Ulepszenia organizacji i procedury podczas II sesji Soboru Watykańskiego II

Walenty Wójcik

Ulepszenia organizacji i procedury

podczas II sesji Soboru

Watykańskiego II

Prawo Kanoniczne : kwartalnik prawno-historyczny 7/1-2, 355-372

1964

SPRAWOZDANIA

RECENZJE

KOMUNIKATY

ULEPSZENIA ORGANIZACJI I PROCEDURY PODCZAS II SESJI SOBORU W ATYKAŃSKIEGO II

W s t ą p

P ra c e m iędzy sesjam i

Biskupi biorący udział w I sesji Soboru zwracali uwagę na zbyt pow olne tem po obrad i na przeciągające się przem ówienia. Nic w ięc dziwnego, że skoro tylko prezydium Soboru zaproponowało zakończe­ nie dyskusji, z ulgą niem al jednom yślnie przyjm owane były w n io s k i1. Jednocześnie szukano sposobów rozw iązania trudności, w ynikających choćby z faktu, że ilość uczestników Soboru kilkakrotnie przewyższała najliczniejsze parlam enty św iata. Nikt, rzecz oczywista, nie m yślał 0 ograniczaniu sw obody w ypow iedzi. P ojaw iały się jednak uwagi, że przedłożone projekty uchwal, zw ane schem atami, b yły redagowane zbyt pospiesznie, nie zostały wystarczająco dopracowane i dlatego budzą tyle zastrzeżeń. Inni podkreślali, że’ przew odniczący kolejno obradom co 10 dni członkow ie prezydium za m ało dyrygują dyskusją, ograniczając się do m echanicznego udzielania prawa głosu i stw ier­ dzając, iż upłynął już czas w yznaczony na przem ówienie.

Zrozumiałą jest rzeczą, że kierow nictw o Soboru postanow iło w tej sytuacji przede w szystkim w ykorzystać czas m iędzy sesjam i na m ożli­ w ie doskonałe przygotow anie schem atów. Pod koniec I sesji sekre­ tarz generalny Soboru prosił, aby konferencje episkopatów i poszcze­ gólni biskupi nadesłali przed upływ em m iesiąca lutego 1963 r. sw e uwagi do konstytucji o K ościele. Papież Jan X X III w sw ym liście do biskupów św iata z 6 1 1963 przypom niał obowiązek ich w spółpracy w budowaniu dzieła Soboru i w ezw ał do m odłów 1 w tej in te n c ji2.

Zgodnie z tym w ramach poszczególnych konferencji episkopatów w szczęto ożyw ione prace przygotowawcze. D ziałały lokalne kom isje soborowe. P ow oływ ały one podkom isje celem opracowania poszcze­ gólnych w niosków . Zapraszano do w spółpracy fachow ców duchownych 1 św ieckich. W nioski te dyskutow ane b yły czasem na plenum kon­ ferencji biskupów. Co w ięcej, część episkopa'tôw w spółpracow ała ze 1 Por. W ó j c i k W., Zagadnienia organizacyjne i proceduralne p o d ­

czas I sesji Soboru W atykańskiego II, „Prawo kanoniczne”, V (1962),

nr 3—4, 67.

2 „Orbis C atholicus”, 18 (1963), z. 1, 30; AAS, 55 (1963), 149—159. 231

356 B p W A L E N T Y W Ó J C I K

[2] sobą w redagow aniu projektów uchwał. W niektórych krajach utw o­ rzyły się rów nież sam odzielne grupy biskupów i teołogów -doradców celem zajęcia stanow iska w obec poszczególnych problem ów. W ysuwa­ no m.in. projekty dotyczące ulepszenia organizacji i procedury podczas następnej sesji.

W przerw ie m iędzy sesjam i wzm ożona była także praca kom isji soborowych w Rzym ie. W dniu 17 X II 1962 Jan X X III pow ołał specjal­ ną K om isję Koordynacyjną. W skład jej w chodził kard. Sekretarz Stanu jako przewodniczący i 6 kardynałów. Miała ona na celu nad­ zorowanie prac w ykonyw anych w kom isjach soborowych przed II sesją i przygotow anie m ateriałów w ostatecznej redakcji.

Jakkolw iek o pracach poszczególnych kom isji nie ogłaszano kom u­ nikatów prasowych, na podstaw ie inform acji pojedynczych biskupów m ożem y stw ierdzić, że Kom isja K oordynacyjna odbyła w przerw ie m iędzy sesjam i 5 posiedzeń plenarnych: 21—27 I, 25—29 III, .3-4 VII, 31 VIII i 25 IX 1963 r. Na zakończenie posiedzenia w styczniu i w m ar­ cu przew odniczył sam papież. Zapraszano do udziału przewodniczą­ cych i sekretarzy poszczególnych kom isji soborowych oraz konsultorów duchow nych i św ieckich. Poza tym kom isja m ieszana do opracowania schem atu „De fontibus revelation is” rozpoczęła sw ą pracę już podczas I sesji Soboru i zakończyła w marcu 1963 r. Kom isja teologiczna — „de doctrina fid ei et m orum ” m iała posiedzenia plenarne w lutym i w maju. Kom isja dla spraw dyscypliny sakram entów od 22 III do 1 IV, — dla spraw zakonników od 25 X I do 6 XII 1962 i od 2 0 II do 1 III 1963, — dla sem inariów i studiów od 2 1 II do 2 III, — dla apo­ stolatu św ieck ich od 4 do 9 III, — dla m isji od 20 do 29 III, — dla liturgii od 23 IV do 10 V3 oraz Sekretariat dla Spraw Jedności Chrześci­ jan od 13 do 18 V 1963. W tym czasie zbierały się także w razie po­ trzeby różne kom isje m ieszane celem przyjęcia schem atów o zasięgu przekraczającym zainteresow anie pojedynczych kom isji. Podkreślić przy tym należy, że w łaściw a praca twórcza w szystkich kom isji soborowych dokonywała się na licznych posiedzeniach podkomisji, którym przy­ dzielono do opracowania poszczególne p rob lem y4.

Śmierć Jana X X III spowodow ała zaw ieszenie prac soborowych w m iesiącu czerwcu. P aw eł VI już w kilka dni po sw oim wyborze, gdyż 27 VI w yznaczył początek II sesji na dzień 29 września 1963 r. Listem apostolskim z 1 4 IX 1963 w ezw ał on uroczyście w szystkich b i­ skupów do udziału w II sesji Soboru 5. Celem usprawnienia prac w pro­ w adził Ojcieć św. szereg zm ian przede w szystkim w organizacji k ie­ row nictw a Soboru oraz częściowo w procedurze obrad. Pow iadom ił 3 Na posiedzenia kom isji soborowych w yjeżdżali z Polski w m ie­ siącach m arzec—maj 1963 r. kard. S. W yszyński, arcybiskup B. Ko­ m inek oraz biskupi F. Jop i H. Bednorz.

4 ..Orbis C atholicus”, 17 (1963), z. 8, 394 n; 18 (1963), z. 1, 30—34. 5 AAS, 55 (1963), 581; 734 n.

[3] U L E P S Z E N I A O R G A N I Z A C J I S O B . W A T . 357 0 tym dotychczasow ego przew odniczącego prezydium Soboru kard. E. Tisserant w liście z 12 IX 1963 r.6.

O poszczególnych zm ianach dowiadujem y się dokładniej z „Ordo C oncilii O ecum enici Vaticani II celebrandi, editio altera recognita, Typis P olyglottis Vaticanis 1963”. A ktualny skład w ładz soborowych 1 osób w ezw anych do udziału m ożemy poznać z w ydanych w 1963 r. przez sekretariat generalny Sobor,u zestawień: „Commissioni concilia­ ri, II edizione” oraz „Elenco dei Padri conciliari”. Porządek posiedzeń publicznych na rozpoczęcie i zakończenie II sesji Soboru podają sp e­ cjalne druki P olygloty W atykańskiej pt. „Methodus servanda et pre­

ces recitandae”.

Na czas trw ania II sesji nakazał papież w szystkim kapłanom doda­ w anie w e Mszy św. oracji do Ducha ś w . 7.

I Z m i a n y o r g a n i z a c y j n e 1. K ierow nictw o Soboru

Do najw ażniejszych posunięć w rozbudowie organów soborowych należy przekształcenie dotychczasowej rady prezydialnej — „consilium p raesidentiae” oraz stw orzenie grupy k ard ynałów -delegatów czyli m o­ deratorów Soboru.

Obecnie r a d a p r e z y d i a l n a składa się nie z 10 ale z 12 kar­ dynałów . Spośród dotychczasow ych członków zrezygnow ał kard. Pla y D en iel w początkach sierpnia 1963 r. i ze w zględów zdrowotnych po­ prosił o dyspensję od udziału w Soborze. Zostali natom iast powołani do rady prezydialnej kardynałowie: Stefan W yszyński Prym as Polski, Józef Siri arcybiskup Genui i przew odniczący episkopatu w łoskiego oraz Albert Meyer arcybiskup Chicago. Zadaniem rady prezydialnej n ie jest' obecnie przew odniczenie kongregacjom generalnym ale jed y­ nie troska, aby norm y zaw arte w „Ordo C oncilii” były należycie za­ chow ane oraz rozw iązyw anie ew entualnych w ątp liw ości procedural­ nych i usuw anie w yłaniających się trudności w pracy Soboru. Rada prezydialna działa kolgialnie. Przew odniczący jej kard. E. Tisserant ale, jak można w nioskow ać z w ykazu urzędowego, nie jako przełożo­ ny na wzór przewodniczących w kom isjach soborowych, lecz tylko jako „primus inter aeq u ales”.

Ś ciśle biorąc rada prezydialna w ykonuje tylko funkcje nadzoru w dziedzinie procedury. Jest ona jakby pew nego typu radą starszych. Chociaż nie zostało to .wyraźnie sformułowane^ w ydaje się jednak, że nadzór ten w ykonuje rada w odniesieniu do w szystkich w ładz sobo­

6 AAS, 55 (1963), 740—744.

7 Szczegółowe w yjaśnienia liturgiczne podała Kongregacja Obrzę­ dów 24 IX 1963, AAS, 55(1963), 838.

358 B p W A L E N T Y W Ó J C I K

[4] rowych. W stosunku do ogółu uczestników Soboru jej działalność prze­ jawiała się w tym, że kard. E. Tisserant odprawiał Msze św. podczas sesji publicznych i odm awiał m odlitw y na kongregacjach generalnych oraz zwracał uwagę na niepożądane zjawiska, np. rozdaw anie pism przed bazyliką św. Piotra.

N ow ością II sesji jest instytucja delegatów czyli m o d e r a t o ­ r ó w . Otrzymali oni zlecenie papieskie do kierowania pracami So­ boru i kolejnego przew odniczenia dyskusjom podczas kongregacji ge­ neralnych. Zwrot łaciński o „ordinandis disputationibus” należy rozu­ m ieć jako przygotow anie dyskusji, prow adzenie jej w określonym k ie­ runku oraz zebranie jej w yników w ten sposób, by zdania w ygłoszone pojedynczo czy zbiorowo zostały uporządkowane i ujęte w zrozum ia­ łej formie. Moderatorzy jako delegaci papieża stanow ią w łaściw y or­ gan w ykonaw czy Soboru. Działają oni kolegialnie. Przew odniczy im pierw szy z w ym ienionych na liście kard. P. Agagianian. Oni decydują, czy zwracać się do rady prezydialnej po rozstrzygnięcie. Od ich de­ cyzji m ożliw e jest odw ołanie się tylko do delegującego, tj. do p apie­ ża. Jako korzyści z pow ołania m oderatorów wyliczano: ułatw ienie bezpośredniej w ięzi i szybszego kontaktu z Ojcem św. oraz łatw iejsze osiąganie jedności przy podejm owaniu d e c y z ji8.

Na stanow isko m oderatorów powołani zostali poza w spom nianym kard. P. A gagianiän’em prefektem Kongregacji Rozkrzewiania Wiary kardynałowie: G. Lercaro arcybiskup Bolonii, J. Döpfner arcybiskup München — Freising oraz L. J. Suenens arcybiskup M alines-B ruxel­ les. Moderatorzy zajm owali m iejsca przy stole ustaw ionym m iędzy ołtarzem soborowym a stołem rady prezydialnej. Przew odniczyli przez połow ę II sesji kolejno codziennie. Natom iast w drugiej połow ie sesji próbowano usprawnić m etodę pracy — jeden przew odniczył całej dy­ skusji nad określonym rozdziałem czy częścią schem atu. B yw ało w ięc, że jeden m oderator prowadził dyskusję przez kilka dni z rzędu albo też, że przewodniczący zm ieniali się w ciągu jednego dnia. Modera­ torzy podsuw ali ogółowi Ojców w nioski o zakończenie dyskusji. P o­ stanaw iali, aby dla zaoszczędzenia czasu jeden z nich zreferow ał treść przem ówień zgłoszonych już po zam knięciu dyskusji, zw racali się też do kom isji teologicznej o w yznaczenie m ów ców reprezentujących róż­ ne poglądy w spraw ie um ieszczenia schem atu o N ajśw. Maryi P an­ nie, odsyłali w nioski do poszczególnych kom isji itp. D ecyzje m odera­ torów ogłaszał biskupom sekretarz generalny Soboru.

Obok rady prezydialnej i kolegium m oderatorów trzecim członem kierow nictw a Soboru jest K o m i s j a K o o r d y n a c y j n a — „de coordinandis Concilii laboribus”. U tw orzył ją Jan X X III jeszcze pod koniec I sesji celem kierow ania całością prac i uzgadniania w ysiłk ów

8 Por. w yw iad telew izyjn y kard. F. Königa, „Wiener K irchenblatt”, 44 (1963), nr 50, 4.

[5] U L E P S Z E N I A O R G A N I Z A C J I S O B . W A T . 359 poszczególnych kom isji podczas przerwy m iędzysesyjnej. P aw eł VI w zw iązku z powiększeniem rady prezydialnej i utworzeniem k ole­ gium moderatorów zniósł sekretariat do spraw nadzwyczajnych So- bodu ·—■ „de C oncilii negotiis extra ordinem ” zatrudniając jego człon­ ków albo w w ym ienionych organach soborowych albo też w Kom isji K oordynacyjnej. Liczba członków tej kom isji podniosła się z 7 do 10.

Jakkolw iek list papieski z 1 2 IX 1963 do kard. E. Tisserant nic nie m ów i o stosunku kolegium moderatorów do tej kom isji, to jednak można stw ierdzić, że jak m oderatorzy są czynnikiem kierującym kon­ gregacjam i generalnym i tak Kom isja K oordynacyjna ma nadzór nad pracam i 10 kom isji soborowych. Fakt, że w szyscy moderatorzy są członkam i K om isji K oordynacyjnej, św iadczy o ścisłej łączności tych organów. W niosek ten potwierdza także okoliczność, że sekretarz g e­ neralny Soboru w raz z 5 podsekretarzam i ma udział w tej kom isji tak jak przedtem w sekretariacie do spraw nadzwyczajnych.

Komisja Koordynacyjna, w odróżnieniu od 10 kom isji soborowych, nie opracow uje projektów uchw ał i nie w pływ a na ich treść, nie przejaw ia też w odróżnieniu od m oderatorów sw ej działalności na kongregacjach generalnych ale jedynie tak jak podczas przerwy m ię­ dzysesyjnej koordynuje prace kom isji i utrzym uje łączność m iędzy nimi a kolegium moderatorów.

Chociaż „Ordo C oncilii” nie przew iduje poza w ym ienionym i innych instancji soborowych, konieczność rozstrzygania nadzwyczajnych trud­ ności podczas II sesji w yłon iła tzw. przez dziennikarzy k o n f e r e n ­ c j ę n a s z c z y c i e . Było to w spólne posiedzenie rady prezydialnej, moderatorów, K om isji Koordynacyjnej i członków sekretariatu gen e­ ralnego. W edług doniesień prasy, gdyż kom unikaty soborowe nie w spo­ m inały o tym, pierw sza tego rodzaju konferencja obradowała przez 3 godziny pod koniec października celem sform ułow ania tez dla gło­ sow ań inform acyjnych na tem at schem atu „De Ecclesia”. Drugi „szczyt Soboru” obradował 15 listopada po raz pierwszy w dziejach „Vaticanum II” pod przew odnictw em Ojca św. Przedm iotem 2 i pół- -godzinnych obrad m iało być w edług doniesień niektórych odłamów p rasy rozw iązanie sporu dotyczącego kom petencji m oderatorów i roli kom isji soborow ych w związku z w ynikam i głosow ań orientacyjnych nad tezam i o b iskupstw ie i o kolegialiźm ie w K ościele. W yniki tej konferencji n ie są z n a n e 9. W ydaje się, że om awiano sprawy należące do decyzji Ojca św., m.in. także term iny prac III sesji Soboru.

2. U czestnicy obrad „

Zarówno podczas trw ania I sesji jak i po jej zakończeniu w yra­ żano niejednokrotnie opinie, aby rozszerzyć krąg osób w zyw anych do

360 B p W A L E N T Y W Ó J C I K

[

]

ków zw iększyła się o blisko 90 osób.

Ilość w ezw anych i obradujących Ojców zasadniczo nie uległa w ięk ­ szym zmianom w porównaniu z sesją poprzednią. N ow y spis podaje 2998 nazwisk w porów nanui z 2921 w roku 1962. Ilość obec­ nych w ahała się w granicach 2301—2090 10, podczas gdy posiedzenia I sesji obejm ow ały od 2540 do 2082 osób. Ogólnie należy ocenić, że liczba w ezw anych lekko w zrosła a obecnych — nieco obniżyła się ale w ykazyw ała w iększą stałość. W ydaje się, że jest to objaw pewnego opadu zaciekaw ienia Soborem przy jednocześnie ustalającej się w oli w spółpracow ania w podjęciu uchwał.

N ow ością, która w sposób w idoczny podkreślała kolegialny udział biskupów w w ykonyw aniu jurysdykcji nad K ościołem Powszechnym , było zezw olenie Ojca św., aby arcybiskupi i biskupi rezydencjalni m ogli nosić podczas posiedzeń soborowych nawet i w obecności papieża m ucet na m antolecie. Z tego przyw ileju m ogli korzystać rów nież i arcybiskupi i biskupi tytularni oraz opaci i prałaci udzielni i inni ordynariusze, o ile tylko na sw ym terenie jurysdykcyjnym używ ają m ucetu i m ają na soborze głos decydujący11. W praktyce tylko po­ jedyncze osoby korzystały z tego przyw ileju. Zgodnie z art. 22 „Ordo C oncilii” arcybiskupi i biskupi w schodni n osili szaty chórowe swoich obrządków 12.

Wraz z w yróżnieniem biskupów pod w zględem stroju można było zauw ażyć podkreślanie godności patriarchów. Od 14X 1963 nie zaj­ m ow ali oni już m iejsca poniżej kardynałów ale fotele przy 10 Z Polski przybyło na otw arcie II sesji łącznie z kard. S. Wy­ szyńskim i arcybiskupem A. Baraniakiem 22 Ojców. B yli to biskupi: K. K ow alski, M. Klepacz, P. Kałwa, A. P aw łow ski, F. Jop, E. N o­ w icki, H. Bednorz, W. M ajewski, B. Czapliński, A. Mościcki, J. Czer­ niak, S. Jakiel, J. Drzazga, T. Etter, H. Grzondziel, J. Kulik, J. Mazur, J. Obłąk, W. Skom orucha i J. Kurpas. W krótce po rozpoczęciu prac II sesji przyjechali biskupi: K. W ojtyła i S. Bareła. W pierwszych dniach listopada w rócił do Kraju bp H. Grzondziel a do Rzymu przy­ b yli biskupi: W. Wycisk, W. Wójcik, E. M uszyński i K. M ajdański. W połow ie listopada przyjechał bp L. Kaczmarek. Podczas zam knię­

cia sesji było w ięc 28 biskupów z Polski.

11 D ekret Kongregacji Obrzędów z 12 1X 1963, AAS, 55 (1963), 779. Propozycja, aby znieść obow iązkow y strój chórowy podczas kon­ gregacji generalnych, „Orbis C atholicus”, 17 (1963), z. 8, 593, nie zna­ lazła oddźwięku podczas II sesji.

12 N iektórzy, zw łaszcza m łodsi biskupi obrządków w schodnich uży­ w ali na m ocy przyw ileju apostolskiego szat biskupów łacińskich.

[

7

]

odrębnym stole nakrytym purpurą i ustaw ionym naprzeciw m iejsc kardynalskich, po lew ej stronie m oderatorów tuż przed statuą św. Piotra 13.

Spośród obecnych na auli osób, nie będących Ojcami Soboru n aj­ w iększą grupę podobnie jak podczas I sesji stanow ili r z e c z o z n a w -

c y czyli teologow ie, kanoniści i inni eksperci. Ich uprawnienia podczas kongregacji generalnych zasadniczo nie uległy zm ianie. Przysłuchiw ali się oni dyskusjom , aby móc przygotow ać się do prac kom isyjnych. Urzędowa lista rzeczoznaw ców obejm uje 392 n a zw isk a u . Zeszłorocz­ ny w ykaz podawał 306 ekspertów. W dniu 3 0 IX 1963 sekretariat g e­ neralny podał do wiadom ości, że nie będzie dalszych nominacji rze­ czoznawców. Podobnie jak podczas I sesji rzeczoznawcam i są księża. Wśród nich jest 157 zakonników w m iejsce 119 w roku ubiegłym . U w a­ gę prasy zwrócił fakt pow ołania do grona rzeczoznawców osoby św ie c­ kiej — przełożonego generalnego chrześcijańskich braci szkolnych, Francuza, brata Józefa N ic e t15. N ie notowano dotąd wypadku, aby rzeczoznawca zabierał głos w czasie kongregacji generalnej. Zasadni­ czą pracę spełniają rzeczoznawcy w kom isjach soborowych. Każdy z nich m ożne pracować w kilku komisjach. Dotąd nie ogłoszono je d ­ nak, którzy eksperci zostali powołani do poszczególnych kom isji. K o­ m isje decydują o sposobie ich pracy.

Innowacją II sesji jest w prow adzenie na aulę w bazylice św. Piotra katolików św ieckich. Odpowiada to postulatom w ysuw anym od początku Soboru. Ś w ieccy uczestnicy nazyw ają się urzędow’0

a u d y t o r a m i . M ianowani są przez papieża spośród kierow ników działających zgodnie z prawem kanonicznym m iędzynarodowych orga­ nizacji katolickich. Wykaz urzędowy podaje 13 n a z w isk 10. Według art. 11 „Ordo C oncilii” audytorzy m ogą brać udział w kongregacjach generalnych. Mają praw7o przem awiać jako rzeczoznawcy w sp ecjal­ nych okolicznościach na zaproszenie moderatora. Podobnie też na proś­ bę przewodniczącego kom isji m ogą oni podawać sw e opinie. O gól­ n ie można stw ierdzić, że audytorzy pełnią ograniczone funkcje rze­ 13 Zasiadało tam 6 patriarchów: z A leksandrii — koptyjski, z A n­ tiochii — m elchicki i m aronicki, z Jerozolim y —· łaciński, z Babilo­ nu — chaldejski i z C ylicji — ormiański. S yryjski partriarcha z A n ­ tiochii kard. I. Tappouni zasiadał wśród rady prezydialnej.

14 Spośród P olaków należą do grona rzeczoznawców m ieszkający w Rzym ie: ks. B. Filipiak, ks. A. Deskur oraz — powołany w 1963 r. — dom inikanin O. F. Bednarski.

15 „Wiener K irchenblatt”, 44 (1963), nr 44, 4.

16 Jest wśród nich daw ny działacz „Odrodzenia” w K rakowie M ie­ czysław Habicht. Pracuje on jako stały sekretarz m iędzynarodowych organizacji katolickich (OIC) w e Fryburgu w Szwajcarii. Z innych narodowości powołano: 4 W łochów, 3 Francuzów i po jednym z A r­ gentyny, Belgii, Grecji, Hiszpanii i Stanów Zjednoczonych.

362 B p W A L E N T Y W Ó J C I K

_[

8

]

czoznawców soborowych. W listopadzie 1963 r. powołany został biskup Livorno Em ilio Guano na stanow isko kapelana audytorów. Jest on łącznikiem m iędzy nim i a władzam i Soboru.

Fakt powołania audytorów odbił się echem w prasie. Audytorzy skierow ali 2 X 1963 uroczysty adres z podziękowaniem do Ojców So­ boru. Przystępow ali niekiedy do Kom unii św. podczas Mszy św. przed rozpoczęciem obrad. Na kongregacji w dniu 3 XII 1963 za zezw oleniem papieża przem awiali spośród nich Jean Guitton i Vittorio Veronese. Rozważano m ożliw ość dopuszczenia kobiet. B yły projekty powołania zw ierzchników instytutów św ieckich oraz przełożonych generalnych zakonów żeńskich. N iektórzy dom agali się zw iększenia liczby audy­ torów i udzielenia im prawa głosu na Soborze. Charakterystyczne było zaznaczenie jednego z Ojców, że przem awia na auli ,,w im ieniu 70 biskupów i z aprobatą audytorów św ieck ich ”.

Stan prawny o b s e r w a t o r ó w ze strony innych w yznań chrześ­ cijań sk ich nie uległ zm ianie w porównaniu z I sesją Soboru. Ojciec •św., jak to zaznaczył w liście z 12 IX 1963 do kard. E. Tisserant, czy­ n ił starania, aby pow iększyć liczbę reprezentowanych kościołów. Na II sesję przybyło 66 osób z ram ienia 22 kościołów i organizacji w yzn a­ niow ych 17. Darem nie spodziewano się przyjazdu przedstaw icieli koś­ ciołów praw osław nych biorących udział w konferencji na w yspie Ro­ dos, gdzie poruszano tę sprawę. Wniosek patriarchy Babilonu, aby obserwatorzy m ogli w ygłaszać sw e opinie na auli lub poza n i ą 18, za­ słu g u je na uw agę jako próba w ciągnięcia braci odłączonych do dialogu

z katolikam i.

Już w czasie przerwy m iędzy sesjam i w ysuw ano projekt, aby pod p ew nym i w arunkam i dopuścić d z i e n n i k a r z y na aulę soborową. P ostulat ten powtarzał się w czasie obrad. N iekiedy zapraszano dzien­ nikarzy na Mszę św. przed rozpoczęciem obrad i intronizację Ew an­ gelii. W ielu z nich wraz z audytoram i św ieckim i przyjm owało w tedy Kom unię św. Poza tym urządzano podobnie jak w roku ubiegłym

17 Kościoła koptyjskiego w Egipcie, praw osław nego w Etiopii, s y ­

ry jsk o - ] akobickiego, syryjsko-praw osław nego w Indiach, rosyjsko-or-

m iańskiego. apostolsko-orm iańskiego w Cylicji, rosyjskiego kościoła praw osław nego, rosyjsko-praw osław nego za granicą, starokatolickiego unii utrechckiej, syryjsko-m alabarskiego w Indiach, anglikańskiego kościoła w A nglii i za granicą, luterskiego związku św iatow ego, prez- b iteriańskiego zw iązku św iatow ego, ew angelickiego kościoła w N iem ­ czech, rady św iatow ej m etodystów , rady św iatow ej kongregacjonistów, św iatow ego kom itetu kwakrów , św iatow ego zjednoczenia kościołów C hrystusa, m iędzynarodow ego zjednoczenia liberalnego chrześcijaństwa, kościoła Indii południow ych i św iatow ej rady kościołów. Poza tym kilk u przedstaw icieli praw osław nych i protestanckich w ystęp ow ało ja­ ko goście Sekretariatu do Spraw Jedności Chrześcijan.

19] U L E P S Z E N I A O R G A N I Z A C J I S O B . W A T . 363 nabożeństw a i konferencje dla ogółu czy też poszczególnych grup dziennikarzy 19.

Problem dopuszczenia przedstaw icieli prasy na kongregacje g en e­ ralne w iąże się z zagadnieniem tajem nicy soborowej. „Ordo C oncilii” zobow iązujący w art. 26 Ojców Soboru do zachowania tajem nicy w spraw ie dyskusji i treści w ygłaszanych opinii nie u legł zmianie. Tak samo projekty uchwał w ydaw ane są „sub- secreto”. Obowiązuje to nie tylko Ojców i funkcjonariuszy Soboru ale rów nież ekspertów, audytorów i obserwatorów ze strony innych wyznań.

Podczas II sesji można było zauw ażyć objaw y faktycznego rozluź­ niania tej normy. Już ,w dniu 3 0 IX 1963 sekretarz generalny rozróż­ nił obowiązek tajem nicy od obowiązku dyskrecji. Tajem nica obejmuje treść schem atów przedłożonych do dyskusji oraz prace w komisjach. N atom iast w odniesieniu do dyskusji na auli soborowej zaleca się najdalej posuniętą dyskrecję. W odróżnieniu od sesji poprzedniej k ie­ rownicy poszczególnych sekcji Biura Prasow ego Soboru obecni byli na auli w czasie obrad. Niektórzy z nich podaw ali „sub secreto” w sw ych kom unikatach dla episkopatów gtreszczenia przem ówień posz­ czególnych Ojców. Inni natom iast w ydaw ali sw e kom unikaty bez pod­ dawania ich tajem nicy ale najpierw w yliczali kolejno m ów ców a póź­ niej um ieszczali num erowane streszczenia przem ówień. Czytelnik m ógł w ięc łatw o zorientow ać się, kto o czym m ó w ił20. B yw ały w ypadki, że zw łaszcza przem ówienia m ające posmak pewnej sensacji bez w iedzy m ów ców były już następnego dnia drukowane w prasie m iejscowej w dosłow nym tłum aczeniu.

Podnosiły się też głosy, że nie ma przeszkód, aby udostępnić dziennikarzom schem aty z projektam i uchw ał sob orow ych 21.

3. K om isje soborowe

Praktyka tworzenia kom isji m ieszanych, zapoczątkowana podczas I sesji została usankcjonow ana w art. 58 § 2 now ego „Ordo C oncilii”. Stanow i on, że w w ypadku odesłania przez moderatora poprawek do dwóch lub w ięcej kom isji tworzy się kom isję m ieszaną. Na jej czele staje w edług zasad precedencji przewodniczący i w iceprzew odniczący kom isji dotychczasow ych, o ile Ojciec św. nie powoła odrębnego p re­ zesa dla kom isji mieszanej.

19 Z ram ienia polskiego episkopatu tygodniow e konferencje pro­ w ad zili w In stytu cie Polskim przy V ia Pietro Cavallini 38 biskupi K lepacz i Bednorz. Brali w nich udział nie tylko-d zienn ik arze polscy z Kraju i zza granicy ale też i inni, rozum iejący język polski.

20 Tak było z kom unikatam i w języku polskim w drugiej połow ie listopada 1963 r.

M A rcybiskup W estm insteru J. Heenan, „Tygodnik Pow szech ny”, X V II (1963), nr 49, 5.

364 B p W A L E N T Y W Ó J C I K

[

10]

W początkach listopada 1963 r. pojaw iła się wiadom ość w prasie, że szereg episkopatów w niósł petycje do Ojca św., by na nowo wybrać k o m i s j e , gdyż skład ich n ie odzw ierciedla dostatecznie poglądów Soboru. W ysuwano także postulat, aby przewodniczących kom isji w y ­ bierali ich członkow ie 23.

W dniu 2 1 XI 1963 sekretarz generalny Soboru ogłosił, że Ojciec św. postanow ił podnieść ilość członków kom isji z 25 do 30. Z braku­ jących 5 Sobór w ybierze 4 a 1 zostanie m ianow any przez papieża. Jedynie do kom isji dla kościołów wschodnich, mającej już 27 członków Sobór w ybierze 3 osoby. Tak samo do Sekretariatu dla spraw Jednoś­ ci Chrześcijan, który posiada tylko 18 czonków, 8 w ybierze Sobór a 4 zam ianuje papież. Natom iast komisja liturgiczna, m ająca sw e prace już na ukończeniu, nie zostanie powiększona. Jednocześnie w ez­ w ał sekretarz generalny konferencje episkopatów, by zgłaszały kan­ dydatów od 3 do 6 do poszczególnej komisji. Zalecał przy tym typ o­ w anie w spólnych kandydatów przez grupy konferencji. Dodano rów ­ nocześnie, że pow iększone kom isje w ybiorą sobie drugich w ice­ prezesów i sekretarzy. Zgodnie z tym zgłoszono 12 list k an d yd atów 24. Chociaż w edług decyzji Ojca św. w ystarczała do wyboru w iększość w zględna, przew ażająca ilość w ybranych kandydatów otrzymała bez­ w zględną w iększość g ło s ó w 23. Nom inacji papieskich nie zdołano o g ło ­ sić przed zam knięciem sesji.

22 W ten sposób na m iejsce arcybiskupa Rangoonu V. B azin’a po­

w ołan y został arcybiskup J. G aw lina do kom isji biskupów i zarządu diecezji. Przed Soborem był on sekretarzem kom isji przygotowawczej tej sam ej nazwy.

23 „Tygodnik P ow szechny”, XVII (1963), nr 46, 1; nr 47, 1.

24 Episkopat polski wraz z czechosłow ackim w ystaw ił 7 kandyda­ tów do 6 kom isji. Osobne listy zgłosiły też konferencje episkopatów Szw ajcarii, Irlandii, Szkocji, Chin, Korei, Indonezji, obrządków w schod­ nich, obrządku ukraińskiego, biskupów łacińskich w krajach arabskich oraz zjednoczenie w yższych przełożonych zakonnych. Poza tym kon­ ferencje w szystkich innych krajów w ystaw iły w spólną listę. Część kandydatów znajdow ała się na tej liście oraz na listach in dyw i­ dualnych.

25 Zwracano uw agę na znikomą ilość kandydatów w łoskich, z któ­ rych tylko jeden został w ybrany. W ydaje się, że podobnie jak podczas I sesji nom inacje papieskie obejm ą biskupów tak z Włoch, a zwłaszcza z Kurii Rzym skiej jak i z krajów, które w wyborach nie przeprowa­ dziły sw ych kandydatów. Problem em tym podczas I sesji zajm owała, się prasa. Por. K a m p e W„ Das K o n zil im Spiegel der Presse, Würz­ burg 1963, 162 n.

[

11]

N ow ością II sesji było utw orzenie obok dotychczasowego „Ufficio Stam pa” odrębnego k o m i t e t u d l a p r a s y . Przewodniczącym ko­ m itetu został arcybiskup M. O’Connor rektor kolegium am erykań­ skiego w Rzym ie, członkam i — 14 b isk u p ó w 26, sekretarzem — dy­ rektor urzędu prasy Mons. F. Vallainc. Kom itetowi, jak w skazuje w y ­ kaz kom isji soborowych, podlega urząd prasy. Jakkolw iek nie został określony stosunek tego kom itetu do sekretariatu generalnego, którego część stanow ił przedtem urząd prasy, w ydaje się, że kom itet jest w sw ych pracach zupełnie sam odzielny. Zadaniem jego jest pośredni­ czenie m iędzy ' organami Soboru a opinią publiczną. W rozpowszech­ nianiu sw ych kom unikatów kom itet posługuje się urzędem prasy. Poza tym w spółpracuje fachow o z poszczególnym i centrami dokum en­ tacji soborowej, urządza konferencje prasow e i utrzym uje codzienne kontakty z dziennikarzam i akredytow ym i przy urzędzie p r a sy 27. K om itetow i dla prasy podlega też obsługa inform acyjna o Soborze za pomocą radia i telew izji. Podczas II sesji można było zauważyć w yższy poziom kom unikatów prasowych oraz zw iększoną ilość kon­ ferencji dla dziennikarzy, urządzanych przez biskupów, rzeczoznawców i in. uczestników Soboru.

W liście do kard. E. Tisserant z 12 1X 1963 zapowiedział Ojciec św., że uważa za rzecz w łaściw ą czynić starania, by w odpowiednim czasie utworzyć odrębny s e k r e t a r i a t d o s p r a w r e l i g i i n i e ­ c h r z e ś c i j a ń s k i c h . Choć w prasie pojaw iały się dom ysły, że sekretariat ten pow stanie już około połow y października 1963 r., w ym ieniono naw et nazw isko kard. Gracjasa lub Königa na stano­ w isko p rzew odniczącego2S, do utworzenia tego organu nie doszło podczas II sesji. N iem niej jednak sprawa ta jest aktualna. Świadczą o tym głosy biskupów m isyjnych, żądające kontaktów z przedstaw i­ cielam i islam u, hinduizm u, szyntoizm u, konfucjonizm u, buddyzmu it p 29. Domagano się rów nież, aby w schem acie o ekum eniźm ie lub poza nim Sobór w ypow iedział się o stosunku Kościoła do tych w iel­ kich religii na wzór projektow anego ośw iadczenia na tem at religii m ojżeszow ej.

20 Wśród nich pracuje bp H. Bednorz koadiutor z Katowic. 27 K ierow nicy sekcji w języku angielskim , francuskim , hiszpań­ skim, niem ieckim , polskim, portugalskim i w łoskim zależą bezpośred­ nio od urzędu prasy. Oni są obecni podczas kongregacji generalnych pracując przy stołach ustaw ionych tuż za fotelam i rady prezydialnej a przed konfesją św. Piotra. Do nich należy opracow yw anie kom uni­ katów prasowych. Na czele sekcji polskiej stoi ks. Szczepan Wesoły.

28 „Tygodnik Pow szech ny”, XV II (1963), nr 41, 2. 29 Por. „Pressedienst der S teyler M issionare” z 2X 1963.

366 B p W A L E N T Y W Ó J C I K

[121

II U l e p s z e n i e p r o c e d u r y

1. Sesje publiczne.

O tw arcie II sesji Soboru w dniu 2 9 IX 1963 nie m oże być ściśle biorąc nazwane sesją publiczną w rozum ieniu „Ordo C oncilii”, gdyż nie przeprowadzano w tedy żadnych głosowań. Uroczystość ta przypo­ m inała jednak w pewnym skrócie akt otwarcia Soboru w dniu 11 X 1962. Choć nie było w tedy procesji po placu św. Piotra, doko­ nano jednak poza czynnościami liturgicznym i aktów prawnych: w y ­ znanie w iary Ojca św. jako przewodniczącego Soboru, złożenie obediencji przez kardynałów, patriarchów, przedstaw icieli arcybi­ skupów, biskupów, opatów i generalnych przełożonych zakonów oraz w yznanie w iary i złożenie przysięgi przez tych Ojców, którzy w licz­ bie 177 po raz pierw szy zasiedli w bazylice św. Piotra.

Sesja publiczna odbyła się w dniu 4 grudnia 1963 r. na zam knięcie drugiego okresu obrad soborowych. Zgodnie z art. 44—51 „Ordo C oncilii” i specjalnie na ten dzień w ydanym „Methodus servanda et preces recitandae” w ykonane zostały czynności liturgiczne. W czyn­ nościach prawnych m ożna było zauważyć drobne korektury. Ojciec św. zew olił, by sekretarz generalny czytał nie cały tek st uchwalanej konstytucji i dekretu ale tylko początkowe i końcowe zdania posz­ czególnych rozdziałów. C harakterystyczne dla cerem onialności posie­ dzenia było w ysłan ie 2 podsekretarzy Soboru celem obserwow ania w centrum m echanograficznym w prawej naw ie bocznej działalności m aszyn elektronow ych, dokonujących obliczania oddanych głosów.

Form uła aprobacyjna zawarta w art. 49 § 2 „Ordo C oncilii” zo­ stała przez P aw ła VI znacznie rozszerzona. Poza tym w m iejsce słów „sacro approbante C oncilio” w staw iono zw roty „una cum Vene­ rabilibus Patribus” lub „una cum Sacri C oncilii Patribus” 30.

2. K ongregacje generalne

Popraw ki w prowadzone przez now y „Ordo C oncilii”do procedury podczas kongregacji generalnych m ają przede w szystkim na celu p r z y s p i e s z e n i e tem pa prac. N ow ością II sesji jest polecenie art. 56 § 1, aby przed rozpoczęciem dyskusji nad nowym schematem rozdać Ojcom spraw ozdanie rzeczników kom isji zalecającej ten projekt wraz ze streszczeniem w szelkich uwag, jakie zgłoszono

30 „L’Osservatore Rom ano”, CIII (1963), nr 281, 6 i nr 285, 5. Prasa próbowała w yciągnąć stąd w niosek o podkreśleniu zasady k olegial­ ności, „Tygodnik Pow szech ny”, XVII (1963), nr 49, 2.

[13] U L E P S Z E N I A O R G A N I Z A C J I S O B . W A T . ₃₆₇

w zw iązku z tym do sekretariatu generalnego. W razie potrzeby należy podać tek sty także w językach n o w o ży tn y ch 31. Norma ta um ożliw ia unikanie powtarzania projektów , które już zgłoszono w ła ­ dzom sob orow ym 32. Temu sam em u celow i służy nakaz art. 57 § 3,. aby Ojcowie, którzy zam ierzają poruszyć podobne zagadnienia, porozu­ m ieli się ze sobą i w yznaczyli jednego lub paru m ówców , którzy zabraliby głos w ich im ieniu. R zeczywiście, podczas II sesji często słyszało się uwagę, że m ówca przem awia w im ieniu całego lub w ię ­ kszości episkopatu jakiegoś kraju, określonej liczby biskupów albo też w ielu czy kilku Ojców soborowych. W ydaje się jednak, że zwrot ten nie zaw sze oznaczał zgodnie z „Ordo C oncilii” uprzednie poro­ zum ienie się kandydatów na m ów ców i przekazanie m andatu jednem u z nich celem uniknięcia powtórzeń, ale po prostu okoliczność, iż określona grupa wyraźnie, m ilcząco lub naw et d o m y śln ie33 godzi się na w ygłaszane opinie. Na podstaw ie powołanej norm y prawnej m o­ derator streszczał niekiedy za zgodą Ojców w nioski zgłoszone przez nich.

Skrócenie dyskusji ma także na celu postulat art. 57 § 4, aby Ojciec, który usłyszy, że ktoś inny uprzedził go w poruszeniu okreś­ lonej sprawy, zrezygnow ał ze sw ej interw encji. Zgodnie z tym b yły w ypadki rezygnacji z zaznaczeniem, iż m ówca przyłącza się do opinii jednego z poprzedników. W spraw ie odrzucenia interw encji zgłoszonych po term inie i nie w noszących nic nowego decydow ali m oderatorzy kolegialnie.

Gdy idzie o czas przem ówień, sekretarz generalny przypom niał na pierwszej kongregacji generalnej w dniu 30 w rześnia 1963 r., że utrzym uje się jako granicę nieprzekraczalną 10 m inut. Dla ostrzeżenia już po 8 m inutach otrzym a m ówca sygnał za pomocą brzęczka tele fo n ic zn eg o 34. W praktyce o w iele rzadsze b yły podczas II sesji przypom nienia o upływ ie czasu niż w roku poprzednim. Poprzesta­

31 Zgodnie z tym Ojcowie m ogli otrzymać w tłum aczeniu na języki now ożytne łacińskie przem ówienia kard. G. Urbani o soborze tryden­ ckim w ygłoszone na auli soborowej 3 X II 1963 oraz przem ówienie pa­ pieskie na zakończenie II sesji w dniu 4 X II 1963 r. Tekst łaciński ogłosiła prasa w dniu następnym .

32 W zw iązku ze zw iększonym rozdaw nictw em druków soborowych ostrzegano obecnych, że bez zgody sekretariatu generalnego nie w olno rozdawać ulotek w bazylice św. Piotra. Głośnym echem odbiła się sprawa ulotki zredagowanej przeciw reżim ow i gen. Franco w Hiszpanii przez opozycję baskijską i katalońską, „Tygodnik Pow szech ny”, XVII (1963), nr 42, 2.

33 W ten sposób chyba można w ytłum aczyć fakt, gdy m ówca za­ znaczał, że zabiera głos w im ieniu biskupów jakiegoś kraju, a biskup z tego terenu zapytany przez sąsiada, czy rzeczyw iście podziela w y ­ głaszane zdania, odpowiadał, że po raz pierw szy słyszy taką w yp o­ wiedź.

368 B p W A L E N T Y W Ó J C I K _[14]

wano na ogólnym przypom nieniu, żeby nie przekraczać 10 minut i nie powtarzać rzeczy już powiedzianych przez innych O jcó w 35. W yjątkow o tylko moderator odbierał głos m ów cy przez w yłączenie głośnika. Są jednak przykłady, że tolerow ano w ystąpienia przeciąga­ jące się do kilkunastu minut, o ile tylko treść ich zasługiw ała na

uwagę.

D la zaoszczędzenia czasu na dyskusję m ile w idziane było składanie w niosków na piśm ie. Zdaje się, że wyrazem tej tendencji było ogła­

szanie w pierwszych tygodniach trw ania sesji nazw isk autorów interw encji pisem nych. Później, m ożliw e że ze w zględu na zbyt w ielki n apływ tego rodzaju pism, zaniechano te g o 36.

R ów nolegle z troską o zw iększenie tem pa dyskusji poprawiona procedura zmierza do zabezpieczenia s w o b o d y w ypow iadania m yśli. N ow y jest § 7 art. 33, w ed łu g którego naw et po rozpoczęciu dyskusji nad jakim ś schem atem co najm niej 50 Ojców może przedłożyć urzę­ dującem u m oderatorowi now y projekt schem atu lub w ykaz popra­ wek, organicznie zw iązanych z om awianym tekstem . Moderator w inien w ted y przedłożyć złożony projekt schem atu Kom isji Koordynacyjnej celem zdecydowania, jak postąpić dalej. Dzięki tem u otrzymała m niejszość prawo zgłaszania w łasnego projektu uchwał, całkiem now ego lub też odrzuconego już przez komisję. O tym, czy taki projekt zostanie poddany dyskusji, decyduje Kom isja Koordynacyjna, a ostatecznie papież.

Dalszą ważną innowacją jest popraw ienie normy art. 39 § 1. Obecnie w iększość dwóch trzecich oddanych głosów potrzebna jest tylko do zaaprobowania schem atu. Natom iast do odrzucenia czy też odłożenia projektu w ystarczy zw ykła w iększość. Dzięki tem u w yk lu ­ czona jest ew entualność, że w iększość Ojców m usi przyjąć schemat do dyskusji tylko dlatego, że odrzucono go w iększością m niejszą niż dw ie trzecie obecnych.

Praw a poszczególnych m ów ców zw iększa art. 57. W § 5 tegoż artykułu zaw arty jest postulat, aby po w yczerpaniu liczby m ówców

35 Ze w zględu na n iezw yk ły napływ zgłoszeń prosili moderatorzy w drodze w yjątku, by przem ówienia kończyć po 8 m inutach, a sygnał będzie podaw any po 6 m inutach.

36 Z Ojców soborowych przybyłych z Polski, o ile wiadomo, zło­ żyli sw e w nioski na piśm ie biskupi: K ow alski — IV rozdział o Koś­ ciele i o N ajśw. Maryi Pannie, Klepacz — II rozdz. o K ościele, Pa­ w łow sk i — o N ajśw. Maryi P., N ow icki — IV rozdz. o ekum eniźm ie, W ojtyła — II i IV rozdz. o K ościele, o N ajśw. Maryi P. i V rozdz. 0 ekum eniźm ie, Czerniak — III i IV rozdz. o K ościele, Kulik — III 1 IV rozdz. o K ościele i o biskupach i zarządzie diecezji, Kaczmarek — o ekum eniźm ie w ogólności, Bareła — IV rozdz. o K ościele i o Najśw. Maryi P., Wójcik —· o biskupach i zarządzie diecezji, o projekcie no­ w ych uprawnień dla biskupów, o środkach rozpow szechniania w iado­ m ości, o ekum eniźm ie w ogólności i I rozdział tegoż schem atu oraz

[15] U L E P S Z E N I A O R G A N I Z A C J I S O B . W A T . ₃₆₉

moderator udzielił głosu proszącym o to podczas danej kongregacji a szczególnie sprawozdawcy, który pragnie jaśniej przedstaw ić treść schem atu lub odeprzeć w ysun ięte zarzuty. N astępny paragraf stanowi, że naw et po zam knięciu dyskusji na w niosek m oderatora za zgodą w ięk szości, obecnych m ają jeszcze prawo do przem aw iania kardyna­ łow ie oraz Ojcowie proszący o to w im ieniu przynajmniej pięciu innych Ojców Soboru; tak samo po zam knięciu dyskusji m niejszość Ojców sprzeciw iająca się tem u postanow ieniu m oże w yznaczyć jeszcze trzech m ów ców naw et spośród rzeczoznawców. M ówcy ci mogą prze­ m aw iać dłużej niż 10 m inut.

Zgodnie z tym i postanow ieniam i niem al po każdym zam knięciu dyskusji przem awiało jeszcze kilku lub kilkunastu m ówców. W po­ rów naniu z I sesją w ypow iedzi te b yły lepiej opracowane i w ięcej w nosiły do w yśw ietlen ia poruszanych p rob lem ów 37. Sekretariat gene­ ralny czynił starania, aby u łatw ić Ojcom pracę w czasie kongregacji generalnych 38.

Ze strony m oderatorów m ożna było zauw ażyć w iększą troskę 0 w ytw orzenie się jednolitej o p i n i i w śród obecnych na auli. Temu celow i służyło zw rócenie się do kom isji teologicznej, aby w yzna­ czyła dwóch m ówców , którzy przedstaw iliby racje za przeciw nym i poglądam i. U rzędujący moderator podaw ał w ięcej w yjaśnień czy sprostowań. Gdy problem uważano za w yśw ietlo n y przynajmniej w grubszych zarysach, urządzano śladem praktyk stosow anych pod­ czas I soboru w a ty k a ń sk ieg o 39 głosow ania o charakterze orientacyj­ nym. W ystarczała zw ykła w iększość głosów , aby zdaniem m odera­ torów odesłać w yniki głosow ania do kom isji celem uw zględnienia uchwalonych dyrektyw.

37 Spośród biskupów przybyłych z Polski przem awiali podczas dy­ skusji nad schem atem o K ościele: kard. W yszyński, arcybiskup Bara­ niak i biskupi _ Klepacz, Bednorz, W ojtyła, Drzazga i Mazur; na tem at schem atu o biskupach i zarządzie diecezji: kard. W yszyński 1 biskupi Klepacz, Kałwa, Jop i N ow icki oraz o ekum eniźm ie — arcy­ biskup Baraniak i biskupi K lepacz i Mazur. Poza tym w szyscy polscy Ojcowie Soboru przem awiali, niektórzy dwukrotnie, przez radio w a­ tykańskie na tem aty zw iązane z problem atyką nauki o K ościele.

38 Św iadczy o tym częstsze rozdaw anie tek stów w językach now o­ żytnych. Rozgłoszono też wiadom ość, że zostaną zainstalow ane — po­ dobno kosztem arcybiskupa Bostonu kard. R. Cushinga — urządzenia słuchaw kow e, w których będzie można słyszeć tłum aczenia przem ó­ w ień łacińskich na 6 języków nowożytnych. Spraw a ta była trudna do realizacji, gdyż tłum acze z języka łacińskiego zażądali, by im do­ ręczyć tekst na kilka dni przedtem. To znów utrudniałoby sytuację m ówców, którzy nieraz w ostatniej chw ili m uszą zm ieniać swój tekst w zależności od w ystąpień poprzedników.

39 Por. B u t l e r C. — L a n g H., Das I. vatik anische Kon zil, wyd. II, München 1961, 427.

370 B p W A L E N T Y W Ó J C I K _[16]

3. Praca kom isji soborowych.

W procedurze dotyczącej działalności kom isji na uw agę zasługuje p ew ne s k r ę p o w a n i e p o s u n i ę ć p r z e w o d n i c z ą c e g o . Po­ prawka do art. 64 „Ordo C oncilii” stanow i, że przed w yznaczeniem term inu i okoliczności posiedzeń przewodniczący w in ien w ysłuchać zdania w iceprezesów . Tak samo § 3 art. 65 przepisuje, iż 3 Ojców spośród członków kom isjii m oże żądać, aby w ezwano do udziału w pracach jednego lub w ięcej rzeczoznawców, nie powołanych przez przewodniczącego. To w ażne postanow ienie ma na celu zapobiec jednostronnem u doborowi ekspertów i opracow yw aniu projektów na plenum kom isji jedynie przez zw olenników określonej szkoły teologicznej.

N ow ością jest także § 4 tegoż artykułu stanow iący, że Ojcowie soborowi mogą domagać się, aby którakolw iek spośród kom isji w ysłu ­ chała uwag na tem at dyskutow anego schematu, przedkładanych przez poszczególnych Ojców czy to w im ieniu w łasnym czy to pew nej liczby uczestników Soboru czy to biskupów określonego terenu. Celem w ysłuchania tych uwag komisja, a nie tylko jej przew odniczący jak to jest w innych sprawach, postanaw ia odbyć specjalne posiedzenie i decyduje o osobach m ów ców i o warunkach ich dopuszczenia. D zięki tej norm ie m ożliw e jest uzupełniające składanie w yjaśnień przez m ów ców soborowych a naw et przenoszenie części przem ówień z kongregacji generalnej na posiedzenie komisji. W zm ocnieniem za­ sady kolegialności jest rów nież postanow ienie, że nie przewodniczący, jak to było dotychczas, ale kom isja w ybiera sprawozdawcę tak do zaprezentow ania i w yjaśnienia schem atu jak i do przedłożenia opraco­ w anych poprawek na kongregacji generalnej.

Celem zabezpieczenia s w o b o d y m n i e j s z o ś ć , i kom isyjnej zezw alają nowe przepisy, iż m oże ona w ybrać odrębnego sprawoz­ dawcę dla przyjętego przez kom isję projektu uchw ał celem zapozna­ nia kongregacji generalnej z opinią odrzuconą przez w iększość kom isji. Podobnie też w spraw ie em endacji przedłożonego tek stu czytam y w § 2 art. 67, że jeśli 5 członków kom isji jest zdania, iż należy na jej m iejsce dać inne sform ułow anie, kom isja m usi zbadać projekt nowej redakcji. Zm ieniona norma o w iększości w ym aganej przy gło­ sow aniach na kongregacji generalnej odnosi się rów nież do głosow ań na kom isjach: przyjąć schem at lub poprawki m ożna tylko w iększością dwóch trzecich głosów oddanych przez obecnych członków; natom iast do odrzucenia lub do odłożenia projektu w ystarcza zw ykła w iększość. Ta norma stanow i także w zm ocnienie pozycji członków w stosunku do przewodniczącego.

Zopowiedziana podczas II sesji działalność kom isji posoborowych kierow ać się będzie specjalną procedurą.

[Π]

Zakończenie

Wkrótce po otwarciu II sesji zwracano uwagę, że jest ona lepiej przygotowana. Jako istotne ulepszenie organizacyjne należy w ym ie­ nić przebudowę kierow nictw a Soboru. Idzie o utworzenie kolegium m oderatorów kierującego pracam i kongregacji generalnych i Kom isji Koordynacyjnej odpow iedzialnej za pracę w kom isjach soborowych oraz przekształcenie rady prezydialnej na naczelny organ nadzorczy. Ważnym posunięciem było także pow ołanie audytorów św ieckich i utw orzenie kom itetu dla prasy.

Oceniając ulepszenia procedury zwracano uwagę na w iększą sw o­ bodę dyskusji tak na auli soborowej jak i poza nią. W zm ienionych normach praw nych w idoczna jest w iększa troska o prawa m niej­ szości głosującej. Coraz w ięcej dostrzegało się w działalności Soboru przejaw ów kolegializm u i faktów przenoszenia praktyk parlam entar­ nych na teren pracy soborowej, o ile tylko to m ożliw e ze w zględu na odm ienny charakter tej instytucji kościelnej. N ikt nie m iał lęku, że zarysow ują się coraz w yraźniej różnice zdań i jakby dwie w ielk ie grupy: „progresyw nych” czyli idących dalej w proponowanych refor­ m ach i „konserw atyw nych” — zalecających w iększą ostrożność we w prow adzaniu z m ia n 40. Oklaskami w itano każde now e i śm iałe w ystąpienie. Obecni zdaw ali sobie spraw ę, że- chodzi przecież 0 w szechstronne n aśw ietlen ie problem ów. Całość reform organizacyj­ nych i proceduralnych zm ierzała zresztą w tym kierunku, aby ułatw ić Ojcom Soboru w ytw orzenie, sobie opinii o om awianych problem ach 1 skuteczniejsze w p ływ an ie uczestników na treść i form ę podejm ow a­ nych uchwał.

W ielu biskupów uśw iadam iało sobie zw łaszcza pod koniec II sesji, że poprawiona organizacja i procedura nie jest jeszcze w ystarczająco doskonała. U jaw n iały się luki w normach prawnych, które m usieli uzupełnić moderatorzy. Lecz znów okazało się, że i kom petencje т о т deratorów w ym agają dalszego sprecyzowania. Tak samo dyskusja posuw ała się jeszcze zbyt powoli. Za w iele było przem ówień mało lub nic nie w noszących do om awianego projektu a poruszających zagad­ nienia tylko luźnie z nim związane. Na skutek obowiązkowego zgła­ szania się do przem ówień na 3 dni przedtem w ystąpienia m ów ców podobnie jak w czasie I sesji m iały raczej charakter m onologów a za m ało było dialogów, w ystąpień polem icznych i owego „wszczy­ nania w ielkich sporów ” śladem apostołów zgromadzonych na tzwL soborze jerozolim skim (Dz 15, 7 ) 41.

40 Por. S e i b e 1 W., Zw isch en bilan z zu m Konzil, R ecklinghausen 1963, 41—52.

41 Por. ośw iadczenie kard. F. Königa, „Wiener K irchenblatt”, 44 (1963), nr 50, 4; w odniesieniu do I sesji Soboru to samo zauw ażył kard. J. Döpfner, S e i b e 1, op. cit., 172 nn.

372 B p W A L E N T Y W Ó J C I K

N ic dziwnego, że niektórzy próbowali podawać projekty dalszych ulepszeń. Zwracano uwagę, aby przy zachow aniu całkow itej swobody w ypow iedzi w ięcej dyrygow ać dyskusją i przyspieszać ją. B yły pro­ pozycje, aby ściśle określić z góry czas przeznaczony na dyskusję nad poszczególnym i schem atam i czy też ich częściam i. Inni sugero­ wali, aby dawać pierw szeństw o dla przem ówień w im ieniu poszcze­ gólnych episkopatów i w iększych grup Ojców Soboru, a dopiero po w yczerpaniu listy tych m ów ców udzielać głosu poszczególnym bisku­ pom w ystępującym w e w łasnym im ieniu. Sprawa jest nadal otwarta, gdyż układanie pracy w zespole obejmującym ponad 2 000 członków nie jest rzeczą łatwą.

O ceniając całość innow acji organizacyjnych i proceduralnych trzeba stw ierdzić, że posunięcia papieskie przed II sesją Soboru były słuszne. Choć ze w zględu na zrozum iałą ostrożność wprowadzano stopniow e korektury, całość reform poszła w e w łaściw ym kierunku. Jak pod w zględem pow ziętych uchw ał tak też, można powiedziać, pod w zględem organizacji i procedury II sesja była su k c ese m 42. Zebrane doświadczenia pozw olą n iew ątpliw ie na wprowadzanie dal­ szych ulepszeń.

Bp W ale n ty Wójcik

42 W yniki pracy tej sesji przedstaw ił cyfrowo „L’Osservatore Ro­ m ano”, CIII (1963), nr 297, 1. Sesja trw ała 67 dni, od 29 IX do 4 XII 1963. Kongregacji generalnych z dyskusją było 43, od 37. do 79. Sama dyskusja trw ała 108 godzin. Poza tym 24 dni poświęcono na sesje publiczne, obchody w ażniejszych rocznic, beatyfikacje i i. Soboty w ol­ ne b yły od pracy soborowej.

D yskutow ano nad schem atam i: „De E cclesia”, „De Episcopis et D ioecesium regim ine” i „De O ecum enism o”. Rozstrzygnięto też, że schem at .„De Beata Maria V irgine” należy w łączyć do konstytucji „De E cclesia”. Schem at „De E cclesia” om awiano na 23 kongregacjach generalnych. Przem aw iało na ten tem at 323 Ojców a 475 złożyło sw e w nioski na piśm ie. Na tem at schem atu „De Episcopis” dyskutowano w czasie 9 kongregacji generalnych. Zabierało głos 149 Ojców a 218 złożyło uwagi pisem ne. „De O ecum enism o” dyskutow ano przez 11 po­ siedzeń. M ówców było 142 a w niosków pisem nych 156. Razem w y g ło ­ szono 614 przem ówień i złożono 849 w niosków pisem nych. W sum ie było w ięc 1463 akty w spółpracy. Można przyjąć, że w ięcej niż połow a obecnych w łożyła swój w kład do pracy kongregacji generalnych.

Podczas II sesji przegłosowano poprawki i przyjęto ostatecznie sche­ m aty „De L iturgia” i „De instrum entis com m unicationis socialis”.

T eksty złożone w sekretariacie generalnym w zw iązku z pracą kongregacji generalnych objęły 9 tom ów o 2792 stronach. Podczas 94 głosow ań zużyto 230 000 kartek. Sprawdzanie obecności wym agało 107 800 kart.