Wiesław Kiwior
Etapy formacji ze szczególnym
uwzględnieniem nowicjatu
Prawo Kanoniczne : kwartalnik prawno-historyczny 35/1-2, 101-117
1992
Prawo Kanoniczne 35 (1992) nr 1— 2
0 . W IESŁAW K IW IOR, OCD
ETAPY FORMACJI
ZE SZCZEGÓLNYM UWZGLĘDNIENIEM NOWICJATU
T r e ś ć : Wprowadzenie. — I. Prenowicjat. 1. Sytuacja młodzieży we w spół czesnym świecie. 2. Zakres przygotowania. 3. Czas trwania, forma i miejsce przygotowania. 4. Bezpośrednia opieka nad kandydatam i. — II. N owicjat. 1. Przyjęcie do nowicjatu. 2. Czas i miejsce nowicjatu. 3. Program. 4. Mistrz nowicjatu i jego współpracownicy. 5. Praca zawodowa w okresie nowicjatu. — I I I. Formacja profesów czasowych. 1. Zakres formacji. 2. Kierownik duchowy. — IV. Formacja ciągła. 1. Zakres formacji. 2. Ważniejsze m om enty formacji ciągłej. — Zakończenie.
W prow adzenie
F o rm a cja z a k o n n a je s t procesem , k tó r y o b ejm u je czas od m o m e n tu „k ie d y k to ś po raz p ierw szy z a cz y n a pow ażnie m yśleć o podjęciu życia zakonnego, aż po jego ca łkow ite w y p ełnienie w m om encie śm ierci, g d y z a k o n n ik czy za k o n n ic a s p o ty k a ją się z Bogiem n a zaw sze” 1. A z a te m całe życie zak o n n e je s t n ie p rz erw an y m procesem fo rm a c y jn y m , k tó r y n ig d y się nie koń czy w okresie życia doczesnego.
Ogólnie fo rm a cję z a k o n n ą dzieli się na p o cz ątk o w ą i c ią g łą 2. W zak res form acji początk o w ej w chodzi p ren o w ic jat, n o w icjat i okres fo rm a cji czasowej (ju n io ra t). T a k w ięc głów nym i e ta p a m i form acji za k o n n ej są : p ren o w ic jat, n o w icjat, okres fo rm a cji czasowej i fo rm a c ja ciągła.
Je śli chodzi o cel fo rm a cji, to M agisterium K ościoła uczy, że jej szcze g ó ln y m zad an iem — zarów no w fazie p oczątkow ej ja k i p e rm e n e n tn e j — je s t „z an u rzen ie zako n n ik ó w w dośw iadczeniu Boga i dopom ożenie im w sto p n io w y m dosk o n alen iu tego dośw iadczenia we w łasn y m ż y c iu ” s. W sk az an ia d o ty czące fo rm a cji w in s ty tu ta c h z a k o n n y ch stw ie rd z a ją , że „pierw szym celem fo rm a cji je s t um ożliw ienie k a n d y d a to m do życia zakonnego i m łodym profesom n ajp ierw o d k ry cia , a n a stę p n ie p rzy sw o je n ia sobie i pogłębienia tego co stan o w i tożsam ość z a k o n n ik a ” 4. F o rm a c ja p oczątk o w a m a zap ew n ić „ u k s z ta łto w a n ie d o sta te czn e j au to n o m ii pozw
a-1 Sacred Congregation for Religious and for Secular Institutes, Document
Essential elements in the Church's teaching as applied to institutes dedicated fo works of the apostolate [EE], 31 m ay 1983, 44, in Enchiridion Vaticanum [EV],
IX , ED B 1987, 226— 228.
* Por. Sacred Congregation for Religious and for Secular Institutes, D ocum ent
The contemplative dimension of religious life [CDRL], 12 august 1980, 17, in EV,
VII, 490; Kongregacja Instytutów Życia Konsekrowanego i Stowarzyszeń Życia Apostolskiego, W skazania dotyczące form acji w instytutach zakonnych [D F IR ], 2 lutego 1990, Pallottinum , Warszawa 1990, 35, 67, 108.
» CDRL 17. Por. D F IR 35.
102 O. W. K iw ior [2]
ła jąc ej na dochow anie w ierności p o d ję ty m zobow iązaniom z a k o n n y m ” 5, n a to m ia st fo rm a c ja u sta w icz n a p ow inna pom óc „w zin teg ro w an iu sił tw ó rcz y ch w d u ch u je d n o śc i” 6.
Z obaczym y te ra z poszczególne e ta p y fo rm acji. Z ro b im y to w ta k im zakresie, ja k n a to p o zw a lają czasowe ra m y re fe ra tu i zgodnie ze sprecyzo w aniem z a w a rty m w jego ty tu le , tz n . z w rac ają c szczególną uw agę n a fo rm a cję w now icjacie. O grom ny zakres m a te ria łu pozw oli n am je d y n ie n a bard zo s y n te ty c z n e p rzed staw ien ie in te resu ją ce g o n as zagadnienia.
i . P ren ow icjat
P re n o w ic ja t je s t pierw szym e ta p e m fo rm acji za k o n n ej m a ją c y m na celu odpow iednie przyg o to w an ie k a n d y d a ta do p o d ję cia życia w now i cjacie. K ościół w y ra źn ie o ty m m ówi w K odeksie P ra w a K anonicznego i w o sta tn ie j In s tru k c ji d otyczącej form acji z a k o n n ej, k ie d y stw ierd za, że „ N ik t nie m oże b y ć dopuszczony do n o w ic ja tu bez odpow iedniego p rz y g o to w a n ia ” ?.
Tego ro d za ju p rzy g o to w a n ie o k azu je się konieczne ze w zględu n a s y tu a c ję dzisiejszej m łodzieży, n a n a tu rę p o w ołania zakonnego oraz na w y m ag a n ia i cele n o w icjatu , do któ reg o k a n d y d a t prosi o przyjęcie.
[i. Sytuacja młodzieży we współczesnym świecie
S y tu a c ja w spółczesnej m łodzieży, z k tó re j w yw odzi się w iększość k a n d y d a tó w do życia zakonnego, n az n ac zo n a je s t, w w iększym lub m n iejszy m sto p n iu , „now oczesnością” w łaściw ą m odelow i północno- zach o d n iem u , k tó ry sta je się coraz b ardziej pow szechny „zarów no gdy chodzi o w arto śc i, ja k i słabości, a k aż d a k u ltu ra w nosi w eń sw oje p o p raw k i, w y n ik ając e z je j sp ecy fik i” 8. In s tru k c ja w sk az u je n ie k tó re cechy w spólne dzisiejszej m łodzieży. Są nim i: w rażliw ość n a spraw iedliw ość, niestosow anie przem ocy, pok ó j; o tw a rto ść n a b ra te rs tw o , p rzy ja ź ń i soli d arn o ść ; tro s k a o ja k o ść życia i o ch ro n a p rz y ro d y ; p rag n ie n ie lepszego św ia ta ; angażow anie się w działalność sto w arzy szeń p o lity cz n y ch , społecz ny ch , k u ltu ra ln y c h , c h a ry ta ty w n y c h w celu p o p ra w y położenia ludzkości; p o p ie ra n ie w yzw olenia człow ieka od rasizm u , zaco fan ia gospodarczego, w o jn y , niespraw iedliw ości. P o sta w y te są szczere i szlac h etn e , ale nie zaw sze w y n ik a ją z m otyw ów relig ijn y ch , filozoficznych czy sp o łe c z n y c h 9.
W śród dzisiejszej m łodzieży w y stę p u je ła tw a re la ty w iz a c ja zasad d o k try n a ln y c h i ety cz n y ch , d y sp ro p o rc ja p o m ięd zy poziom em w iedzy
5 D F IR 67. * Tamże.
7 Kodeks Praw a Kanonicznego 1983 [K PK 1983], kan. 5 9 7 ,2 ; D FIR 42. * Tamże, 86.
w zakresie n a u k św ieckich a sto p n iem dojrzałości psychologicznej i życia chrześcijańskiego, coraz częstszy b ra k z a z n a n ia szczęścia płynącego z życia rodzinnego, w izualne p rzy sw ajan ie sobie w iedzy, sła b y k o n ta k t z k siążk ą, b ardzo d u ży b r a k histo ry czn eg o w y m ia ru k u ltu ry , ro zczaro w a n ia spow odow ane społeczeństw em k o n su m p c y jn y m , tru d n e odnalezienie sw ojego m iejsca w świecie i s tą d niekiedy uległość przem ocy, n a rk o ty k o m , e ro ty z m o w i10.
S ą w śród m łodych ta k ż e osoby p o sia d ające głęboki zm ysł religijny, k tó r y je d n a k w y m ag a ew angelizacji. Nie b r a k osób, k tó re p ro w a d zą b ard z o p rzy k ła d n e życie ch rześcijańskie i odw ażnie a n g a ż u ją się w p ra c ę a p o sto lsk ą dośw iadczając przez to czym je s t pójście za C h ry s tu s e m 11.
T ak i oto m odel m łodzieży, k tó r y p rze n ik a i będzie coraz b ardziej p rze n ik ał do naszej polskiej rzeczyw istości, m usi uw zględnić jeszcze sp ecyfikę naszej polskiej k u ltu r y naznaczonej m . in. sk u tk a m i 45-letniego o k resu kom u n isty czn eg o .
[3] E tap y form acji 103
2. Zakres przygotowania
P re n o w icja t pow inien um ożliw ić k a n d y d a to m osiągnięcie tak ieg o sto p n ia dojrzałości, k tó ry je s t konieczny do po d jęcia decyzji w olnej i odpow iedzialnej, do p rz y ję c ia do n o w icjatu i do p o d ję cia fo rm a cji do życia zakonnego. P o d sta w ą ta k ie j dojrzałości je s t p o sia d an ie określonego zespołu cech czysto lu d zk ich i c h rz e śc ija ń sk ic h 12. I n s tru k c ja w yraźnie stw ie rd z a, że „w iele niepow odzeń w życiu za k o n n y m m o żn a p rzy p isa ć b ra k o m w tej dziedzinie, nie dostrzeżo n y m lub nie u zu p e łn io n y m ” 13.
P rz y g o to w an ie do n o w icjatu pow inno za te m o b ją ć uzupełn ien ie fo rm acji łudzkiej i fo rm a cję religijną.
K ościół p rzy p o m in a , że „B óg pow ołuje człow ieka realnego, a jeśli nie m a człow ieka, to nie m a te ż i pow ołanego” 14. Złożone sy tu a c je w y p ły w a ją c e z życia zakonnego w y m a g a ją osobow ości ludzkiej w y sta rc za jąc o rozw iniętej. F o rm a cja lu d z k a w in n a zapew nić n a tu ra ln y rozw ój k a n d y d a ta , „ a b y u k ie ru n k o w a n ie zak o n n e nie zastęp o w ało człow ieka, ale go pow oli przen ik ało i oczyszczało” 15. D ojrzałość lu d z k a, do k tó rej pow inna zm ierzać fo rm a cja lu d z k a, je s t nie ty lk o w ym ogiem ży c ia zakonnego, ale przede w szy stk im w ym ogiem życia chrześcijańskiego: należy ją u w ażać ja k o „ p o d sta w ę do pełnego rozw oju n ad p rz y ro d z o n e g o ” 16.
W śród isto tn y c h elem entów form acji typow o ludzkiej n ależy podkreślić
10 Por. tam że, 88. 11 Por. tamże, 87. 12 Por. tamże, 33. 13 Tamże.
14 Sacra Congregazione per l’Educazione Cattolica, Orientamenti educativi
per la formazione al celibato sacerdotale, 11 aprile 1984, 19 b. in EV, V, 203.
15 Tamże, 19 c, in EV, V, 203. ” Tamże.
104 O. W. K iw io r
[4]
w arto ści ludzkie i cn o ty n a tu ra ln e , n a k tó ry c h m a być w znoszona bud o w la doskonałości ew angelicznej. Z anim k to ś sta n ie się d o b ry m zako n n ik iem , m usi n ajp ierw sta ć się — ja k to p o d k reśla P iu s X II — in ordinariis et cotidianis rebus perfectus h o m o 17.
F o rm a cja religijna, ch rz eśc ija ń sk a, o piera się na fo rm acji ludzkiej. K a n d y d a t do n o w icjatu pow inien p o siad ać pew ien sto p ie ń k u ltu ry reli g ijn e j. Często będzie on p o trzeb o w ał pogłębionej k atec h ez y , k tó ra pozw oli m u: poznać podstaw ow e w y m ag a n ia życia chrześcijańskiego; n a b y ć głębszego sensu życia chrześcijańskiego; n ab y ć , w y jaśn ić i um ocnić sw oje p rze k o n an ia ; u g ru n to w a ć sw oje pow ołanie w p la n ie B o ż y m 18. Is to tn e elem e n ty form acji religijnej p ow inny o b jąć: ożyw ienie i um ocnienie w ia ry ; w prow adzenie w życie m odlitw y, w litu rg ię, w życie w spólne; pogłębienie w arto ści sa k ra m e n tó w i ta je m n ic y p ow ołania; p o zn an ie ży c ia duchow ego; zap o zn an ie się z w a rto śc iam i i w ym ogam i ży c ia zakonnego, z in s ty tu te m z a k o n n y m i jego życiem . To w szy stk o stanow i p o d sta w ę a u te n ty c z n e j fo rm acji za k o n n ej, k tó ra ro zpoczyna się w n o w ic ja c ie 18.
3. Czas trw ania, fo rm a i miejsce przygotowania
In s tru k c ja nie ok reśla czasu trw a n ia p re n o w ic ja tu : p ozostaw ia to p ra w u w łasnem u. S tw ierd za je d y n ie, że ta k i czas m usi b y ć 20, że m ożna go bez obaw y p rze d łu ża ć, ale ty lk o na ty le n a ile to je s t k o n ie c z n e 21.
D opuszcza się różne fo rm y relizacji p re n o w ic ja tu , a przy k ład o w o w y m ienia się ty lk o c z te ry : przyjęcie do w sp ó ln o ty in s ty tu tu , je d n a k bez pełnego u cz e stn ic tw a w jej ży c iu ; okresow e k o n ta k ty z in s ty tu te m ; okresow e k o n ta k ty z je d n y m z p rzedstaw icieli in s t y tu tu ; życie w spólne w dom u p rze zn ac zo n y m dla k a n d y d a tó w 22. I n s tr u k c ja zaznacza, że w ażniejsza od k o n k re tn y c h form o rg an iz ac y jn y ch je s t o so b ista o p ie k a n ad k a n d y d a te m 23.
Je śli chodzi o m iejsce p rzy g o to w a n ia, to In s tr u k c ja zaleca, a b y nie b y ła nim w sp ó ln o ta n o w ic ja tu 24.
17 P iu s X II, Allocutio M agis quam, 21 septembris 1951, in Acta A postolicae Sedis 43 (1951) 735.
18 Por. J. A u b r y , Le tappe della formazione, in La formazione oggi, Libreria Editrice Rogate, Roma 1983, 137; S. A ra, La renovaciôn acomodada de la forma-
ciôn para la vida religiosa capuchina, en Laurentianum 10 (1969) 159; 0 . F. R e g a -
t i l l o , Formación para la vida religiosa, en Sal Terrae 19(1969) 133; R. Z a v a ll o n i,
A spetti psico-pedagogici della formazione, in Vita religiosa 5 (1969) 128.
14 Por. W. K iw io r , I requisiti soggettivi per Vammissione al noviziato nell’attuale
legislazione canonica (cc. 597 e 6 42), in Commentarium pro Religiosis 69 (1988)
343— 344.
!0 Por. D FIR 42. 11 Por. tam że, 43. ** Por. tam że, 44. ** Por. tamże. ** Por. tamże.
4. Bezpośrednia opieka nad kandydatam i
B ezpośrednią opiekę n ad k a n d y d a ta m i sp ra w u ją za k o n n ik lub zak o n n ic y w yznaczeni przez przełożonego, p o sia d ający p o trz e b n e kw alifikacje do pow ierzonego im z a d a n ia . M ają oni w spółpracow ać z m istrz em n o w ic ja tu 26.
P re n o w icja t za te m , k tó reg o o rg an iz ac ja (sposób, p rz e d m io t, czas tr w a n ia, m iejsce, środki, p ro g ra m , w ychow aw cy) p o w in n a być o k reślona przez praw o w łasne, m a n a celu u zupełnienie u k a n d y d a ta form acji ludzkiej i podstaw ow ego poziom u k u ltu ry ogólnej; zapew nienie fo rm acji relig ijn ej; um ożliw ienie osiągnięcia koniecznego sto p n ia dojrzałości lu d z kiej i ch rześcijań sk iej; osiągnięcie rów now agi uczuciow ej, zw łaszcza rów now agi płciow ej; oczyszczenie i sp ro sto w an ie m o ty w a c ji; rozpoznanie pow ołania; lepsze p o zn a n ie siebie i in s ty tu tu zako n n eg o ; zw eryfikow anie w łasnych zdolności w św ietle w y m ag a ń i m isji specyficznego c h a ry z m a tu danego in s ty tu tu zakonnego, zapew nienie w aru n k ó w w celu p o d ję cia decyzji w pełni w olnej, a u te n ty c z n e j i o d pow iedzialnej; um ożliw ienie stopniow ego dosto so w an ia psychologicznego i duchow ego do życia w now i cjacie. I n s ty tu t z a k o n n y w inien zapew nić czas i środki, w y k w alifikow a n y ch zakonników oraz w inien rozpoznać pow ołanie k a n d y d a ta , zw eryfi kow ać w ym ogi sta w ia n e w p rzy ję ciu do n o w icjatu , w y d ać osąd o stosow - ności p rzy ję cia go do n o w ic ja tu 26.
A b y p ren o w ic jat m ógł osiągnąć te cele, pow inien odznaczać się p erso n a lizacją form acji, s tr u k tu r a m i zap ew n iający m i w olny w y b ó r, zasto so w a niem odpow iednich środków pedagogicznych i d uchow ych, doko n an iem w eryfikacji w ym ogów sta w ia n y c h k a n d y d a to m w p rzy ję c iu do now i c ja tu 27.
II. N ow icjat
N ow icjat, ja k o p o d sta w o w a s tr u k tu r a ży c ia k onsekrow anego, je s t okresem pełnego w p ro w ad zen ia do życia z a k o n n e g o 28, poprzez k tó ry now icjusze zm ierza ją do lepszego p o zn an ia pow ołania w łaściw ego d an e m u in sty tu to w i, d ośw iadczenia jego sposobu życia, u fo rm o w a n ia um ysłu
[5] E tapy form acji 105
“ Por. tamże.
*· Por. D FIR 33, 42— 44, 89. Por. także: R. Z a v a ll o n i, A spełti psico-peda-
gogici della formazione, in Vita Religiosa 5 (1969) 128; J. A u b r y , Le tappe della formazione, in La formazione oggi, 137— 138; C. G o r r ic h io , Instrucciôn sobre la rénovation acomodada de la formación para la vida religiosa, en Vida Religiosa 26
(1969) 141; W. K iw io r , I requisiti soggettivi per l’ammissione al noviziato
nell’attuale legislazione canonica (cc. 597 e 6 42), in Commentarium pro Reli
giosis 69 (1988) 344.
” Por. W. K iw io r , I requisiti soggettivi per Vammissione al noviziato nell’
attuale legislazione canonica (cc. 597 e 642). Excerpta ex dissertatione ad Lauream in Utroque lure in P ontificia Universitate Lateranensis, P ontificia Università Lateranense, Roma 1988, 112— 115.
*· Por. Sacra Congregatio pro Religiosis et Institutis Saecularibus, Instructio
106 O. W. K iw ior [6]
i serca jego duchem i p o tw ie rd z en ia swoich in te n cji i z d a tn o ś c i29. N ow icjat je s t n ie za stąp io n y m i uprzy w ilejo w an y m okresem f o r m a c ji30, poniew aż w nim now icjusz — p oprzez specyficzny sty l życia w łaściw y dan em u in sty tu to w i — zaczy n a n a d a w ać „fo rm ę” swojej osobistej odpow iedzi na pow ołanie C h ry stu sa.
7. Przyjęcie do now icjatu
P rz y jęc ie do n o w icjatu pow inno n a s tą p ić we w łaściw ym czasie, tz n . w ted y , k ie d y „zdoła się w yrobić zd ecy d o w an ą o pinię n a te m a t osoby k a n d y d a ta i nadziei, ja k ie m ożna z nim w iąz ać” 31.
In s tru k c ja p rzy p o m in a , że p rz y p rzy jm o w a n iu do n o w icjatu „n ależy sk ru p u la tn ie p rze strzeg a ć kanonicznych w aru n k ó w godziwości i w ażności zarów no w odniesieniu do k a n d y d a ta ja k i w odniesieniu do k o m p e ten tn ej w ład z y d ecy d u jącej o p rzy jęciu . Ich spełnienie pozw oli w przyszłości u n ik n ą ć licznych p rz y k ry c h k onsekw encji” 32.
Je śli chodzi o w ładzę z a k o n n ą p rz y jm u ją c ą do n o w icjatu to K odeks P ra w a K anonicznego w k anonie 641 p o sta n a w ia , że „praw o przy jm o w an ia k a n d y d a tó w do n o w icjatu należy do w yższych p rzełożonych, zgodnie z w łasnym p ra w e m ” . P oniew aż do w yższych przełożonych — n a m ocy k a n o n u 620 — należą ci, „ k tó rz y k ie ru ją całym in s ty tu te m lub jego p ro w in cją , czy in n ą zró w n an ą z n ią częścią lub dom em niezależnym , oraz ich z a stę p c y ” , d latego praw o w łasne m usi określić: 1. k tó r y z w yższych przełożonych p rz y jm u je do n o w icjatu i w ja k i sposób; 2. w ład zę w ikariuszy; 3. delegacje w poszczególnych w y p ad k a ch , je d n a k nie ogólne; 4. in te r w encje rad lub k a p itu ł albo innych organów w ra z z od p o w ied n ią w łaści w ością ich g ło s u 33.
Je śli n a to m ia st chodzi o k a n d y d a ta przy jm o w an eg o do now icjatu , to m usi on spełniać n a s tę p u ją c e w aru n k i: b y ć k ato lik ie m ; kierow ać się w łaściw ą in te n c ją ; p o siad ać p rz y m io ty w y m ag an e przez praw o pow szechne i w łasne danego in s ty tu tu ; nie być zw iązanym ż a d n ą p rzeszk o d ą; posiadać odpow iednie p rzy g o to w a n ie M.
W śród p rzy m io tó w w y m ag a n y ch praw em pow szechnym K odeks P ra w a K anonicznego w ylicza cz te ry : w y m ag a n y w iek, zdrow ie, odpow iedni c h a ra k te r i w y sta rc z a ją c e p rz y m io ty dojrzałości, konieczne do p o djęcia
29 Por. K PK 1983, kan. 646; J e s u s M. A ld a y , N oviciado, en Diccionario Teológico de la Vida Consacrada, dir. A. A p a r ic io R o d r ig u e z y J. C a n a ls C a sa s, Publicaciones Claretianas, Madrid 1989, 1155.
30 Por. RC 4. 31 D FIR 43. 32 Tamże, 49.
33 Por. D. J. A n d r e s , E l derecho de los religiosos, Publicaciones Claretianas V Commentarium pro Religiosis, Madrid— Roma 19822, 255; Codigo de Derecho iCanonico: edición bilingue comendada, dir. de L. De E c h e v e r r ia , ВАС, Madrid 1983, 336.
życia w łaściw ego d an e m u in s ty tu to w i35. I n s tru k c ja d o d aje jeszcze jed en b ard z o w ażny p rz y m io t: zdolność do życia we w spólnocie, pod w ład zą przełożonych danego i n s t y t u t u 36.
O dnośnie p rzeszkód p rzew id zian y ch praw em pow szechnym K odeks P ra w a K anonicznego p o sta n a w ia , że „niew ażnie je s t p rz y ję ty do now i c ja tu : k to nie u kończył jeszcze 17 la t; m ałżonek w czasie trw a n ia m a łże ń stw a ; k to je s t a k tu a ln ie zw iązany św iętym w ęzłem z ja k im ś in s ty tu te m życia konsekrow anego albo p rz y n a le ż y do jak ieg o ś sto w a rz y sze n ia życia apostolskiego, z zachow aniem przepisu kan . 684; k to w stę p u je do in s ty tu tu p o d w pływ em p rzy m u su , ciężkiej bojaźni albo k to zo stał p r z y ję ty przez przełożonego d ziałającego pod ta k im sam y m w pływ em ; k to z a ta ił swe w łączenie do jakiegoś in s ty tu tu życia konsekrow anego lub sto w arzy szen ia życia ap o stolskiego” 37. P o n a d to „praw o w łasne m oże u sta n o w ić jeszcze inne p rzeszkody u n ie w a żn iają ce przyjęcie do n o w icjatu albo dołączyć inne w a ru n k i” 38.
O prócz tego praw o pow szechne p o sta n aw ia , że nie n ależy p rzy jm o w a ć do n o w icjatu d u ch o w n y ch diecezjalnych bez p o ro zu m ien ia się z ich w łasn y m o rd y n ariu sz em , ja k rów nież k a n d y d a tó w o bciążonym i długam i,
k tó ry c h nie są w sta n ie s p ła c ić 39.
K a n d y d a t do n o w icjatu pow inien p rze d staw ić św iadectw o ch rz tu , bierzm o w an ia oraz zaśw iadczenie o sta n ie w olnym . Jeśli k a n d y d a t je s t duchow nym , albo b y ł ju ż p r z y ję ty do innego in s ty tu tu ży c ia k o n se k ro w anego lub do sto w a rz y sze n ia życia apostolskiego albo do sem in ariu m , w ów czas w y m ag an e je s t zaśw iadczenie odnośnego o rd y n a riu sz a m iejsca, w yższego przełożonego in s ty tu tu lub sto w arzy szen ia lu b re k to ra sem in a r i u m 40. P raw o w łasne m oże w skazać jeszcze in n e św iad ectw a m ające na celu stw ierdzenie zd a tn o śc i i w olności od przeszkód, a przełożeni — jeśli u z n a ją to za konieczne — m ogą prosić o inne jeszcze in fo rm a c je 41. W p rz y p a d k u k a n d y d a tó w n a diakonów i k ap łan ó w trz e b a zaraz upew nić się czy nie p o sia d a ją ja k ie jś niepraw idłow ości do p rzy jęcia w przyszłości św ię c e ń 42.
Π]
E tapy form acji 10735 Por. tamże, kan. 642. 36 Por. DF1R 43.
37 K PK 1983, kan. 643, 1. 38 Tamże, kan. 643, 2. 39 Por. tam że, kan. 644. 10 Por. tamże, kan. 645, 1— 2. 41 Por. tam że, kan. 645, 3— 4.
43 Kodeks Prawa Kanonicznego w kanonach 1041 oraz 1047, 1, 2 i 3 postanawia: „D ó przyjęcia święceń nieprawidłowymi są: 1° kto podlega jakiejkolwiek formie amencji lub innej chorobie psychicznej, na skutek której — po zasięgnięciu opinii biegłych — jest uważany za niezdolnego do właściwego wykonywania posługi; 2° kto popełnił przestępstwo apostazji, herezji lub schizmy; 3° kto usiłował zawrzeć m ałżeństwo, nawet tylko cywilne, bądź sam związany węzłem małżeńskim albo święceniami lub w ieczystym publicznym ślubem czystości, bądź też z kobietą związaną ważnym małżeństwem lub takim samym ślubem; 4° kto popełnił dobrowolne zabójstwo albo spowodował spędzenie płodu, gdy skutek nastąpił, oraz w szyscy pozytyw nie współdziałający; 5° kto poważnie
2. Czas i m iejsce now icjatu
W sp raw ach czasu i m iejsca n o w icjatu n ależy zasto so w ać się do p rz e p i sów P ra w a K an o n ic z n e g o 43. P rz ep isy te są uściślone w praw ie w łasn y m poszczególnych in s ty tu tó w za k o n n y ch .
In s tru k c ja zw raca w ty m w zględzie uw agę p rzełożonych w yższych i osób o d pow iedzialnych za fo rm a cję na k ilk a sp raw , a m ianow icie:
1. B iorąc pod uw agę obecne okoliczności życia, n ależy zapew nić now i cjuszom d o sta te czn e w aru n k i rów now agi, k tó re u m ożliw iłyby im w okresie n o w icjatu głęboki i sp o k o jn y w zro st duchow y. N ow icjusze p o trz e b u ją „ćw iczenia się w d łu g o trw ałej m odlitw ie, w sam o tn o ści i m ilczeniu” 44 i dlatego m ogą odczuw ać w iększą p o trze b ę o d d alen ia się od św ia ta niż p ójścia do św ia ta. P o trz e b a ta nie w y n ik a w yłącznie z m otyw ów su b ie k ty w n y ch .
2. Miejsce i czas n o w icjatu należy zorganizow ać w ta k i sposób, „ a b y now icjusze m ogli w nim znaleść k lim a t s p rz y ja ją c y głębokiem u zakorze nieniu się w życiu z C h ry stu sem ” 45. J e s t to m ożliw e w p rz y p a d k u o d e r w an ia się od siebie, od tego w szystkiego co w świecie sprzeciw ia się Bogu, ja k rów nież od w artości św ia ta, k tó re — ja k uczy S obór W a ty k a ń sk i II — „ p o sia d a ją n iew ątpliw ie w ielką w a rto ść ” 46. S tą d stanow czo o d rad z a się o d b yw anie n o w icjatu w e w sp ó ln o ta ch w łączonych w środow isko ubogie: „w y m ag an ia fo rm acji — stw ie rd z a In s tru k c ja — w in n y przew ażać n ad pew nym i w zględam i apostolskim i w łączenia się w środow isko ubo g ie” 47. 3. O d rad za się o d b y w an ia n o w icjatu w środow isku i k u ltu rz e ob cy m pochodzeniu i językow i o jczy stem u now icjuszy. In s tru k c ja w y ra źn ie stw ie rd z a: „lepsze są n o w icjaty m ałe, ale zakorzenione w d an e j k u ltu rz e ” 48. W przeciw nym w y p a d k u p o w sta ją liczne p ro b lem y , m. in .: tru d n o śc i w dop ro w ad zan iu do zrów now ażenia osobowości, tru d n o śc i w rela cja ch
108 O. W. K iw io r [8]
i z rozmysłem zranił siebie lub innego albo usiłował odebrać sobie życie; 6 “ kto w ykonał akt święceń zarezerwowany mającym święcenia biskupie lub prezbi- teratu, albo nie mając tych święceń, albo nie mogąc go wykonać na skutek zakazu wynikającego z jakiejś kary kanonicznej deklarowanej lub wymierzonej” (kan. 104).
„1. Jedynie Stolica Apostolska może dyspensować od wszystkich nieprawi dłowości, jeśli fakt, na którym się opierają, został wprowadzony na forum sądowe. 2. Jej również jest zarezerwowane dyspensowanie od następujących nieprawidłowości i przeszkód do przyjęcia święceń: 1° od nieprawidłowości, w ypływ ających z publicznych przestępstw, o których w kan. 1041, nn. 2 i 3; 2° od nieprawidłowości z przestępstwa, czy to publicznego, czy tajnego, o którym w kan. 1041, n. 4 ” (kan. 1047, 1— 2).
Od nieprawidłowości, które nie są zarezerwowane Stolicy Apostolskiej, może dyspensować ordynariusz (cf K PK 1983, kan. 1047,4).
41 KPK mówi o tym w kanonach 647—649 oraz 653, 2. 44 D FIR 50.
“ Tamże.
44 Concilium Oecumenicum Vaticanum II, Constitutio dogmatica de Ecclesia
Lumen Gentium, 46 b, in EV, I, 222.
47 D FIR 28. Por. tam że, 50. 4* Tamże, 47.
p om iędzy now icjuszam i a m istrz em now icjuszy, tru d n o śc i we w za jem n y m p orozum ieniu się, ry zy k o p rzy ję cia fałszyw ych pow ołań, przeoczenie fałszyw ych m o ty w a c ji49.
I n s tru k c ja op o w iad a się za w sp ó ln ą fo rm a c ją n o w icjac k ą dla b raci i d la k an d y d a tó w do d ia k o n a tu i k a p ła ń stw a . Co w ięcej, zau w aża, że n iek ied y może być ona n a w e t w ym ogiem specyficznego c h a ry z m a tu in s ty tu tu . P o z y ty w n y m sk u tk ie m w spólnej fo rm acji je s t ja k o ść i całościo- w ość ujęcia fo rm acji d o k try n a ln e j braci i w łączenie ich we w s p ó ln o tę 50.
3. Program
P om im o tego, iż p ro g ra m form acji w now icjacie w inien b y ć o k reślony przez w łasne praw o i n s t y t u t u 51, In s tru k c ja , id ąc za K odeksem P ra w a K anonicznego, w sk azu je k ilk a dziedzin, k tó re m u szą b y ć uw zględnione we fo rm acji now icjuszy. S ą nim i: 1. zdobycie c n ó t ludzkich i ch rz eśc ija ń skich; 2. w prow adzenie n a drogę pełniejszej doskonałości przez m odlitw ę i sam o zap arcie; 3. w prow adzenie w k o n tem p lo w an ie ta je m n ic y zbaw ienia, w c z y ta n ie i rozw ażanie P ism a św iętego; 4. p rzy g o to w a n ie do k u ltu Bożego spraw ow anego w litu rg ii; 5. w prow adzenie w p ra k ty k ę ra d ew angelicz n y ch i u k az an ie doskonałości i m ożliwości w ieczystego zo bow iązania się do służby B ożej; 6. zap o zn an ie się z c h a ra k te re m , h isto rią i życiem w łas nego in s ty tu tu ; 7. p rz e p a ja n ie m iłością do K ościoła i jego p a s te r z y 52. N ależy zauw ażyć, że pełne w prow adzenie do życia za konnego w now i cjacie nie m oże b y ć u to ż sam ian e ze zw ykłym n au c za n ie m . W y k ra c z a ono daleko poza zw ykłe d o sta rc ze n ie w iadom ości w ra m a c h d u c h a i c h a r a k te ru każdego in s ty tu tu i o b ejm u je :
1. w prow adzenie w głębokie i żyw e poznanie C h ry stu sa i Jeg o O jca w oparciu o le k tu rę i m e d y ta c ję P ism a św iętego, spraw ow anie litu rg ii, m o d litw ę o so b istą i cz y ta n ie duchow ne;
2. w prow adzenie w m isteriu m p asch aln e C h ry stu sa p oprzez w y rz e czenie się siebie, k tó re dok o n u je się przed e w szy stk im poprzez p r a k ty k ę rad ew angelicznych, ew angeliczną ascezę, odw ażne p rz y jęcie ta je m n ic y K rz y ża ;
3. w prow adzenie w b ra te rs k ie życie ew angeliczne, w k tó ry m pogłębia się w iara i w y ra ża m iłość;
4. w prow adzenie w h isto rię, m isję i duchow ość in s ty tu tu . W ty m celu, w p rz y p a d k u in s ty tu tó w o d d an y c h działalności ap o sto lsk iej, praw o pow szechne p rzew id u je m. in. okresy p r a k ty k i apo sto lsk iej, p o d e j m ow anej poza w sp ó ln o tą n o w icjatu , zgodnie z przep isam i p r a w a 53. Ich celem je s t stopniow e n ab y w a n ie h arm o n ijn ej jedności p om iędzy k o n te m p la c ją i d ziałaln o ścią a p o s to ls k ą 54.
42 Por. tam że, 47, 98. 50 Por. tamże, 102. “ K PK 1983, kan. 650, 1.
52 DF1R 46; K PK 1983, kan. 6 5 2 ,2 . " Por. tamże, 648, 2.
“ Por. D FIR , 47, 17— 18.
4. M is tr z nowicjatu i jego współpracow nicy
K odeks P ra w a K anonicznego p o sta n aw ia , że „kiero w an ie now icjuszam i, p o d zw ierzchnictw em w yższych p rzełożonych, je s t zarezerw ow ane m i strzow i now icju szy ” 55. W razie p o trz e b y m ożna m u je d n a k przydzielić do pom ocy w spółpracow ników , k tó rz y p o d le g ają m u w zakresie p ro g ra m u form acji i kiero w an ia now icjatem . W inni oni d ziałać jednom yślnie. W szyscy w ychow aw cy, a przede w szystkim m istrz n o w icjatu , pow inni b y ć wolni od w szelkich in n y c h obow iązków , k tó re m og ły b y im przeszko dzić w ow ocnym i sta ły m w y p ełn ian iu ich z a d a ń 56.
Do z a d a ń m istrz a now icjuszy i jego w spółpracow ników należy: roz p o zn ać a u te n ty c z n o ść pow ołania now icjuszy do życia zakon n eg o ; p o m a g ać im we w łaściw ym p row adzeniu osobistego dialogu z B ogiem ; to w arzy szy ć im n a drogach Bożych poprzez bezpośredni i o so b isty dialog; czuw ać n ad ty m , a b y m ieli oni zapew n io n ą pom oc k iero w n ik a duchow ego; do sta rc z a ć im solidnych w iadom ości z zakresu d o k try n y i p ra k ty k i; s to p niowo w eryfikow ać i oceniać p rz e b y tą przez nich drogę; osądzić, czy p o sia d a ją oni p rz y m io ty w y m ag an e przez K ościół i przez in s ty tu t; form o w ać ich stopniow o do p ro w ad zen ia życia doskonałego właściw ego dan em u in s ty tu to w i57.
M istrz now icjuszy i jego w spółpracow nicy pow inni b y ć dobrze p rz y gotow ani do sp e łn ia n ia swoich z a d a ń i pow inni o d zn aczać się określonym i przez K ościół p rzy m io tam i, k tó ry m i są: d o b ra znajom ość k atolickiej n au k i dotyczącej w iary i obyczajów ; in tu ic ja i p o sta w a o tw a rta ; pogłę b io n a znajom ość B oga i św ia ta ; m ąd ro ść w y n ik a ją c a z uw ażnego i długo trw ałego w słuchiw ania się w Słowo Boże; um iłow anie litu rg ii i zrozum ienie jej roli w w y chow yw aniu duchow ym i ek lez jaln y m ; o d p ow iednia ko m p e te n c ja w zakresie k u ltu ry ; posiad an ie czasu i dobrej woli pozw alające za ją ć się osobiście k a ż d y m k a n d y d a te m , a nie ty lk o g ru p ą ; pogoda d u c h a , dyspozycyjność, cierpliw ość, w yrozum iałość, p raw d ziw a m iło ść 58.
N ow icjat je s t m iejscem posługi m istrz a n o w ic ja tu 59. S kuteczność tej posługi będzie uzależn io n a od tego, czy now icjusze dobrow olnie i w pełni o tw o rzą p rzed nim sw oje serce. M agisterium K ościoła ap e lu je do now icju szy, a b y — św iadom i w łasnej odpow iedzialności za skierow ane do nich przez Boga osobiste w ezw anie — czynnie w spółdziałali ze sw oim m istrz em w celu d a n ia łasce po w o łan ia w iernej o d p o w ie d z i60. M ając to n a uw adze In s tru k c ja p rzy p o m in a , że now icjusz n ależący pop rzed n io do jak ieg o ś ru ch u w K ościele „nie m oże być rów nocześnie zależn y od kogoś spoza in s t y tu tu ” 61.
110 O. W. K iw ior [10]
65 KPK 1983, kan. 6 5 0 ,2 ; DF1R 52.
58 Por. K P K 1983, kan. 6 5 1 ,2 —3; D FIR 52, 32. 67 Por. tam że, 52, 30; K P K 1983, kan. 651, 1. 58 Por. CDRL 20; K P K 1983, kan. 652, 1. 68 Por. D FIR 52.
60 Por. tam że, 29, 52. 81 Tamże, 93.
O bow iązek ścisłej w sp ó łp rac y z m istrz em n o w icjatu spoczyw a rów nież n a księżach diecezjaln y ch , za k o n n ik a c h z in n y c h in s ty tu tó w o raz osobach św ieckich, k tó rz y w now icjacie sp ra w u ją s a k ra m e n t p o je d n a n ia lub n a u c za ją . Ma się to je d n a k d o k o n y w ać z w ielką d y sk re c ją z obu s t r o n 62. T roska o fo rm a cję now icju szy spoczyw a w reszcie na w szy stk ich człon k a c h in s ty tu tu i w y ra ż a się w p rzy k ła d zie życia i m o d litw ie 63.
M istrz n o w icjatu pow inien p a m ię ta ć , że sam e śro d k i psychologiczno- pedagogiczne nie są w sta n ie z a stą p ić au ten ty c z n e g o k iero w n ictw a d u ch o w e g o 64 i że fo rm a c ja w in n a być p erso n a listy czn a , tz n . p o w in n a d o sto so w ać tre ść i m e to d ę do sy tu a c ji i możliwości każdego n o w ic ju sz a 65.
Jeżeli chodzi o w sp ó łp racę m ię d zy z ak o n n ą w dziedzinie form acji w okresie n o w icjatu , to In s tru k c ja p o sta n aw ia , że „now icjusze m ogą je d y n ie k o rz y sta ć z okresow ych usług, bow iem w sp ó ln o ta w ścisłym z n a czeniu n ow icjacka m usi b y ć w sp ó ln o tą je d n o ro d n ą i w ła sn ą każdego in s t y tu tu ” 66.
5. P raca zawodowa w okresie now icjatu
In s tru k c ja z a ję ła się ty m zag ad n ien iem ze w zględu n a p rzy p a d k i pod ejm o w an ia p ra c y zaw odow ej podczas drugiego ro k u n o w ic ja tu przez now icjuszy, k tó rz y przed w stą p ien iem do n o w icjatu , p ra c u ją c zaw odow o, poprosili o roczny urlop „z p rzy c zy n o so b isty ch ” . P odjęcie p ra c y podczas drugiego roku n o w icjatu pod pozorem działalności apostolskiej chroni ich przed u tr a t ą p ra c y , i w konsekw encji przed bezrobociem , na w y p ad e k p o w ro tu do św ia ta .
Stolica A postolska, b io rąc pod uw agę w spom niane okoliczności, d aje w tej spraw ie n a s tę p u ją c ą zasadę: jeżeli in s ty tu t za k o n n y p o sia d a dw u letn i n o w icjat, w ów czas now icjusze m ogą p o d ją ć p ra c ę zaw odow ą w pełn y m w ym iarze pod n a s tę p u ją c y m i w a ru n k a m i: 1. p ra c a t a rzeczyw iście od p o w iad a celowi ap o sto lsk iem u in s ty tu tu ; 2. zo staje p o d ję ta w okresie d r u giego roku n o w icjatu i o d p o w iad a w y m ag an io m przew id zian y m w k anonie 648, 2, tz n . że p rzy c zy n ia się do uzupełn ien ia fo rm a cji now icjuszy do życia w in sty tu c ie i fa k ty c z n ie stan o w i d ziałalność a p o s to ls k ą 67.
O kres fo rm acji now icjackiej je s t b ardzo w ażn y dla dalszej form acji. D latego przełożeni w yżsi, osoby odpow iedzialne za fo rm a cję, a przede w szy stk im sam i now icjusze pow inni p a m ię ta ć o p rze stro d ze, ja k ą d aje P ius X I: „N e q u e tiro n e s u n q u a m o b liv isc a n tu r, quales in n o v itia tu fu e rin t, ta les se in reliq u u m v ita e te m p u s fu tu ro s, e t su p p len d i p o ste riu s re n o v a to anim o tiro c in ii, si sem el m odico a u t nullo fru c tu illud egerint, spem esse p le ru m q u e in a n issim a m ” 68.
62 Por. tamże, 52. 63 Por. tamże, 53. 64 Por. tam że, 52. 26 Por. tamże, 51. 66 Tamże, 100. 27 Por. tam że, 48.
68 P iu s X I, Epistula De vitae religiosae ratione, 19 martii 1924, in X. O c h o a ,
Leges Ecclesiae, I, Commentarium pro Religiosis, Roma 1966, col. 666.
Po upływ ie n o w icjatu , o d bytego zgodnie z p rzepisam i p ra w a pow szech nego i w łasnego, jeśli now icjusz poprosi o dopuszczenie go do profesji zakonnej i zo stanie u z n a n y za zdatn eg o , należy dopuścić go do złożenia ślubów za k o n n y ch na okres p rzew idziany we w łasn y m p ra w ie 69.
In s tru k c ja p rz y p o m in a o konieczności ścisłego p rze strzeg a n ia w szystkich p ostanow ień p raw n y ch d o ty c zą cy c h w aru n k ó w w ażności i czasu trw a n ia profesji czasowej i w ie c z y s te j70.
III. F orm acja p rofesów czasow ych
F o rm a cja now icjacka, b ęd ą ca w prow adzeniem w pełne życie zakonne, w y m ag a „dalszej k o n ty n u a c ji, pogłębienia, u zu p e łn ie n ia i ujednolice n ia ” 71 i dlatego w okresie profesji czasowej „zak o n n icy w inni zbierać owoce poprzed n ich e tap ó w i dalej w zrastać w zakresie ludzkim i d u ch o w ym poprzez odw ażne p ra k ty k o w a n ie tego, do czego się zobow iązali” 72. B ardzo w aż n ą rzeczą je s t u trz y m a n ie d y n am izm u duchow ego w yniesio nego z n o w icjatu w celu sp ro sta n ia ew e n tu aln y m d ezo rien tacjo m , oschłoś- ciom i k ryzysom spow odow anym now ym i i nieprzew id zian y m i sy tu a c ja m i. W procesie ciągłego d o jrze w an ia z a k o n n ik pow inien zachow ać jedność zam ierzeń i życia p rzy g o to w u ją c się do profesji w ie c z y s te j73.
B iorąc to w szy stk o pod uw agę K ościół p o sta n a w ia , że „w e w szystkich in s ty tu ta c h po pierw szej profesji m a b y ć realizow ane kształcen ie w szy st kich członków , zm ierzający ch do p ro w a d ze n ia pełniej życia w łaściw ego d a n y m in s ty tu to m oraz coraz doskonalszej realizacji jego m isji” 74. N ależy p rzy z n ać, że ta k ie postanow ienie M agisterium K ościoła w y m ag a p rzede w szystkim zm ia n y m entalności i rew izji in s ty tu c ji oraz p rogram ów fo rm a cy jn y ch . W a rto te ż zauw ażyć, że p o stan o w ien ie odnosi się do w szystkich in s ty tu tó w . Ich za d an iem je st zapew nienie w szy stk im swoim zako n n ik o m — k a n d y d a to m do d ia k o n a tu i k a p ła ń stw a oraz braciom — odpow iedniej form acji, a b y mogli z pełn ą d o jrzało ścią zrealizow ać życie i m isje in sty tu tó w . N iełatw o je s t znaleźć w okresie p o p rze d zając y m Sobór W a ty k a ń sk i II d o k u m e n ty , k tó re m ów iłyby o fo rm acji do życia zakonnego m a ją c n a uw adze b raci, zw łaszcza w in s ty tu ta c h k lery ck ich . Mówiąc o form acji odnoszono się w ów czas przew ażnie lub w yłącznie do form acji zakonników — k a n d y d a tó w do św ięceń, k ła d ąc n ac isk n a k ap łań stw o , stu d ia i p rzy g o to w a n ie d u c h o w e 75. B racia zak o n n i, p rzew ażnie za ra z po pierw szej profesji, byli przezn aczan i do różn y ch p ra c bez zatroszczenia się o ich d alszą fo rm ację. O bserw acja w y k azu je, że ta k ie sy tu a c je n ad a l się
112 O. W. K iw io r [12]
«» Por. K PK 1983, kan. 653 i 655. 70 Por. D F IR 57.
71 E. O a m b a r i, Il prosequimento della formazione dopo il noviziato, in AA. W . , Formazione alla vita religiosa, Roma 1983, 198.
72 D FIR 59. 73 Por. tam że, 59.
71 K PK 1983, kan. 659, 1; D FIR 58.
И З] E tapy form acji 113
p o w ta rz a ją , co dow odzi, że długi okres p ra k ty k i, k tó r a sta ła się zw yczajem , o p ie ra się zm ian o m p om im o b ard z o ja sn y ch przepisów K ościoła, k tó ry m . in. p o sta n aw ia , że w okresie fo rm acji ponow icjackiej „członkom nie należy pow ierzać obow iązków i fu n k c ji, k tó re b y w niej p rz e sz k a d z a ły ” 7*. K a ż d y in s ty tu t z a k o n n y , w ra m a c h w łasnego p raw a, m a obow iązek określić p ro g ra m i czas trw a n ia form acji ponow icjackiej, uw zględ n iając p o trz e b y K ościoła oraz w a ru n k i ludzi i czasu zgodnie ze sw oim celem i c h a r a k te r e m 11. N a k aż d y m z nich spoczyw a p o w aż n a odpow iedzialność stw o rze n ia k ażd em u profesow i czasow em u w aru n k ó w sp rz y ja ją c y c h rze czyw istem u w zrostow i w o d d a n iu się B o g u 78. W śró d nich n ależ y w ym ie nić: odpow iednich p rz e ło ż o n y c h 79; z a k o n n ik a odpow iedzialnego za for m ację profesów c z a s o w y c h 80; k o m p e te n tn y c h w y ch o w aw c ó w 81; ż y w o tn ą w sp ó ln o tę fo rm a c y jn ą , k tó ra p ow inna b y ć w iększa niż w sp ó ln o ta now i c ja tu , gdyż w ów czas może oferow ać lepsze w aru n k i f o r m a c ji82.
O kres fo rm acji ponow icjackiej pow inien trw a ć co n ajm n ie j trz y l a t a 83. 7. Z akres fo rm a c ji
C h a ra k te r i ogólny z a ry s form acji profesów czasow ych określone są w n a s tę p u ją c y sposób: „ F o rm a c ja w in n a być s y ste m a ty c z n a , p rzy sto so w a n a do zdolności członków , duch o w a i ap o sto lsk a , n au k o w a i p ra k ty c z n a , uw ieńczona ta k ż e , jeśli to je s t w skazane, u zy sk an ie m odpow iednich ty tu łó w , ta k kościelnych ja k i św ieckich” 84. K ościół, s ta w ia ją c ta k w y sokie w y m ag a n ia , m a n a uw ad ze konieczność fo rm acji zak o n n ej o dpow ia d ając ej oczekiw aniom i p o trze b o m w spółczesnego św ia ta. P ro g ram fo r m acji ponow icjackiej pow inien obejm ow ać m . in.:
1. p o d staw o w ą fo rm a cję filo z o fic z n ą 85;
2. fo rm a cję teologiczną, w k tó rej n ależy po d k reślić teologię b ib lijn ą i d o g m a ty cz n ą, teologię duchow ości i p a s to ra ln ą , a w szczególności pogłębienie d o k try n a ln e życia konsekrow anego i c h a ry z m a tu in s ty tu tu . P o n a d to należy w ziąć ta k ż e pod uw agę h isto rię , litu rg ię, praw o k anoniczne i i n n e 88;
3. fo rm ację ap o sto lsk ą , k tó ra p ow inna d o k o n y w ać się p oprzez „ z a angażow anie ap o sto lsk ie i coraz w iększy u d ział w życiu K ościoła
7‘ K PK 1983, kan. 660 2; D F IR 58. 77 Por. K PK 1983, kan. 6 5 9 ,2 ; D F IR 58. 74 Por. tamże, 60.
71 Por. tamże, 4, 27, 63, 95; Sacra Congregatio pro Religiosis et Institutis Saecularibus et Sacra Congregatio pro Episcopis, N otae directivae Mutuae rela
tiones [MR], 14 maii 1978, 13 a, in EV, VI, 453; K PK 1983, kan. 618—619.
·» Por. D FIR 60. " Por. tamże, 60, 30— 32. ** Por. tam że, 60. ·* Por. tamże,
M K PK 1983, kan. 660, 1; D FIR 58. “ Por. D F IR 61.
M Por. tamże.
i społeczeństw a, zgodnie z ch a ry z m a te m in s ty tu tu oraz zależnie od in d y w id u a ln y ch uzdolnień i a s p ira c ji” 87;
4. fo rm ację sp e cja listy c z n ą realizow aną poprzez s tu d ia o d p o w iad ające w ym ogom p lan ó w ap o sto lsk ich zgodnie z p o trze b am i K o ś c io ła 88. W k sz ta łto w a n iu p ro g ra m u i n a u c z a n iu n ależy u n ik a ć k u m u lo w a n ia różnych d y scy p lin i k ursów 89.
F o rm a cja profesów czasow ych może się d o k o n y w ać w o środkach m ięd zy zak o n n y ch , p rz y czym — a b y b y ła o n a h a rm o n ijn a i p ełn a — m usi być u zu p e łn io n a przez w łasn ą fo rm a cję każdego in s ty tu tu 90.
In s tru k c ja zw raca szczególną uw agę n a fo rm a c ję do ży c ia w spólnego, w łaściw ego pow ołaniu danego in s ty tu tu , w sk az u ją c n a konsekw encje z tego w y p ły w a ją c e 91 i p rzy p o m in a profesom czasow ym , że d u sz p aste rstw o nie je s t ich po d staw o w y m zad an iem ani w okresie form acji ani w dalszym ich ż y c iu 92.
2. K ierow nik duchowy
K ierow nik duchow y, z którego pom ocy zak o n n ic y pow inni k o rz y sta ć przez całe życia, o dgryw a szczególną rolę w okresie fo rm a cji ponow icjac- kiej. I n s tru k c ja , w op arciu o p oprzednie d o k u m e n ty K ościoła, d aje w te j spraw ie n a s tę p u ją c e w sk az an ia:
1. zak o n n icy pow inni m ieć m ożliw ość k o rz y sta n ia z pom ocy k ierow nika duchow ego w zak resie w ew n ętrz n y m , i to niekoniecznie w ra m a c h sa k ra m e n tu p o je d n a n ia ;
2. k aż d y in s ty tu t z a k o n n y pow inien p osiadać w łasnych k o m p e te n tn y c h w y k w alifikow anych i w yznaczonych kierow ników d uchow ych; 3. w dom ach, w k tó ry c h p rz e b y w a ją profesi czasow i, pow inien być
w yznaczony z urzęd u p rzy n a jm n ie j jed en zak o n n ik służący duchow ą ra d ą w spó łb racio m ;
4. kierow nictw o duchow e nie może być za stą p io n e śro d k am i psycholo g iczno-pedagogicznym i;
5. zasadniczym za d an iem kierow nika duchow ego je s t: rozpoznanie d ziała n ia Bożego, p row adzenie z a k o n n ik a d rogam i Bożym i, zasilanie życia zdrow ą d o k tr y n ą i p r a k ty k ą m o d litw y , dok o n y w an ie oceny p rze b y tej przez profesa d r o g i93.
O kres fo rm a cji czasowej przy g o to w u je za k o n n ik a do złożenia profesji w ieczystej. M agisterium K ościoła zaleca je d n a k , by p ro fe sja w ieczysta b y ła p o p rzed zo n a b ezpośrednim i bard ziej in te n sy w n y m p rzygotow aniem z w yłączeniem n o rm aln y ch z a ję ć 94.
114 O. W. K iw io r [14]
87 Tamże, 62.
88 Por. MR 26; D F I R 6 5 . 88 Por. tamże, 61. 80 Por. tam że, 99. 81 Por. tam że, 60. 88 Por. tam że, 62. 83 Por. tamże, 63.
[15]
E tapy form acji 115 IV . F o rm acja ciągłaF o rm a cja z a k o n n a nie k o ń cz y się z chw ilą złożenia profesji w ieczy stej, lecz trw a przez całe życie. O dpow iedzialność za n ią spoczyw a n a p o szczególnych za k o n n ik a c h , przełożonych i in sty tu c ie za k o n n y m . O bo w iązkiem za k o n n ik ó w je s t gorliw e k o n ty n u o w an ie przez całe życie sw ojej fo rm a cji duchow ej, nau k o w ej i p ra k ty c z n e j, a przełożeni pow inni im zapew nić w ty m celu środki i c z a s 9S. I n s ty tu t zaś m a obow iązek p rz y g o to w an ia i realizow ania p ro g ra m u te jż e fo rm acji u w zg lę d n ia jąc w nim w szy stk ich c z ło n k ó w 9e.
G łów nym celem fo rm acji ciągłej je s t u sta w icz n y i o gólny w zro st z a k o n n ik a zm ierzającego do pełnego przeży w an ia swego pośw ięcenia się Bogu poprzez m isję p ow ierzoną m u przez K ościół, do pełnej realizacji siebie w C hrystusie p oprzez c h a ry z m a t z a ło ż y c ie la 97.
U staw icznego w z ra sta n ia , rozpoznaw ania, o tw arto śc i n a D u ch a w d y sp o zycyjności i zdecydow aniu d o m a g a ją się: pow ołanie Boże, fu n k c ja życia zakonnego w K ościele i w św iecie, ja k o ść życia konsekrow anego, w ery fi k a c ja w ierności B ogu, uległość D uchow i Ś w iętem u, uw ażn e sp o jrzen ie n a okoliczności, w rażliw e i przezorne spo jrzen ie n a zn ak i czasu, w ola w łączenia się w z a d a n ia K ościoła, d y sp o zy cy jn o ść w p o d p o rzą d k o w a n iu się h ierarch ii, odw aga w p o d ejm o w an iu in ic ja ty w , sta ło ść w pośw ięceniu się dla in n y c h , p o k o ra w znoszeniu przeciw ności, życie w spólne, rzeczy w iste uczestn ictw o i w spółodpow iedzialność za życie w in sty tu c ie , efek ty w n a m ożliw ość odpow iedzenia w ezw aniu w spółczesnego św ia ta p oprzez tw órczość i odw agę, p o m y śln a przyszłość in s ty tu tó w z a k o n n y c h 98.
I n s tru k c ja zau w aża, że fo rm a c ja u staw iczn a po m ag a zakonnikow i „z in te g ro w a ć w d u ch u w ierności jego siły tw ó rcze” " , strze że przed sk o stn ien iem i zesztyw nieniem , pom aga daw ać żyw e i praw dziw e św ia dectw o królestw u B ożem u n a ziem i i c h a ry z m a ty c z n e j a u te n ty c z n o śc i 10°.
7. Z akres fo rm a c ji
F o rm a cja ciągła je s t ogólnym procesem odnow y i rozw oju o b e jm u ją c y m ca łą osobę za k o n n ik a i całość in s ty tu tu . W m yśl In stru k c ji p o w in n a ona uw zględnić n a s tę p u ją c e sp raw y :
1. p rzede w szy stk im tro sk ę o życie w edług D u ch a, czyli życie duchow e, poniew aż za k ła d a ono pogłębienie w iary i znaczenia profesji z a k o n n e j; 2. udział w życiu K ościoła zgodnie z c h a ry z m a te m in s ty tu tu , a zw łaszcza
odnow a w zakresie działalności ap o sto lsk iej;
94 Por. tamże, 64; RC 35.
95 Por. K PK 1983, kan. 661; D FIR 66. 99 Por. tamże, 67.
97 Por. tamże, 66; S. B is i g n a n o , Formación, en DTVC, 737. 99 Por. D FIR 67; S. B is i g n a n o , Formación, en DTVC, 737—738. 99 D FIR 67.
3 . doskonalenie d o k try n a ln e i zaw odow e;
4 . w ierność w łasnem u c h a ry zm a to w i poprzez coraz lepsze jego p o zn a w anie o raz w ysiłek oso b isty i w spólnotow y w jego re a liz a c ji101. F o rm a cja ciągła o b ejm u je za te m w y m ia r osobow y, w spólnotow y, e k lez jaln y i ap ostolski.
Je śli w realizacji form acji ciągłej k o rz y sta się z ośrodków m iędzy- z a k o n n y ch , w ów czas trz e b a koniecznie p o s ta ra ć się o jej uzupełnienie w arto ściam i w łasnego in s ty tu tu poprzez w łasne in ic ja ty w y i s t r u k t u r y 102.
2. W ażniejsze m om enty fo rm a c ji ciągłej
W śród w ażniejszych m om entów w okresie fo rm acji ciągłej — k tó ry c h je d n a k nie n ależy tra k to w a ć ja k o ustalonego szeregu etap ó w , lecz trz e b a p o tra k to w a ć je w sposób e lasty czn y w raz z uw zględnieniem nieprzew i d z ian y c h in ic ja ty w w zb u d z an y c h przez D u ch a Św iętego — In s tru k c ja w y m ien ia n a s tę p u ją c e :
1. przejście za k o n n ik a z okresu fo rm acji p o cz ątk o w e j, kończącej się p ro fe sją w ieczy stą, do życia b ardziej autono m iczn eg o w ym agającego nowego sposobu w y k a z a n ia swej w ierności B ogu;
2. po około dziesięcioletnim okresie profesji w ieczystej, kied y to p o ja w ia się ry zy k o ży c ia „z p rzy z w y c za jen ia” i u t r a t a wszelkiego zap ału . O k azu je się w ów czas p o ży tec zn y m dłuższy o k res oderw ania od zw yczajnego ży c ia spędzony w je d n ej ze w sp ó ln o t in s ty tu tu ; 3. czas pełnej dojrzałości, k tó ra często niesie ze so b ą niebezpieczeństw o
w zrastają ce g o in d y w id u a liz m u ;
4. chwile siln y ch kry zy só w spow odow anych cz y n n ik a m i zew nętrznym i lu b o so bistym i;
5. okres stopniow ego w yco fy w an ia się z d z ia ła ln o śc i103.
Przełożeni pow inni m ianow ać osobę o d p ow iedzialną za fo rm a cję ciągłą w in sty tu c ie . Do nich n ależy rów nież tro sk a o to , a b y zak o n n ic y przez całe sw oje życie m ieli do swojej d y spozycji kierow ników d u c h o w y c h 104.
Z a k o ń czen ie
W sk az an ia d o ty c zą ce fo rm a cji w in s ty tu ta c h za k o n n y ch są pierw szym d o k u m e n tem , k tó r y z a jm u je się poszczególnym i e ta p a m i fo rm a cji w sposób p e łn y i o rganiczny. I n s tr u k c ja d aje d y n am icz n ą w izję fo rm a cji zakonnej i p rzy p o m in a, że a u te n ty c z n a fo rm a c ja z a k o n n a o p ie ra się n a bazie ludzkiej i ch rz eśc ija ń sk iej; o b ejm u je całe życie za k o n n ik a i w szystkie jego a s p e k ty ; od zn acza się sy stem a ty cz n o ścią, je d n o ro d n o śc ią i sto p n io - w ością, k tó re m ogą b y ć zapew nione przez R atio in stitu tio n is i w spółpracę
116 O. W. K iw io r [16]
101 Por. tam że, 68. 101 Por. tam że, 99— 100. 1M Por. tam że, 70. 1,1 Por. tamże, 71.
[17] E tap y form acji 117
w szy stk ich osób o d p ow iedzialnych za poszczególne e ta p y fo rm a c ji; d a je pierw szeństw o form acji du ch o w ej; prow adzi do jedności życia. D o k u m e n t S to licy A postolskiej p o d k reśla w a rto ść osoby i zn aczen ia po w o łan ia o raz fu n k c ję k ierow nika duchow ego. In s ty tu c je procesu fo rm acy jn eg o speł
n ia ją fu n k c ję słu ż eb n ą w obec k o n k re tn y c h osób.
In s tru k c ja a k c e n tu je różne a s p e k ty fo rm acji w zależności od sp e cy ficznego c h a ra k te ru każdego e ta p u i u sto su n k o w u je się do n ow ych o k o liczności w K ościele i w świecie.
Le tappe della form azione religiosa e particolarm ente il noviziato
La formazione religiosa è un processo che comprende il tem po dal mom ento in cui una persona pensa seriamente a intraprendere ia vita di consacrazione al Signore, fino all’incontro definitivo con Lui nella morte. Tale processo viene diviso fondam entalm ente in quattro tappe: ii prenoviziato, ii noviziato, Ia for mazione dei professi di v oti temporanei e ia formazione continua.
1 quattro capitoli, dedicati alle signole tappe, analizzano brevemente le questioni principali, indicate dalie Direttive sulla formazione negli Istituti religiosi.
L’esame dei Documento dei Magistero della Chiesa, fatto sotto 1’aspetto indicato dal titolo dell’articolo, fa vedere, tra l’altro, la dinamicità della forma zione religiosa, preoccupata di tu tta la persona, ehe offre al religioso la possibilità di portario all’unità di vita.
