LIBERALIZM (łac. – liber - wolny)

LIBERALIZM (łac. – liber - wolny)

 Doktryna liberalizmu powstała na przełomie XVII i XVIII wieku;

 Powstała na skutek zatoczenia szerokich kręgów poza granicami najwyższych warstw społecznych. Przenikała coraz bardziej w poglądy średniej warstwy

społeczeństwa;

 Na skutek silnych nastrojów przeciw nieograniczoności władzy króla, poddano krytyce despotycznych władców i arystokrację, ośmieszano szlachectwo, a na dalszy

plan stawiano kult religii;

 Doktryna liberalna powstała pod wpływem epoki oświecenia, która zakładała panowanie rozumu, co prowadziło do kultu utylitaryzmu;

 Postulaty liberalizmu wywodzące się z oświecenia

prezentowały interesy oraz ambicje przede wszystkim mieszczaństwa. Dlatego też wiek XVIII przyniósł rozrost form kapitalistycznych w większości krajów Europy.

Cechy charakterystyczne doktryn liberalnych

Wolność – eliminacja narzucania władzy

absolutnej w stosunku do jednostki, jednostka ma prawo swobodnie kierować swoją

działalnością w sferze osobistej jak też

gospodarczej (antyfeudalizm, antykolektywizm)

Racjonalizm – wiara w nieograniczoną zdolność rozumu ludzkiego w kwestii umiejętności poznawczych (dlatego też

realizuje się postęp na płaszczyźnie wszystkich dziedzin)

Indywidualizm

LIBERALIZM POLITYCZNY

John Locke (1632 – 1704)

Prekursor liberalizmu

Filozof, pisarz polityczny, teoretyk utylitaryzmu

Twórca umowy społecznej, której podstawy

wyznaczał utylitaryzm (jednostki rezygnują ze stanu natury w celu

utrzymania praw do życia – wolności i mienia.

Dlatego też, powołują społeczeństwo,

a następnie powstaje rząd na skutek

umowy społeczeństwa z władzą.

Konsekwencją umowy społecznej u J. Locka jest przede wszystkim uzyskanie przez człowieka prawa

do skuteczniejszej ochrony najważniejszego z naturalnych

praw – prawa własności.

Własność prywatna według J.

Locka to symbol pracowitości, źródło bogactwa oraz najwyższa

wartość człowieka.

Utylitaryzm J. Locka prowadził ku

sformułowaniu podstawowych postulatów liberalizmu, a przede wszystkim zasady indywidualizmu oraz leseferyzmu (wolności

jednostki od państwa)

- John Locke ograniczył funkcję państwa do zabezpieczania podstawowych

wartości (życia oraz własności obywateli);

- Zakaz ingerencji państwa w sferę produkcji, życia społecznego (także religijnego);

- Autonomia partii politycznych,

korporacji, stowarzyszeń spółek oraz przedsiębiorstw;

- Uważał, że należy zredukować do minimum niebezpieczeństwo tyranii.

Dlatego też wzorem rządu powinna być monarchia umiarkowana, w której

władza uległaby podziałowi na:

-władzę ustawodawczą (dwuizbowy parlament), chroniący klasy mieszczańskie i szlacheckie);

- władzę wykonawczą (rządzenie oraz wymiar sprawiedliwości);

- władzę federacyjną (polityka zagraniczna)

LIBERALIZM

GOSPODARCZY

Adam Smith (1723-1790)

Szkocki myśliciel, profesor

Uniwersytetów Brytyjskich, jeden z twórców szkoły klasycznej w

ekonomii.

Badania nad naturą i przyczynami

bogactwa narodów – dzieło A. Smitha, uznane za fundament ekonomii

systemy kapitalistycznego oraz

reprezentatywny wykład o liberalizmie

gospodarczym

-Adam Smith postrzegał człowieka w aspekcie indywiduum homo

oeconomicus kierującego się w swoim postępowaniu zasadą zysku;

- Społeczeństwo to zespół swobodnie połączonych jednostek, a państwo

powstaje spontanicznie pod wpływem różnorodnych wzajemnie układających się stosunków międzyludzkich;

- Gospodarką rządzą ekonomiczne

prawa obiektywne, a wszelka wartość stanowi rezultat produkcyjnej pracy ludzkiej;

- Praca stanowi źródło bogactwa, niezależnie od sektora produkcji;

- Wolna konkurencja stanowi

najpewniejszą ochronę praw jednostki.

Według Adama Smitha

podstawową rolą państwa jest

zapewnienie działania reguł, które rządzą gospodarką.

Państwo nie może ingerować w gospodarkę, pomimo, że

usytuowane jest ponad jednostką.

Państwo jako stróż naturalnego porządku oraz naturalnych praw jednostek może wkraczać w sferę tych stosunków jedynie w dwóch przypadkach

(kiedy jednostki same zwrócą się do

władzy z prośbą o interwencję bądź w

sytuacji zakłócenia publicznego ładu)

RADYKALIZM POLITYCZNY I FILOZOFICZNY

Jeremy Bentham (1748 – 1832)

Twórca teorii etycznej opartej

na założeniach sensualistycznych, hedonistycznych oraz

utylitarystycznych.

Wprowadzenie do zasad

moralności i prawodawstwa

Doktryna utylitaryzmu J.

Benthama

- Każdy człowiek liczy się tak samo, nikt nie jest

uprzywilejowany, a społeczność przenika wzajemna życzliwość;

- Pochwała dla egoizmu jednostki przynoszącego istotną korzyść

ogółowi.

Doktryna etyczna J. Benthama wiązała się poglądami na ustrój

oraz zadania państwa

- wyznawał atomizm społeczny

(społeczeństwo jest rzekomym ciałem złożonym z indywidualnych osób)

- zarówno państwo jak i jednostki dążą do osiągnięcia korzyści – przyjemności,

dlatego też aby uniknąć konfliktów pomiędzy interesami należy ustanowić

odpowiedni ustrój jakim jest demokracja;

- istnienie organów państwa jak też ich działanie powinno być wyznaczane

względami utylitaryzmu;

- Bentham uznawał prawo państwa do podejmowania pozytywnych zadań

mających na celu ochronę życia i mienia obywateli oraz likwidację dysproporcji

majątkowych.

LIBERALIZM KLASYCZNY Benjamin Constant (1767- 1830)

Koncepcja wolności zawarta w broszurze O wolności

starożytnych w porównaniu z wolnością współczesnych

Polemika z koncepcją suwerenności

J.J. Rousseau

Władza prawodawcza, niezależnie od kogo jest

sprawowana powinna pochodzić z wyboru dokonanego przez

ogół obywateli;

Prawa osobiste obywateli stanowią wolność, zaś jej

gwarancją są prawa polityczne;

Wolność ludzi związana jest ze swobodnym korzystaniem z

własności prywatnej.

Aspekty wolności w doktrynie B. Constanta

- prawo do posiadania własności jako jedno z praw podstawowych;

- prawo jednostki do posiadania sfery prywatnej, która warunkuje istnienie

sfery – wolności publicznej;

- prawo do samorealizacji.

Dla B. Constanta najważniejszą swobodą nadaną człowiekowi jest wolność wypowiedzi, a szczególnie wolności prasy. B. Constant wyróżnił

także nieograniczone prawo do

poszukiwania prawdy.

B. Constant był zwolennikiem monarchii konstytucyjnej oraz uważał, że

podstawowe wolności nie mogą ulec reglamentacji przez prawo

B. Constant nawiązywał do

Monteskiusza w koncepcji władzy państwowej, która winna ulec

podziałowi oraz wzajemnej kontroli i hamowaniu w celu ochrony wolności.

B. Constant wyróżnił 6 rodzajów władz:

- władza reprezentacyjna trwała (izba wyższa), - władza reprezentacyjna opinii (izba niższa),

- władza królewska,

- egzekutywa (władza wykonawcza rządu), - władza sądownicza,

- władza municypalna.

LIBERALIZM O DEMOKRACJI Alexis de Tocqueville

(1805-1859)

O demokracji w Ameryce – analiza demokratycznego społeczeństwa amerykańskiego

Analiza zalet i wad demokracji Arystokracja jest źródłem

najwyższych wartości dla życia zbiorowego oraz

indywidualnego

Zniszczona przez rewolucję arystokracja oraz rodząca się

demokracja doprowadziły do dążenia ludzi do równości;

Demokracja stanowi przyszłość cywilizacji

europejskiej, a pierwszym

krajem, w którym funkcjonuje społeczeństwo demokratyczne

są Stany Zjednoczone

(A. De Tocqueville analizował dobre strony oraz zagrożenia płynące z

ustroju demokratycznego, a także czy nadejście demokracji oznacza

rezygnację z tradycyjnych wartości)

A. De Tocqueville stwierdził, że w demokracji zanika

dążenie w kierunku zmian społecznych, ponieważ nie są

one zgodne z interesem grup społecznych sprawujących

władzę

(Filozof zauważa, że drobne

mieszczaństwo – klasa średnia są najbardziej konserwatywnymi środowiskami, obawiającymi się

wszelkich zmian i deklasacji. Dlatego też według A. De Tocqueville’a

demokracja powoduje wzrost działań egoistycznych jednostek nie zdających

sobie sprawy, że ich osamotnienie wpływa na zmniejszenie szansy

osiągnięcia sukcesu w każdej dziedzinie

życia społecznego)

Żyjące w izolacji jednostki,

zdobywając majątek nie uzyskują pomocy od innych osób, ponieważ

te widzą w nich konkurentów.

Kariera wyraża wybicie się ponad przeciętność, a demokracja ceni

równość, dążąc do uniformizacji jednostek.

Zasady moralności są wyznaczane przez opinię publiczną, a rozwój

osobowości jednostek ulega

ograniczeniu .

Wolność zostanie zastąpiona przez despotyzm nisko

cenionych warstw

mieszczaństwa wraz z jego ideami, które w dzisiejszych

czasach można nazwać jako konsumpcyjne;

Despotyzm, choć nie używa przemocy propaguje nowe, gotowe wzorce zachowań. Nie

toleruje nonkonformizmu, promując postawy

oportunistyczne (bierne)

WIZJA PAŃSTWA I PRAWA

W przeciwieństwie do

pozostałych przedstawicieli doktryny liberalizmu, A. De Tocqueville na pierwszy plan wysuwał zwyczaj oraz system

moralny.

Prawo nie może wyznaczać bytu państwowego, a jego rola jest wtórna względem

zasad moralnych.

Pomimo, że doktryna A. De Tocqueville’a nawiązuje do

koncepcji

konserwatywnych, jest ona klasyfikowana jako

liberalna ze względu na pierwszeństwo wolności w

systemie wartości oraz postulat konieczności

znalezienia dla niej miejsca w obliczu rosnącej roli

równości.

DEMOLIBERALIZM –

LIBERALIZM SCEPTYCZNY John Stuart Mill (1806-

1873)

Krytyczna ocena dotychczasowej

doktryny liberalizmu,

postulat nieadekwatności wcześniejszych założeń

do współczesnych

warunków.

J. S. Mill był świadkiem rozwoju konfliktu społecznego pomiędzy

burżuazją, a klasą robotniczą w Anglii. Silnie akcentował brak

zgodności między interesem jednostki, a ogółu.

Podstawowym prawem

przysługującym jednostce jest dążenie do szczęścia (szczęście

to zdobywanie wiedzy,

obcowanie z nauką – kulturą) Jednostka mogła osiągnąć

szczęście jedynie w

społeczeństwie, wnosząc wkład na rzecz „największego

szczęścia w ogóle”

J. S. Mill uznał jednostkę oraz jej dobro za najważniejszą wartość, a warunkiem jej odpowiedniego

rozwoju jest zapewnienie jej wolności.

Dlatego też wizję państwa przedstawiał jako istnienie

państwa liberalnego, które dba o porządek i wspiera postęp.

Podstawową zasadą istnienia państwa jest zasada

utylitaryzmu, która wyznacza obowiązek dbałości o

zapewnienie szczęścia dla jak

największej liczby osób.

W poglądach Milla silnie

uwidacznia się obraz odrębnej oraz wykształconej jednostki,

która w ustroju

demokratycznym kształtuje swoją indywidualność,

skuteczność działania i odpowiedzialność.

Dlatego też połączenie myśli liberalnej J. S. Milla z

demokracją uważane jest jako

Demoliberalizm

Państwo wraz ze

społeczeństwem będą w stanie spełnić obowiązki wynikające z

kształtowania autonomicznej osobowości jednostki jedynie w

formie Rządu

reprezentatywnego (tzn. Naród sprawuje władzę za

pośrednictwem deputowanych) Koncepcja ta wyznacza

suwerenność ludu. Jednakże ograniczoną – delegowaną,

ulegającą znacznemu

ograniczeniu w momencie aktu wyboru. Od tego momentu lud

nie ma już kontroli nad

parlamentem.

ODRODZENIE KLASYCZNEGO LIBERALIZMU

Friedrich August von Hayek (1899-1992)

Główna postać XXwiecznego liberalizmu

„ Zasadniczym problemem

dla mnie nie jest to, kto rządzi

lecz co rząd powołany ma czynić”

F. A. von Hayek nawiązywał w swojej doktrynie do koncepcji

niewidzialnej ręki rynku A.

Smitha. Odrzucał koncepcje oświeceniowego racjonalizmu, opowiadając się równocześnie za

spontanicznym kształtowaniem się porządku społecznego.

Nie przyznawał państwu wiodącej roli w kształtowaniu porządku społecznego. Obce mu były idee planowej gospodarki, centralizacji

władzy oraz biurokratycznego

zarządzania.

F. A. von Hayek uważał, że po wprowadzeniu systemu

centralnego planowania zanika możliwość obserwacji popytu oraz

analizy cen co pomaga w

tworzeniu teorii na temat potrzeb i stylu życia ludzi jak na wolnym

rynku.

F. A. von Hayek zwracał się z ostrożnością do ustroju

demokratycznego. Swój postulat uzasadniał tym, że rozwiązania

demokratyczne nie zachowują

spontaniczności właściwej dla

wolnego rynku oraz powodują

ograniczenie wolności jednostki

WIZJA PRAWA A. F. von Hayeka

Filozof przeciwstawiał się pozytywizmowi prawniczemu.

Postulował zwiększenie roli

systemu common law. Uważał, że system common law tworzy się w

miarę potrzeb społecznych oraz dostosowuje się do konkretnych

przypadków. Common law to porządek prawny nienarzucany

przez władzę, a wynikający z

rzeczywistych potrzeb ludzi.

Milton Friedman (1912- 2006)

Amerykański ekonomista, twórca monetaryzmu.

Teoria M. Friedmana stanowi krytykę koncepcji

państwa opiekuńczego.

Najważniejszą wartością dla M.

Friedmana jest wolność jednostki (oznaczająca brak przymusu)

składająca się m.in. z wolności ekonomicznej - swobody

użytkowania przez jednostkę własnych wypracowanych zasobów w celu wykonywania zamierzonych planów (wolność

pracy, produkcji i handlu na wolnym rynku)

Wolność ekonomiczna (w tym wolna konkurencja) warunkuje

wolność polityczną, ponieważ umożliwia współpracę

równorzędnych jednostek bez

instytucji centralnego planowania.