Wiesław Kiwior
Dyspensa od celibatu kapłańskiego :
kompetencja, tytuły prawne,
procedura
Prawo Kanoniczne : kwartalnik prawno-historyczny 35/3-4, 161-175
1992
I P ra w o K anoniczne 35 (1992) n r S -^ł
O. W IESŁA W K IW IO R , OCD
DYSPENSA OD CELIBATU KAPŁAŃSKIEGO: KOMPETENCJA, TYTUŁY PRAWNE, PROCEDURA
T r e ś ć : W prow adzenie. I. K om p eten cja. II. T y tu ły p raw n e. 1. P o rzu cen ie życia kapłańskiego. 2. B rak n ależ y tej wolności. 3. B ra k n a le żytej odpow iedzialności. 4. T rw a ła niezdolność do życia w celibacie. III. P ro c ed u ra. 1. W niosek. 2. P rz y jęc ie w niosku. 3. M ianow anie in s tru k to ra i n o tariu sza. 4. I n s tru k c ja spraw y, a. O św iadczenie p eten ta , b. Z e znania św iadków , c. Z eb ran ie dokum entów , d. Biegli. 5. P rz esła n ie a k t do K ongregacji. 6. Z b ad an ie sp raw y w K ongregacji. 7. R e sk ry p t papieski. Zakończenie.
W p ro w a d zen ie
W oparciu o przykład Jezusa C hrystusa oraz zgodnie z nauką Apostołów i w łasną tradycją, w Kościele Łacińskim sak ram en t kapłaństw a zw iązany jest z w yrzeczeniem się m ałż e ń stw a l.
Celibat, podejm ow any dla K rólestw a niebieskiego, jest „darem D ucha”, znakiem eschatologicznym , znakiem wolności, dzięki k tó rej kap łan oddaje się posłudze na rzecz ko n k retn ej w spólnoty L udu B ożego2. Ojciec św ięty J a n P aw eł II stw ierdza: „K ażdy chrześcijanin, przyjm ujący sak ram ent kapłaństw a, zobow iązuje się do zachow ania celibatu w sposób św iadom y i dobrowolny, po k il kuletnim przygotow aniu, po głębokiej reflek sji i w y trw ałej m o dlitw ie. D ecyduje się na życie w celibacie po przekonaniu się, że C hrystus udziela m u tego „d a ru ” dla dobra Kościoła i dla służ by bliźnim. Tylko w tedy zobow iązuje się do zachow ania go na całe życie” 3.
Ojciec Ś w ięty zw raca uwagę, że tego rodzaju decyzja „obow ią zuje nie ty lk o na mocy praw a ustanow ionego przez Kościół, ale także na mocy odpowiedzialności osobistej” 4. „Chodzi tu ta j ·— pisze J a n P aw eł II — o dotrzym anie słow a danego C hrystusow i i Kościołowi. D otrzym anie słowa jest jednocześnie obowiązkiem i w eryfikacją dojrzałości w ew nętrznej kapłana, jest w yrazem jego godności osobistej” 5.
1 Por. J o a n n e s P a u l u s II, E p istu la N ovo in cip ien te ad u niversos
Ecclesiae sacerdotes, 8, 8 a p rilis 1979, in E nch irid io n V atican u m fEV],
V I, EDB 1981, s. 922.
2 P or. tam że, 6, 8, s. 915—917 i 927—931. 3 Tam że, 9, s. 927.
4 Tam że. s Tam że.
162 O. W. K iw io r [2]
Liczne przypadki porzucania życia kapłańskiego, ze w zględu na trudności z celibatem , świadczą o tym , że decyzje nie zawsze były wolne, dojrzałe, odpowiedzialne, że nie wszyscy byli zdolni do życia w celibacie, a kryzysy i próby nie zawsze zostały przeżyte zwycięsko.
Kościół, w trosce o uzdrow ienie ra n zadanych m u przez porzu cających życie kapłańskie, w trosce o celibat, o in teg ra ln ą w ier ność w szystkich kapłanów , o dobro duchow e tych, którzy sprze niew ierzyli się przyjętym zobow iązaniom 6, przew iduje możliwość — z racji określonych przez praw o — udzielenia dyspensy od celibatu. Chodzi tu ta j o przypadki, w k tó ry ch sakram en t k ap łań stw a został w ażnie udzielony i przyjęty.
W niniejszym arty k u le będę się sta ra ł przedstaw ić — w św ietle aktualnego p raw a kościelnego — zagadnienie kom petencji, ty tu łów praw n y ch i procedury dotyczących dyspensy od celibatu.
A k tu alne przepisy regulujące tę spraw ę zaw arte są w dwóch dokum entach K ongregacji N auki W iary, z dnia 14 października 1980 roku: Per litteras ad u n iv e rso s4 — podający zasady d o k try naln e oraz O rdinarius c o m p eten s8 — określający norm y proce d u ralne 9.
Kodeks P raw a Kanonicznego z 1983 ro k u ogranicza się jedynie do stw ierdzenia, że dyspensy tak iej udziela tylko Biskup Rzym ski 10.
I. Kompetencja
W spraw ach dotyczących dyspensy od celibatu m ożna m ówić 0 trzech rodzajach kom petencji: kom petencji do przyjęcia prośby 1 in stru k cji spraw y, kom petencji do zbadania spraw y oraz kom p eten cji do udzielenia dyspensy.
Jeśli chodzi o kom petencję do przyjęcia prośby i in stru k cji spraw y, to posiada ją ordynariusz m iejsca ink ard y n acji kap łan a a w przypadku członków kleryckich insty tu tó w zakonnych na praw ie papieskim — przełożony wyższy n , czyli przełożony gene ralny, przełożony prow incjalny, przełożony inn ej części in sty tu tu
8 P or. P a u l u s VI, L itte ra e enciclicae Sacerdotalis coelibatus, 84—85, 24 iu n ii 1967, in EV, II, s. 1244.
7 S acra C ongregatio pro D o ctrina F idei, I. L itte ra e circ u lare s P er
littera s ad u n iv erso s [PLU], 14 octobris 1980, in EV, V II, s. 550—561.
8 S acra C ongregatio p ro D octrina F id ei, II. N orm ae p ro cé d u ra les O r
din a riu s co m p e ten s [ОС], 14 octobris 1980, in EV, V II, s. 562—567.
9 O gólne om ów ienie obu d okum entów m ożna znaleźć w k w a rta ln ik u P ra w o K anoniczne: W. G ó r a l s k i , D yspensow anie od celibatu k a p ła ń
skiego w św ietle n o w y ch n o rm K ongregacji N a u k i W ia ry z 14 X 1980 r.,
w P ra w o K ano n iczn e 25 (1982) s. 167— 176.
10 Zob. K odeks P ra w a K anonicznego [KPK], kan . 291. 11 Por. ОС, a rt. 1, s. 562.
[3] D y sp en sa od celib a tu k a p ła ń sk ieg o 163
zrów nanej z p row incją, przełożony dom u niezależnego oraz ich zastępcy lz.
, W przyp adk u niemożliwości przeprow adzenia in stru k cji spraw y przez w łasnego ordynariusza, p eten t może zwrócić się do o r d y nariusza m iejsca zam ieszkania. Można ponadto, dla w ażnej przy czyny, zwócić się do K ongregacji K u ltu Bożego i S akram entów o delegow anie innego ordynariusza 13.
Jeśli natom iast chodzi o zbadanie spraw y, to kom petencja na leży, od 1 m arca 1989 roku, do K ongregacji K u ltu Bożego i Sa k ram entów 14.
Jeśli wreszcie chodzi o udzielenie dyspensy, to kom petentnym jest tu ta j tylko Biskup R zy m sk i15.
II. T ytuły praw ne
Obowiązujące obecnie norm y w skazują na cztery ty tu ły p ra w ne, czyli przyczyny, dzięki którym m ożna otrzym ać dyspensę od celibatu. Są nim i: porzucenie życia kapłańskiego, b rak należytej wolności, b rak należytej odpowiedzialności, trw a ła niezdolność do życia w celibacie.
1. Porzucenie życia kapłańskiego
Porzucenie życia kapłańskiego może być różne w zależności od przyjętego k ry teriu m . Może być ono świeże lu b daw ne, z możli wością pow rotu (kiedy nic nie stoi na przeszkodzie) lub bez możli wości pow rotu (w ytw orzyła się sytuacja, z k tó rej nie można się wycofać).
Obecnie bierze się pod uw agę tylko porzucenie życia k ap łań skiego „od dłuższego czasu” — iam diu 16, bez możliwości pow rotu do niego i rów nocześnie wolę uzdrow ienia, uregulow ania sw ojej sytuacji względem Boga i K o ścio ła17. Chodzi tu ta j o uzdrow ie
12 Por. K PK , k an . 620. 13 P or. OC, a rt. 2. s. 652.
14 S e g re te ria di S tato, L e tte ra Con riferim e n to , 8 feb b raio 1989, in EV, X I, s. 1347.
K o n sty tu c ja A postolska P astor B o n u s nie m ów i w yraźnie, do k tó re j K ong reg acji należy b ad a n ie sp raw dotyczących dyspensy od celibatu. R a f f a e l e N e l l i uw aża, że art. 63 te jże K o n sty tu c ji upow ażnia do tw ierd zen ia, iż ta k o m p e ten c ja należy do K o n g reg acji K u ltu Bożego i S ak ram e n tó w ( R a f f a e l e N e l l i , La C ongregazione dei C ulto D i
vino e della D isciplina dei Sacram enti, in L a C u ria R om ana n e lla Cost.
Ap. P astor B onus, a cura di P. B o n n e t e C. G u l l o , L ib re ria E d itri ce V aticana, C ittà del V aticano 1990; s. 280).
15 P or. K PK , k an . 291. ■ 48 P or. PLU, 5, s. 554.
17 P or. tam że. Rów nież: M. A. S ä n c h e z G ó r n e z, E xoneraciôn de
las obligaciones in h e ren tes al m in isterio sacerdotal y dispensa del c e i l »
164 O. W. Kiwior
Μ
nie sytu acji ty ch kapłanów , którzy, po zaw arciu cywilnego zw ią zku m ałżeńskiego, prag n ą uregulow ać sw oją sytuację, aby móc w pełni uczestniczyć w życiu sa k ra m e n ta ln y m u . W ydaje się, że w p rakty ce b ra n y jest pod uw agę nie tylko czas, jak i u płyn ął od porzucenia życia kapłańskiego, ale także i in ne okoliczności (wiek kapłana, czas trw a n ia zw iązku m ałżeńskiego). O kazuje się zatem , że norm a jest raczej elastyczna w.2. B rak n a leżytej wolności
K odeks P raw a Kanonicznego postanaw ia, że „w yśw ięcić można tylko tego, kto cieszy się należytą wolnością. Nie wolno zmuszać do przyjęcia święceń w jakikolw iek sposób i dla jakiejkolw iek przyczyny” 20. Stopień wolności pow inien być proporcjonalny do zobow iązań jakie się podejm uje na całe życie.
B rak wolności może być spow odow any przyczynam i zew nętrz nym i (presja m oralna osób lub g ru p społecznych) albo w ew nętrz nymi, może być lekki lub ciężki, a ze w zględu na czas pojaw ienia się może być uprzedzający, tow arzyszący lub n a s tę p u ją c y 21.
A by b ra k wolności mógł stanow ić ty tu ł p raw n y dyspensy od celibatu kapłańskiego, pow inien być ciężki, zew nętrzny i pow i nien zachodzić w chw ili przyjm ow ania święceń.
Należy zauważyć, że w w ypadku b ra k u należytej wolności, in stru k cja spraw y będzie łatw iejsza jeśli zostanie przeprow adzona stosunkow o niedługo po św ięceniach. Najczęściej przytaczaną p rzy czyną będzie w pływ rodziców, rodziny, środowiska.
3. B rak n a leżytej odpowiedzialności
N orm y Stolicy Apostolskiej m ów ią o b ra k u odpowiedzialności „ob non sufficientem m entis discretionem ” 22. N iew ystarczające rozeznanie (umysłowe), dotyczące istotny ch zobow iązań w ypływ a jących ze święceń, może być spow odow ane brakiem odpow iedniej
libato, en C onfer 24 (1985) s. 485; E. C o l a g i o v a n n i , La procedura p er la dispensa dagli oneri del sacerdozio e del diaconato, in I proce-
d im e n ti speciali n e l d iritto canonico, L ib re ria E d itrice V aticana, C ittà d el V aticano 1992, s. 380.
18 P or. F. J . E g a ή a, Q uestioni canoniche, η. 33, in V ita C onsacrata. 28 (1992) s. 87.
19 P or. tam że, s. 87.
20 K P K , kan. 1026. Por. PLU , 5, s. 556.
21 Рог. M. A. S a n c h e z G ó r n e z, E xoneraciôn de las obligaciones..., s. 486; F. J. E g a n a, Q uestioni canoniche, s. 86—87, E. С о 1 a g i ο ν a η η i, La procedura p e r la dispensa..., s. 380 i 383—385.
22 Por. S acra C ongregatio pro D octrina F idei, N orm ae de dispensatione
a sacerdotali coelibatu ad in sta n tia m partis, T ypis P olyglottis V atica
И
D y sp en sa od celib a tu k ap łań sk iego 165form acji, form acją niewłaściwą, niedojrzałością albo przyczynam i patologicznym i psycho-som atycznym i. S kutkiem tego może być niewiedza i błąd w stosunku do istotnych obowiązków w ypływ a jących ze św ięceń 23.
W celu udow odnienia tego rodzaju przyczyny, k tó ra oczywiście m usi zachodzić w chw ili przyjm ow ania święceń, należy skorzystać z pomocy biegłych.
4. Trw ała niezdolność do życia w celibacie
Stolica Apostolska bierze pod uw agę przypadki tych kapłanów , którzy nie pow inni przyjm ow ać św ięceń k apłańskich ze względu na to, iż „nie byli zdolni do prow adzenia na zawsze życia w celi bacie poświęconym Bogu” 24. Chodzi tu ta j o niezdolność konstv- tu ty w n ą (wrodzoną) lub nabytą przed przyjęciem święceń. W celu jej udow odnienia należy skorzystać z pomocy b ie g ły c h 25.
Aby zatem prośba o dyspensę od celibatu m ogła być przez K on gregację przyjęta, należy wskazać i udowodnić przynajm niej jeden z w ym ienionych tytułów praw nych.
III. P rocedura
Postępow anie w spraw ie dyspensy od celibatu obejm uje nastę pujące akty: w niesienie prośby przez kapłana, przyjęcie w niosku przez ordynariusza, m ianow anie in stru k to ra i notariusza, in stru k cję spraw y, przesłanie ak t do K ongregacji, zbadanie spraw y przez Kongregację, re sk ry p t papieski.
1. W niosek
P ostępow anie rozpoczyna się w niesieniem prośby przez zainte resow anego k ap łan a do kom petentnego ordynariusza. P rośba po w inna być skierow ana, w duchu pokory i pokuty, do Ojca ś w .26 We w niosku należy krótko przedstaw ić swoją historię i aktualną sytuację, poprosić o rozpoczęcie dochodzenia, podając w sposób
23 Por. M. A. S â n c h e z G ó r n e z, E xoneraciön de las obligaciones..., s. 486; F. J. E g a n a , Q uestioni canoniche, s. 87; E. C o l a g i o v a n n i ,
La procedura p er la dispensa..., s. 379.
24 P or. PLU, 5, s. 556.
25 Por. M. A. S â n c h e z G ó r n e z, Exoneraciôn de las obligaciones..., s. 486—487; F. J . E g a ń a, Q uestioni canoniche, s. 87; E. C o l a g i o v a n n i , La procedura per la dispensa..., s. 383—385.
28 Por. C ongregazione dei C ulto D ivino e d ella D isciplina dei S a c ra m enti, D ocu m en ti richiesti per V istruzione di un a causa di dispensa
dagli obblighi della sacra ordinazione sacerdotale foglio inform ativo),
166 O. W. K iwior [6]
ogólny fa k ty i dowody, na k tó ry ch opiera się p ro ś b a 27. Należy prosić także o przeniesienie do sta n u św ieckiego 28.
W niosek pow inien zatem zaw ierać: im ię i nazwisko, m iejsce i datę urodzenia, inne dane ogólne; fa k ty i dowody uzasadniające prośbę, ak tu aln ą sytuację; form alną prośbę o dyspensę; miejsce, datę, podpis.
Treść w niosku pow inna być jasna, zwięzła, kom pletna. Nie na leży wchodzić w szczegóły, ale też nie należy pom inąć nic, co jest w ażne lub znaczące 29.
W raz z prośbą p eten t w inien przedstaw ić curriculum v i t a e 30, w którym należy wskazać w ażniejsze etapy i daty swojego życia, a więc dane dotyczące środow iska rodzinnego, przebiegu studiów i form acji, profesji zakonnej, święceń, posługi duszpasterskiej po przyjęciu święceń, decyzji o przedstaw ieniu w niosku o dyspensę od celibatu, porzucenia pracy apostolskiej. W inien rów nież w ska zać, w yjaśnić oraz dogłębnie i ściśle um otyw ow ać powody swego kryzysu i porzucenia życia kapłańskiego a także wskazać przy czyny — jeśli tak ie istnieją — które skłaniają go do uznania śWego aktualnego stan u za nieodw racalny.
2. Przyjęcie w niosku
O rdynariusz, otrzym aw szy prośbę, pow inien ocenić, czy w da nym w ypadku należy przyjąć wniosek, czy też nie. W niosku nie m ożna przyjąć, jeśli w pierw nie zostały podjęte w ysiłki zm ierza jące do odw rócenia kapłana od złożenia prośby o dyspensę. N a leży w pierw zrobić w szystko co możliwe, aby k ap łan przezw y ciężył kryzys, podjął pokutę, pow rócił na w łaściw ą drogę, po w rócił do pierw otnej gorliwości, podjął na nowo posługę dusz pastersk ą 30. W tym celu można ofiarow ać m u pomoc poprzez w spółbraci w kapłaństw ie czy instytucie zakonnym , przyjaciół,
27 Por. ОС, a rt. 1, s. 562. R ów nież: A. M. S a n c h e z G ó r n e z, E x o n e
ra tio n de las obligationes..., s. 488; V. F e r r a r a , N orm ae su b sta n tiva e ас procédurales п ипс vig en tes in p ertra cta n d is causis de dispensatione a coelibatu sacerdotali, in A pollinaris 62 (1989) 522—523; F. J. E g a n a. Q uestioni canoniche, s. 88—89; E. C o l a g i o v a n n i , L a procedura per la dispensa..., s. 382.
28 Por. C ongregazione del C ulto D ivino e della D isciplina dei S a c ra m en ti, D ocu m en ti richiesti, n. 1.
29 P or. M. A. S â n c h e z G ó r n e z, E xo n e ra tio n de las obligationes...,
s. 488.
30 Por. C ongregazione del C ulto D ivino e della D isciplina dei S a c ra m en ti, D ocum enti richiesti..., n. 2; M. A. S â n c h e z G ó m e z , E x o n e
ra tio n de las obligationes.... s. 488.
31 Рог. C ongregazione del C ulto D ivino e della D isciplina dei S a c ra m e n ti, D ocu m en ti richiesti..., n. 3; F. J. E g a n a, Q uestioni canoniche,
г п D y sp en sa od celib a tu k a p ła ń sk ieg o 167
krew nych, lekarzy, psychologów 31. Tego rodzaju w ysiłki m uszą być udokum entow ane, poniew aż K ongregacja K u ltu Bożego i Sa kram entów żąda specjalnej relacji na te n t e m a t 32.
Jeśli w w yn ik u rozmow y zainteresow any k a p ła n nie odstąpi od sw ojej decyzji, wówczas ordynariusz, po uznaniu sp raw y za uza sadnioną, w inien w ydać dekret, k tó ry m form alnie p rzy jm uje w niosek i rozpoczyna postępow anie 34.
W w ypadku, kiedy k apłan w ykonuje jeszcze władzę kapłańską, ordynariusz pow inien w ydać d ek ret zaw ieszający go ad cautelam w w ykonyw aniu tej władzy. Można tego jednak zaniechać, jeśli ordynariusz uzna dalsze w ykonyw anie w ładzy kapłańskiej za ko nieczne dla ochrony dobrego im ienia k ap łan a lub dla dobra w ier nych 35. Jeśli k ap łan jest zakonnikiem , ordynariusz w łasny może zezwolić m u na przebyw anie poza dom em zakonnym 36.
3. M ianowanie instruktora i notariusza
Dochodzenie w spraw ie dyspensy od celibatu przeprow adzi in s tru k to r spraw y w obecności n o ta riu sz a 37. In stru k to rem może być sam ordynariusz lub k ap łan przez niego w y zn aczo ny 3S. N otariu szem zaś m usi być k a p ła n 39. M ianowanie in stru k to ra i notariusza pow inno być potw ierdzone odpow iednim i dekretam i. Zarów no in stru k to r jak i notariusz pow inni złożyć przysięgę, że należycie i w iernie w ypełnią swoje z a d a n ie 40. Zobowiązani są rów nież do zachow ania tajem nicy 4l.
F unkcja in stru k to ra jest bardzo ważna. To od niego zależy w znacznej m ierze w ynik zakończenia spraw y. Dlatego, oprócz w a r tości m oralnych, pow inien posiadać dobrą znajom ość p raw a kano nicznego, zwłaszcza procedury dotyczącej dyspensy od celibatu kapłańskiego, i być świadom odpowiedzialności za zlecone m u za danie. Szeroki zakres upraw nień, jak i posiada, pow inien w yko
32 Por. P a u l u s V I, L itte ra e enciclicae Sacerdotalis coelibatus, 87, in EV, II, 1246— 1248; PLU , 6, s. 558—560.
33 P or. C ongregazione del C ulto D ivino e d ella D isciplina dei S a c ra m e n ti, D ocu m en ti richiesti..., n. 3.
34 Por. K PK , kan. 1505. Rów nież: M. A. S â n c h e z G ó r n e z, E x o
n e r a tio n de las obligationes..., s. 489.
35 Por. OC, a rt. 4, in EV, V III, 562. R ów nież: M. A. S â n c h e z G ó r n e z, E x o n e ra tio n d las obligationes..., s. 489.
39 P or. K PK , kan. 665 p ar. 1; F. J. E g a n a , Q uestioni canoniche,
s. 89; V. F e r r a r a , N orm ae su b sta n tiva e ас procédurales n u n c v ig e n tes..., s. 523; E. C o l a g i o v a n n i , La procedura p e r la dispensa..., s. 383.
a’ Por. OC, a rt. 4, s. 562. 38 Por. tam że.
39 P or. K PK , kan. 483 p ar. 2. 40 P or. tam że, kan . 1454. 41 P or. tam że, kan. 1455.
168 O. W. K iwior [83
rzystać jak najlepiej do właściw ego przeprow adzenia in stru k cji spraw y 42.
N otariusz natom iast jest niezbędny podczas w szystkich zeznań powoda i św iadków oraz biegłych. Pow inien zapisyw ać w szystkie p ytania i odpowiedzi, podpisywać w szystkie a k t a 43, uw ierzytelnić każdą stronę ak t odpowiednio po n u m ero w an y ch 44.
4. Instrukcja spraw y
Po m ianow aniu in stru k to ra i notariusza rozpoczyna się in stru k cja spraw y. Pierwszym, k tó ry zostanie w ezw any dekretem , będzie p etent. P ow inien on jednak n ajpierw złożyć przysięgę, że będzie m ówił p r a w d ę 45, a notariusz w inien zanotow ać to w aktach.
a. O ś w i a d c z e n i e p e t e n t a
Po złożeniu przysięgi, k ap łan proszący o dyspensę złoży oświad czenie odpow iadając na p ytania staw iane m u przez in stru k to ra. K w estionariusz pow inien być staran n ie przygotow any i dostoso w any do ko nk retn ej osoby i jej sytuacji, aby ukazać w szystkie elem enty, k tó re są konieczne i użyteczne w rozpoznaniu spraw y. N ależy zatem w kw estionariuszu uwzględnić: 1. ogólne dane pe ten ta: m iejsce i datę urodzenia, środowisko rodzinne, w ychow anie, ukończone szkoły, życie zakonne, życie kapłańskie, sytuację p ra w ną wobec Kościoła i P aństw a; 2. przyczyny i uzasadnienia prośby oraz okoliczności, jakie u tru d n iały przyjęcie zobowiązań k ap łań skich 4G.
N otariusz pow inien w szystko natychm iast spisywać. Można tu ta j posłużyć się m agnetofonem , z tym że odpowiedzi m uszą być póź niej spisane i p o d p isan e47. Na końcu przesłuchania należy powo dowi odczytać sporządzony przez notariusza zapis jego oświad czenia lu b dać m u w ysłuchać m agnetofonow y zapis oraz umożli w ić jego uzupełnienie, skreślenie, popraw ienie lub zmianę. W resz cie cały ak t pow inien być podpisany przez petenta, in stru k to ra i notariusza 43.
42 Por. M. A. S â n c h e z G ó r n e z, E xoneraciôn de las obligacio
nes.... s. 489—490.
43 Por. K P K , kan. 1437.
44 Por. tam że, kan. 1472. Na te m a t zadań n o ta riu sza zob.: V. F e r r a r a , N orm ae su b sta n tiva e oc procédurales п и п с vigentes.... s. 526—527. 43 Por. OC, a rt. 5, 562. Także: M. A. S â n c h e z G ó r n e z, E x o n e
raciôn de las obligaciones..., s. 491.
46 Рог. OC, a rt. 6, s. 564—566. Rów nież: M. A. S â n c h e z G ó r n e z.
E xoneraciôn de las obligaciones.... s. 491—492; V. F e r r a r a , N orm ae su b sta n tiva e ас procédurales n unc vigentes..., s. 528; F. J. E g a n a.
Q uestioni canoniche, s. 89—90.
47 Por. K PK , kan. 1567. 48 Por. tam że, kan. 1569.
[93 D y sp en sa od celib atu k a p ła ń sk ieg o 169 In stru k to r pow inien zapytać p eten ta o św iadków , a po prze studiow aniu dostępnego m u m ateriału w inien powołać ponadto św iadków e x officio 19.
b. Z e z n a n i a ś w i a d k ó w
Świadkowie, zarów no w skazani przez petenta, jak i e x officio, pow inni być w ezw ani d e k re te m 50 do złożenia zeznań przed in struktorem . Pow inni rów nież złożyć przysięgę, że będą mówić praw dę lub że powiedzieli praw dę — jeśli przesłuchanie zostało zakończone, o czym notariusz wspom ni w aktach. W śród św iad ków pow inni znaleźć się przełożeni z okresu form acji, rodzice, krew ni, koledzy oraz inne osoby znające dobrze petenta, zwłaszcza w okresie poprzedzającym św ięcenia 51.
P rzesłuchanie świadków, podobnie zresztą jak i petenta, od byw a się zgodnie ż: przepisam i praw a procesow ego52, w oparciu o przygotow any uprzednio kw estionariusz, z uw zględnieniem sy tuacji każdej osoby i kw estii zw iązanych ze spraw ą, k tó re są im szczególnie znane.
Od przełożonych z okresu form acji m ożna zażądać złożenia swo jego oświadczenia na piśm ie 53..
Ze względu na ch a rak ter spraw y, in stru k to r może zobowiązać św iadków przysięgą do zachow ania tajem nicy 54.
c. Z e b r a n i e d o k u m e n t ó w
In stru k to r pow inien zebrać w szystkie dokum enty mogące po służyć do w yjaśnienia spraw y. Będą to zarów no dokum enty przed staw ione przez petenta, jak i te, k tórych zażąda instruk to r. Mogą one być p ry w atn e i publiczne, zarów no kościelne jak i cyw ilne 55. Nie posiadają mocy praw nej, jeśli nie są oryginalne lub przedło żone w uw ierzytelnionej k o p ii56. Pism a odręczne i kserokopie, które są nieczytelne, pow inny być przepisane na m a szy n ie57.
W ażnym i dokum entam i będą: ak ta z zebrań w dom u form a cyjnym, k tóry ch przedm iotem było dopuszczenie do nowicjatu,
49 P or. OC, a rt. 5, s. 564. 50 P or. tam że, kan. 1556.
51 P or. OC, a r t. 5, s. 562—564. T akże: M. A. S ä n c h e z G ó r n e z,
E xo n era tio n de las obligationes..., s. 493—494; V. F e r r a r a , N orm ae su b sta n tiva e ас procédurales пипс vigentes, s. 529; F. J. E g a n a ,
Q uestioni canoniche, s. 90.
52 P or. K P K , k an . 1563—1569. 53 Por. OC, a rt. 5, s. 564. 54 Por. K PK . kan. 1455 par. 3. 55 P or. tam że, kan. 1540. 58 P or. tam że, kan. 1544.
57 P or. C ongregazione dei C ulto D ivino e d ella D isciplina dei S a c ra m enti, D ocu m en ti richiesti..., conclusione.
170 O. W. K iw ior [10]
profesji, święceń, z zaznaczeniem w yniku głosowań i ew en tual nym i uw agam i; ak t ślubu cyw ilnego z U rzędu S tan u Cywilnego i w pis dzieci oraz ew entualne orzeczenie nieważności m ałżeństw a albo rozw odu dotyczące kobiety lub p o w o d a 58 ; uw ierzytelniony odpis listów , w k tó ry ch p eten t m ówi o sw ych wątpliwościach, trudnościach czy naciskach, aby p rzy jął święcenia; listy przełożo nych m ówiące o w ątpliw ościach względem petenta, o udzielanych m u rad ach i podejm ow anych d e c y z ja c h 59.
Przedstaw ione i przyjęte dokum enty należy włączyć do a k t spraw y.
d. B i e g l i
Jeśli w niosek o dyspensę uzasadnia się przyczyną o charak terze m edycznym lub psychicznym , to wówczas trzeba się uciec do po mocy biegłych, zgodnie z k. 1547—1581. Biegłych m ianuje in stru k to r, po w ysłuchaniu lub na w niosek petenta. Można dopuścić relacje zrobione już przez innych b ie g ły c h 6°, np.: badanie le k a r skie, psychologiczne, psychiatryczne lu b psychoanalityczne zro bione w przeszłości a teraz przedstaw ione przez petenta. In stru k to r określa swoim dokum entem poszczególne punkty, k tó ry ch m a dotyczyć pisem na opinia b ie g ły c h M. B iegłem u należy przedstaw ić ak ta sp raw y oraz inne dokum enty i pomoce, k tórych może po trzebow ać do właściw ego i w iernego spełnienia zleconego m u za dania 62. Biegli pow inni jasno wskazać, w jak i sposób postępow ali w w ykonyw aniu zleconego im zadania i na jakich argu m entach opierają sw oje w n io sk i63.
In stru k to r może zobowiązać biegłego przysięgą do zachow ania tajem nicy 6ł.
5. Przesianie a k t do Kongregacji
In stru k c ja spraw y nie pow inna być zakończona, dopóki akta nie są kom pletne i jasne. W tym celu m ożna ponow nie w ezw ać zarów no p etenta jak i św iadków i biegłych.
Po jej ukończeniu instruk to row i pozostaje do zrobienia jeszcze
58 Por. tam że, n. 13.
58 Por. M. A. S â n c h e z G ó r n e z, E xoneraciôn de las obligacio
nes..., s. 494—495; V. F e r r a r a , N orm ae su b sta n tiva e ас procédurales п и п с vigentes..., s. 530; F. J. E g a ή a, Q uestioni canoniche, s. 90.
60 Por. K PK , kan. 1575.
61 Por. tam że, kan. 1577 par. 1. 62 Por. tam że, kan. 1577 par. 2.
63 Por. tam że, kan. 1578 par. 2. Na te m a t biegłych zob.: M. A. S â n c h e z G ó r n e z, E xoneraciôn de las obligaciones..., s. 495—496; V. F e r r a r a , N orm ae su b sta n tiva e ас procédurales п и п с vigentes..., s. 529.
D y sp en sa od celib atu k a p ła ń sk ieg o 171
jedna bardzo w ażna rzecz: m usi on m ianow icie dobrze przestu diować ak ta i zredagow ać osobiste votum , w którym pow inien wspom nieć o prośbie p eten ta zaakceptow anej przez ordynariusza; o zaw ieszeniu k apłana w w ykonyw aniu w ładzy kapłańskiej — jeśli w rzeczywistości tak było, a jeśli nie, to dlaczego; o m iano w aniu przez ordynariusza in stru k to ra spraw y. P ow inien także podać uw agi dotyczące lepszego zrozum ienia i oceny dowodów. N ajw ażniejszą jednak rzeczą w tym piśm ie będzie jego osobista opinia o m eritu m spraw y, o stosowności i pożytku — lub ew en tualnie o niestosowności udzielenia dyspensy, biorąc w tym pod uw agę nie tylko m otyw acje uzyskane z in stru k cji spraw y i dobro osobiste petenta, ale także i dobro pow szechne Kościoła, diecezji lub in sty tu tu zakonnego oraz dobro dusz pow ierzonych jego po słudze 65.
Z kolei ordynariusz pow inien w ystaw ić swoje votum , w k tóry m — po zapoznaniu się z aktam i otrzym anym i od in stru k to ra — stw ierdzi, że w szystko zgadza się z p raw dą i zostało przeprow a dzone zgodnie z norm am i z 1980 roku oraz w ypow ie się na tem at m eritum spraw y, na tem at możliwości i stosowności udzielenia dyspensy a także na tem at b ra k u zgorszenia w przypadku ew en tualnego udzielenia d y sp e n sy 66.
K ongregacja K u ltu Bożego i S akram entów żąda ponadto votum ordynariusza, dotyczącego brak u zgorszenia, w ystaw ionego oso biście przez ordynariusza miejsca, gdzie m ieszka p eten t od czasu porzucenia życia kapłańskiego G7.
Cała dokum entacja pow inna zatem objąć: 1. w niosek petenta;
2. C urriculum vitae petenta;
3. D okum ent stw ierdzający podejm ow ane przez ordynariusza w ysiłki zm ierzające do przekonania kapłan a do w y trw an ia w kapłaństw ie i do udzielenia m u pomocy;
4. D ekret zaw ieszający kap łana w w ykonyw aniu w ładzy św ię ceń;
5. D ekret pow ołujący in stru k to ra i notariusza;
6. Oświadczenie p etenta (z zaznaczeniem o złożonej przysiędze);
65 P or. C ongregazione dei C ulto D ivino e d ella D isciplina dei S a c ra m e n ti, D ocu m en ti richiesti..., n. 10. Rów nież: M. A. S â n c h e z G o m e z , E xoneraciôn de las otligaciones..., s. 496—497; F. J. E g a n a,
'Q uestioni canoniche, s. 91; V. F e r r a r a , N orm ae su b sta n tiva e ac p ro cédurales n u n c vigentes.,,, s. 531.
60 P or. C ongregazione del C ulto D ivino e d ella D isciplina dei S a c ra m en ti, D ocu m en ti richiesti..., n. 11: R ów nież M. A. S â n c h e z G o m e z , E xoneraciôn de las obligaciones..., s. 91; V. F e r r a r a , N orm ae
su b sta n tiva e ac procédurales nunc vigentes..·, s. 531—532.
67 Por. C ongregazione del C ulto D ivino e della D isciplina dei S a c ra m e n ti. D ocu m en ti richiesti..., n. 12. Także: V. F e r r a r a , N orm ae su b sta n ti
172 O. W. Kiwior [12]
7. Zeznania św iadków oraz pisem ne oświadczenie przełożonych z okresu form acji;
8. D okum enty publiczne i pryw atne, zwłaszcza dokum enty do puszczające do święceń;
9. Opinia biegłych (jeśli spraw a tego wym aga); 10. V otum in stru k to ra spraw y;
11. V otum ordynariusza własnego;
12. V otum ordynariusza aktualnego m iejsca zam ieszkania pe ten ta;
13. U w ierzytelniona kopia a k tu ślubu cywilnego i ew entu aln e orzeczenie nieważności m ałżeństw a lub rozwodu.
W szystkie w ym ienione dokum enty pow inny być odpowiednio uporządkow ane, opraw ione a poszczególne strony ponum erow ane i podpisane przez notariusza. Do K ongregacji należy przesłać trz y kopie czytelnej dokum entacji, w języku dla niej zro zu m iały m 68.
f. Z b a d a n i e s p r a w y w K o n g r e g a c j i
K ongregacja, po otrzym aniu a k t spraw y i zbadaniu ich od stro ny form alnopraw nej, przekazuje całą dokum entację do przestu diow ania pod w zględem m ery to ry c zn y m 89. W w yniku przepro wadzonego badania K ongregacja podejm uje decyzję, czy spraw ę należy przedstaw ić i polecić Ojcu Św iętem u, czy należy ją jeszcze uzupełnić, czy też trzeba ją odrzucić ze względu na to, iż b ra k jej uzasadnienia 70.
Jeżeli prośba zostanie przyjęta, wówczas K ongregacja przesyła do O rdynariusza reskrypt, o który m należy powiadom ić petenta. P ow iadom ienie powinno być stw ierdzone p raw n ie (podpis p eten ta lub dw aj świadkowie).
W przypadku odrzucenia prośby, spraw a może być ponow nie przedstaw iona w oparciu o nowe m otyw y i o pogłębienie po przednich. W takiej sytuacji w arto przepracow ać całą sp raw ę i przedstaw ić ją w nowym św ietle 71.
68 Por. OC, a rt. 7, s. 566; C ongregazione del C ulto D ivino e d ella D i sciplina dei S acram en ti, D ocum enti richiesti..., conclusione.
N u n c ja tu ra A postolska w Polsce, pism em z dn ia 2 k w ie tn ia 1992 r o k u (N. 2426/92), poinform ow ała W yższych P rzełożonych K lery ck ich I n sty tu tó w Z akonnych, iż dok u m en ty pow in n y być sporządzone w języku łaciń sk im lu b w łoskim , angielskim , fra n cu sk im . D okum enty odnoszące się do kapłanów , k tó rzy nie ukończyli 40 la t życia, n ależy p rze słać w pięciu egzem plarzach (załącznik do pism a).
69 N a te m a t sposobu p o stęp o w an ia w K o n g reg acji K u ltu Bożego i S a k ra m e n tó w zob.: V. F e r r a r a , N orm ae su b sta n tiva e ас p ro ced u ra -
les n u n c vigentes..., s. 534—538.
70 Por. OC, a rt. 8, s. 566.
[13] Dyspensa od celibatu kapłańskiego 173 7. R esk ryp t papieski
O stateczna decyzja należy do Papieża, poniew aż chodzi tu taj o łaskę, k tó rej tylko on może u d z ie lić 72.
Jeśli Biskup R zym ski tak iej łaski udzieli, to skutkiem reskryptu, któ ry nabyw a mocy praw n ej od m om entu form alnego powiado m ienia o nim p eten ta przez k om petentną władzę, będzie:
— dyspensa od celibatu kapłańskiego; — u tra ta sta n u kapłańskiego;
— dyspensa od ślubów zakonnych (jeśli k a p ła n jest jednocześnie zakonnikiem );
— zw olnienie ze w szystkich cenzur; — legalizacja p o to m stw a 73.
Ponadto kapłan:
— traci p raw a w ynikające ze stan u kapłańskiego, godności i urzędy kościelne;
— jest zw olniony ze w szystkich in ny ch obowiązków w ypływ a jących ze święceń;
— jest w yłączony z w ykonyw ania w ładzy święceń, za w yjątkiem rozgrzeszania w iernych w niebezpieczeństw ie śm ierci (k. 976 i 986, 2);
— nie może głosić homilii, być nadzw yczajnym szafarzem Ko m unii św., w ykonyw ać fu n k cji kierow niczych w duszpaster stwie;
— nie może spełniać żadnej fu nk cji w sem inarium i w insty tu tach (szkołach) zrów nanych z sem inarium , a w innych in sty tu ta ch studiów wyższych (szkołach wyższych), zależących od w ładzy kościelnej, nie może spełniać funkcji kierow ni czych, ani być w ykładow cą. Jeśli n ato m iast szkoły takie nie zależą od w ładzy kościelnej, nie może w nich nauczać żad nego przedm iotu teologicznego ani zw iązanego ściśle z teo logią;
— w in sty tu tac h niższego stopnia (szkołach niższych), zależnych od w ładzy kościelnej, nie może spełniać żadnej funkcji kie row niczej ani być w ykładow cą (nauczycielem), chyba że ordy nariusz — zgodnie ze swoim roztropnym osądem i z w yklu czeniem możliwości zgorszenia — inaczej zarządzi w spraw ie nauczania;
to sam o odnosi się do nauczania religii w tego rodzaju in sty tu tach (szkołach), k tó re nie zależą od w ładzy kościelnej u .
72 K an. 291 p o sta n aw ia : „Oprócz w ypadków , o k tó ry ch w kan. 290, n. 1, u tr a ta sta n u duchow nego n ie niesie z sobą dyspensy od obow iązku celibatu, k tó ra u d ziela n a je s t tylk o przez B iskupa R zym skiego”.
73 Zob.: S acra C ongregatio pro D o ctrin a F id ei, F orm ula rescripti, Î, in EV, V II, 556.
174 O. W. Kiwior (14]
Udzielona dyspensa i jej noty fikacja pow inny być odnotow ane w księdze chrztów, o czym ordynariusz powiadom i proboszcza m iejsca przyjęcia chrztu przez k a p ła n a 7ä. Należy o tym pow ia dom ić także ordynariusza m iejsca aktualnego zam ieszkania peten ta,' podając datę udzielenia dyspensy oraz m iejsce i datę jej noty fikacji. O pow iadom ieniu p etenta o udzieleniu m u dyspensy należy poinform ow ać przełożonego generalnego (jeśli k ap łan jest zakon nikiem) 76.
K apłan, k tó ry otrzym ał dyspensę, może zawrzeć sak ram ent m ał żeństw a zgodnie z przepisam i P raw a Kanonicznego. O rdynariusz pow inien zatroszczyć się, aby w szystko odbyło się bez rozgłosu —■
sine pom pa vel exteriore apparatu 77
Jeśli chodzi o jego zam ieszkanie, zwłaszcza gdy zaw arł związek m ałżeński, w inien zamieszkać z dala od m iejsca gdzie znana jest jego poprzednia sytuacja, chyba że ordynariusz m iejsca zam ieszka nia zwolni go z zachow ania tej klauzuli.
O rdynariusz w inien m u nałożyć w ypełnienie jakiegoś dzieła po bożności lub miłości i pow inien go zachęcić, aby uczestniczył w życiu L udu Bożego zgodnie ze sw oją nową sytuacją, daw ał przy k ład i okazyw ał się kochającym synem Kościoła.
Po upływ ie pewnego czasu należy przesłać do K ongregacji k ró tk ą relację inform ującą o pełnym w ykonaniu re s k ry p tu 7S.
Zakończenie
Treść obow iązujących aktualnie przepisów kościelnych, dotyczą cych dyspensy od celibatu kapłańskiego, w ykazuje, że dyspensa ta k a nie może być trak to w an a jako praw o przyznaw ane w sposób bezkrytyczny w szystkim kapłanom . Je st ona łaską udzielaną przez B iskupa Rzymskiego z powodów określonych przez praw o. Dla tego też prośba o dyspensę pow inna być nacechow ana pokorą; in stru k cja spraw y pow inna być przeprow adzona sum iennie, z roz w agą, zgodnie z przew idzianym i norm am i proceduralnym i; p rzy czyna dyspensy pow inna być ukazana skutecznym i argum entam i, ich ilością i solidnością. P raw odaw ca kościelny dom aga się więc solidnego postępow ania adm inistracyjno-sądow ego, k tó re mogłoby skutecznie ochronić w ielorakie dobra zw iązane z celibatem — z za chow aniem spraw iedliw ości i miłości — oraz pozwoliłoby u n ik nąć niebezpieczeństw a zbyt łatw ego legalizow ania odejścia od powo łan ia kapłańskiego i jego konsekw encji.
75 Zob.: tam że, 2, s. 556.
76 p o r. p . j . E g a ft a, Q uestioni canoniche, s. 93; V. F e r r a r a , N or
m a e su b sta n tiva e ас procédurales п и п с vigentes..., s. 539.
77 Zob.: S acra C ongregatio pro D o ctrina F id ei, F orm ula rescipti, 3, s. 556.
[15] D y sp en sa od celib atu k a p ła ń sk ieg o 175
P rzepisy regulujące kw estię dyspensy od celibatu podkreślają odpowiedzialność ordynariusza, uśw iadam iają znaczenie funkcji in struktora, sk łan iają do refleksji nad form acją kandydatów do· święceń oraz nad oceną ich zdatności do życia kapłańskiego w celibacie pośw ięconym Bogu.
La dispensa dal celibato sacerdotale: la competenza, i titoli giuridici, la procedura
Coloro che nella Chiesa latina ricevono il sacramento dell’Ordine s’impegnano a vivere nel celibato (fatta eccezione dei diaconi perma nenti che possono sposarsi prima di ricevere il diaconato).
Molti casi dell’abbandono della vita sacerdotale, a causa delle dif- ficoltà con il celibato, indicano ehe una tale decisione non sempre era libera, matura, responsabile; che non tutti erano idonei alla vita nel celibato e ehe le prove e le crisi non sempre venivano superate.
La Chiesa, volendo sanare tali situazioni, prevede la possibilità di concedere la dispensa dal celibato.
La legislazione vigente prevede quattro titoli giuridici per cui si puô chiedere taie dispensa: l’abbandono della vita sacerdotale già da molto tempo, la mancanza délia necessaria libertà, la mancanza délia neces saria responsabilità, la mancanza dell’idoneità a condurre perpetuamen- te la vita nel celibato consacrato a Dio.
Tutta la causa deve essere preparata conformemente aile apposite norme procedurali ehe determinano il suo iter. La domanda deve esse re presentata con sentimenti di umiltà, l’istruzione délia causa deve essere fatta con serietà, il motivo délia dispensa deve essere dimostrato con argomenti efficaci. Il legislatore canonico richiede una seria pro cedura amministrativo-giudiziaria.
La nomativa vigente in questione sottolinea la responsabilità dell’or- dinario, fa vedere l’importanza del ruolo dell’istruttore, invita alla rif- lessione sulla formazione dei candidati al sacramento dell’Ordine e sul- la valutazione della loro idoneità alla vita nel celibato consacrato a Dio..
