iązku sw oich zainteresow ań z pracą, o któ rą się starają. Z kolei uczący się je szc ze uważają, że ukończenie edukacji w w y­ branej dziedzinie je s t w arunkiem w ystarczającym do ubiegania się o pracę. A silna konkuren­

cja na rynku pracy w ym usza w ysoki poziom w iedzy i um iejętności praktycznych ju ż na po ­

czątku zatrudnienia. A bsolw enci nie posiadający żadnych dośw iadczeń zaw odow ych s ą m ało

atrakcyjnym i kandydatam i do pracy. T akże w iele błędów popełniają absolw enci w trakcie procesu rekrutacji. M inim alizują sw oje w ym agania co do stanow iska przyznając się przed

pracodaw cą, że zadow oliliby się ja k im kolw iek zatrudnieniem , prezentują um iejętności nie­

przydatne na stanow isku lub w ręcz przedstaw iane kw alifikacje są niezgodne z o fertą poten­

cjalnego praco d aw cy 1. T o w łaśnie szkoła pow inna przygotow ać m łodzież do trudnego okresu

przejścia ze św iata edukacji na rynek pracy.

N ow e zasady funkcjonow ania gospodarki spow odow ały zm ianę reguł rządzących ryn­

kiem pracy a tym sam ym ukazały ułom ność dotychczasow ego kształcenia i szkolenia. D osto­ sow anie kształcenia do potrzeb rynku pracy stało się jednym z podstaw ow ych zadań reform y

system u edukacji. R eform a staw ia sobie za cel przygotow anie m łodzieży do aktyw nego uczestniczenia w życiu społecznym i gospodarczym , by zm inim alizow ać trudności w ynikają­

ce z barier psychologicznych zakorzenionych w społeczeństw ie w ychow anym w system ie państw a opiekuńczego, ja k rów nież w ym aganiam i staw ianym i przez o becną gospodarkę ry n ­

k o w ą oraz ograniczyć brak przygotow ania m łodych ludzi do aktyw nego poszukiw ania pracy.

Pierw szym krokiem w tym kierunku było w prow adzenie do szkół przedm iotu podstaw y

przedsiębiorczości, co pozw oliło m łodzieży zapoznać się z zasadam i funkcjonow ania otacza­ jącej ich rzeczyw istości gospodarczej, której b ęd ą m usieli sprostać kończąc szkołę. D rugim

w prow adzenie do szkół instytucji doradcy zaw odu, który grom adząc inform acje o rynku edu­ kacyjnym i rynku pracy oraz analizując predyspozycje i zainteresow ania, pom aga w podjęciu

decyzji dotyczącej dalszej ścieżki edukacyjnej i kariery zaw odowej.

W śród zaleceń „Procesu B olońskiego” - w ielkiej strategii budow y zintegrow anego o b ­ szaru szkolnictw a w yższego Europy, znajd u ją się dwa, z pozoru sprzeczne zadania: je d n o

zachęca do podtrzym yw ania i rozw ijania różnorodnych form , program ów i instytucji k ształ­

cenia n a poziom ie w yższym ; drugie postuluje stw orzenie m ożliw ości porów nyw ania osią­ gnięć i kw alifikacji osób uczących się. N arzędziem realizacji tych dw u zaleceń s ą E uropejskie

i K rajow e Ram y K w alifikacji (K R K ). Do ich opracow ania i w drożenia w Polsce obliguje nas

K om unikat z Bergen z 2005 (dla szkolnictw a w yższego) oraz Z alecenie Parlam entu E uropej­

skiego z 2008 roku (dla całego system u edukacji)2.

Z now elizow ana ustaw a Praw o o S zkolnictw ie W yższym w prow adza w życie zobow ią­

zania m iędzynarodow e, w ynikające z realizacji założeń deklaracji bolońskiej. Z m iany praw ne niezbędne do realizacji strategii rozw oju szkolnictw a w yższego zaw iera znow elizow ana

ustaw a z dnia 27 lipca 2005 r. - Praw o o Szkolnictw ie W yższym (Dz.U . nr 164, poz. 1365,

z późn. zm.).

U staw a w prow adza pojęcie K rajow ych Ram K w alifikacji d la S zkolnictw a W yższego

ja k o „opis, przez określenie efektów kształcenia, kw alifikacji zdobyw anych w polskim sys­

tem ie szkolnictw a w yższego” (art. 2 ust. 1 pkt 18a).

Z alecenia procesu bolońskiego m a ją na celu stw orzenie europejskiego obszaru szkolnic­

tw a w yższego, w tym w drożenie K rajow ych R am K w alifikacji. K rajow e R am y K w alifikacji

dla szkolnictw a w yższego to porów nyw alność efektów kształcenia w w ym iarze krajow ym i m iędzynarodow ym (w w ym iarze punktów ECTS), stanow iące podstaw ę do łatw ego porów ­ nania i uznaw ania stopni i dyplom ów oraz innych św iadectw - czyli kw alifikacji. Z now eli­

zow ana ustaw a praw o o szkolnictw ie w yższym w myśl deklaracji bolońskiej, w prow adza w życie strategię rozw oju szkolnictw a w yższego do roku 2020 (kom unikat m inisterialny

przyjęty w Leuven w 2009 r.). M isją szkolnictw a w yższego je s t tw orzenie pow iązań krajow e­ go środow iska akadem ickiego z g lo b aln ą w sp ó ln o tą akadem icką i intelektualną, a także kra­

jow y m i i zagranicznym i przedsiębiorstw am i oraz instytucjam i publicznym i. W izja szkolnic­

tw a w yższego - prem iow anie uczelni realizujących cele strategiczne szkolnictw a w yższego, w pisane w cele rozw ojow e kraju. Jednym z 3 nadrzędnych celów strategii szkolnictw a w yż­

szego obok kształcenia i badań naukow ych, je s t podniesienie jakości relacji uczelni z ich oto­ czeniem społecznym i gospodarczym . W ydaje się, że te cele to:

- popraw a jak o ści i efektyw ności system ów edukacji w UE,

- ułatw ienie pow szechnego dostępu do system ów edukacji, - otw arcie system ów edukacji na środow isko i św iat.

W zw iązku z k oniecznością lepszego dostosow ania edukacji do potrzeb pracy zaw odo­ wej i w ym agań społeczeństw a, w skazanym je s t w zm ocnienie pow iązań ze św iatem pracy, działalnością badaw czą i społeczeństw em N ależy zatem rozszerzyć w spółpracę szkoły z in­

stytucjam i i organizacjam i z sektora biznesu, placów kam i badaw czym i, partneram i społecz­

nymi oraz szeroko rozum ianym środow iskiem lokalnym .

M ożna to osiągnąć poprzez:

- prom ow anie ścisłej w spółpracy m iędzy placów kam i edukacyjnym i a środow iskiem lokalnym ,

- urucham ianie partnerskich przedsięw zięć z udziałem w szelkiego rodzaju placów ek edukacyjnych, firm i instytucji badaw czych, w celu obopólnych korzyści,

- zachęcanie instytucji i osób indyw idualnych do udziału w pracach nad rozw ojem

kształcenia i doskonalenia zaw odow ego, z uw zględnieniem nauczania w szkole oraz przygo­

tow ania do zaw odu i szkolenia w m iejscu pracy. N a tym tle ja w ią się:

- w skaźniki ilościow e: odsetek uczniów i praktykantów , którzy w ram ach kształcenia zaw odow ego o d b y w ają praktyki w zakładach pracy (tzw . éducation en alternance - kształce­

nie przem ienne w szkole i zakładzie pracy),

- w skaźniki jakościow e: uczestnictw o przedstaw icieli społeczności lokalnych w życiu szkoły, w spółpraca szkół z organizacjam i lokalnym i, w spółpraca placów ek edukacyjnych

z sektorem biznesu, np. w zakresie organizacji staży, przygotow ania do zaw odu i szkolenia,

udział nauczycieli w szkoleniach organizow anych i prow adzonych we w spółpracy z sektorem

biznesu.

U czelnie pow inny:

- zacieśniać w spółpracę z pracodaw cam i przyszłych absolw entów , a także z aktyw nym i zaw odow o absolw entam i,

- otw orzyć się n a otoczenie społeczne i gospodarcze,

- tw orzyć atm osferę potrzeby uczenia się w środow isku pracy,

- w prow adzać innow acyjne program y kształcenia odpow iadające potrzebom zgłasza­

nym przez instytucje z otoczenia uczelni w porozum ieniu z podm iotam i gospodarczym i na rynku pracy (doradztw o zaw odow e i praktyki zaw odow e w budow ane w program y studiów ).

Zatem m ożliw e będzie tw orzenie w spólnych program ów , realizow anych na zlecenie i przy ścisłej w spółpracy z pracodaw cam i, zabieganie przez uczelnie o w ybitnych praktyków

(naw et nie posiadających stopni akadem ickich) w realizacji program ów dyplom ow ych o ch a­

rakterze zaw odow ym , uczenie się przez całe życie ja k o integralna część system u edukacji. O pracow ane przez uczelnie K rajow e R am y K w alifikacji i odniesienie ich do E uropejskich

R am K w alifikacji tw o rzą potrzeby intensyfikacji transferu w iedzy do sektora przedsiębiorstw

i do instytucji publicznych - program Partnerstw a na rzecz Transferu W iedzy (PTW ), którego

celem je s t prom ocja i ułatw ianie przepływ u w iedzy i innowacji pom iędzy uczelniam i a go­

N iestety ze strony pracodaw ców sygnalizow ane s ą bardzo niekorzystne zjaw iska, w ciąż obecne na polskim rynku pracy. Jest to przede w szystkim niedostosow anie program ów kształcenia do w ykonyw ania pracy w danym zaw odzie. S łabą stro n ą naszych absolw entów je s t brak w iedzy praktycznej. W efekcie m łody pracow nik musi w początkow ym okresie pra­

cy pośw ięcić dużo czasu na przyuczenie się do konkretnego zaw odu. P ow oduje to, że m łodzi

absolw enci są m niej atrakcyjni niż starsi kandydaci dysponujący dośw iadczeniem . Z auw aża

się także m ałe zaangażow anie m łodych pracow ników , które objaw ia się w niechęci do aktyw ­ ności i sam odzielności podczas w ykonyw anych zadań. W art. 4 pkt 4 ustaw y czytam y u czel­

nie w spółpracują z otoczeniem społeczno-gospodarczym , w szczególności w zakresie prow a­ dzenia badań naukow ych i prac rozw ojow ych na rzecz podm iotów gospodarczych, w w yod­

rębnionych form ach działalności tym w drodze utw orzenia spółki celow ej, o której m ow a

w art. 86a, a także przez udział przedstaw icieli pracodaw ców w opracow yw aniu program ów

kształcenia i w procesie dydaktycznym .

U staw a w art. 13. w skazuje na podstaw ow e zadania uczelni:

- prow adzenie studiów podyplom ow ych, kursów i szkoleń w celu kształcenia now ych

um iejętności niezbędnych na rynku pracy w system ie uczenia się przez całe życie,

- działanie na rzecz społeczności lokalnych i regionalnych,

- uczelnia m onitoruje kariery zaw odow e sw oich absolw entów w celu dostosow ania kie­ runków studiów i program ów kształcenia do potrzeb rynku pracy, w szczególności po trzech

i pięciu latach od dnia ukończenia studiów.

U czelnia m oże tw orzyć, w trybie określonym w ust. 1 (art. 31a) jednostki w spólne tak­ że z innymi podm iotam i, w szczególności z instytucjam i naukow ym i, w tym rów nież zagra­

nicznym i.

W artykule 37 ustaw odaw ca w skazuje na:

1. Jeżeli uczelnia lub założyciel uczelni niepublicznej p row adzą działalność n iezgodną z przepisam i praw a, statutem lub pozw oleniem , o którym m ow a w art. 20 ust. 2 (utw orzenie

uczelni niepublicznej oraz uzyskanie przez n ią upraw nień do prow adzenia studiów w yższych

na danym kierunku i określonym poziom ie kształcenia w ym aga pozw olenia m inistra w łaści­ w ego do spraw szkolnictw a w yższego), m inister w łaściw y do spraw szkolnictw a w yższego

w zyw a organy uczelni lub założyciela uczelni niepublicznej do zaprzestania tej działalności i usunięcia jej skutków , w yznaczając w tym celu odpow iedni term in.

2. Jeżeli uczelnia lub założyciel uczelni niepublicznej w rażący sposób n aru szają przepi­

sy ustaw y, statut lub pozw olenie, o którym m ow a w art. 20 ust. 2, w szczególności nie reali­ z u ją zaleceń lub w niosków , o których m ow a w ust. 1 i 2, m inister w łaściw y do spraw szkol­

pozw olenie na utw orzenie uczelni niepublicznej oraz nakazuje jej likw idację przez założycie­ la w w yznaczonym term inie.

A rt. 168a w prow adza now e m ożliw ości:

1. U czelnia m oże prow adzić studia o profilu praktycznym z udziałem podm iotów go­

spodarczych.

2. Sposób prow adzenia i organizację studiów , o których m ow a w ust. 1, określa um ow a

zaw arta w form ie pisem nej m iędzy u czelnią a podm iotem gospodarczym . U m ow a m oże określać:

- m ożliw ość prow adzenia zajęć ze studentam i, w szczególności praktycznych, przez

pracow ników podm iotów gospodarczych;

- udział podm iotu gospodarczego w opracow aniu program u nauczania;

- sposób dofinansow ania studiów przez podm iot gospodarczy;

- efekty kształcenia;

- sposób realizacji praktyk i staży.

Podstaw ow ym i zadaniam i uczelni, są działania na rzecz społeczności lokalnych i regio­

nalnych, a m ianow icie partnerstw o uczelni z przedsiębiorcam i (art. 13).

D la zbliżenia szkolnictw a w yższego do potrzeb gospodarczych i społecznych proponuje się:

- ustaw ow e w prow adzenie zespołu przepisów regulujących w spółpracę uczelni z przed­ siębiorcam i oraz innym i podm iotam i prow adzącym i działalność edukacyjną i naukow o-

badaw czą nie będącym i szkołam i w yższym i lub instytutam i PAN albo jed n o stk am i badaw ­

czo-rozw ojow ym i (zakres, który m oże być finansow any ze środków publicznych um aw iają­

cych się stron i tryb zaw arcia um ow y po za sektorem zam ów ień publicznych z ew entualnym odesłaniem do trybu z ustaw y o działalności pożytku publicznego i o w olontariacie),

- sprecyzow anie praw a do sw obodnego w yboru partnerów tak w sektorze pryw atnym , ja k i publicznym oraz z organizacji pozarządow ych,

- określenie form w spółpracy w postaci w spólnych przedsięw zięć prow adzonych ja k o

w ydzielone jednostki organizacyjne na odrębnym rozrachunku (program y, projekty),

- tw orzenia przedsięw zięć w oparciu o spółkę kom andytow ą, w której uczelnia je s t ko­ m andytariuszem ,

- tw orzenia spółek celow ych kapitałow ych o charakterze inw estycyjnym (D yrektyw a Rady W spólnoty E uropejskiej z 10 m aja 1993 r. o usługach inw estycyjnych w zakresie papie­

rów w artościow ych (93/22/E E C )),

- w prow adzenie obow iązku dla m inistra w łaściw ego ds. szkolnictw a w yższego prow a­ dzenia publicznej bazy danych w system ie inform atycznym (BIP) zaw ierającej inform ację

o pracujących program ach i zespołach badaw czych uczelni publicznych oraz zgłoszonych

z uczelni niepublicznych i różnego typu ośrodków badaw czo-rozw ojow ych, instytutów ; a także bazy danych o zapotrzebow aniu i propozycjach, ofertach badaw czych, know -how przedsiębiorców i podm iotów publicznych.

U czelnie niepubliczne posiadają obow iązki inform acyjne i przyw ileje podatkow e w ła­

ściw e dla organizacji pożytku publicznego oraz są w yposażone w ustalony praw em kapitał

w łasny i inne zasoby, dostosow ane do zakresu i charakteru prow adzonej działalności.

W ażnym pojęciem , w ym agającym om ów ienia je s t kariera zaw odow a, o znacza zdoby­

w anie coraz w yższej pozycji zaw odow ej, naukow ej, w ojskow ej albo przebieg pracy zaw odo­ w ej, spis kolejno osiąganych stanow isk w danym zaw odzie (pracy) czy w ykonyw anych

w ram ach konkretnej organizacji lub instytucji zaw odow ej. Innymi słow y je s t to pionow a,

a czasem poziom a m obilność pracow nika. Planow anie kariery zaw odow ej pow inno rozpocząć

się ju ż od najw cześniejszych lat szkolnych. M obilność pionow a stanow i jed en z podstaw o­ w ych elem entów procesu bolońskiego. „W europejskiej przestrzeni szkolnictw a w yższego

procesy zapew niania ja k o ści kształcenia oraz ich ocena zew nętrzna (w tym akredytacja) zbu­

dow ane s ą na dw óch głów nych filarach: standardach i w skazów kach EN Q A (S& G ) oraz R a­ m ach K w alifikacji (QF).

W drażanie K rajow ych Ram K w alifikacji (K R K ) oznacza istotne zm iany w sposobie

prow adzenia zew nętrznej oceny jak o ści kształcenia i państw ow ej akredytacji program ów stu­ diów . Po pierw sze, m etodologia oceny pow inna w sposób bezpośrednio naw iązyw ać do opisu

kw alifikacji zaw artych w KRK. Punktem w yjścia akredytacji pow inna być ocena zam ierzo­

nych i faktycznie uzyskanych kom petencji i um iejętności absolw entów zapisanych w opisach

w ym agań (deskryptorach generycznych) poziom ów KRK i w w ym aganiach dla obszarów kształcenia oraz specyficznych dla danego cyklu i program u kształcenia. W praw dzie S&G

su g eru ją uw zględnianie efektów kształcenia w ocenie jakości, ale dopiero ram y kw alifikacji dostarczają szczegółow ych narzędzi do budow y program ów uw zględniających efekty kształ­

cenia. Po drugie, definiow anie efektów kształcenia pow inno w ynikać z m isji uczelni (w izy­

tow anej jednostki) je j strategii i deklarow anych celów kształcenia. Po trzecie, w procesie d e­

finiow ania i oceny kom petencji absolw entów przez uczelnie pow inni w ziąć udział w szyscy interesariusze, a zw łaszcza pracodaw cy, absolw enci i studenci. Po czw arte, w yeksponow anie

m isji i strategii uczelni dla definiow ania tożsam ości danego program u studiów w sposób

oczyw isty oznacza potrzebę uw zględnienia w procesie akredytacji jak o ści funkcjonow ania

ocenianej instytucji a nie tylko oferow anych przez n ią program ów studiów ” ’.

D ostarczenie w iedzy zw iązanej z podstaw am i m etodycznym i i projektow anie progra­

m ów kształcenia oraz program ów zajęć w oparciu o efekty kształcenia to głów ne założenie system opartego na efektach kształcenia, które m ożna ująć jako:

- „sygnał” w ejścia - cele, w yjścia - efekty uczenia się studenta,

- cały proces kształcenia podporządkow ujem y „efektom uczenia się studenta” ja k o cen­

trum uwagi,

- osiągnięciu i potw ierdzeniu efektów uczenia podporządkow ujem y proces dydaktyczny i organizację kształcenia,

- przechodzim y od „n auczania” do „uczenia się” ,

- student nie zalicza „zajęć” a zalicza „przedm iot” .

M ożna pow iedzieć PO PR Z E D N IO : Jakie przedm ioty studiow ałeś żeby uzyskać dy­

plom ?

O B EC N IE: C o p otrafisz zrobić teraz po uzyskaniu dyplom u? (w iedza + um iejętności

+ kom petencje). W eryfikacja absolw enta na rynku pracy.

R ealizacja zaprojektow anego program u kształcenia zgodnie z przepisam i ustaw y - po­

w inna rozpocząć się w 2012/13 r. R ozum iejąc kierunek studiów definiow any poprzez pro­ gram kształcenia, który zaw ierać m a opis założonych efektów kształcenia oraz opis procesu

kształcenia, prow adzącego do osiągnięcia tych efektów , K rajow e Ram y K w alifikacji dla S zkolnictw a W yższego w p ro w ad zają „opis, przez określenie efektów kształcenia, kw alifikacji

zdobyw anych w polskim system ie szkolnictw a w yższego” (art. 2 ust. 1 pkt 18a). P ojm ując kw alifikacje ja k o efekty kształcenia, pośw iadczone dyplom em , potw ierdzającym uzyskanie

zakładanych efektów kształcenia, kw alifikacje w ujęte w program ie kształcenia rozum iane

ja k o opis określonych przez uczelnię spójnych efektów kształcenia, zgodny z K R K oraz opis

procesu kształcenia, prow adzącego do o siągnięcia tych efektów , w raz z przypisanym i do p o ­ szczególnych m odułów tego procesu punktam i ECTS.

Program kształcenia(curricuium )/P rogram studiów określa opis procesu kształcenia

prow adzącego do uzyskania zakładanych efektów kształcenia. Program studiów - pow inien być interpretow any ja k o plan studiów i program kształcenia. Różnica dotyczy w yeksponow a­

nia EK ja k o podstaw ow ego elem entu opisującego każdy m oduł kształcenia w ystępujący w planie studiów. U czelnia opracow uje w łasny projekt efektów kształcenia w oparciu o okre­

ślony w rozporządzeniu w zorcow y opis efektów kształcenia. M oduł kształcenia rozum iany

ja k o jed n o stk a program u kształcenia posiadająca cele i efekty uczenia się zgodne z celam i

i efektam i kształcenia program u kształcenia, realizow ana w oparciu o specyficzne dla niej

m etody nauczania i uczenia się oraz oceny i w alidacji efektów kształcenia. To szeroko rozum iany przedm iot lub grupa przedm iotów inaczej zajęcia lub grupy zajęć + EK + ECTS.

także: „praktyka” , „zajęcia w terenie” , czy „przygotow anie pracy dyplom ow ej” , to też zestaw przedm iotów o określonej łącznej liczbie punktów ECTS.

B iorąc pod uw agę pow yższe cele program u kształcenia/m odułu/przedm iotu ja w ią się

jako:

- szeroki, ogólny opis intencji kształcenia,

- w skazuje na to co nauczyciel zam ierza osiągnąć w program ie, kształcenia/m odułu/

przedm iotu.

Zaś efekty uczenia się o zn aczają stw ierdzenie tego, co uczący się w ie, co rozum ie i p o ­ trafi w ykonać po ukończeniu procesu uczenia się, ujęte w kategoriach w iedzy, um iejętności

i kom petencji.

P rzy form ułow aniu efektów uczenia się należy:

- rozpoczynać opis każdego efektu uczenia się od czasow nika w stronie czynnej np.

w ym ienia kryteria, analizuje, przedstaw ia, w yjaśnia,

- używ ać tylko jed n eg o czasow nika przy form ułow aniu jed n eg o efektu uczenia się np.

identyfikuje uczestników procesów diagnostycznych,

. - unikać czasow ników o znaczeniu zbyt ogólnym , niejednoznacznym np. w iedzieć, ro ­ zum ieć unikać zdań skom plikow anych, lepiej użyć w ięcej niż jed n eg o zdania,

- efekty uczenia się m u szą być m ożliw e do zm ierzenia i zaobserw ow ania, należy okre­ ślić, w jak i sposób b ę d ą one oceniane, np. w ja k i sposób stw ierdzim y, czy student osiągnął zakładane efekty uczenia się;

- efekty uczenia się nie m o g ą być sform ułow ane zbyt am bitnie; trzeba spraw dzić, czy

w zakładanym czasie i przy dostępnych środkach osiągnięcie efektów uczenia się je s t m ożli­ we. Efekty kształcenia pow inny być podporządkow ane tzw . zasadzie S M A R T gdzie;

S - szczegółow e (5-9 m ax ), M - m ierzalne, A - trafność do całego program u R - real­

ne, T - realne czasowo.

W zorcow y opis EK określonych w rozporządzeniu dla danego obszaru k ształcenia je s t

obow iązkow ą p odstaw ą dla U czelni do opracow ania w łasnego program u studiów dla kierun­

ku studiów. S zczegółow e EK dla program u studiów m o g ą w ykraczać poza opis E K zam iesz­ czony w rozporządzeniu. K ierunkow e EK dla program u studiów opisane przez U czelnie m u­

sz ą odnosić się do w szystkich opisanych w rozporządzeniu EK, m u szą „pokryw ać” rów no­ m iernie w szystkie efekty obszarow e. D anem u efektow i kierunkow em u m oże odpow iadać

kilka efektów obszarow ych. E fekty uczenia się dla przedm iotu/m odułu o d n o szą się do efek­

tów uczenia się zdefiniow anych d la program u kształcenia.

D efiniow ane przez uczelnię efekty kształcenia pow inny odzw ierciedlać realne m ożliw o­

egzekw ow alne zobow iązanie. D efiniow ane efekty m u sz ą uw zględniać efekty kształcenia

określone dla każdego typu kw alifikacji w uczelni.

Studia o profilu praktycznym m a ją dostarczyć W, U i KS niezbędnych do w ykonyw ania pracy zaw odow ej. P rzew aga EK odnoszących się do W i U w spom agających działalność

praktyczną. P rzew aga pkt E C T S przypisyw anych um iejętnościom o charakterze praktycznym .

P rzew agą aktyw izujących m etod kształcenia - praktycznych nad podającym i czy eksponują­

cym i. Prace dyplom ow e pow inny stanow ić projekty, których tem atyka zw iązana je s t z pro­ blem am i w ystępującym i w środow isku pracy typow ym dla absolw enta danego kierunku.

E fekty uczenia się w yrażone s ą w zakresie trzech kategorii (w ynika z rozporządzenia): I W iedzy.

II U m iejętności.

III K om petencji - postaw .

N ie w yklucza to m ożliw ości ich dalszego strukturalizow ania, w yodrębnienia podkatego- rii np., podział efektów kształcenia w kategorii „um iejętności na podkategorie:

- um iejętności ogólne,

- podstaw ow e um iejętności nauczycielskie,

- um iejętności bezpośrednio zw iązane ze specjalnością nauczycielską.

D la uporządkow ania opisu efektów kształcenia m ożna w ykorzystać taksonom ie (Z ale­ cenie Parlam entu E uropejskiego i R ady z dn. 23 kw ietnia 2008 r. w spraw ie ustanow ienia Europejskich Ram K w alifikacji dla uczenia się przez całe życie, D ziennik U rzędow y Unii

Europejskiej, 5 m aja 2008 r.).

Przykładem je s t taksonom ia B loom a i je j hierarchizacja w zakresie w iedzy,

tzw. dom ena poznaw cza: 6. O cena, 5. Synteza, 4. A naliza, 3. Zastosow anie, 2. Z rozu­

m ienie, 1. W iedza.

Przy form ułow aniu efektów uczenia się należy: w ykorzystać górne w arstw y piram idy

w taksonom ii Bloom a, efekty uczenia się sform ułow ane na podstaw ie dolnych w arstw pira­

m idy w taksonom ii B loom a nie pow inny stanow ić w iększości EK d la danego program u

kształcenia/m odułu/przedm iotu.

Efekty kształcenia, o d zw ierciedlają w izję program u kształcenia na określonym kierunku

oraz poziom ie i profilu kształcenia. S ą nadrzędne w obec program u studiów , stanow iącego opis procesu kształcenia który m a doprow adzić do osiągnięcia tych efektów .

„Z godnie z treśc ią zalecenia Parlam entu E uropejskiego i Rady z 23 kw ietnia 2008 r. do ­

tyczącego ustanow ienia E uropejskich Ram K w alifikacji (ER K ) dla uczenia się przez całe ży­ cie [EQ F_LLL08a], „kw alifikacja” o znacza „form alny w ynik procesu oceny i w alidacji uzy­

osoba osiągnęła efekty uczenia się zgodne z określonym i standardam i” . W kontekście rozw a­

żań dotyczących ram kw alifikacji, kw alifikacja je s t w ięc rozum iana ja k o „kw alifikacja for­ m alna” , tzn. tytuł, stopień itp., utożsam iany z odpow iadającym m u dyplom em , św iadectw em

lub innym dokum entem , w ydaw anym po zakończeniu pew nego etapu kształcenia, pośw iad­ czającym osiągnięcie określonych efektów kształcenia. K ażda kw alifikacja w zakresie szkol­

nictw a w yższego je s t scharakteryzow ana przez [EQ F_EHEA 05a]:

- efekty kształcenia,

- poziom i odpow iadający mu nakład pracy studenta, w yrażony w punktach ECTS. A trybutem kw alifikacji m oże być też profil, określający charakter uzyskanych efektów

kształcenia (np. profil praktyczny, profil teoretyczny) lub też specyficzny obszar tem atyczny

(dziedzina) kształcenia (np. hum anistyka, technika, sztuka)”4.

W arunkiem uzyskania kw alifikacji (dyplom u) je s t osiągnięcie przez studenta w szyst­

kich założonych w program ie kształcenia efektów kształcenia. Plan studiów (stacjonarnych i niestacjonarnych) pow inien być skonstruow any w taki sposób, aby:

- liczba punktów ECTS przypisanych m odułom kształcenia realizow anym w każdym

roku studiów w ynosiła 60;

- liczba punktów E C T S przypisanych m odułom realizow anym w każdym sem estrze

w ynosiła 30 lub była bliska tej w artości;

- przedm ioty do w yboru pow inny stanow ić w łącznym w ym iarze co najm niej 30% pkt

ECTS.

Zatem proces kształcenia m usi obejm ow ać: - treści program ow e;

- form y i m etody prow adzenia zajęć;

- typy / m etody oceny (ocenianie diagnostyczne, form ujące, podsum ow ujące);

- nakład pracy w yrażony w pkt ECTS.

U czelnia m oże przyjąć pew ne ogólne zasady określania liczby punktów EC TS przypi­

sanych poszczególnym przedm iotom . N akład pracy w yrażony w pkt EC TS (zgodnie z przyję­

tym i w w iększości krajów europejskich standardam i oraz obow iązującym i w P olsce regula­

cjam i, jed en punkt EC TS odpow iada 25-30 godzinom pracy studenta) szacow any z uw zględ­ nieniem m ożliw ości o siągnięcia zakładanych efektów kształcenia przez „przeciętnego” stu­

denta zarejestrow anego n a przedm iot.

Praw idłow e przypisanie punktów ECTS do poszczególnych m odułów kształcen ia po­

w inno stanow ić przedm iot analizy dokonyw anej w ram ach w ew nętrznego i zew nętrznego

system u zapew niania ja k o ści kształcenia w uczelniach. O cena sposobu przypisania punktów

ECTS do poszczególnych m odułów kształcenia stanow i określony w R ozporządzeniu w spraw ie w arunków oceny program ow ej i oceny instytucjonalnej (par. 2 pkt ld ) elem ent

oceny program ow ej dokonyw anej przez P aństw ow ą K om isję A kredytacyjną. A naliza obej­ m ująca bilans nakładu pracy studenta, pow inna być bezw zględnie w ym aganym elem entem

opisu każdego przedm iotu. Przy projektow aniu program u kształcenia m oże się okazać, że nie

s ą spełnione założenia np., łączna liczba punktów ECTS przypisanych m odułom kształcenia m oże przekraczać 180 pkt ECTS dla 6-sem estralnych studiów 1° O cena nakładu pracy pow in­

n a być dokonyw ana z udziałem studentów i podlegać w eryfikacji, m.in. na podstaw ie infor­

m acji zw rotnych uzyskanych od studentów .

W dzisiejszych czasach w w ielu strefach ludzkiej aktyw ności sukces zależy w dużym

stopniu od naszych um iejętności interpersonalnych tzn. naw iązyw anie kontaktów , w yrażania

siebie, słuchania i rozum ienia innych um iejętności, pracy w zespole, um iejętność kierow ania

p racą innych itp.

Pracodaw ca, przyjm ując now ego pracow nika chciałby, aby ten potrafił odnaleźć się

w istniejącym ju ż zespole. W szelkiego rodzaju konflikty w m iejscu pracy. W yw oływ ane

przez takie niedopasow ane (lub nie chcące się dopasow ać) osoby, znacznie w pły w ają na efek­ tyw ność pracy. W łaściciel firm y by osiągnąć sukces na rynku musi dbać ja k o ść i ilość pro­

duktów i usług, pow inien w ięc dbać o to, by stosunki m iędzyludzkie w je g o zakładzie utrzy­

m yw ały się na poziom ie co najm niej popraw nym .

„O d stycznia 2008 r. uczelnie m a ją obow iązek w raportach sam ooceny inform ow ania

m iędzy innym i o: m isji i strategii uczelni, roli akredytow anego kierunku w strategii w izyto­

w anej jednostki, m isji akredytow anego kierunku, celach kształcenia oraz kom petencjach ogólnych i specyficznych uzyskanych przez absolw entów , odnoszących się do w iedzy, u m ie­

jętności i postaw , w tym um iejętności stosow ania w praktyce zdobytej w iedzy, dokonyw ania ocen i form ułow ania sądów , kom unikow ania się z otoczeniem , kontynuacji kształcenia przez

całe życie, a także dostosow ania kw alifikacji absolw enta do potrzeb rynku pracy. W izytow a­

na jed n o stk a m a w skazać, w których przedm iotach zn ajdują odzw ierciedlenie cele kształcenia sform ułow ane w sylw etce absolw enta, koncepcji kształcenia uw zględniającej kanon w iedzy

kierunku oraz w łasny profil program ow y, a także, ja k funkcjonuje w ew nętrzny system jak o ści

kształcenia zapew niający realizację założonych celów edukacyjnych. W Zaleceniu P arlam en­

tu i R ady Europy z 23 kw ietnia 2008 roku przyjm uje się, że docelow o w szystkie kw alifikacje

przyznaw ane w E uropie b ę d ą zaw ierały odniesienie do Europejskich Ram K w alifikacji dla

- do 2010 r.: pow iązanie krajow ych system ów edukacji z europejskim i ram am i kw alifi­

kacji za pośrednictw em krajow ych ram kw alifikacji - przygotow anie ich m odeli oraz scena­ riuszy w drożenia w życie,

- do 2011 r.: przygotow anie i ogłoszenie tzw. raportów referencyjnych, czyli opisów krajow ych system ów kw alifikacji z zastosow aniem m etody w łaściw ej d la ram kw alifikacji

i jasnym odniesieniem poziom ów kw alifikacji krajow ych do poziom ów E uropejskich R am

K w alifikacji,

- od roku 2012: um ieszczanie na dyplom ach i św iadectw ach pośw iadczających uzyska­

ne kw alifikacje odniesienia do stosow nego poziom u krajow ych i E uropejskich Ram K w alifi­

kacji. Do m arca 2010 r. ogłoszone zostały raporty referencyjne Irlandii, M alty, W ielkiej B ry­

tanii i Belgii (w spólnoty flam andzkiej). O czekuje się, że w roku 2010 zostanie publikow a­

nych je szc ze 8-10 raportów ; pozostałe kraje UE przekładają ten krok na lata następne. W arto

w spom nieć, że ram y kw alifikacji nie s ą w yłącznie inicjatyw ą europejską. Prace nad ich w prow adzeniem lub doskonaleniem trw ają obecnie w ponad 120 krajach św iata” 5.

Bibliografìa

Autonomia Programowa Uczelni, ramy kwalifikacji dla szkolnictwa wyższego, Warszawa 2011. Decyzja Rady (Edukacja): „Szczegółowy program prac dotyczących celów edukacji w Europie”,

14 lutego 2002.

Dokument roboczy Komisji Europejskiej „Memorandum w sprawie uczenia się przez całe życie”, SEC(2000)1832, 30 października 2000.

Edukacja w Europie: różne systemy - wspólne cele do roku 2010 Luksemburg: Biuro Urzędowych Publikacji Wspólnot Europejskich 2002 - 39 p. - 250 X 176 mm. ISBN 92-894-3682-4. Komunikat Komisji Europejskiej „Plan działań Komisji na rzecz rozwijania umiejętności i zwiększa­

nia mobilności”, COM (2002) 72, wersja ostateczna, 8 lutego 2002.

Komunikat Komisji Europejskiej „Plan działań - Nauka i społeczeństwo”, COM(2001) 714, wersja ostateczna, 4 grudnia 2001.

Komunikat Komisji Europejskiej „Projekt szczegółowego programu prac wynikających z raportu nt. przyszłych celów edukacji”, (COM(2001) 501, wersja ostateczna), 7 września 2001.

Komunikat Komisji Europejskiej „Wskaźniki strukturalne”, (COM(2001) 619, wersja ostateczna, 30 października 2001.

Komunikat Komisji Europejskiej przedstawiony podczas wiosennego posiedzenia Rady Europejskiej w Barcelonie, „Strategia lizbońska - wprowadzanie zmian”, COM(2002) 14, wersja ostateczna, 15 stycznia 2002.

Komunikat Komisji Europejskiej „Realizacja koncepcji europejskiego obszaru uczenia się przez całe życie”, COM(2001) 678, wersja ostateczna, I listopada 2001 roku: http://www.europa.eu.int/ comm/education/life/communication/com_en,pdf.

Misja, wizja i cele strategiczne szkolnictwa wyższego w Polsce w perspektywie 2020 roku. Raport przygotowany przez konsorcjum: Ernst & Young Business Advisory oraz Instytut Badań nad Gospodarką Rynkową, listopad 2009.

Prawo o Szkolnictwie Wyższym - przepisy znowelizowanej ustawy z dnia 27 lipca 2005 r. (Dz U Nr 164, poz. 1365, z późn. zm.).

Praca dla młodych, Raport AIG i Gazety Wyborczej, Warszawa 2002.

Projekt Ministerstwa Nauki i Szkolnictwa Wyższego „Krajowe Ramy Kwalifikacji w szkolnictwie wyższym jako narzędzie poprawy jakości kształcenia”, Priorytet IV PO KL, Działanie 4.1. Pod- działanie 4.1.3.

Rada Europejska, posiedzenie w Lizbonie w dniach 23 i 24 marca 2000 roku - Konkluzje okresu pre­ zydencji: http://ue.eu.int/fr/info/eurocouncil/index.htm

Rada Europejska, posiedzenie w Sztokholmie w dniach 23 i 24 marca 2001 roku - Konkluzje okresu prezydencji: http://ue.eu.int/fr/info/eurocouncil/index.htm

Raport Komisji Europejskiej „Przyszłe cele edukacji”, (COM(2001) 59, wersja ostateczna), 31 stycz­ nia 2001.

Rozporządzenie z dn. 2 listopada 2011 r. w sprawie Krajowych Ram Kwalifikacji dla Szkolnictwa Wyższego.

Rozporządzenie z dn. 4 listopada 2011 r. w sprawie wzorcowych efektów kształcenia.

Rozporządzenie z dn. 5 października 2011 r. w sprawie warunków prowadzenia studiów na określo­ nym kierunku i poziomie kształcenia.

Rozporządzenie z dn. 29 września 2011 r. w sprawie warunków oceny programowej i oceny instytu­ cjonalnej Uchwala Rady z 13 lipca 2001 dotycząca roli kształcenia i szkolenia w polityce odno­ szącej się do zatrudnienia. Dziennik Urzędowy Wspólnot Europejskich (DzU WE 204/01, pl), 20 lipca 2001 roku.