Pojęcie umowy zobowiązaniowej i rodzaje umów

(1)

Pojęcie umowy zobowiązaniowej i rodzaje umów

• Umowy zobowiązaniowe a inne umowy (np. umowy rozporządzające), inne czynności prawne

• Konsens jako konieczny element umowy – funkcje i znaczenie konsensu, zjawisko umów adhezyjnych, sposoby ustalania konsensu

Rodzaje umów:

• Umowy jednostronnie- i dwustronnie zobowiązujące (wzajemne: art. 487 k.c.; ekwiwalentność? do ut des)

• Umowy nazwane i nienazwane

• Umowy realne i konsensualne

dr R. Strugała WPAiE

(2)

Zawieranie umów

• Umowa przedwstępna

• tzw. culpa in contrahendo

• Wzorce umów (zjawisko umowy adhezyjnej)

(3)

Umowa przedwstępna

Umowa zobowiązująca, przez którą jedna ze stron lub obie zobowiązują się do zawarcia oznaczonej umowy w przyszłości.

• Terminologia: umowa przedwstępna i umowa przyrzeczona (definitywna)

• Problem świadczenia, które ma być spełnione w ramach wykonania umowy przedwstępnej (jednostronnie czy dwustronnie zobowiązująca; tzw. konkretne obowiązki dłużnika;

skutki umowy przyrzeczonej a należyte wykonanie zobowiązania z umowy przedwstępnej)

• Funkcja społeczna/zwyczaj stosowania

(4)

Rodzaje umów, które mogą zostać poprzedzone umową przedwstępną

• Zgodnie z zasadą lege non distinguente umową przyrzeczoną, o której mowa w art. 389 może być każda umowa cywilnoprawna, czy nawet szerzej umowa z zakresu prawa prywatnego.

(np. umowa sprzedaży, umowa o dział spadku, umowa o zrzeczenie się dziedziczenia, umowa jedynie zobowiązująca do przeniesienia własności rzeczy, umowa o pracę).

• Umową przyrzeczoną może być również umowa realna. Przy zawieraniu umowy przedwstępnej oprócz złożenia oświadczenia woli dłużnik powinien wydać rzecz.

(5)

Umowa przedwstępna - znaczenie dyrektyw wykładni oświadczeń woli (art. 65 k.c.)

• Umowa przedwstępna czy definitywna? („A zobowiązuje się sprzedać B…”)

• Umowa jednostronnie czy dwustronnie zobowiązująca

• Umowa przedwstępna czy list intencyjny itp.

• Konwersja umowy definitywnej w przedwstępną

(6)

Przesłanki ważności umowy przedwstępnej

• Ogólne przesłanki ważności umowy jako czynności prawnej

• Forma?

• Termin zawarcia umowy przyrzeczonej?

• Minimum treści umowy przyrzeczonej – tzw. postanowienia istotne tej umowy: szczególna przesłanka ważności umowy przyrzeczonej?

(7)

Termin zawarcia umowy przyrzeczonej

• Charakter terminu i skutki jego upływu; termin na korzyść dłużnika?

• Sposoby określenia terminu

• Wyznaczenie terminu – charakter prawny czynności,

„termin odpowiedni”

• Termin roczny do wyznaczenia terminu – charakter prawny

(8)

Skutki umowy przedwstępnej

Każda umowa przedwstępna rodzi roszczenie o zawarcie umowy przyrzeczonej; problem zaskarżalności tego roszczenia:

• słabszy skutek: zakres odszkodowania

• silny skutek: kiedy?, sposób realizacji

• przedawnienie roszczeń

(9)

Kowalski i Nowak w dniu 20. 10. 2013 r. porozumieli się telefonicznie w sprawie zawarcia umowy najmu. Tego samego dnia wymienili się kilkoma mailami, w których uzgodnili szczegóły przyszłego najmu. Efektem tych uzgodnień było sporządzenie dokumentu, który został sporządzony przez Kowalskiego i wysłany Nowakowi jako załącznik maila, na którego Nowak odpowiedział jeszcze tego samego dnia akceptując przedstawione mu warunki.

1) Czy kowalski i Nowak zawarli ważną umowę przedwstępną?

2) Jeżeli nie, wskaż co powinni byli zrobić, by ich umowa była ważna

3) Czy umowa wywołuje tzw. silniejszy skutek czy jedynie słabszy skutek umowy przedwstępnej?

(10)

W umowie, o której mowa powyżej strony nie wskazały terminu zawarcia umowy przyrzeczonej. Każda ze stron wyznaczyła drugiej termin w następujący sposób:

• Kowalski 18.12.2013 w smsie do Nowaka napisał, że poprzedni najemca opuścił już lokal i w związku z tym oczekuje, że strony spotkają się 20.12. o godz. 9.00 w lokalu i podpiszą umowę najmu. Zaznaczył, że jest to ostateczny termin i nie może dłużej czekać.

• Nowak nie odpowiedział na smsa, gdyż poprzedniego dnia sam wysłał Kowalskiemu list polecony, który ten odebrał 22.12.

(zwrotne poświadczenie odbioru). W liście oświadczył, że muszą podpisać umowę najmu „między świętami a Nowym Rokiem”, gdyż później wyjeżdża. Oświadczył, że 2.01. uważa za ostateczny termin podpisania umowy.

(11)

Po świętach Nowak wielokrotnie próbował umówić się telefonicznie na spotkanie w celu podpisania umowy. Kowalski w ogóle nie odbierał, aż wreszcie 31.12. odebrał i stwierdził, że ich umowa wygasła z uwagi na upływ terminu do zawarcia umowy przyrzeczonej, który wyznaczył w mailu z 18.12.

• Czy ma rację? Jakie są skutki upływu terminu wyznaczonego na zawarcie umowy przyrzeczonej? Czy wskazanie przez strony, że chodzi o termin ostateczny wpływa na skutki jego upływu?

• Który z terminów jest wiążący?

(12)

Wzorce umowne

(13)

Terminologia

• Wzorce umów to pojęcie doktrynalne; w przepisach prawa nie została sformułowana ich legalna definicja, aczkolwiek sam termin występuje w języku prawnym (np. art. 384 § 1 lub 4 k.c.).

• Przez wzorce umów należy rozumieć wszelkie gotowe klauzule umowne, które zostały przygotowane z góry na użytek przyszłych umów. Są one opracowywane jednostronnie przez podmioty (lub na ich zlecenie), które zamierzają zawrzeć wiele umów na identycznych warunkach kontraktowych. Wzorce przygotowuje się zatem przed zawarciem umowy. Służą one do masowego zawierania umów o powtarzalnej, zestandaryzowanej treści.

• Podmiot, który opracował wzorzec umowy (lub zlecił jego opracowanie), nazywany jest proponentem lub proferentem. Jego kontrahenta zaś określa się mianem adherenta lub adresata wzorca.

(wg. M. Bednarek, Wzorce umów w prawie polskim, Wa-wa 2005)

(14)

Praktyczne znaczenie wzorców

• Proponentem może być każdy podmiot prawa. Jednak w praktyce wzorce są przygotowywane przez przedsiębiorców (profesjonalistów) To przede wszystkim przedsiębiorcom zależy na stypizowaniu (ujednoliceniu) warunków kontraktowych, na jakich oferują na rynku towary lub usługi

• Adherentami mogą być zarówno osoby fizyczne, jak i osoby prawne (profesjonaliści oraz konsumenci).

• Cechę charakterystyczną zawarcia umowy z użyciem wzorca stanowi pasywna rola adherenta. Umowa albo zostaje zawarta na warunkach postawionych przez przedsiębiorcę, czyli na warunkach określonych we wzorcu, albo w ogóle nie dochodzi do jej zawarcia, nie ma tu miejsca na negocjowanie treści umowy. O umowy zawartej w ten sposób mówimy, że zawierana jest w tzw. trybie adhezyjnym.

(15)

Postaci i nazewnictwo wzorców

• Wzorce mogą występować jako zbiory postanowień umownych zamieszczonych w odrębnym od umowy dokumencie. Zbiory te najczęściej określa się jako regulaminy lub ogólne warunki.

• Wzorce występują w obrocie również w formie gotowych formularzy umowy (wzory umów, umowy typowe lub umowy standardowe), w których wypełnia się jedynie „puste” miejsca przeznaczone na określenie nazwy drugiej strony umowy, oznaczenie bądź uszczegółowienie przedmiotu świadczenia itp.

• W praktyce gospodarczej często łączy się obie odmiany wzorców, np. w praktyce bankowej wzorom umów towarzyszą zazwyczaj regulaminy; w stosunkach ubezpieczeniowych zaś obok polisy treść umowy ubezpieczenia kształtują ogólne warunki ubezpieczeń.

(wg. M. Bednarek, Wzorce umów w prawie polskim, Wa-wa 2005) dr R. Strugała WPAiE

(16)

Konsekwencje zróżnicowanego nazewnictwa

• Dla kwalifikacji prawnej wzorca nie ma znaczenia jego formalna postać. Nie musi on występować w formie oddzielnego (od umowy) dokumentu. Może zostać wydrukowany także na dokumencie samej umowy, np. poniżej podpisów stron lub na odwrocie tekstu umowy. Wzorzec nie musi wreszcie przybierać formy dokumentu (czyli formy pisemnej); dopuszczalna jest jego postać elektroniczna (art. 384 § 4 KC).

• Zróżnicowane nazewnictwo, pod którym występują wzorce umów, nie ma znaczenia normatywnego. Kodeks cywilny, przewiduje dla nich jednakowy reżim prawny.

(17)

Inkorporacja wzorców

• Pojęcie i teoretyczne ujęcie inkorporacji

• Doręczenie wzorca jako podstawowa reguła – moment i sposób doręczenia wzorca (rozumowanie a fortiori i problem „stanu technicznego wzorca”; problematyka wyciągów, odesłań, pokwitowań i „klauzuli fikcji”)

• Rzeczywiste zapoznanie się z treścią wzorca – znaczenie prawne

• Zwyczajowe stosowanie wzorców a reguła inkorporacji; ciężar dowodu, pojęcie tzw. umowy bagatelnej

• Cele inkorporacji: indywidualizacja wzorca, umożliwienie

świadomego podjęcia decyzji o zawarciu umowy

(18)

Mechanizm inkorporacji wzorca

Konsument zawiera umowę kredytu. Tuż przed zawarciem umowy wręczono mu regulamin udzielania kredytów nr XYX w formie kilkusetstronicowej „książki”. Zaraz potem kredytobiorca podpisał umowę, w której zamieszczono klauzulę o następującej treści: „zapoznałem się z treścią regulaminu udzielania kredytów nr XYX”.

Czy wzorzec został skutecznie inkorporowany do umowy?

(19)

Wzorzec umowny w postaci elektronicznej

X świadczy usługi polegające na organizacji imprez. Y złożył X ofertę zawarcia umowy na organizację imprezy integracyjnej dla jego pracowników. Do zawarcia umowy doszło w drodze wymiany maili pomiędzy X i Y. Czy do umowy tej inkorporowany został wzorzec umowny w postaci regulaminu świadczenia, który nie ma postaci odrębnego pliku (np. PDF) zamieszczonego na stronie, lecz jest elementem samej zawartości strony.

Odpowiedz na pytanie rozpatrując następujące warianty:

• X w treści maila stanowiącego odpowiedź na ofertę Y zwrócił uwagę na regulamin i zaznaczył, że Y będzie nim związany

• X nie zwrócił uwagi Y na regulamin

• X dołączył regulamin jako załącznik maila stanowiącego odpowiedź na ofertę Y

(20)

Wzorzec umowny w postaci elektronicznej

X jest brokerem ubezpieczeniowym zawierającym umowy w imieniu różnych towarzystw ubezpieczeniowych. Y zwrócił się do X- a o pomoc w wyborze najkorzystniejszego ubezpieczenia i najsolidniejszego ubezpieczyciela. Po wyborze ubezpieczyciela (towarzystwo Z) strony zawarły umowę. Do zawarcia umowy doszło w lokalu, w którym X prowadzi swoją działalność. W trakcie ustalania opcji ubezpieczenia (suma ubezpieczenia, wkładu własnego itp.), tuż przed podpisaniem formularza umowy X wręczył Y –owi płytę CD z ogólnymi warunkami ubezpieczenia towarzystwa Z. Warunki te dostępne są także na stronie towarzystwa w formie pliku PDF.

Czy do umowy inkorporowany został wzorzec umowny w postaci OWU tow. Z?

(21)

Pojęcie wzorca w postaci elektronicznej

Przepis art. 384 § 4 k.c. znajduje zastosowanie w każdym wypadku wzorca w postaci elektronicznej, bez względu na to, jakie podmioty są stronami umów zawartych z użyciem takich wzorców, jakiego rodzaju są to umowy, czy należą one do kategorii umów bagatelnych, jak również bez względu na to, jakie są zapatrywania w kwestii tego, czy posługiwanie się wzorcami w postaci elektronicznej jest zwyczajowo przyjęte.

Zatem przepis ten ma zastosowanie tak w obrocie powszechnym, jak i w obrocie konsumenckim i dwustronnie profesjonalnym; przepis ten samodzielnie określa przesłanki inkorporacji wzorca

(22)

Mechanizm inkorporacji wzorca w postaci elektronicznej

• Udostępnienie tak, by powstała możliwość przechowywania i odtwarzania wzorca w zwykłym toku czynności przez adherenta

• Udostępnienie – tzn. doręczenie, umożliwienie zapoznania się, o którym mowa w art. 384 § 2 k.c.? Wzorzec elektroniczny a warunki inkorporacji z art. 384 § 1 i 2 k.c.

(relacja § 1 i 2 do § 4)

• Udostępnienie wzorca przed zawarciem umowy

(23)

Mechanizm inkorporacji wzorca w postaci elektronicznej

• Zapewnienie możności przechowywania wzorca przez adherenta = możliwość jego zapisania na dysku twardym komputera lub utrwalenia na innym nośniku. Wzorzec umieszczony na stronach www musi się zatem nadawać do swobodnego powielania i kopiowania

• Odtwarzanie wzorca przez adherenta związane jest z wielokrotnym dostępem do treści wzorca oraz możliwością jego zmaterializowania, np. przez wydrukowanie jego treści

• Przez zwykły tok czynności należy rozumieć możliwość przechowywania i odtwarzania wzorca przez adherenta bez specjalnych zabiegów, utrudnień czy konieczności poniesienia dodatkowych kosztów na specjalistyczne wyposażenie (np. Microsoft Word albo Acrobat Reader)

(wg. M. Bednarek, Wzorce umów w prawie polskim, Wa-wa 2005) dr R. Strugała WPAiE

(24)

Transparentność wzorców (art. 385 k.c.)

• Wzorzec umowy powinien być sformułowany jednoznacznie i w sposób zrozumiały

• Postanowienia niejednoznaczne tłumaczy się na korzyść konsumenta

• Sankcja – jednolita sankcja braku transparentności? (sposób niezrozumiały – inkorporacja czy interpretacja?)

(25)

Zasada pierwszeństwa umowy (art. 385 § 1 k.c.)

Zawierając umowę z B A posłużył się formularzem umowy oraz ogólnymi warunkami, które wręczył B przed podpisaniem przez niego formularza. Umowa dotyczyła usług polegających na dostarczaniu Internetu do domu B. Strony uzgodniły jedynie, którą z trzech dostępnych taryf wybierze A i uzupełniły formularz o dane A. W jednym z postanowień formularza przesądzono, że w razie opóźnienia w płatności abonamentu dostawca Internetu będzie uprawniony do odsetek w wysokości X za każdy dzień opóźnienia. W analogicznym postanowieniu ogólnych warunków zastrzeżono zaś, że będzie uprawniony do odsetek w wysokości Y.

Które z postanowień wiąże A? (jeżeli np. X>Y)

(26)

„Wojna wzorców” (art. 385

⁴

k.c.)

§ 1. Umowa między przedsiębiorcami stosującymi różne wzorce umów nie obejmuje tych postanowień wzorców, które są ze sobą sprzeczne.

§ 2. Umowa nie jest zawarta, gdy po otrzymaniu oferty strona niezwłocznie zawiadomi, że nie zamierza zawierać umowy na warunkach przewidzianych w § 1

(27)

Culpa in conrahendo

(odpowiedzialność przedkontraktowa)

(28)

Pojęcie, charakter prawny i przypadki odpowiedzialności

• art. 72, 72

¹

, 103 (39 k.c.), 387 k.c.

• odpowiedzialność odszkodowawcza – cel instytucji

• tzw. negatywny interes umowny – zakres odpowiedzialności

• odpowiedzialność deliktowa – konsekwencje praktyczne

(29)

Klauzule abuzywne

(niedozwolone postanowienia umowne)

(30)

Klauzule abuzywne

(niedozwolone postanowienia umowne)

• Szczególna instytucja (sankcja) mająca na celu ochronę konsumenta dokonującego czynności prawnej z przedsiębiorcą; alternatywa dla art. 58 k.c.; dyrektywa 93/13

• Jak się ma instytucja klauzul abuzywnych do problematyki wzorców umownych?

• Wyłączenie postanowień określających główne świadczenia spod kontroli abuzywności

(31)

Kryteria oceny abuzywności i skutki abuzywności

• Treść klauzuli umownej: sprzeczność uprawnień i obowiązków z dobrymi obyczajami prowadząca do rażącego naruszenia interesów konsumenta

• Sposób uzyskania przez klauzulę mocy wiążącej: brak indywidualnego uzgodnienia w rozumieniu art. 385

¹