Pseudonimy "Wiadomości Brukowych"

Dobrosława Świerczyńska

Pseudonimy "Wiadomości

Brukowych"

Rocznik Towarzystwa Literackiego imienia Adama Mickiewicza 7, 137-166

1972

PSEUDONIMY "WIADOMOŚCI BRUKOWYCH"*

W W i ln ie , w p o c z ą tk a c h XIX w ieku, w y cho d ziło k i l k a o z a s o - p is m , m . i n . " K u r i e r L i t e w s k i " , " D z ie n n ik W i l e ń s k i " , "Tygodnik W i l e ń s k i " ś W s i e r p n i u 1816 r . p o j a w i ł s i ą n i e w i e l k i d ru c z e k pt.

"Wiadomości Brukowe c z y l i Rozmowa na p l a c u pod Ratuszem W iel­ k i e g o X z małym x" i z o s t a ł n a t y c h m ia s t rozchw ytany p r z e z p u b - l i o z n o ś ć . Tak b y ło i z druczkam i n a s tę p n y m i, wychodzącymi z t y ­ tu ł e m "Wiadomości Brukowe", początkowo n i e r e g u l a r n i e , potem j a ­ ko t y g o d n i k u k a z u ją c y s i ę w każdą s o b o t ą . Nakład pism a w zrastał s zy b k o i d o s z e d ł do ogromnej n a owe c z a s y l i c z b y t r z e o h t y s i ę

-A

oy eg zem p larzy . Każdy k o le jn y numer podawał wiadomości w u j ę - o i u satyryoznym lu b oo n a j m n ie j humorystycznym - n ie m a l z o s ­ t a t n i e j o h w i l i , w ł ą c z a ł s i ę w n a j b a r d z i e j a k t u a l n e sprawy i po­ l e m i k i . A r t y k u l i k i "Wiadomości Brukowyoh" w ż a r t o b l i w e j fo rm ie n o w e le k , o g ł o s z e ń , k o r e s p o n d e n c j i , k a l e n d a r z y , p ro gnostyków , s p r o s t o w a ń , o s t r z e ż e ń i p o s t r z e ż e ń naukowych i s t a t y s t y c z n y c h , pozwów, d e k re tó w , te s ta m e n tó w , i n s t r u k c j i i t p . o ś m ie s z a ły o b s­ k u ran ty z m s z l a c h t y , p i e n i a c t w o , n ie u c tw o , t y t u ł o m a n i ę , z a m iło ­ w an ie do h a z a r d u , r o z p r a w i a ł y s i ę ze zw olennikam i j e z u itó w i mesmeryzmu, b r a ł y w obronę wyzyskiwanych i u o is k a n y c h c h ł o p ó w - słowem w a lc z y ły ze w sz y stk im , co zdaniem współpracowników c z a ­ s o p is m a b y ło z ł e i co wymagało napraw y.

x A u to rk a p r a g n i e podziękować d r K sen i K o s t e n ic z za ży o zliw e r a d y i pomoc p rzy opraoow aniu n i n i e j s z e g o a r t y k u ł u .

S t o s u j ą c - t e o r e t y c z n i e - o św ieceniow ą zasad ą s a t y r y , oo t o "ozołem b i j e osobom, g a n i o b y o z a j e " , "Wiadomości Brukowe" je d n y c h g n ie w a ły , in n y c h ś m ie s z y ły , j e s z c z e innym b a r d z o s i ą p o d o b a ł y . Wyohodziły o n e, o i e s z ą c s i ą s t a l e dużym powodzeniem, do połowy 1822 r o k u . Numerek (bo w ła ś n ie t a k ą deminutywną f o r ­ mą s t o s o w a l i r e d a k t o r z y do p o s z c z e g ó ln y c h poszytów p is e m k a ) 288, mający u k aza ć s i ą w s o b o tą 10 cze rw o a, n i e w yszedł w o g ó le z d r u k u .

W lu ty m 1817 r . , a wiąo w k i l k a m ie s ią o y po u k a z a n iu s i ą p ie r w s z e g o numerku p is m a , jego d o ty c h c z a s o w i w sp ó łpraco w n icy z r z e s z y l i s i ą w l e g a n i e d z i a ł a j ą c ą g ru pą p i s a r s k ą czy r e d a k c y j ­ n ą p r z y jm u ją c p ro w o k a c y jn ie nazwą Towarzystwa Szubrawców. Było t o s to w a r z y s z e n i e n a w ią z u ją c e do k p i a r s k o - s a t y r y c z n y o h t r a d y ­ c j i " R z e c z p o s p o l i t e j B a b i ń s k i e j " , p o w ta r z a ją o e formy o r g a n i z a ­ c y j n e to w arzy stw w o ln o m u larsk io h i l ó ż m a s o ń s k io h ,a t a k ż e s a ­ t y r y c z n i e k o p i u j ą c e wzory poważnych to w a rz y s tw n au kow ych.Z asa­ dy Towarzystwa Szubrawców podano w k o d e k s ie opublikowanym na p r z e ł o m i e 1818 i 1819 r . w p r a s i e w i l e ń s k i e j , w a r s z a w s k i e j , a n aw et p e t e r s b u r s k i e j o r a z w oddzielnym d ru k u opatrzonym - po­ d o b n ie ja k num erki "Wiadomośoi" - w i n i e t ą p r z e d s t a w i a j ą c ą s z l a ­ c h c i c a le o ą c e g o n a ł o p a c i e . Według te g o kodeksu Towarzystwo Szubrawoów m iało swego p r e z y d e n t a , d o s to jn i k ó w i członków . Ce­ lem Towarzystwa b y ło zw a lo z a n ie wad "m oralnych" i s p o łe c z n y c h . Drogą prowadząoą do w ykonania te g o z a d a n i a m iały być m . i n . "Wiadomości Brukowe". S p o tk a n ia c z ło n k o w s k ie , zwane p r z e z Szub­ rawoów sohadzkam i, b y ły - w d z i s i e j s z e j n o m e n k la tu rz e - p o s i e ­ d z e n ia m i r e d a k c y jn y m i.

C złonkowie Towarzystwa d z i e l i l i s i ą n a dwie, a w ła ś c iw ie n a t r z y g ru p y : u r b a n i - mieszkańoy W ilna - b y l i c z ło n k a m i, ja k byśmy d z i ś p o w i e d z i e l i , r z e c z y w i s t y m i , i c h s t a t u t o w a l i c z b a nie m ogła p r z e k r o c z y ć 40 o s ó b , a w iek n i e mógł być n i ż s z y n i ż 25 l a t . U rb a n i o trz y m y w a li pseudonimy o r g a n i z a c y j n e . Ic h obow iąz­ kiem b y ło m . i n . d o s t a r c z a n i e co 20 d n i gotowego m a t e r i a ł u l i - t e r a o k i e g o d o ty c z ą c e g o Wilna i o k o l i c , p is a n e g o s ty le m " le k k im , s z u b ra w sk im " , n a ć w i a r t k ą druku w "Wiadomościach Brukowych".Po c z y t a n i u t y c h m a t e r i a ł ó w na " so h a d zce" i z a k w a l if ik o w a n iu i c h do d ru k u , publikow ano je w "Wiadomościach" bez p o d a n ia n a z w is ­ k a a u t o r a . Członkowie n i e wykonujący obowiązku d o s t a r c z a n i a ma­ t e r i a ł ó w b y l i w pisyw ani n a " re m a n e n ta " . Drugą g rupą Szubrawoów

s t a n o w i l i r u s t y k a n i e , człon k o w ie - powiedzmy - k o r e s p o n d e n o i, d z i e l ą c y s i ą na ru s ty k a n ó w p ie rw s z e g o i d ru g ie g o r z ą d u . K u śty ­ k a n i e p ie rw s z e g o r z ą d u m i e l i n ie o o z b l i ż o n e do urbanów praw a i o b o w ią z k i, a c z k o lw ie k bez w ięk szy ch rygorów w w y p e łn i a n iu ty o h o s t a t n i c h . Mogli s i ę s t a r a ć o u r b a n i ę . K u śty k a n ie d r u g ie g o rzę­ du n a t o m i a s t t o w ła ś o iw ie sympatycy Towarzystwa S zubraw oów ,lu­ d z i e z j a k i c h ś powodów w y b i t n i , ek tó r y o h p r a c e o h ę t n i e drukowa­ no w "Wiadomościach Brukowych". K u ś ty k a n ie n i e m i e l i p s e u d o n i ­ mów o r g a n i z a c y j n y c h .

Według s t a t u t u każdy u rb an " o trz y m u je od Towarzystwa n a ­ z w a n ie , k t ó r e we w s z y s t k i c h c z y n n o ś c ia c h szu b raw sk ieg o zawodu w m i e j s c u w łaściw y ch im ion i n azw isk mają mu s ł u ż y ć . W tym c e

-2

l u wybrano n a z w is k a m i t o l o g i c z n e p r a s t a r e j L i t w y . . . " . Nazwa­ n ia m i ty m i p o s ł u g i w a l i s i ę Szubrawcy w ż y o iu o r g a n iz a o y jn y m ,li­ t e r a c k i m i w "Wiadomośoiach Brukowych".

Kim b y l i l u d z i e z r z e s z e n i w Tow arzystw ie i tw o rzący "Wia­ dom ości Brukowe"? Obeonie n o t u j e s i ę około 60 n azw isk S zub raw - oów, urbanów i r u s ty k a n ó w . J e d n i , w y b i t n i e j s i , z n a n i są l e p i e j , p o s i a d a j ą p i s a n e b i o g r a f i e i b i b l i o g r a f i e t w ó r c z o ś c i , i n n i z n a­ n i są z a le d w ie z n a z w is k a . W każdym r a z i e p o w ie d z ie ć można, że Towarzystwo Szubrawców s k u p i a ł o dużą c z ę ś ć f o r m u ją o e j s i ę wów­ c z a s i n t e l i g e n c j i W ilna i o k o l i c . W ielu Szubrawoów z a p i s a ł o się n a t r w a ł e w d z i e j a o h n a s z e j h i s t o r i i , w k u l t u r z e i l i t e r a t u ­ r z e .

S p i r i t u s movens "Wiadomości Brukowych" i Towarzystwa Szub­ rawoów w pierwszym o k r e s i e i c h i s t n i e n i a b y ł K azim ierz Kontrym, n o s z ą c y w Tow arzystw ie miano P o k lu s - p raco w n ik w i l e ń s k i e j b i ­ b l i o t e k i u n i w e r s y t e c k i e j , o zło w iek r z u t k i , e n e r g i c z n y , p r a o o w i - t y , i n i c j a t o r w i e l u postępowyoh a k c j i w W iln ie w p i e r w s z e j ć w ie r o i XIX w. Szubrawcami - z a ł o ż y c i e l a m i Towarzystwa b y l i m . i n . Jakub Szymkiewicz - P e rk u n a s , p ie rw s z y p r e z y d e n t Towa­ r z y s t w a , w ybitny l e k a r z , u p am iętn io n y na w i n i e c i e "Wiadomości" w p o s t a c i s z l a o h o i c a le c ą c e g o na ł o p a c i e ; J ó z e f Zawadzki-Swey- t e s t i x , k s i ę g a r z w i l e ń s k i ; A n to n i JYkrcinowski- P a t e l o , p r a c o w n ik k u r a t o r i u m w i l e ń s k i e g o , r e d a k t o r k i l k u pism w i l e ń s k i c h ; K a z i­ m ie r z S t r a w i ń s k i - B u b i l o s , zamożny z i e m i a n i n , f u n d a t o r Towa­ r z y s t w a ; Michał B a l i ń s k i - A u s z la w is , h i s t o r y k i p i s a r z ; Leon B orow ski - P e r g r u b i s , znany p r o f e s o r p o e z j i i wymowy, n a u c z y c i e l M ic k ie w ic z a ; J a n B .R y c h te r - S ejm i, d z i e n n i k a r z w i l e ń s k i , r e ­

d a k t o r "Wiadomości Brukowych"; J ó z e f K arozew ski - Z ie m ie n n ik , p raw n ik w i l e ń s k i , s e k r e t a r z Towarzystwa; J ę d r z e j Ś n ia d e c k i - S o tw a ro s , d r u g i p r e z y d e n t Szubrawców. P onadto do Towarzystwa n a l e ż e l i w ró żn y ch o k r e s a c h jego i s t n i e n i a : Ignacy B a l i ń s k i - A u x tu ju s W ysugirdys, Tadeusz B u łh a ry n - D e r f i n t o s , I g n a c y Chodź­ ko - Wayzgantos, A n to n i Chomiński, K a z im ie rz Dmochowski - G a r - d o a t i s , A ntoni G o reo k i - Warpu 2 g i , F r a n c i s z e k Grzymała - G u r- c h o , Adam J o o h e r - Widar I I , Ignacy J u n d z i ł ł , D ionizy K ażyń- s k i , R o b e rt Kleozkowski - Heim dal, H i l a r y K o n d r a to w ic z ,I g n a c y Emanuel L ao h n io k i - D z i d z i s Lada, Ignacy Ł a g iew n ick i - P a r s t u - k i s , Ja n Ł o p a c iń s k i S w eczpuńscynis, M ik o ła j Mianowski P r o

-O

t r i m p o s , K azim ierz Moniuszko - B a l d e r , Z a c h a r i a s z Niemczew- s k i - K ie l u , Narcyz O l i z a r - T r a t i t a s , M aksymilian O s s o l i ń ­ s k i , J ó z e f P r z e c ł a w s k i , Wawrzyniec P u ttk a m e r - K rum ieniu P r a - d z i u , Michał Römer - O kopirnos S z u b ra w is s im u s , J ó z e f Sąkow ski, Ig n acy Szydłow ski - G u l b i , Maurycy W ito w sk i, Ferdynand Wołod- ko - M a rk o p o lis, Ig n acy Wołodko - A ud ro s, S ta n i s ł a w W o rc e ll - D u z a re s 4 , F r a n c i s z e k Z a b ł o c k i , Tomasz Zan - G o n g i l i s , Szymon Żukowski, czło n k ow ie z n a n i t y l k o z pseudonimów: R aguozys, T a- w a l s , Thor i i n n i .

A utorami w i ę k s z o ś c i p r a c p u b likow anych w "Wiadomośoiach Brukowych" b y l i czło n k o w ie Towarzystwa Szubrawoów, u r b a n i i r u s t y k a n i . P race koresp o n den tó w p rzy g o d n y ch , sp o za Tow arzys­ tw a , publikowano r z a d k o . Świadczy o tym zarówno wspomniany wy­ ż e j s ta tu to w y obow iązek p i s a n i a co 20 d n i a r t y k u ł u o o b j ę t o ś ­ c i n a ć w ia r t k ę d ru k u w "Wiadomościach" (a więc na je d n ą s t r o ­ n ę ) ja k i l i c z n e na t e n te m a t wzmianki zam ieszczone w c z a s o ­ p i ś m i e , n p . " O s t r z e ż e n i e " d l a remanentowników, t ł u m a c z e n i a się z z a l e g ł o ś c i p r z e z p o s z c z e g ó ln y c h szubrawców (numery 1 0 4 ,1 0 6 , 110, 113, 167, 234, i n . ) , n ag ro b ek "exszubraw cow i L i t w a n i s o - w i " , k tó r y "żadnym n i e s ł y n ą ł p is a n ie m " i t p .

A r ty k u ły , f e l i e t o n y , n ow ele, d o n i e s i e n i a i t p . m a t e r i a ł y pu­ b lik o w a n e były w "Wiadomościach Brukowych" - j e ś l i c h o d z i o formę z a z n a c z e n i a a u t o r s t w a - w t r o j a k i sp o só b: 1) ja k o p o z y - o j e anonimowe, 2) p o d p is a n e pseudonimami o r g a n iz a c y jn y m i Szub­ rawców o ż y l i "nazw aniam i" m ito lo g i c z n y m i , 3) p o d p is a n e innym i pseudonim am i, p rzy czym za pseudonim uważa s i ę każde o z n a c z e ­ n i e a u t o r s t w a (pod a r ty k u ł e m ozy w t y t u l e ) o d b ie g a ją o e od w ła ­ ściw ego n a z w is k a .

P o zy cje anonimowe s ta n o w ią w "Wiadomościach Brukowyoh"wię- k s z o ś ó . A uto rstw o w i e l u a rty k u łó w z o s t a ł o ju ż udokumentowane, n p . A.Wrzosek5 u s t a l i ł je d l a w i ę k s z o ś c i utworów J ę d r z e j a Ś n ia ­ d e c k ie g o p u blikow anych w c z a s o p iś m ie szubraw skim. Wiadomo, że au to re m numerku p ie rw s z e g o b y ł Ignacy Emanuel* L a c h n i c k i 6 ," R o z - mowę w w i n i a r n i " (n r 3 /1 8 1 6 ) n a p i s a ł K azim ierz Kontrym ,

"Ma-Q

c h i n ę do b i c i a chłopów" (n r 8 /1 8 1 7 ) A n to n i Maroinowski , w ięk ­ s z o ś ć b a j e k drukowanych w 1818 r . o r a z "U c in k i" ( n r 106/1818),

Q

chodzące d o tą d za anonimowe, o k a z a ły s i ę p i ó r a A n to n iego Gó­ r e c k i e g o , autorem " H i s t o r i i o dzwonach o l i o l i ń s k i c h " ( n r 110/

10

1819) j e s t prawdopodobnie Jan B .R y c h te r , "Umizg do sz u b ra w - stw a" ( n r 226/1821 ) n a p i s a ł Michał B a l i ń s k i 1"*, " L is ty i n d y j ­ s k i e " (n r 127, 1 3 5/1819) w yszły prawdopodobnie spod p i ó r a J ó ­ z e f a Sękow skiego1 2 , " L i s t z P arn asu " ( n r 261 -2 6 2 /1 8 2 1) n a p i s a ł

1 3

D io n iz y K ażynski , a r e c e n z j ę z "C hodkiew icza pod Chocimem" W inoentego K i s z k i Z g i e r s k i e g o (nr 2 5 7 /1 82 1 ) n a j p e w n i e j - I g n a -

1 II

oy S zydłow ski ; "Ś w iat i m iło ś ć c z y l i ż y o ie i d z i e ł o moje" j e s t 15

fragm entem ż a r t o b l i w e j a u t o b i o g r a f i i Tomasza Zana i t p . Wiele p o z y c j i j e s t n a d a l niewiadomego a u t o r s t w a i , być może, n i e da s i ę t e j sprawy c a ł k o w i c i e r o z w i k ł a ć . Dużą pomocą mogłyby tu być p a m i ę t n i k i s e k r e t a r z a Towarzystwa, K arc z e w sk ie g o ,o k tó r y o h

wspo-16 mina M o śc ic k i, a k t ó r e d o ty c h c z a s n i e z o s t a ł y o d n a l e z io n e .

Pseudonimy o r g a n i z a c y j n e Szubrawoów rozwiązywane b y ły w w i e l u p r a c a c h , o s t a t n i o głów nie w a r t y k u l e Z o f i i Makowieokiej

17

i Kseni K o s t e n ic z , g d z ie p r z y to c z o n o i omówiono r ó w n ie ż r o z ­ w i ą z a n i a w c z e ś n i e j s z e . Spory n a te m a t p o ch o d ze n ia i a t r y b u o j i t y c h pseudonimów n i e z o s t a ł y je s z o z e d e f i n i t y w n i e zakończone i wypadnie w tym z a k r e s i e d o r z u c i ć k i l k a uwag.

18

Wydaje s i ę , że n i e s ł u s z n i e w iązano o r g a n i z a c y j n e "nazwa­ n i a " s zu b raw sk ie z X VII-wieczną m i t o l o g i ą lite w sk o -żm u d zk ą J a -

19

n a Ł a s i c k ie g o . Nie p o d a je ona b a rd z o w i e l u pseudonimów u - żywanyoh p r z e z Szubrawoów, inne p r z y t a c z a w fo rm ie n i e s t o s o ­ w anej p r z e z członków Towarzystwa. Np. bóstw o im ionach A u s z l a - w i s , C h a u r i r a r i , K rum ieniu P r a d z i u , D z i d z i s L a d o , G o n g i l i s , G u l - b i , K i e l u , Semi, S o tw a ro s , S w eczp u ń sczyn is, S w e y te s ti x i i n . n i e ma w o gó le u Ł a s i c k i e g o ; P a r s t u k i są wg t e j m i t o l o g i i B a r - s tu k a m i, P e r g r u b i s - P erg ru b rem , O k o pirn o s - O kkopirem .K atalog s t a r y o h druków B i b l i o t e k i Narodowej n o t u j e wprawdzie aż dwa eg ze m p la rz e m i t o l o g i i Ł a s i c k ie g o w b i b l i o t e c e dawnego U niw

er-s y t e t u W ile ń er-s k ie g o , a l e w ą tp ić wypada, ozy Szubrawoy k o r z y er-s t a ­ l i w ła ś n ie z t e j m a l e ń k i e j , za le d w ie 18 s tr o n n io o w e j b r o s z u r k i ł a c i ń s k i e j . Spośród p raw ie 80 bóstw podanych p r z e z s t a r o p o l ­ s k i e g o " m it o lo g a ” z a le d w ie 16 - na o g ó ł w z m ie n io n e j f o r m ie - spotykamy wśród "nazwań” sz u b ra w sk ic h .

N ajpraw dopodobniej głównym źródłem m ito lo g i c z n y c h p se u d o ­ nimów urbanów b y ły wykazy bóstw " l i t e w s k i c h , ż m o d z k ic h ,s a m b ij-s k i o h , ł o t e w ij-s k i c h i p r u ij-s k i c h ” w " K r o n i c e . . . ” M aoieja S tr y j k o w -

20

s k i e g o . K ronika t a b y ł a w p o c z ą tk a c h XIX w. l e k t u r ą ogromnie p o p u l a r n ą , r o z o z y ty w a ło s i ą w n i e j m . i n . p o k o le n ie M ick iew i­ c z a . Spośród 29 bóstw podanych p r z e z S tr y jk o w s k ie g o z a le d w ie dwa - P u r s c h a j t i s i U p in i Dewos - n i e w y s tę p u ją wśród d o ty o h - o z a s znanych pseudonimów s z u b ra w sk ic h .

Szubrawcy, w p o s z u k iw a n iu nazwań m i to lo g i c z n y c h , s i ą g a l i t a k ż e co w dotychczasow ych b a d a n ia c h n i e z o s t a ł o zauważone -do m i t o l o g i i skan d y n aw sk iej i s t a r o g e r m a ń s k i e j , o czym ś w i a d

-21

c z ą pseudonimy: B a l d e r , Heimdal, Odyn, Tor, Widar . P r z y p u s z ­ c z a ć można, że w ię k s z o ś ć m a te ria łó w m ito lo g io z n y c h p rz y g o to w a ł członkom Towarzystwa K azim ierz Kontrym. Świadczyć o tym może f r a g m e n t w "Wiadomośoiach Brukowych" nazyw ający go "au to rem mi­ t o l o g i i ”22.

Wydaje s i ą , że wybór imion m i to lo g i c z n y c h d l a członków To­ w a rz y s tw a Szubrawoów m ia ł dwa a s p e k ty : a lb o p o w ią z a n ia zewnę­ t r z n e , łą c z ą o e s i ą n p . z zajmowaną f u n k c j ą , a lb o w ew nętrzne, m a ją c e w j a k i ś sposób o d z w i e r c i e d l a ć cechy p s y c h ic z n e n o s i c i e ­

l a . I t a k n p . Jakub Szymkiewicz, p r e z y d e n t Szubrawoów, n o s i ł im ię P e rk u n a s a , t j . głównego boga piorunów i władców; Józef Za­ w a d z k i, k s i ę g a r z , wydawca i o r g a n i z a t o r swego r o d z a j u s a l o n u l i t e r a o k i e g o na z a p l e c z u k s i ę g a r n i w W ilnie - b y ł S w e y testix em , t o j e s t bóstwem ś w i a t ł o ś o i ; Ja n B .R y c h te r , r e d a k t o r i k o r e k t o r "Wiadomości Brukowych" m iał imię p a t r o n a c z e l a d z i i słu ż b y do­ mowej, S ejm iego; Kontrym, sły n ący z t e g o , że l u b i ł ta j e m n i c e i

23

s e k r e t n e d z i a ł a n i a nazwany z o s t a ł P o k lu s e m ,oznaczającym b ó s ­ two c ie m n o ś c i i p i e k i e ł , a ru c h liw y d z i e n n i k a r z , A n t o n i M arci­ n o w sk i, m iał za p a t r o n a bóstwo duchów p o w ie trz n y c h - P a t e l o .

Nazwania o r g a n i z a c y j n e Szubrawców p o j a w i a j ą s i ę w "Wiado­ m o ś c ia c h Brukowych" b e z p o ś r e d n i o lub p o ś r e d n io w f u n k c j i ozna­ c z a n i a a u t o r s t w a s z e s n a s t o k r o t n i e . Pseudonimy t e t o : Audros,Au- s z l a w i s , B i b o l u s , H eim dal, P a r s t u k i s , P r o tr im p o s ,

Sweozpuńsoy-n i s , S w e y t e s t i x , S zu braw issim u s O k o p irSweozpuńsoy-n o s , Warpu 2 g i , Z ie m ie Sweozpuńsoy-n - n i k (d o k u m en tacja w wykazie pseudonimów). N ie k t ó r e z n i c h u ży­ t e są k i l k a k r o t n i e , czasem w formach w arian to w y c h . Z tym wszy­ s tk im je d n a k p r a c e sygnowane pseudonimami szubraw skim i s t a n o ­ wią g ru p ą w "Wiadomośoiach Brukowych11 r a c z e j n i e w i e l k ą .

Znakom itą w ią k s z o ś ć p o z y c j i pseudonimowychw "Wiadomościach Brukowych" s ta n o w ią a r t y k u ł y o p a trz o n e n ie o rg a n iz a c y jn y m i p s e u ­ donimami s z u b ra w sk im i. T rzeb a p o w ie d z i e ć , że inw en cją w z a k r e ­ s i e t w o r z e n i a pseudonimów m i e l i Szubrawcy ogromną, zarówno od s t r o n y ję z y k o w e j, s ło w o tw ó rc z e j ja k i ze w zglądu na ła d u n e k hu­ moru w n i c h z a w a r t y . Dość p o w ie d z ie ć , że s p o śró d 131 gatunków pseudonimów w yodrębnionych ze znanego d o tą d m a t e r i a ł u p s e u d o - nimowego p r z e z b a d a c z a s ło w a c k ie g o , O rm isa, 27 d a j e s i ę r o z ­ r ó ż n i ć w "Wiadomościach Brukowych", a s p o śró d 15 gatunków wy­ m ie n io n y c h p r z e z "E n c y k lo p e d ię Wiedzy o k s i ą ż c e " w szubrawskim

24 c z a s o p i ś m ie w y s tę p u je 5 .

Są więc a l i o f i k c j o n i m y - t j . n a z w is k a f i k c y j n e utw orzone n a wzór prawdziwych z dodatkowym elementem znaczącym - n p . Bo­ n i f a c y B ib a czen k o , M ateusz Łamigłówka; animalonimy - p s e u d o n i ­ my u tw o rzo ne od nazw z w ierz ęo y ch - n p . Bąk; ą p e l l a t i v o n i m y - pseudonimy od nazw p o s p o l i t y c h - n p . G orączka; a s te r o n im y

-X -X -X

pseudonimy z gwiazdkami »- np. S t o l n i k ; a u t o r e dakojonimy - pseudonimy r e d a k c y j n e wewnętrzne - n p . R e d a k to r Brukowych Wia­ dom ości; baptyzonim y - pseudonimy od imion - np. Edmund, Leo­ k a d i a , Z e f i r y n a ; oognatonimy - pseudonimy o k r e ś l a j ą c e p o k r e ­ w ie ń s tw a - np. S t r y j Gawryłka; o o l l e c t i o n i m y - pseudonimy z b i o ­ rowe - n p . Mieszkańcy k l u c z a k r ą c im ę o k ie g o ; c o n t r a c t i o n i m y - c z y l i s k r ó ty n a z w is k a - n p . B prstm ow icz; comiconimy - p s e u d o ­ nimy ż a r t o b l i w e - n p . C h w ytzag ro sz, O p i s o p i s ; g a llo n im y - pseu­

donimy z ję z y k a f r a n c u s k i e g o - n p . Le f l e u r ; gynonimy lu b pseu- dogynimy - ż e ń s k ie pseudonimy d l a mężczyzny - n p. M a łg o r z a ta L io z y k r u p s k a ; herbonim y - pseudonimy utw orzone od nazw r o ś l i n - n p . P a p r o tk a ; ir o n ic o n im y - p s e u d o n im y -p rz e z w is k a n p . R u p e rt z O k p is z y s z e k W y w ię d liń s k i, k t ó r y w WB (= Wiadomości Brukowe ) w y s t ę p u je w f u n k c j i pseudonim u, a k t ó r y s t a ł s i ę p rz e z w isk ie m Tomasza U m iastow skiego; kryptonim y - pseudonimy z k i l k u l i t e r l u b wyrazów n p . A . . . Z . . . , Anonim, J e d e n z członków Towarzystwa m ag netycznego; l i t e r o n i m y - pseudonimy z l i t e r - n p . XYZ, ABC, Abcde; loconimy - pseudonimy o k r e ś l a j ą o e m ie js o e z a m ie s z k a n i a

- n p . P a n f i l ze Żmudzi; operonimy czy p r o f e s jo n im y - p s e u d o n i ­ my o k r e ś l a j ą c e z a j ę c i e , zawód - n p . Były s e k r e t a r z ; socjonim y - pseudonimy używane p r z e z k i l k a osób - n p . S z l a c h c i c n a ł o p a - o i e i t p .

O czyw iście n i e w s z y s t k ie u ż y t e pseudonimy r e p r e z e n t u j ą czy­ s t e formy gatunkowe, n a j w i ę c e j j e s t n p . a l io f ik t o n im ó w p o ł ą ­ czo ny ch z p r o f e s jo n im a m i. W w i ę k s z o ś c i wypadków a u t o r z y u k r y ­ w ają s i ę za n azw iskam i znaczącym i t y p u Tyburcy C i e r p i ą c z k a , R e ­ m i g iu s z D o p ie k a jło i t p . Także p o s t a c i e w y s tę p u ją c e w a r t y k u - ł a o h n o s z ą n a z w is k a z n a c z ą c e .

Wydaje s i ę , że n ie m a l w s z y s t k ie t e pseudonimy z a s ł a n i a j ą autorów -Szubraw ców . Różne " k o r e s p o n d e n c je 11, " l i s t y do r e d a k t o ­ ró w " , " d o n i e s i e n i a " , " a r t y k u ł y n a d e s ł a n e p o c z t ą " i t p . m ające w yraźne znamiona tw ó r c z o ś c i a p o k r y f i c z n e j i p e r s y f l a ż o w e j wy­ p a d a z a l i o z y ć do r e d a k c y jn y c h m i s t y f i k a c j i mającyoh s tw a r z a ć p o zo ry a u ten ty zm u . Prawdopodobnie w ię k s z o ś ć te k s t ó w otrzymanyoh z tz w . t e r e n u s ł u ż y ł a r a c z e j jak o m a t e r i a ł do przygotowywanych p r z e z Szubrawoów a r ty k u ł ó w . P o tw ie r d z a t o w pewnym s t o p n i u ko­ m u n ik a t r e d a k c y jn y ( n r 111/1819) g ł o s z ą o y , "że t a k nazwane S zu - b r a w s k ie Towarzystwo r o b ó t swoich pod d o s t a t k i e m d o s t a r c z a " , a l i s t y i pisma n a d s y ła n e p r z e z n i e członków "rzad k o u m i e s z c z a " . I ohyba wszyscy D rapeżuńcy, D rz e m a jło w ie , N i e d z i e l e , S z l a c h o i ń - s o y , w s z y s t k ie N a p o m in a ls k ie , R ó żo w iń sk ie , L i c z y k r u p s k ie - t o p o s z o z e g ó l n i Szubrawcy wykonujący swój s ta t u to w y obow iązek i u n i k a j ą c y w t e n sposób "remanentów", a t a k ż e w pewnym s t o p n i u , o s ł a n i a j ą c y s i ę p r z e d ew entualnym i r e p r e s j a m i ze s tr o n y o e n z u - r y 2 5 .

2 fi

T r a d y c ja nazw , a więc i pseudonimów, zn aczący ch j e s t w p o l s k i e j l i t e r a t u r z e dość b o g a t a , p o c z y n a ją c od R e ja -K o o z b o rk a R o żk a, p r z e z pseudonimy i nazewnictw o l i t e r a t u r y s o w i z d r z a l ­

s k i e j , oświeceniowego "M onitora" i t p . Można więo p o w i e d z i e ć , ż e "Wiadomości Brukowe", s t o s u j ą o n a z w is k a z n a c z ą c e , wzorowały się zarówno na p o p r z e d n ik a o h p o l s k i c h ja k i n a a n g i e ls k im " S p e c t a

-27

t o r z e " czy " U t o p i i " Morusa , ozy w r e s z c i e używały s t r u k t u r a l ­ n y c h form o d p o w iad ający ch gatunkowi s a t y r y i humoru u p r a w ia n e ­ go p r z e z o zaso p ism o .

Nazwiska z n a c z ą c e , um ieszozane ja k o p o d p is y w "Wiadomoś- o i a o h Brukowych", s p e ł n i a j ą dwie f u n k c j e : po p ie rw s z e są p s e u

-donimami u k ry w ając y ch s i ę poza n im i au to ró w ; po w tóre - w k o n - t e k ś o i e określonym t r e ś c i ą a r t y k u ł u - odgryw ają s p e c y f i c z n ą r o l ą k o m e n tarza do t e k s t u O o d s ł a n i a j ą c z a m ie r z e n ie a u t o r a , 2) o k r e ś l a j ą c je g o s ta n o w is k o w o c e n ie d an ej sprawy, 3) s t r e ­ s z c z a j ą c n ie m a l a r t y k u ł w d w u -trz e c h słow ach p r z e z odw ołanie s i ą do s k o j a r z e ń c z y t e l n i k a , 4^ u a k t u a l n i a j ą c s y t u a c j ą , 5 ^cha­ r a k t e r y ż u ją c p r z e d s t a w i o n ą w a r t y k u l e p o s t a ć . Nazwiska t e , b ę ­ dąc ważnym wyrazem postawy ideowej a u t o r a i pisma, i pewną fo:p- mą r e a l i z a o j i program u naprawy s p o ł e c z n e j , są ta k ż e - p o p r z e z swą s p e c y f i c z n ą p o e ty k ą - n i e p r z e c i ę t n e j w a r t o ś c i śro d k iem ar­ ty s ty c z n y m : z w ię k s z a ją m ianow ioie - d z i ę k i z d e r z e n i u elem en­ tów znanych c z y t e l n i k o w i z nowymi, zas k a k u ją c y m i go - e f e k t y h u m o ry sty c zn e i s a t y r y c z n e , podnoszą e k s p r e s j ę i w y r a z i s t o ś ć t e k s t u . Pseudonimy w r o d z a j u "C hw alski z Napuszyna p s e u d o d o c - t u s , w i e l u uozonych to w a rz y s tw s p a r a liż o w a n y c z ł o n e k ” , " B o n i- fao y B ibaczenko przydomku Dybidzban" czy "R u p ert z O k p is z y - s z e k W y w ięd liń ski" mogłyby z powodzeniem s ta n o w ić e g z e m p l i f i - k a c j ę jednego z r o z d z i a ł ó w "Komizmu" B y s t r o n i ą .

W a rto śc i h u m o ry sty c zn e i s a ty r y c z n e nazew nictw a s to s o w a ­ nego w "Wiadomościach Brukowych" o r a z i c h wpływ na tw ó r c z o ś ć M ic k ie w ic z a omawiał K azim ierz Wyka w a r t y k u l e " B ir b a n t e r o k

-28

k a " . " P ro ta z y B a l t a z a r B r z e c h a l s k i , g e n e r a ł n ie g d y ś t r y b u ­ n a l s k i , v u lg o woźny", łowczy " K oz o d usin ", o o h m is trz y n i" K o k o s z - n i c k a z domu Jendykiew iczów na" i w ie l e inn y c h nazw w "Panu

T a d e u sz u ", ze słynnym " B ir b a n t e ro k k a " H rab ieg o w ł ą c z n i e , są w edług Wyki rodem w ł a ś n i e z n aze w n ictw a, " k t ó r e k w i t n ę ł o po o z a s o p is m a c h w i l e ń s k i c h w o k r e s i e m ło d o śc i i s tu d ió w M ic k ie ­ w i c z a , s z c z e g ó l n i e na łamach "Wiadomości Brukowych". Wygląda n a t o , że gdy p rz y p r a c y tw ó r c z e j p o e t a w r a c a ł wspomnieniami do k r a j u l a t d z i e c i n n y c h , odżywały w je g o p a m ię c i zabawne i g r o te s k o w e nazwy szu b ra w sk ie g o p isem k a, k tó r e g o w spółpracow ­ n ik i e m - n o t a bene - c h c i a ł a u t o r "Pana Tadeusza" d w u k ro tn ie

z o s t a ć .

Mechanizm k o n s tr u o w a n ia - czy powiedzmy ł a d n i e j - p o e ty k a o k r e ś l a j ą c a s z tu k ę tw o r z e n i a pseudonimów znaczący ch w "Wiado­ m o ściach Brukowych" j e s t , z g r u b s z a b i o r ą c , n a s t ę p u j ą c a : g ł ó w ­ n a wada, p rz y w a ra , n a ł ó g , z a i n t e r e s o w a n i e , r z a d z i e j z a l e t a

-o ż y l i -o g ó ln ie - główna -oe-oha -o b i e k t u p r z e d s ta w ia n e g -o w a r t y ­ k u l e s tan o w i r d z e ń pseudonim u. Do n i e g o d o d a je s i ą o zło n y n a ­ s t ę p n e , c h a r a k t e r y z u j ą c e d a l s z e cechy lu b w zmacniająoe główną o r a z końcówki i d o d a t k i typowe w św iadom ości s p o ł e c z n e j d l a r e a l n e g o , r z e c z y w i s t e g o d e s y g n a tu , czasem d l a c a ł e j grupy z a ­ wodowej czy s p o ł e c z n e j . I t a k " a u t o r " - d o k t o r b ę d z ie s i ę n a ­ zywał "Aquafo n t i s " lu b "G orączka"; h r a b i a - " F i u f i u , k a w a le r m a l t a ń s k i " ; r a c h m i s t r z - "Łamigłówka"; p r z e k u p k a - T jio z y k r u p s k a " ; żonkoś - "Monopolius M ałżo n k iew io z"; wyśmiewający cu d z o z ie m sz ­ czy z n ę a u t o r p o d p is z e s i ę "Le comte J a c i n t e Z a g r a n io a " ; k r y ­ t y k u j ą c y k a r c i a r z y - "Don K o z a k o - F i l o g r o n o - S o n i k o - P i e t r o , c z ł o ­ n e k s a l i o ł o w i a n e j " ; z w a lc z a ją c y k r ę t a c t w a prawników i p i e - n ia o tw o - "Remigiusz D o p ie k a jło de J u r e de Hayda"; p r z e o iw ty­ t u ł o m a n i i w y stę p u je p r z e k o r n i e "Wielmożny Ignacy Kolumna Wiłi- tm o s, b . u r z ę d n i k b .o g r a n ic z o n e g o p t u P iw o n ii" i t p .

Oozywiśoie w w i ę k s z o ś c i wypadków są t o rzekome l i s t y r z e ­ komych korespondentów p rz e p r o w a d z a ją c y c h rzekomą a u t o o b r o n ę . Ta "rzekomość" p ozw ala na k r y ty k ę n i e j a k o od w ew nątrz, o d s ł a ­ n i a j ą c i n i c u j ą c g ł u p o t ę i b e z d u s z n o ś ć czy n ie u c z c iw o ś ć w spo­ sób zn a o z n ie o s t r z e j s z y , n iż b y t o b y ł o możliwe p rzy zwykłym w y ty k a n iu wad p r z e z r e d a k c j ę "Wiadomośoi Brukowych". B ył t o c z ę s t o w l i t e r a t u r z e s a t y r y c z n e j i h u m o ry s tуo zn e j stosowany chwyt p r z y t a o z a n i a sprawozdawczego t e g o , co s i ę ohce ośm ie­ s z y ć ozy zw alozyć.

Wydaje s i ę , że sprawę t ę można r ó w n ie ż r o z p a t r z y ć pod k ą­ tem k o n s t r u k o j i n a r r a t o r a i g a tu n k u u p r a w ia n e j w c z a s o p i ś m ie t w ó r c z o ś c i . Obok o p i s u ozy d y s k u rs u przeprow adzonego p r z e z n a r r a t o r a z z e w n ą tr z , o p i s u n i e j a k o zo b iek tyw izo w an eg o , doko­ nanego z j a k i e g o ś d y s t a n s u , p o ja w ia s i ę k o n k r e t y z a c j a ś r o d o ­ wiskowa te g o ż n a r r a t o r a lu b k o n k r e t y z a c j a " p rz e o iw n ik a " a u t o ­ r a . I m p lik u je mu s i ę p rzy tym oechy typowe danego ś r o d o w is k a , p odane w sposób z a s k a k u j ą c y , p rz e ry s o w a n y , h i p e r b o l i c z n y lu b w ręcz k a r y k a t u r a l n y . Zabieg t e n ma n a c e l u z w ię k s z e n ie e l e ­ mentów h u m orystycznych i s a t y r y c z n y c h , a w k o n s e k w e n c ji - wano- o n i e n i e o d d z ia ły w a n ia n a a d r e s a t ó w - o z y t e l n i k ó w .

A rty k u ły w "Wiadomośoiach Brukowyoh" b yły n a ogół k r ó t k i e , w j a k i ś sposób o y k l i c z n e , d o ty c z y ły t e m a t y k i a k t u a l n e j , o p e r o ­ wały. językiem le k k im , potocznym, skonw encjonalizow anym . A dre­ sowane b yły do s z e r o k i c h - w ówozesnych warunkach - g ru p c z y ­

t e l n i c z y c h , z a w ie r a ły t e z ą czy id e ą przew o d nią w topioną w t e k s t o p a r t y na s p e c y f i c z n e j s t y l i s t y c e , z b l i ż o n e j do sty lu r e t o r y c z ­ n e g o . Cechy t e wskazywałyby, że tw ó rc z o ś ć "Wiadomości Bruko­ wych" b y ł a tw ó r o z o ś o ią w d u ż e j c z ą ś c i p a r a l i t e r a c k ą , f e l i e t o n o ­ wą. I t u n a l e ż a ł o b y zah a czy ć o p o ety k ą f e l i e t o n u z a k ł a d a j ą c e g o pewną t r ó j d z i e l n o ś ć czy tró jp o ziom o w o ść t e k s t u : a u t o r - z w a l- ozany p r z e z n ie g o p r z e c i w n i k - o z y t e l n i k , k tó r e g o n a l e ż y p r z e ­ konać o s ł u s z n o ś c i t e z y a u t o r a . Wydaje s i ą , że t ą t r ó j d z i e l - n o ś ć w s t o p n i u b a rd z o wyraźnym o s i ą g a l i a u t o r z y " W i a d o m o ś c i . " w ł a ś n i e p r z e z s to s o w a n ie pseudonimów znaczący ch.Z j e d n e j s t r o ­ ny (np. S z l a c h c i c n a Ł o p a c ie , Skwarka-Szwed, Gryzomir Tukan) n a s t ą p u j e u to ż s a m ie n i e a u t o r a f e l i e t o n u z n a r r a t o r e m , k t ó r y wal­ czy w p i e r w s z e j o s o b i e , dokonuje k r y t y k i ja w n e j, wytyka n ie m a l palcem wady p r z e c i w n i k a i s t a r a s i ą p rz e k o n a ć c z y t e l n i k a o swej r a c j i b e z p o ś r e d n i o . Druga g ru p a pseudonimów (Doktor Ł a p i g r o s z , Z e f i r y n a , C h w ytzag ro sz, R u p e rt z O k p iszy szek W yw iądliński itp . ) s ta n o w i k o n k r e t y z a c j ą n a r r a t o r a - p r z e c i w n i k a a u t o r a , przy ozym wyposażony j e s t on w oeohy o a łk o w ic ie kom prom itujące go w o - c z a c h o z y t e ln ik ó w . D z i e j e s i ą t o w sz y stk o p o z o r n ie bez u d z i a ł u a u t o r a , o d b io r c a t e k s t u sam ma w yciągnąć w n io s k i, o c e n i ć n e g a ­ ty w n ie b o h a t e r a f e l i e t o n u i p rz y zn a ć r a c j ą ukrytemu a u t o r o w i, e r g o - odżegnać s i ą od krytykowanych wad czy z łeg o postęp o w a­ n i a . A o t o w ła ś n ie c h o d z i ł o autorom "Wiadomości Brukowych".

Pseudonimy d o ty c h c z a s ro z w ią z a n e ( d e f i n i t y w n i e l u b h i p o t e t y c z n i e )

W przytoczonym n i ż e j wykazie pseudonimów ro zw iąz an y ch w "Wiadomośoiaoh Brukowyoh" r o z w ią z a n ia podano na p o d s ta w ie " S ło w ­ n i k a p s e u d o n im ó w ..." A .B a ra 2^ ( s k r ó t B a r ) , k tó r y z e b r a ł o z ę ś ć w o z e ś n ie j s z y c h r o z s t r z y g n i ę ć o ra z n a p o d s ta w ie cytowanych ju ż p r a c Makowieokiej i K o s te n io z (Mak. K o s t. ) , B i e l i ń s k i e g o ( B i e l .) , Wrzoska, Skwarozyńskiego (S k w a ro z .), odpow iednich tomów "Nowe­ go K o rb u ta" (NK) w r e s z c i e w o p a r o iu o k a r t o t e k ę R e tro s p e k ty w ­ n e j B i b l i o g r a f i i L i t e r a o k i e j Pracowni D okum entacji i E d y t o r ­ s tw a XIX w. IBL PAN ( s k r ó t RBiL). Przy p ró b a c h nowych r o z w i ą ­ zań ( t z n . n ienotow anyoh w dotychczasow ych opracow aniaoh "Wia­ domości Brukowych") oznaczonych DŚ, za każdym razem podano po­ s i a d a n ą d o k u m e n ta o ję , a więo po pseu do n im ie i właściwym n a z ­

w is k u jeg o n o s i o i e l a podano t y t u ł a r t y k u ł u o p a trz o n e g o p se u d o ­ nimem, skrócony z a p i s b i b l i o g r a f i c z n y o r a z ź r ó d ł o lu b u z a s a d ­ n i e n i e r o z w ią z a n ia (R ozw .). Przy pseudonim ach o r g a n iz a c y jn y c h Szubrawców podano bóstwo p a t r o n u j ą c e a u to ro w i i będące g en ez ą pseudonim u.

ABC - K azim ierz K o n t r y m . " K o r r e s p o n d e n c ja " . WB, 8 5 /1 8 1 8 . Rozw.: DŚ; Kontrym używał pseudonimu A.B.C. w "Gaze­ c i e L i t e r a c k i e j W i l e ń s k i e j " , RBiL.

Abcde - K azim ierz K o n t r y m . "Przymówienie s i ę oby­ w a t e l s k i e do g r o o h u " . WB, 177/1820. Rozw. DŚ; p o r .k o m e n ta r z do ABC; Kontrym z w a lc z a ł z p a s j ą "w y n a lazk i" z m ie r z a j ą c e do po­ g o r s z e n i a d o l i o h ło p a .

A lk o f r y b a s F r a n c i s z e k - J ó z e f S ę k o w s k i . "W yjątek ze s ła w n e j h i s t o r y i znakom ityoh ozynów P a n t a g r u e l a . . • " WB, 1 4/ 1817. Rozw. DŚ n a p o d s ta w ie oytowanego p r z e z Ottmana l i s t u Sę­ kowskiego do B a l i ń s k i e g o z początków 1817 r . " P r z y ś l i j m i , p r o ­ s z ę , c a łe g o co masz R a b e l a i s a , bo mam m a t e r i ę do p r z y n i e s i e n i a n a so h ad zk ę, t y l k o mi k o n c e p tu n i e s t a j e " .

A q u a f o n tis Bogumił, h e r b u Łopata - J ę d r z e j á n i a d e o - k i . "Obwieszozenie".WB, 263/1821. Rozw.: Wrzosek, 1 1 ,14 2 -1 5 0 . Audros (bóstwo wód i morza) - Ignacy W o ł o d к o. "Mo- ś o i panowie Szubrawoy". WB, 256/1821. Rozw.: Mak.Kost. 9 3 ; P o r . D o k to r Ł a p i g r o s z , G r y k o s i e j C y p ria n , K utasew ioz M e lc h io r.

A u sz law is (bóstwo "niemocnych o h orych i zdrowyoh'O - M ichał B a l i ń s k i . "Madrygał J e ś p a n a A u s z la w is a , Nadzwyczajnego iV it a jn i k a i S t r a ż n i k a p orząd k u p i a s t u j ą c e g o Ł o p a tę , na u r o o z y - s t e p r z y j ę c i e nowego C złonka do Towarzystwa S zub raw skieg o , od t e j ż e Łopaty p odany". WB, 75/1 8 18 . Rozw.: Mak.Kost. 92.

B . . . - Michał B a l i ń s k i . " L i s t z n a le z io n y pod wiej­ s k ą kawą". WB, 2 4 /1 8 1 7 . Rozw.: NK, V I I , 124.

Bąk - S ta n i s ł a w W o r c e l l . "Rozruch w R y s p ie . A r t y ­ k u ł n a d e s ła n y n i e z Towarzystwa H eau to ntim o ru m en os". WB, 1 8 3 / 1820. Rozw.: Dá, n a p o d s ta w ie t r e ś c i a r t y k u ł u o z a m ie s z a n iu wy­ wołanym a rty k u łe m " C a t a l a n i w R y sp ie" o ra z uwagi S kw a:czy ń sk ie- go, XLIV: "Po k o r e s p o n d e n c ja c h Gryzomira Tukana ( - uznany pseu­ donim y/o rcela) o ś m ie s z a ją c y c h ś w ia te k a r y s t o k r a t y c z n o z i e m i a ń

-s k i -s k u p i a j ą c y -s i ę w Krzemieńou, H eautontimorumeno-s r o z p a d l i s i ę , a io h p r e z e s ( W o r c e lli m u s ia ł opublikow ać w "Wiadomoś­ c i a c h " dowcipną p a l i n o d i ę . . . 11

B i b o l u s ( w ł a ś ć . B u b i l o s , bóstwo miodu i p s z c z ó ł ) - K a z i­ m ie r z S t r a w i ń s k i . •'S p ro sto w an ie ". WB, 27 4 /1 8 2 0. R ozw .: M ak.Kost. 93.

Były p r e z e s . . . - zob. Gryzomir T u k a n .

Były s e k r e t a r z - J ó z e f K a r c z e w s k i . "Kontempla­ c j e b y łe g o s e k r e t a r z a " . WB, 270/1822. Rozw.: DŚ w o p a r c i u o znany f a k t ( p o r . Mak.Kost. 9 3 ) , i ż s e k r e ta r z e m Towarzystwa Szubrawców b y ł J .K a r c z e w s k i; w 1822 r . z o s t a ł nim Ł a g ie w n ic k i. D oktor A q u a f o n tis - J ę d r z e j Ś n i a d e c k i . "Medy­ c y n a " . W3, 162/1820. Rozw.: DŚ, a r t y k u ł u n i e ma wprawdzie w wy­ d a n i a c h pism Ś n ia d e c k ie g o , wydaje s i ę je d n a k , i ż wyznanie au ­ t o r a , że j e s t "oddany nauce l e k a r s k i e j " i ro z w ią z a n ie - udo­ kumentowane - " A q u a f o n tis Bogumił" na Ś n ia d e c k ie g o ,w s k a z u je na t r a f n o ś ć r o z w ią z a n ia pseudonimu "Doktor Aquafo n s t i s " . Nie bez z n a c z e n i a d l a genezy pseudonimu może być frag m e n t l i s t u S e j - m ie g o - R y c h te r a do B a l i ń s k i e g o na te m a t p r e z e n t u im ieninowego d l a Ś n ia d e c k ie g o : " . . . d o d a d ź ( ! ) p ię k n ą k a r a f k ę z aqua f o n - t i s » 3 0 .

D o k to r Ł a p ig r o s z - Ignaoy W o ł o d к o. "Wyjątek z r ę - kopism a D o k to ra Ł a p i g r o s z a " . WB, 221, 230, 233, 241,, 256/1821. Rozw.: DŚ; r o z w ią z a n ie z n a j d u j e s i ę w a r t y k u l e "Nowinki w i e j ­

s k i e " , WB, 256, g d z ie A u d r o s - pseudonim szu b ra w sk i Wołodki - o ś w ia d c z a m . i n . , że do p o p rz e d n io h numerów n a d e s ł a ł "Wyjątek . . . " otrzymany od C y p r ia n a G r y k o s i e j a . Obydwaj więc " k o r e s ­ p o n d e n c i " , Ł a p ig r o s z i G r y k o s i e j , są p o s t a c i a m i stw orzonym i p r z e z Wołodkę.

E w a ry st z P o p i e l i c y , h e r b u Koziegłowy - M ichał B a l i ń ­ s k i . "Wstęp" do "Żywotu dwunastu sław nych l u d z i . . . p rzez Ju— dę P a p ió r k o w s k ie g o " . WB, 258, 259 /1 8 2 1 . Rozw.: DŚ; "Żywot" i pseudonim Judy P a p ió rk o w sk ieg o są w b a d a n ia c h łą c z o n e z n a z ­ w iskiem M iohała B a l i ń s k i e g o - (B ar, I I , 81, NK, V I I , 124,)więo i "Wstęp" n a l e ż y p r z y p i s a ć B a liń s k ie m u .

Gozdawa K a l i x t - A n to n i G ó r e c k i . "Nowiny warszaw­ s k i e " . WB, 146/1819. Rozw. DŚ; p o r . o b j a ś n i e n i a do pseudonimu "Ziemowit J e l i t a , Mazur".

G r y k o s i e j C y p ria n - Ignaoy W o ł o d к o. " L i s t G ryko- s i e j a do d o k to r a Ł a p i g r o s z a " . WB, 2 3 3 /1 82 1 . Rozw.: DŚ, por. ob­ j a ś n i e n i a do pseudonimu "Doktor Ł a p i g r o s z " .

Gryzomir Tukan - S t a n i s ł a w W o r o e 1 1. " C a t a l a n i w R y s p i e . Pismo n a d e s ła n e z Towarzystwa H eau ton tim o ru m en o s". WB, 1 78 /1 8 2 0 ; " A rty k u ł n a d e s ła n y z E l d o r a d o " . WB, 179/1820. Rozw.: B i e l . 201; Skwaroz. 248; NK, IX, 325.

G ryzomir Tukan, b y ły p r e z e s b y łe g o Towarzystwa H e a u t o n t i ­ morumenos, Quasi S z u b raw iec , E l d o r a d e jc z y k - S t a n i s ł a w W o r ­ c e l l . " M a n ife s t p o k o ju z Ryspy n a d e s ł a n y " . WB, 1 8 5 /18 2 0 . Rozw.: -jak w y żej, a c z k o lw ie k p r z y t a c z a n e bez p o s z e r z e n i a : "by­ ł y p r e z e s . . . " .

Heimdal - skandynaw ski s t r a ż n i k tęczow ego mostu - R o b e r t K l e c z k o w s k i . "Wypis z k s i ę g i n a Ł otoozku k u p i o n e j " (opublikowany anonimowo). WB, 23, 24, 26, 2 8/1 8 1 7 . Rozw.: Roz­ w ią z a n i e a u t o r s t w a - DŚ; z n a j d u j e s i ę ono w a r t y k u l e p t . " K i l ­ k a słów o w ło sach i b r o d z i e o ż y l i o s t r z y ż e n i u i g o l e n i u " , WB,

2 5 0 /1 8 2 1 , S .4 : " j a k świadozy Heimdal, znakom ity a u t o r X ię g i z n a l e z i o n e j na Ł o to c z k u " . Heimdal - pseudonim sz u b ra w sk i Klecz­ k ow sk iego , p o r . M ak.Kost. 93.

Jaśm in L i z i s t o p e k - Miohał B a l i ń s k i . "Do Towa­ r z y s t w a se n ty m e n ta ln e g o d o n i e s i e n i e z E l d o r a d o " . WB, 198/1820. Rozw.: B ar, I I , 14; NK, V I I , 124. Wg B.Limanowskiego ( " S t a n i s ­ ław W o r c e l l . . . " Warszawa 1948 s . 49) L i z i s t o p k i e m j e s t S t . W o r c e ll.

Jed en z członków Towarzystwa magnetycznego - Ignaoy E. L a o h n i c k i . "Mośoi panowie wydawcy "Wiadomości B ruko­ wych". WB, 3 2/1817. Rozw.: DŚ; b a c h n i o k i b y ł wyznawcą i p r o p a ­ g ato re m magnetyzmu, z a ł o ż y c i e l e m i r e d a k to r e m " P a m ię tn ik a Mag­ n e ty c z n e g o " .

Kr. - Leon B o r o w s k i . " B i b l i o g r a f i a . O p is a n ie p u - b l i c z n y o h i pryw atnych b i b l i o t e k w m i a s te c z k u P e r s z t e l a c h w p a r a f i i T a w o r a y s k i e j " . WB, 221, 239, 2 4 4 /1 8 2 1 . Rozw.: B a r, I , 216; NK, IV, 290.

K u tasew icz M e lc h io r , f i l o z o f i sp raw n ik w m i e ś c ie Ż y l i k a j - t i s - Ignacy W o ł o d к o. "Nowinki w i e j s k i e " . WB, 2 5 6 , 26V 1821, 272/1822. Rozw.: DŚ; a r t y k u ł , n a p is a n y rzekomo p r z e z

Ku-t a s e w i o z a , n a d e s ł a ł w ramaoh lik w id o w a n ia "nakarbowanego rema­ n e n t u " - ja k wynika ze w stępu do "Nowinek" Audros - Ignaoy Wo- ło d k o (WB, 2 5 6 ).

Pan Jao ek S o b ie s ła w - Michał B a l i ń s k i . " P o d ró ż do wyspy N ip u " . WB, 37, 5 0 /1 8 1 7 ; " N ie s p o d z ia n a p r z e j a ż d ż k a do E l ­ d o r a d o . Wyjątek z podróży do wyspy N ip u " . WB, 60 /18 1 8 ; " D z ie je wyspy E l d o r a d o " . WB, 121, 122/1819; "P o d ró ż do wyspy N i p u ( c i ą g d a l s z y V*. WB, 211, 2 2 2 /1 8 2 0 . Rozw.: B a r , I I , 140 p o d a ją c formę " S o b ie s ła w J a c e k " ; NK, V I I , 124.

Pan P i o t r - K a z im ie rz K o n t r y m . "Uwagi P ana P i o ­ t r a " . WB, 2 5 5 /1 8 21 . Rozw.: B i e l . 225, Skwaroz. 334, NK, V, 1 5 0 - p o d a ją o formę pseudonimu P . P i o t r spod Krewy.

Pan P i o t r z pod Krewy - K azim ierz K o n t r y m . "Uwagi P an a P i o t r a z pod Krewy". WB, 269» 2 7 1/1 8 2 2 . Rozw. j a k w y ż e j.

Pan P i o t r Wiatrodmuch - M ichał B a l i ń s k i . " T e s t a ­ m e n t" . WB, 5 7 /1 8 1 8 . Rozw. RBiL.

P a n f i l ze Żmudzi - M ichał B a l i ń s k i . " Z d a r z e n ia i m y ś l i P a n f i l a ze Żmudzi". WB, 72, 94, 106/1818, 172, 2 0 2 /1 8 2 0 . Rozw.: B i e l . 217; B a r , I I , 80; NK, V I I , 124 - p o d ająo b ł ę d n i e

formę pseudonimu " P a m f il ze Żmudzi".

P ap ió rk o w s k i J u d a , n a u o z y o i e l s z k ó ł k i p a r a f i a l n e j w . . . -M ichał B a l i ń s k i . "Żywoty dw unastu sławnych l u d z i na wzór K o r n e l i u s z a N epo sa". WB, 268, 2 5 9 /1 8 2 1 . Rozw.: B i e l . 225; B a r, I I , 81; NK, V I I , 124.

P a r s t u k i e w i o z Bonaw entura ex s ę d z i a g r p t u e t c . - Ignaoy Ł a g i e w n i c k i . " K o r r e s p o n d e n c ja " , WB, 13 8 /1 8 1 9 .R ozw .: wydaje s i ę , że pseudonim p o w sta ł z "nazw ania" s z u b raw sk ieg o na­ danego Łagiew nickiem u - P r a s t u k i s , p o r . Mak.Kost. 97.

P e l a r g e d e s A. - S t a n i s ł a w W o r c e l l . " A r ty k u ł n a d e ­ s ł a n y . (Nie z Towarzystwa H e a u to n tim o ru m en o s). " WB, 2 12 /1 8 2 0 . Rozw.: DŚ n a p o d s ta w ie t r e ś c i a r t y k u ł u o r a z z a s t r z e ż e n i a a u t o ­ r a , że n i e w y s tę p u je - po " r o z r u c h a c h w R y sp ie" - w i m ie n i u To­ w arzy stw a H eautontim orum enos. P o r . p s e u d . Bąk, Gryzomir Tukan. P i e n i a c k i Jao ek - M ichał B a l i ń s k i . "Dobra r a d a " . WB, 6 7 /1 8 1 8 . Rozw. RBiL.

P ł a s z c z o p i s Św isoenty - H i l a r y K o n d r a t o w i c z . "Nowe n a r z ą d z i e " . WB, 53/1 8 1 7 . Rozw.: DŚ n a p o d s ta w ie f r a g ­ mentu p a m ię tn ik a W ł.S yrokom li drukowanego w "Tygodniku Pow­ szechnym" (Warszawa 1884, s .2 1 2 ) w a r t y k u l e p t . "Obrazy z p o - b r z e ż y Niemna": " S tr y je m moim b y ł H i l a r y K ondratov/icz, p r o f e ­

s o r m atem atyki w W i l n i e , a u t o r znanego w swoje czasy a r t y k u ł u w "Wiadomościach Brukowych" pod t y t u ł e m "0 f a n f a r o n o m e tr z e " . W "Wiadomościach" n i e ma a r t y k u ł u t a k z a ty tu ło w a n e g o , n a t o m i a s t "Nowe n a r z ą d z i e " t r a k t u j e o " f a n f a r o n o m e t r z e " , te rm o m etrze o - k r e ś l a j ą c y m " s t o p i e ń p s e u d o h r a b i j a ń s t w a " . Z .S k w arczy ńsk i w i ą - że n o t a t k ą Syrokom li z a rty k u łe m "Kurs t e o r e t y c z n y i p r a k t y ­ czny f a n f a r o n o l o g i i " . WB, 2 7 6 / 1 8 2 1 ^ .

Prawdomówski Wacław - Michał B a l i ń s k i . "Kopia r a p o r t u A d m i n i s t r a t o r a f o lw a r k u O d a r o is z e k w G uberni NN do K o m isarza , ro k u 1809». WB, 117/1819. Rozw.: DŚ na p o d s ta w ie r o z w i ą z a n i a B ara n o t u j ą c e g o frag m e n t t y t u ł u " A d m i n i s t r a t o r fol­ w arku A d a r c is z e k " ( ! ) , B ar, I , 20 o r a z B i e l .

P r o tr im p o s (bóstwo r z e k i w s z y s t k ic h wód o ie k ą c y o h ) - Mi­ k o ł a j M i a n o w s k i . A r ty k u ł bez t y t u ł u i p o d p is u , n a ­ t o m i a s t jed en z fragmentów w y ja ś n ia n ie d w u z n a c z n ie a u t o r s t w o : "Z P ro trim p o sem , t o j e s t z samym s o b ą , mam w ie l e do pomówie­ n i a " . WB, 143/1819. Rozw. Mak.Kost. 97.

P r ó ż n ia k podróżny - J ą d r z e j Ś n i a d e c k i . "Podróży p r ó ż n ia o k o f i l o z o f i c z n e j c i ą g d a l s z y " . WB, 140/1819. Rozw. Wrzosek, I I , 8 7 -9 7 .

P r ó ż n ia k F i l o z o f H i l a r i u s z - J ą d r z e j Ś n i a d e c k i . "Moja H i s t o r i a c z y l i żywot H i l a r i u s z a P r ó ż n ia k a F ilo z o fa " .W B , 240, 2 4 7/1821. Rozw. Wrzosek, I I I , 121-141.

Pszonka S o b ie s ła w , S z l a c h c i c na o g r o d z ie - Miohał B a ­ l i ń s k i . " L i s t m ie s z k a ją c e g o n a w si do p r z y j a c i e l a w W il­ n i e " . WB, 2 2 /1 8 1 7 . Rozw. RBiL; NK, V I I , 124.

Red. Wiad. B ruk. - J an Bogumił R у с h t e r . "O św iadcze­ n i e na o ś w i a d c z e n ie " . WB, 163/1820. Rozw.: DŚ na p o d s ta w ie znanego f a k t u , że R y o h te r b y ł r e d a k to r e m "Wiadomośoi B ruko­ wych"^2 .

R e d a k to r Brukowyoh Wiadomości - J a n Bogumił R y c h t e r . "Odpowiedź R e d a k t o r a " . WB, 168/1820. Rozw. ja k w y żej.

Skwarka Szwed - K azim ierz К o n t г y m. "Nowy w y n ala­ z e k " . WB, 2 22/1821; " S t r a s z n a b u r z a w B a m b iz o g ro d z ie " . WB,23C/ 1821. Rozw.: DŚ n a p o d s ta w ie t r e ś o i a r ty k u łó w oraz z e s t a w i e n i a p ie rw s z e g o z n io h z z e z n an iam i dotyoząoym i " w ł o ś c ia ń s k ie g o c h l e b a " w prowadzonym p r z e z Nowosiloowa ś l e d z t w i e p o p r z e d z a - jąoym p r o c e s filo m a tó w j e s i e n i ą 1823 r . Chleb z b i e r a n o po w s ia c h ja k o dowód nędzy i z łe g o t r a k t o w a n i a chłopów p r z e z wła- ś o i c i e l i . Z b ie ra n o c h le b y c z a r n e z domieszkamia mohu, z i ó ł , a naw et p i a s k u , oo z n a l a z ł o wyraz w ła ś n ie w a r t y k u l e "Nowy wy­ n a l a z e k " . A o to n o t a t k a n i e s ł a w n e j p a m ię c i A ugusta Becu p r z e ­

s ł a n a do k o m i s j i ś l e d c z e j :

"Na p ó łk a c h o tw a r ty c h przy je g o ( tj .K o n tr y m a ) s t o l i k u b ędącyoh p o s tr z e g ł e m k i l k a s z t u k chlebów r a z o w y o h ( . . • ) .Na z a p y t a n i e m oje, oo by t o z n a o z y ło , Kontrym o d p o w ie d z ia ł mi, że t o j e s t p o c z ą t e k k o l l e k o y i ró ż n y c h ohlebów od ohłopów po w siach n a b y ty o h , d l a w iadom ości, g d z ie j a k i c h l e b j e ­ dzą w ł o ś o i a n i e , a d l a o b j a ś n i e n i a d a ł mi k a r t e o z k ę , d r u k o ­ waną, z z o s ta w ie n ie m na n i e j m i e js c b i a ł y c h d l a o d p is u g d z i e ? u kogo? w j a k i e j p a r a f i i ? w ł o ś c i ? e t c . , k t ó r e mia­ ł y być do ohlebów p r z y k l e j a n e . Na d r u g ie moje z a p y t a n i e , n a oo s i ę t o w sz y stk o p r z y d a , o d p o w ie d z ia ł mi WKontrym, że d o s t o j n e oso b y , o d w ied za jące z a k ła d y U n iw e r s y te tu , by­ w ają i w b i b l i o t e c e , i że t a k o l l e k o j a c h l e b a może im być

o k aza n ą, aby w i e d z i a ł y , jakim chlebem ż y j ą n a s i w ł o ś c i a ­ n i e . . . " 33.

Becu n i e bez powodu o b c i ą ż a w ła ś n ie Kontryma. Był on n i e w ą t ­ p l i w i e i n i c j a t o r e m c a ł e j a k c j i i główną j e j s p r ę ż y n ą . Kontrym, wyznawca i n aś la d o w c a P r a n k l i n a na g r u n o i e w i l e ń s k i m , g o r l i w i e

s t a r a ł s i ę o p o l e p s z e n i e d o l i w s z y s t k ic h b ie d n y ch i u c i s k a ­ n y ch : cz y n n ie - i n i c j u j ą c ró żn ego r o d z a j u s k ł a d k i i a k c j e d obroczynne o r a z p ió rem , m .in . n a łamaoh "Wiadomości Bruko­ wych" ja k o domniemany Skwarka Szwed czy anonimowy a u t o r a r t y ­ k u ł u "O rem an en tao h i re m a n e n townik a c h s z u b r a w s k i c h " . Wydaje

s i ę , że z e s t a w i e n i e zezn ań i a r t y k u ł u w WB o ra z św iad ectw a w sp ó łczesn y o h o a k c j a c h i p o g lą d ach Kontryma może być ważną p o s z l a k ą w p r z y p i s a n i u "Ojcu szubraw skiem u" pseudonimu Skwar­ ka Szwed.

S o b iesła w - M ichał B a l i ń s k i . " A rty k u ł z powinno­ ś c i " . WB, 110/1819. Rozw.: DŚ n a p o d s ta w ie z b i e ż n o ś c i p se u d o ­ nimu " S o b iesław " z udokumentowanym pseudonimem B a l iń s k ie g o " P a n J a o e k S o b ie s ła w " , NK, V I I , 124.

S t r y j Gawryłka - M ichał B a l i ń s k i . "Gawryłek".WB, 2 1 5 /1 8 2 1 . Rozw.: RBiL.

Sweozpuńscynis (bóstwo p ta c tw a '' - J a n ( ? ) Ł o p a o i ń - s к i . "Dalszy c i ą g podróży S w e o z p u ń s o y n is a .0 E d u k a o j i " . WB, 187, 204/1820; "Co s p o t k a ł o S zw eozpuńsoynisa w Mzytengamie i j a k z o s t a ł o zło n k iem ak ad em ii ta m e c z n e j" . WB, 231/1820; " Ja k Sweozpuńsoynis d o s t a ł s i ą do r o z s ą d n y c h l u d z i i oo za o k o l i o z - n o śó w ypraw iła go do domu w a r ia tó w " . WB, 2 45/1821; Sweozpuń- s c y n i s , b y ły p o r u o z n ik od p ie c h o ty - "Do c a ł e g o ś w i a t a " . WB, 1 3 4 /1 8 1 9 ; S zw eczpuńsoynis, p o r u c z n ik odstaw ny - "Szanowni Szub­ r a w c y " . WB, 2 2 9 /1 8 2 1 . Rozw.: Zarówno p r a c a Makowieckiej i K os- t e n i c z ja k i op rao o w an ia Z . S k w a r o z y ń s k i e g o ^ p o d a ją p rzy n a z ­ w is k u Ł o p a c iń s k ie g o uwagą "im ią n i e z n a n e " . Wydaje s i ę , ż e Ło- p aciń skim -S w eczp uń scy n isem b y ł pochodzący spod Wilna J an Ło- p a o i ń s k i , p o r u o z n ik 1 p u łk u p i e c h o ty ( g e n e r a ł a D ąbrow skiego,od czerw o a 1808 r . pod dowództwem k s i ą o i a J ó z e f a P o n ia t o w s k ie g o ) , zw olniony z w ojsk a w s i e r p n i u 1808 r . , gdy p u łk p r z e s z e d ł na s ta c j o n o w a n ie garn izo n em w M o d lin ie . Dane te tyłyby zgodne z do­ d a tk ie m do pseudonimu "były p o ru o z n ik od p ie o h o ty " ozy " p o r u c z -

35 n i k odstawny" .

S w e y te s ti x (bóstwo ś w i a t ł o ś c i ) ) - J ó z e f Z a w a d z k i . "0 f i z y o n o m i i " . WB, 2 1 4 /1 8 2 1 . Rozw.: M ak.Kost. 97.

S zubraw issim us O kopirnos (O kopirnos - bóstwo n i e b a i z i e ­ m i) - M ichał R ö m e r . "Mowa D y g n i t a r z a S z u b ra w is s im u s a O k o p irn o s a z powodu p r z y j ą o i a do szu b raw stw a nowego o z ł o n k a " . WB, 8 9 /1 8 1 8 . Rozw.: Mak.Kost. 97.

S z la c h o io na Ł o p a o ie . Pseudonim t e n ma w "Wiadomośoiach Brukowyoh" co n a j m n i e j dwa r o z w i ą z a n i a : Jakub S z y m к i e - w i o z i J ę d r z e j Ś n i a d e o k i . B i e l i ń s k i w swej mo­ n o g r a f i i o Szubrawoaoh k w itu j e t e n pseudonim uw agą"bardzo w ie ­ l e m a te r ia łó w " , Bar d a j e r o z w ią z a n ie : "Szymkiewioz J a k u b , a r t . w Wiadom. Brukowyoh 1818-1820". Nowy Korbut z k o l e i p r z y p i s u j e

t e n pseudonim t y l k o J ę r z e j o w i Śniadeckiem u, nawet w i n d e k s i e n i e d a j ą c ż a d n e j i n f o r m a c j i u z u p e ł n i a jąo e j

Jakub Szymkiewicz, pierw szy p r e z y d e n t Towarzystwa, z o s t a ł u p a m ię tn io n y na w i n i e c i e numerków WB, p r z e d s t a w i a j ą c e j szlac h ­ c i c a le o ą c e g o n a ł o p a c i e . Tu prawdopodobnie le ż y g en ez a p s e u ­ donimu. W p ie rw s z y c h numerach c z a so p ism a n i e ma wprawdzie pod­ p i s u " S z l a c h c i c na Ł o p a c ie " , a l e w p o s z e rz o n y c h t y t u ł a o h lu b w y j a ś n i e n i a c h dodatkowyoh p o j a w i a j ą s i ę o k r e ś l e n i a " Ł o p ata c z a r o w n i c z a " , "Wędrówki n a ł o p a c i e c z a r o w n i c z e j " , "Wędrownik n a Ł o p a o ie " , w r e s z c ie " S z la o h c i c na Ł o p a c ie " (zob. numery 9, 1 2 , 1 3 , 1 5 , 1 7 , 1 9 , 2 1 , 2 3 , 2 5 , 4 1 , 5 6 / 1 8 1 7 , 7 7 , 8 6 ,9 8 , 1 0 5 / 1 8 1 8 ) . Wszy­ s t k i e t e a r t y k u ł y p i s a n e b yły n a jp ra w d o p o d o b n ie j p r z e z Szym­ k i e w i c z a . P re z y d e n t Szubrawców zm arł w l i s t o p a d z i e 1818 r . Po Szymkiew iozu, po k r ó tk im o k r e s i e " b e z k r ó le w ia " i rządów Röme- r a , w ładzę p r z e j ą ł J ę d r z e j Ś n ia d e c k i. Wraz z t y t u łe m p r e z y - denokim i a t r y b u t a m i z nim związanymi, p r z e j ą ł ta k ż e p se u d o ­ n im , do k tó r e g o c z y t e l n i o y ju ż p r z y w y k li. Tak więc a r t y k u ł y z l a t 1819-1822 p o d p is a n e p r z e z " S z l a c h c i c a na Ł o pacie" wyszły praw dopodobnie spod p i ó r a Ś n ia d e c k ie g o . P o t w i e r d z i ł t o w pew­ n e j m ie rz e sam a u t o r p o d p i s u j ą c je d e n ze swych arty k u łó w n a - s t ę p u j ą o o : "Bogumił A q u a f o n tis h e r b u Ł o p ata o ż y l i S z l a c h c i c n a Ł o p a c ie " . WB, 2 6 3 /1 8 2 1 . A o to d ok u m en tacja obu możliwych r o z w ią z a ń :

S z la o h c ic n a Ł o p acie - Jakub S z y m k i e w i o z . "Ca­ łemu Towarzystwu Szubrawskiemu zd ro w ia i pomyślności".WB, 7 7 / 1818; " O g ł o s z e n ie " . WB, 86 /18 1 8 ; "Wypis z x i ą g urzędowych z a ­ w ie r a j ą c y c h c a ł y p r o o e s w spraw ie c z y t e ln i k ó w ( . . . ) p r z e z s a ­ mego S z la o h o io a n a Ł o p acie do druku p o d any ". WB, 9£/1818; "Wy- o i ą g z r a p p o r t u S z l a c h c i c a na Ł o p a c ie " . WB, 105/1818; "Wyja­ w ie n ie s e k re tó w g a b i n e t u k r ó l a F a r a o n a " . WB, 122/1819. Sprawa dwóch o s t a t n i o h a r ty k u ł ó w j e s t tr o c h ę k ł o p o t l i w a . Ukazały s i ę one ju ż po ś m ie r o i Szymkiewicza, a n i e ma io h w pismach Ś n ia ­ d e c k ie g o wydanych p r z e z B a l i ń s k i e g o i Wrzoska. P r z y jm u ją c , że o p u b l i k o w a l i o n i w s z y s t k ie p ra c e S o tw aro sa (acz k o lw iek sam

37

Wrzosek o tym w ą tp i ), p o z o s t a j e a l t e r n a t y w a : a lb o a r t y k u ł y p r z y g o to w a ł Szymkiewioz i opublikowano j e z p o zostaw io n y ch rę­ k o p isó w , a lb o t e ż k t o ś z a s t ą p i ł ta je m n ic z e g o wędrownika - mo­ że B a l i ń s k i , Kontrym, R y c h t e r , Römer lu b Szydłowski - p o d p i­ s u j ą c swój a r t y k u ł znanym pseudonimem.

S z l a c h c i c na Ł o pacie - J ę d r z e j Ś n i a d e c k i . "Dzien­ n i k podróży- S z l a c h c i c a na Ł opacie z Wilna p r z e z L id ę , S tam buł, do m i a s t a a f r y k a ń s k i e g o P u r o s - M ie r o s " . WB, 160/1819; "Dalszy c i ą g podróży S z l a o h c i c a na Ł o p a c ie ” . WB, 171/1819? "Odezwanie s i ę z Łopaty za powrotem z podróży z a g r a n i c z n e j " . WB, 23/1821 ; "W y jątek z d z i e n n i k a p r z e d o s t a t n i e j podróży S z l a c h c i c a n a Ło­ p a c i e . Nocleg u p an a S k a r b n ik ie w ic z a F i l t y ń s k i e g o " . WB, 2 64/

1821; "Lament i r a p p o r t S z l a c h c i c a n a Ł o p a c ie " . WB, 277/1822, 2 8 4 /1 8 2 2 ; "Nocleg w s to łe c z n y m m i e ś c ie Z a b r e d u l i i i rozmowa z Bramą Ż o łęd n ą". WB, 2 8 2/1822. Rozw.: 7/rzosek, I I I , 150-170.

Th. - J ó z e f S ę k o w s k i . (A r ty k u ł bez t y t u ł u o wa- daoh k o b i e t i o d o b r o c i s e r c a . ) WB, 87, 8 8 /1 8 1 8 . Rozw.: DŚ w o p a r c i u o n a s t ę p u j ą c e f a k t y : w 1818 r . Sękowski wydał w Wil­ n i e p r a c ę p t . "Amtsal Lokman El-Hakim , P o d o bień stw a c z y l i b a j ­ k i mędrca Lokmana, z a r a b s k i e g o p r z e ł o ż o n e i p r z y p i s a n e Wileń­ skiemu Towarzystwu Szubrawców p r z e z T H ... c z ł o n k a t e g o ż g r o

-OO

n a " . T h - są t o prawdopodobnie poozątkowe l i t e r y n ie z n a n e g o pseudonim u s zu b raw sk ieg o Sękowskiego, może Thora,skandynawskie­ go bożka z ja w is k a tm o s fe ry c z n y c h ?

U s z t a r y t o i s M o k i t i n i s , tłu m a c z - M ichał B a l i ń s k i . "Apey I s z k o ł b a Sudyne (o wymowie sądowej t r a k t a t ) , p r z e k ł a d do­ słowny z l i t e w s k i c h zwojów d z iu p lo w y c h " . WB, 101/1818. Rozw.: RBiL, NIC, V I I , 124.

Uważnicki Bogumił, s z l a o h c i c o s z m ia ń s k i - J ę d r z e j Ś n i a ­ d e c k i . "Mości P a n ie R e d a k t o r z e " . WB, 5 6 /1 8 1 7 .R ozw .: Wrzo­ s e k , I , 31-36; B a r , I I , 178; NK, VI, 300.

Warpu 2 g i - A n to n i G ó r e c k i . " B a jk a . Morze i r z e ­ k i " . WB, 8 3/1818. Przy Warpu 2gim wypada zatrzy m ać s i ę n i e c o

d ł u ż e j . Pow iązanie te g o pseudonimu z n azw iskiem Goisckiego zna j - d u je s i ę u Czarkow skiego i M o ścick iego , Z.Makowiecka i K .K o s te - n i c z 3^ ł ą c z ą pseudonim - za odnalezionym spisem pseudonimów s z u b r a w s k ic h - z p o s t a c i ą V/awrzyńca P u ttk a m e r ä , ry w a la M ick ie­ w i c z a . Wydaje s i ę , że pseudonim n a l e ż y p r z y p i s a ć G óreckiem u, a n i e P u ttk am erow i. B ajk a "Morze i r z e k i " , drukowana w numerku 8 3 "Wiadomości" p o d p is a n a j e s t "Warpu 2 g i " . Nowy c z ł o n e k Towa­ r z y s t w a Szubrawców, k tó r e g o w i t a ł S zu braw issim u s O k o pirn o s w numerku 89 cza so p ism a b y ł - według mowy p o w i t a l n e j - autorem

b a j k i "Wół i ow ieozka" o p u b lik o w a n ej anonimowo w WB , 7 8 /1 8 1 8 . Otóż obydwie b a j k i , "Morze i r z e k i " i "Wół i owieczka" z n a j d u ­ j ą s i ą w cytowanym j u ż wydaniu "Pism" A n to n iego G o r e o k i e g o ^ . Obydwie b a j k i Warpu 2 b y ły drukowane w m ie s ią c a c h l e t n i c h 1818 r o k u , a wiąc p r z e d p rzy p u szcza ln y m pow staniem s p i s u p s e u d o n i ­ mów s z u b ra w sk io h , p rzy p ad ający m - wg u s t a l e ń M akowieckiej i Ko­ s t e n i c z - n a l i s t o p a d , g r u d z ie ń 1818. Ale i t a k można w ą t p i ć , czy w t a k k r ó tk im c z a s i e pseudonim Warpu 2 (ozy wg s p i s u War­ p u 11^ mógł p r z e j ś ć z G oreckiego n a P u ttk a r a e r a . Należy p r z y j ą ć pomyłką s p o r z ą d z a j ą c e g o s p i s .

W ąc h alsk i V i t r i o l - J ą d r z e j Ś n i a d e o k i . "Wiado­ mość o p r z e s ł a n i u r a p o r t u z podróży S z l a o h c i c a na Łopacie".W B,

17 1 /1 8 2 0 . Rozw.: DŚ; c z ą s t o stosowany w WB z a b ie g p o d z i a ł u au ­ t o r s t w a : a u t o r p r z e s y ł a swoje m a t e r i a ł y do druku p o s ł u g u j ą c sią innym pseudonimem, mającym c a ł o ś c i n ad ać pozory k o r e s p o n d e n c j i z t e r e n u . P o r. k o m e n tarz do pseudonimu " S z l a c h c i c n a Ł o p a o i e " .

Włócząga G u liw er - J ą d r z e j Ś n i a d e c k i . " P o s t r z e ­ ż e n i e W łóczęgi G u liw e r a " . WB, 56 /1 8 17 ; "Dalszy c i ą g p o s t r z e ż e ń W łóczęgi G u liw e r a " . WB, 59/1818; " J e s z c z e p o s t r z e ż e n i a Włóczę­ g i G u liw e r a " . WB, 68, 8 6 /1 8 1 8 . Rozw.: Wrzosek, I , 3 1-5 7 ; NK, V I, 300.

Z e f i r y n a - Tomasz Z a n . " O g ło s z e n ie o nowej p e n s y i d l a p a n i e n " . WB, 1 99 /1 8 2 0 . Rozw.: DŚ na p o d s ta w ie l i s t u T. Zana do J .J e ż o w s k ie g o (z 7 /1 9 g r u d n i a 1820, "Arohiwum F ilo m a tó w .K o re s ­ p o n d e n c j a " , K rak. 1913, t . I I I s . 6 7 - 6 8 ) , w którym Zan in f o r m u ­ j e p r z y j a c i e l a : "W s o b o tę p r z y n i e ś l i Brukowe W iad o m o ści,D ejb el rw b ieg a do s a l i z p ła c z e m , zaozyna deklamować: " W id zicie pan n y , j a k n a s , n a s z ą p e n s j ę i was s z k a l u j ą w Brukowcu. Wszystko t o pan Zan p r z e z z e m s t ę . . . " .

Z ie m isn n ik (bóstwo u r o c z y s t o ś c i pożniwnych) - J ó z e f K a r ­ c z e w s k i . "Podać s i ę za c h o r e g o " . WB, 177/1820. R o zw .: Mak. K o st. 97.

Ziemowit J e l i t a , Mazur - A n to n i G ó r e c k i . " L i s t z Warszawy". WB, 1 4 7 /1 8 19 . Rozw.: DŚ; wydaje s i ę , że k om e n tarz Z.S kw aro zy ń sk ieg o do te g o a r t y k u ł u , b rz m ią c y : " R e je s t r u ich ( t j . n ie p o ro z u m ie ń między środow iskiem warszawskim i Szubrawcami) d o s t a r c z y ł j a k i ś anonimowy k o r e s p o n d e n t , k tó r e g o a r t y k u ł p o