"Karta Praw Podstawowych" Unii Europejskiej

Roman Szewczyk

"Karta Praw Podstawowych" Unii

Europejskiej

Studia Elbląskie 11, 243-255

Ks. Rom an SZEW CZYK* _{S tu d ia E lb lą sk ie}

X I/2 0 1 0

KARTA PRAW PODSTAW OW YCH

UNII EUROPEJSKIEJ

Stworzona przez przywódców europejskich Karta Praw Podstawowych jest m ilowym krokiem w historii integracji europejskiej. Integracja narodów europej­ skich postępuje naprzód, nie tylko poprzez wzrost ilościowy państw członkow ­ skich, ale również poprzez tworzenie nowych instytucji oraz stwarzanie nowych dokum entów prawnych, uwzględniając nowe zdobycze i rozwój nauki i ekonomii. W takiej właśnie atmosferze powstaje Karta Praw Podstawowych Unii Europejs­ kiej. Dokument ten w pewnym sensie był długo oczekiwany, dyskutowany, i gdy w końcu powstał, jest przedmiotem podziwu jego zwolenników i ostrej krytyki jego przeciwników. Omawiając Kartę Praw Podstawowych Unii Europejskiej potrzeba pokrótce poznać rolę prawa jaką odgrywało ono w procesie integracji europejskiej, aby lepiej zrozumieć kontekst w jakim ona powstała. Czym jest Karta, jaka ma moc wiążącą, i jakie są jej implikacje dla obywateli UE i poszczególnych państw członkowskich? Na te pytania spróbuję dać odpowiedź analizując status prawny Karty. Podsumowując zagadnienie spróbuję dokonać oceny od strony pozytywnej i jej braków.

I. PRAWO JAKO ELEM ENT INTEGRACJI EUROPEJSKIEJ

Idea jednoczenia Europy obecna była od początków tworzenia się Europy; począwszy od starożytnej cywilizacji greckiej, poprzez Imperium Rzymskie, poprzez działalność władców świeckich i papiestw a w okresie średniowiecza, odrodzenia i oświecenia, poprzez przedstawianie konkretnych wizji zjednoczenia ówczesnych państw europejskich1.

* Ks. R om an S zew czyk - w y k ła d o w ca p ra w a k an o n ic zn e g o na W y d ziale T eo lo g ii U W M w O lszty n ie, i p raw a cy w iln e g o w W yższej S zk o le F in a n só w i Z arz ąd z an ia w B iały m sto k u . A u to r w ielu publikacji z zakresu p raw a k a n o n ic zn e g o , m .in.; „B u lla T o tu s T u u s P o lo n iae P o pulus i u stan o w ien ie D iecezji E łc k iej” , „ W y m iar p asto raln y i e w a n g elizacy jn y 1 S y nodu D iecezji E łc k ie j” , „Istota C aritas d iecezjalnej n a p o d staw ie p raw a k o ścieln e g o i c y w iln eg o ” . W sw oich p u b lik acjach au to r zajm u je się tem aty k a p ra w a eu ro p ejsk ieg o : „ P ra w a ludzi w ierzący ch w d o k u ­ m en tach jed n o czącej się E u ro p y ”, „S tatus oso b y zm ien iającej płeć w d o k u m en tach Unii E u ro p ejsk iej i n auczaniu K ościoła” , „ F u n k c jo n o w an ie i o c h ro n a p raw rodziny w u staw o d aw stw ie p o lsk im i U E ” .

Zakończenie drugiej wojny światowej otwiera nowy etap integracji na kon­ tynencie europejskim. Okrucieństwo wojny, powojenny układ sił w Europie, potrzeba materialnej odbudowy popycha ówcześnie rządzących do szukania dróg jedności i współdziałania. Sytuacja w jakiej znalazła się Europa uświadom iła wszystkim , że nawet silne i suwerenne państwa nie były w stanie zapewnić sobie bezpieczeństw a i sam odzielnie się odbudować. Idee jednościowe nabierały tutaj nowe znaczenia i wskazywały na potrzebę znalezienia wspólnego fundamentu. W szystkie koncepcje integracji europejskiej odwoływały się do prawa, jako płaszczyzny norm i uregulowań współistnienia w powojennej Europie2. Pierwsze dokum enty, które legły u podstaw dzisiejszej Unii Europejskiej to akty prawne; T raktat paryski — Europejska W spólnota W ęgla i Stali i Traktaty rzymskie — Europejska W spólnota Gospodarcza i Europejska W spólnota Energii Atomowej Euratom.

W pierwszej fazie integracji akty te nazywane były „prawem W spólnot europejskich” , później „prawem wspólnotowym”. Tak ustanowiony porządek prawny staje się prawem integracji. Podstawowa struktura źródeł prawa europej­ skiego to; prawo pierwotne i prawo wtórne. W grupie prawa pierwotnego znajdujem y traktaty założycielskie, rewizyjne, akcesyjne, protokoły i załączniki, ogólne zasady prawa oraz umowy prawa międzynarodowego. Prawo wtórne to takie akty prawne jak; rozporządzenia, dyrektywy, decyzje. Tak skonstruowane praw o posiada specyficzny charakter, ponieważ różni się ono od prawa m iędzy­ narodow ego jak i od prawa krajowego. Niejednokrotnie podkreśla się, że prawo wspólnotowe jest nadrzędne nad prawem krajowym oraz jego bezpośredni skutek i bezpośrednie stosowanie prawa wspólnotowego3.

Zasada bezpośredniego skutku polega na tym, że norma prawna wraz z dniem w ejścia w życie, staje się w sposób automatyczny częścią porządku prawnego obow iązującego w państwach członkowskich. Odnosi się to zarówno do norm prawnych bez potrzeby ich inkorporacji, ale także do norm, których obowiązywanie

2 G łó w n e nu rty in teg racji europejskiej m ieściły się w n astępujących ko n cep cjach ; fe d era cy j­ n a — z g o d n ie z zało żen iam i tej koncepcji p o trzeb a było stw orzyć o rg an izację p o n ad n aro d o w ą, k tó ra b ę d zie p o d e jm o w a ć decyzje. E uropa integrow ać się będzie pod w zględem p o lity czn y m tak ja k p a ń stw o z w iązk o w e, a p o szcze g ó ln e p aństw a pow inny zrzec się su w eren n o ści. Z w o len n icy tej k o n c ep c ji p o d z ielili się na ko n sty tu cjo n alistó w i funkcjonalistów . k o n sty tu cjo n a ln a — decy zje k o n sty tu cy jn e b ę d ą k ształto w ały struktury pon ad n aro d o w e, b ęd ą decy d o w ały o p o d ziale k o m ­ p eten cji. N ie w y k lu c za li z rz eczen ia się przez p aństw a części suw erenności na rzecz stru k tu r p o n a d n aro d o w y c h , ale o tym z ad ecy d u ją narody z m ieniając etapam i sw oje k o n sty tu cje, funk- c jo n a lis ty c z n a — ty lk o i w y łącz n ie szybki rozw ój gosp o d arczy i w y m iern e k orzyści będą d y k to w a ły rozw ój p ro c esu integ racy jn eg o , w m yśl zasady; prym at ek o n o m ik i nad polityką. Z rz e c z e n ia się su w eren n o ści nie należy narzucać, gdyż sam e pa ń stw a o tym z ad e cy d u ją na z as ad z ie o b iek ty w n ej k o n ieczn o ści. K onfederacyjna — ta k o n cep cja zak ład a ła m ię d z y n aro d o w ą w s p ó łp ra c ę n iez ale żn y c h państw , p osiadających n ieo g ran iczo n ą suw erenność. E u ro p a k o n fe d era ­ cji to zw iąz e k sam o d zieln y c h państw , u n ionistyczna — in teg racja eu ro p ejsk a p o w in n a og ran iczać się d o w s p ó łp ra cy p o m ię d zy rządam i suw erennych państw . P o w in n y zostać p o w o łan e organy p o n a d n a ro d o w e tj. R ada M in istró w Państw Z ach o d n io eu ro p ejsk ich o o g ran iczo n y ch k o m p ete n c ­ ja c h ; J. R u s z k o w s k i , E. G ó r n i c z, M. Ż u r e k , L eksyko n integ ra cji eu ro p ejskiej, W arszaw a

1998, s. 81, 85, 1 1 6 -1 1 7 , 235.

3 S. A m i n , J. J u s t y ń s k i , Instytucje i p o rzą d ek p ra w n y Unii E u ro p e jskiej, T o ru ń 1999, s. 6 9 -7 0 .

KARTA PRAW PODSTAWOWYCH UNII EU RO PEJSK IEJ 245 w określonym państwie, zależne jest od implementacji. Bezpośredni skutek wywołują traktaty, umowy międzynarodowe, rozporządzenia, dyrektyw y oraz decyzje. D ruga zasada to zasada supremacji w zakresie stosowania praw a w spólno­ towego nad prawem państw członkowskich. Traktaty stają się integralną częścią praw a krajowego włączonego do porządków prawnych państw członkowskich, zatem w razie konfliktu pierwszeństwo daje się prawu wspólnotowem u. Tak sform ułowana zasada supremacji wyznacza następujący sposób postępowania; pierw szeństwo prawa UE nad prawem krajowym jest niezależne od tego, ja k prawo krajowe reguluje stosunek do prawa międzynarodowego; prawo wspólnotowe jest nadrzędne wobec wcześniejszego i późniejszego prawa krajowego; w przypadku sprzeczności normy krajowej z norm ą unijną zachodzi konieczność zastosow ania prawa UE w miejsce prawa krajowego; na państwie członkow skim spoczywa obowiązek odpowiedzialności za stosowanie prawa. Tak sform ułowane założenia nie pow odują — w przypadku sprzeczności z prawem UE — nieważności prawa wewnętrznego państwa członkowskiego, lecz państwo członkow skie winno opiera­ jąc się na zasadzie lojalności zastosować pierwszeństwo praw a unijnego i wprow a­

dzić zakaz ustanaw iania nowych norm prawnych sprzecznych z prawem UE4. Na pierwszym etapie rozwoju integracji W spólnot Europejskich — integracji przez prawo — skupiono się przede wszystkim na zagadnieniach gospodarczych; strefa wolnego handlu, unia celna, wspólny rynek, wolność gospodarcza, konkuren­ cja. W raz z wejściem w życie Jednolitego Aktu Europejskiego w 1986 roku został zapoczątkowany rynek jednolity, poprzez Traktat z M aastricht z roku 1992 i Traktat Amsterdamski z roku 1997 aż do strategii lizbońskiej. W spólnoty Europejskie zagadnienie praw człowieka pozostawiły Radzie Europy w jej Euro­ pejskiej Konwencji Praw Człowieka podpisanej 4 listopada 1950 roku, która też

wspom agała wypracowanie przez orzecznictwo Trybunału Sprawiedliwości W spól­ not Europejskich ogólnych zasad prawnych ochrony jednostki. O chrona praw fundamentalnych we W spólnocie została początkowo sform ułowana w O rzecznict­ wie Europejskiego Trybunału Sprawiedliwości. W wyroku z 1970 roku5 sędziowie luksemburscy stwierdzili, że skoro prawa fundamentalne zostały określone w kon­ stytucjach państw członkowskich, to stanowią one zasady ogólne praw a w spólno­ towego, wspólne dla europejskiej tradycji konstytucyjnej. W kolejnych orzecze­ niach ETS rozciągnął źródło praw człowieka we W spólnocie na um owy m iędzy­ narodowe zawarte przez wszystkie państwa członkowskie, w tym w szczególności na Europejską Konwencję o Ochronie Praw Człowieka i Podstawowych Wolności. Ten dokum ent konstytucyjny Rady Europy wyznacza podstawowy standard ochro­ ny praw człow ieka we W spólnocie. Według orzecznictwa Trybunału6, każdy sędzia wspólnotowy; czy to sędziowie ETS, czy sędziowie krajowi stosujący prawo europejskie jest zobowiązany — z urzędu — zbadać, czy w danej sprawie nie nastąpiło naruszenie Europejskiej Konwencji. W ochronę praw człow ieka an­ gażował się również Parlament Europejski, który początkowo był zgromadzeniem o charakterze czysto konsultacyjnym a z czasem rozwinął swoje kom petencje

4 Z. B r o d e c k i , P ra w o integ ra cji w E uropie, W arszaw a 20 0 8 , s. 9 8 -1 0 4 . 5 S p ra w a 11/70 In tern atio n ale H and elsg esellsch aft, Z b ió r O rzeczeń 1970, s. 1161. 6 S p ra w a C -2 6 0 /8 9 , Z b ió r O rzeczeń 1991, s. 1-2925.

kontrolne7. Wszyscy obywatele Unii, jak również wszystkie osoby fizyczne i prawne mające miejsce zamieszkania lub statutową siedzibę w państwie członkowskim maja prawo kierowania petycji do PE w sprawach objętych zakresem działalności Unii Europejskiej, które dotyczą ich bezpośrednio. Sprawy przedstawiane w petycji mogą dotyczyć interesu publicznego lub skargi indywidualne8.

Dopiero w dalszym etapie integracji, otwiera z całą wyrazistością aspekt społeczny integracji europejskiej. Aspekt, który uwzględnia prawa człow ieka i ochronę praw jednostki, a Unia szanuje prawa podstawowe zagwarantowane w Europejskiej Konwencji9. Wraz z wejściem w życie Traktatu z Am sterdamu zostało wprowadzone pojęcie obywatelstwa unijnego: „Ustanawia się obyw atelst­ wo Unii. Obywatelem Unii jest ten, kto posiada obywatelstwo państwa członkow s­ kiego. Obywatelstwo Unii uzupełnia, ale nie zastępuje obywatelstwa narodow e­ go” 10, a w ślad za tym sformułowano szereg praw dla obywateli Unii; swoboda przem ieszczania się, prawa polityczne, swobodny przepływ osób, polityka społecz­ na, zapewnienie ochrony praw konsumentów i bezpieczeństwa obywateli. Ponadto powołano na mocy Traktatu z Maastricht instytucję Rzecznika Praw O byw atel­ skich".

W kolejnych momentach integracji europejskiej do głosu dochodzi uniw er­ salizm praw człowieka. W Unii Europejskiej, która w momencie podejm owania prac na Kartą Praw Podstawowych liczyła 15 państw odkrywana zostaje różnorod­ ność kultur i narodów, które przeszły wspólnie już etapy integracji a stworzenie nowego dokumentu miało przygotować UE na jeszcze większe zróżnicowanie kulturowe.

II. POW STANIE KARTY PRAW PODSTAWOWYCH

Czas poprzedzający powstanie Karty Praw Podstawowych uwidocznił konflikt pomiędzy orzekaniem Europejskiego Trybunału Sprawiedliwości, który dom agał się uznania prawa wspólnotowego i jego bezpośredniego stosowania w krajach członkowskich, w myśl zasady wyższości tego prawa nad prawem wewnętrznym. A drugiej strony uwidaczniało to, że prawa podstawowe chronione aktami w ew nęt­ rznymi w danym państwie nie były skuteczne w zderzeniu z aktami prawnymi i decyzjami powstałymi na gruncie prawa wspólnotowego12.

Rodziło to problemy w przypadku naruszania praw podstawowych zawartych w konstytucjach w procesie stosowania prawa wspólnotowego w krajach członkow ­ skich, przy dużym nacisku organów wspólnotowych, które domagały się respek­

7 J. G a l s t e r , Z. W i t k o w s k i , K o m p en d iu m w ied zy o U nii E u ro p ejskiej, T o ru ń 1999, s. 106.

8 Art. 21 T W E oraz Art. 44 K arty P raw P odstaw ow ych. 9 Art. 6 T U E .

10 Art. 17 T W E .

11 D ecy zja P E z d n ia 12 lipca 1995 r., w spraw ie m ia n o w an ia R zeczn ik a Praw O b y w atelsk ic h U nii E u ro p ejsk iej, 9 5 /3 7 6 W E , E uratom , E W W iS , D zU 1995, L -225, s. 17.

12 S. H a m b u r a , M. M u s z y ń s k i , K arta P ra w P o d sta w o w ych , B ielsk o -B ia ła 2001, s. 213.

KARTA P R A W P O D STAW O W YC H UNII EUROPEJSKIEJ 247 tow ania swoich postanowień i wdrażania ich przed prawem wewnątrzpaństwo­ w y m 13. Trybunały niektórych państw członkowskich domagały się ustanowienia w iążącego prawnie katalogu praw podstawowych przyjętego przez Parlament Europejski14.

Lata 80 ubiegłego wieku przyniosły jeszcze większa potrzebę rozszerzenia dotychczasowych obszarów działalności Unii Europejskiej, w tym o określenie praw podstawowych i zasad ich przestrzegania, co znalazło wyraz ju ż we wstępie do Jednolitego Aktu Europejskiego. Pośrednim rozwiązaniem, który miał szybko rozwiązać problem był postulat przystąpienia W spólnoty Europejskiej do Europej­ skiej Konwencji Praw człowieka i Podstawowych Wolności. Jednak Trybunał Sprawiedliwości orzekł, że zgodnie z prawem wspólnotowym takowe przystąpienie nie jest możliwe, ponieważ W spólnota posiada kompetencje wynikające z Traktatu ustanaw iającego Wspólnoty Europejskie i żadnego z zawartych tam przepisów nie m ożna odnieść do praw człowieka. A że poszanowanie praw człow ieka leży u podstaw legalności wszystkich aktów wspólnotowych, potrzeba by włączyć cała m aterię konwencji do prawa wspólnotowego, a to nie mieści się w zakresie przedm iotow ym określonym w Traktacie ustanawiającym W spólnoty Europejs­ k ie15.

Po wejściu w życie Traktatu o Unii Europejskiej niektóre państwa członkowskie postulowały, możliwość przystąpienia w chwili obecnej do Europejskiej Konwencji Praw Człowieka, gdyż ten Traktat zasadniczo zmienia przepisy i daje możliwość prawną. Odstąpiono od takiego zamiaru i zrodziła się polityczna wola, aby biorąc pod uwagę zmiany jakie zaszły w technologii, nauce, biotechnologii opracować nowy katalog praw podstawowych. Rada Europy na szczycie w Kolonii 3^4- czerw ca 1999 r. udzieliła mandatu na opracowanie takiej Karty specjalnemu gremium , które na posiedzeniu Rady Europy w Tampere przyjęło nazwę Konwentu.

W trakcie prezydencji Francji w Unii Europejskiej zostały zakończone prace nad Kartą Praw Podstawowych. Pierwotny tekst został zaakceptowany już w paź­ dzierniku 2000 r. podczas spotkania w Biarritz. Dokum ent zaś uroczyście został przyjęty przez Radę Unii Europejskiej oraz szefów Parlamentu Europejskiego i Komisji Europejskiej dnia 7 grudnia 2000 r. na szczycie w N icei16. Projekt Karty został przygotowany przez grupę roboczą składającą się z wielu posłów, dyp­ lomatów i przedstawicieli instytucji unijnych pod przewodnictwem byłego prezy­ denta Niem iec Romana H erzoga17.

13 O rzeczen ie F ed eraln eg o T ry b u n ału K onsty tu cy jn eg o R FN , z dn ia 29 m aja 1974 r. 14 O rzeczen ie F ed eraln eg o T ry b u n ału K o n sty tu cy jn eg o R FN , z d n ia 22 p a źd z iern ik a 1968 r., o raz O rz ec z en ie W ło sk ie g o T ry b u n ału K o n stytucyjnego, z dn ia 23 g ru d n ia 1973 r.

15 S. H a m b u r a , M. M u s z y ń s k i , K arta P raw P o d sta w o w ych ..., s. 218. 16 D zU 2000, C -364.

17 W skład zesp o łu p rz y g o to w u ją ce g o K artę P ra w P o d sta w o w ych w chodzili: były P rezy d en t N iem iec R om an H erzog, 15 p rzedstaw icieli rządów i głów państw , 16 p rzed staw icieli P arlam en tu E u ro p ejsk ieg o , 30 przed staw icieli p arlam en tó w k rajo w y ch , 1 p rzed staw iciela K om isji E u ro p e j­ skiej, 2 o b serw ato ró w z E u ro p ejsk ieg o T ry b u n ału S p raw ied liw o ści, 2 przed staw icie li z R ady E u ro p y , w tym 1 c zło n ek E u ro p ejsk ieg o T ry b u n ału Praw C zło w iek a; por. M. H e r d e g e n , P ra w o E u ro p e jskie, W arszaw a 2006, s. 126.

Na szczycie w Nicei postanowiono, że Karta Praw Podstawowych nie zostanie włączona do traktatów założycielskich. „Od strony formalnej dokument ten musi być więc — przynajmniej w chwili obecnej — traktowany jedynie jako uroczysta deklaracja polityczna. Już teraz stanowi zaś istotny punkt odniesienia dla instytucji wspólnotowych, co niejednokrotnie było podkreślane w oficjalnych deklaracjach i jest widoczne w praktyce tychże instytucji, nie wyłączając organów orzecz­ niczych” 18. Niemniej jednak Karta Praw Podstawowych zaczęła odgrywać większą rolę niż wynikałoby to tylko z jej charakteru prawnego, gdyż „wiąże ona instytucje wspólnotowe w płaszczyźnie politycznej, a waga tego dokumentu znacznie wy­ kracza poza ścisłe ramy prawne, o czym świadczą liczne opracowania poświęcone Karcie i jej miejscu w systemie ochrony praw podstawowych” 19. Drugim argum en­ tem jest to, że zacznie ona torować drogę nowym standardom systemu ochrony praw jednostki w Unii, podobnie jak na początku Powszechna Deklaracja Praw Człowieka, która w chwili uchwalenia nie posiadała charakteru prawnie wiążącego.

Powstała Karta Praw Podstawowych w swojej treści zrywa z praktyką dzielenia praw na ekonomiczne, socjalne, polityczne i pozostałe; wszystkie składają się na jeden dokument, który staje się prawdziwym źródłem praw podstawowych. Ponadto, gwarantowana ochrona praw odpowiada współczesnym w ym ogom po­ przez zainteresowanie się danymi osobowymi oraz prawami bioetycznymi. Karta jest zestawieniem praw, która w swoim sformułowaniu bierze pod uwagę ewolucje

i zmiany jakie zaszły w społecznościach europejskich ostatnich czasów.

III. KATALOG PRAW PODSTAW OW YCH ZAW ARTYCH W KARCIE Karta Praw Podstawowych zawiera w sobie podstawowe prawa i wolności zawarte w Konwencji rzymskiej oraz prawa wynikające z konstytucyjnych tradycji państw członkowskich, które są częścią prawa wspólnotowego. Karta rozpoczyna się Preambułą, następnie składa się z 54 artykułów zgrupowanych w siedmiu rozdziałach: Godność, Wolność, Równość, Solidarność, Prawa obywateli, W ymiar sprawiedliwości, Postanowienia ogólne20.

Zamieszczenie Preambuły na początku Karty odpowiada nowoczesnym stan­ dardom najważniejszych aktów prawnych. Twórcy mieli na uwadze założenie, że stanowi ona akt prawny, który stanie się częścią „Konstytucji Europy”, zatem stanie się częścią prawa pierwotnego. Zawiera ona zatem motywy, cele i wartości jakim i byli inspirowani jej twórcy. Ust. 1 podkreśla założenie, że Unia Europejska jest wspólnotą wartości. W związku z tym, obok wspólnoty gospodarczej i politycznej zauważa się aspekt filozoficzny rozumienia europejskości, dzięki, któremu jed no ­ czą one wszystkich członków UE i ukierunkowują na wspólna przyszłość21.

18 К. O r z e s z y n a, P o d sta w y relacji m ięd zy P a ń stw em a K o ścio ła m i w ko n stytu cja c h p a ń stw c zło n ko w skich i T raktatach U nii E u ro p ejskiej, L ublin 2007, s. 255.

19 K. W o j t o w i c z , O chrona p r a w c złow ieka w U nii E u ro p ejskiej, w: B. B a n a s z a k , A. B i s z t y g a , S ystem o ch ro n y p r a w człow ieka, Z ak am y cze 200 5 , s. 225.

20 K arta P ra w P o d sta w o w ych U nii E uropejskiej, M in isterstw o S p raw Z ag ra n ic z n y ch , W ar­ szaw a 2001.

KARTA P R A W P O D STA W O W YCH UNII EUROPEJSKIEJ ₂₄₉

W ust. 2 znajdujemy formułę odwołania się do duchowo-religijnego i m oral­ nego dziedzictwa UE. Papież Jan Paweł II wielokrotnie zwracał się do twórców Karty, prosząc ich o głęboką refleksję nad zapisem o roli chrześcijaństwa w życiu narodów europejskich i przestrzegał przed sformułowaniem tego dokumentu jako wyrazu dechrystianizacji22. Głos papieża, jak i proponowane zapisy wywoływały bardzo żywą dyskusje pomiędzy chrześcijańskimi demokratami a przedstawiciela­ mi lewicy. Gdy na początku prac na Kartą zaproponowano sformułowanie „religijne dziedzictwo”, to zostało ono odczytane niemal wprost jako usiłowanie wprow adzenia „invocatio Dei”. To spotkało się z dużym protestem ze strony Francji, która uważała — będąc republiką świecką — że nie będzie w stanie zaakceptować takiego zapisu. Problem dotyczył również tłumaczenia słowa, które zostało użyte w języku angielskim „spiritual”, we francuskim „spirituel”, i niem iec­ kim „geistig-religiosen”. Francuski zwrot „spirituel” w innym języku narodowym nie oznacza także elementu religijnego, ale w języku niemieckim zawiera zwrot „duchowo-religijne. Stąd też w 10 z 11 języków autentycznych to sform ułowanie brzmi „świadom a swego dziedzictwa duchowego i m oralnego” a w języku niemieckim: „świadoma swego dziedzictwa duchowo-religijnego i m oralnego”23. W polskiej wersji preambuły została zapisane sformułowanie: „świadoma swego dziedzictwa duchowo-religijnego i moralnego”24.

Ust. 3 potwierdza, że celem UE jest zachowanie i rozwój wartości, które rozwijają się i trwają w różnych kulturach i tradycjach narodów Europy. Rozwój wartości jest niezależny od sprawowania władzy, zaś głównym celem Unii jest jej zrównoważony rozwój i swobody ekonomiczne. Rozwój społeczeństw, postęp społeczny, naukowy i technologiczny doprowadził do wyeksponowania praw człow ieka i ich ochronę.

Karta potwierdza prawa podstawowe w ust 5.: wspólne tradycje konstytucyjne, wspólne zobow iązania międzynarodowe państw członkowskich, Traktat o Unii Europejskiej, traktaty wspólnotowe, Europejska Konwencja o Ochronie Praw Człowieka i Podstawowych W olności25, karty społeczne uchwalone przez W spól­ notę i Radę Europy26 oraz orzecznictwo Trybunału Sprawiedliwości W spólnot Europejskich i Europejskiego Trybunału Praw Człowieka. Prawa podstawowe

22 P ap ież Jan P aw eł II w przem ó w ien iu 14 gru d n ia 2 0 0 0 r., p ow iedział: „ K o śció ł b ard zo u w ażn ie śled ził p racę nad red ak cją tego dokum entu. D lateg o też nie m ogę u k ry w ać m o jeg o ro z cz aro w an ia fak tem , że w tekście K arty nie znalazło się n aw et o d w o łan ie do B oga, któ ry je s t n ajw y ższy m ź ró d łem god n o ści ludzkiej i jej p o d staw o w y c h praw . N ie m o żn a z ap o m in ać, że n e g ac ja B oga i Je g o przy k azań w m ijający m stuleciu d o p ro w a d ziła do dyktatu ry , w yrażając ej się w u w ielb ien iu rasy, klasy, państw a, narodu czy partii z am iast ży w eg o i p raw d ziw eg o B o g a” .

23 К. O r z e s z y n a, K arta P raw P o d sta w o w ych U nii E u ro p e jskiej a w a rto ści relig ijn e, P raw o - A d m in istra c ja - K ościół 2 -3 (1 0 -1 1 ) 2002, s. 182.

24 W dniu 23 lutego 2004 r. K o m isja W sp ó ln a P rze d staw icieli R ządu R P i K onferencji E p isk o p atu P olsk i p rzy jęła w ersje p o d o b n ą do n iem ieck iej w ersji p ream b u ły do K arty, S. H a m b u r a , K a rta P raw P o d sta w o w ych U nii E u ro p ejskiej, P rzegląd S ejm ow y 12(2004), 2(6 1 ), s. 1 0 0 -1 0 4 .

25 K o n w en cja o O chronie P raw C złow ieka i P o d sta w o w ych W olności z 4 listo p ad a 1950 r., ze z m ian am i w p ro w ad zo n y m i P rotokołam i n r 3, 5, 8, oraz u z u p ełn ien ia w y n ik ające z P ro to k o łu n r 5; D zU z 1993 r. n r 61, poz. 284, D zU z 1995 r. nr 36, poz. 175, D zU z 1995 r. nr 36, poz. 176, D zU z 1995 r. nr 36, poz. 177, D zU z 1998 r. nr 147, poz. 526.

zawarte w tych dokumentach potwierdzają zasadę, że nie m ożna ich ograniczać, gdyż przysługują każdej osobie, jednak ust. 6 zakreśla granicę dla swobodnego korzystania z tych praw. Tą granicą jest odpowiedzialność i obowiązki wobec całej wspólnoty ludzkiej, wobec grup i jednostek a także przyszłych generacji27.

Rozdział I poświęcony jest Godności człowieka i precyzuje w art. 1, że godność jest nienaruszalna i należy ją szanować i chronić. Stanowi ona fundament dla wszystkich praw zawartych w Karcie i jest przez te prawa interpretowana. Przez godność człow ieka rozumie się; prawo do życia, prawo do integralności osoby, zakaz tortur i nieludzkiej albo poniżającej kary lub takiego traktowania, zakaz niewolnictwa i pracy przymusowej.

W rozdziale drugim zostały zgrupowane Wolności. Prawo do wolności otwiera najbardziej delikatny obszar prawny w życiu człowieka, to niezbywalne prawo każdego człowieka. Stąd też jakiekolwiek próby pozbawienia człowieka wolności m usza być poddane szczególnej kontroli. Wśród praw wolnościowych Karta wylicza: prawo do wolności i bezpieczeństwa, poszanowanie życia prywatnego i rodzinnego, ochrona danych osobowych, prawo do zawarcia małżeństwa i założe­ nia rodziny, wolności myśli, sumienia i wyznania, swoboda wyrażania poglądów i wolność informacji, wolność grom adzenia się oraz zrzeszania się, wolność sztuki i nauk, praw o do nauki, wolność wyboru zawodu i prawo do wykonywania pracy, wolność działalności gospodarczej, prawo do własności, prawo do azylu, ochrona przy usuwaniu, wydalaniu i ekstradycji.

Rozdział III om awia zagadnienie Równości. W szyscy obywatele są równi wobec praw a — mężczyźni i kobiety — co oznacza że w Unii jest zakazane zróżnicowane traktowanie takich samych stanów faktycznych. Do tego zagadnienia zostały zaliczone; zakaz dyskryminacji, wielość kulturowa, religijna i językow a, równość m ężczyzn i kobiet, prawa dziecka, prawa osób starszych, integracja osób niepełnosprawnych.

Kolejny rozdział poświęcony jest Solidarności; prawo pracownic i pracow­ ników do informacji i bycia wysłuchanym w miejscu pracy, prawo do rokowań zbiorowych i działań zbiorowych, prawo dostępu do pośrednictwa pracy, ochrona w razie niesprawiedliwego zwolnienia z pracy, sprawiedliwe i godne warunki pracy, zakaz pracy dzieci i ochrona młodocianych w miejscu pracy, życie rodzinne i zawodowe, zabezpieczenie społeczne oraz pomoc społeczna, ochrona zdrowia, dostęp do usług świadczonych w ogólnym interesie gospodarczym, ochrona środowiska, ochrona konsumenta.

Prawa obywateli zostały zgrupowane w rozdziale piątym; bierne i czynne prawo wyborcze w wyborach do Parlamentu Europejskiego, czynne i bierne prawo wyborcze w wyborach komunalnych, prawo do dobrej administracji, prawo dostępu do dokum entów, Rzecznik Praw Obywatelskich, prawo do petycji, wolność poruszania się i pobytu, ochrona dyplomatyczna i konsularna.

Na koniec, w rozdziale VI autorzy Karty postanowili umieścić Prawa sądowe; prawo do skutecznego środka prawnego i bezstronnego sądu, dom niem anie niewin­ ności i praw o do obrony, zasada legalności i proporcjonalności w związku

KARTA P R A W P O D STA W O W YCH UNII EUROPEJSKIEJ 251 z czynami karalnymi i karami, zakaz powtórnego ścigania i karania za ten sam czyn karalny.

Kartę Praw Podstawowych zamykają postanowienia ogólne.

IV. ZNACZENIE KARTY PRAW PODSTAW O W YCH

W pierwotnym zamyśle Karta została włączona do Traktatu Konstytucyjnego, po to aby zmienić swój charakter prawny i uzyskać moc wiążącą. Jednak niepowodzenie tego Traktatu wykluczyło taką możliwość. Dynam ika Unii Europej­ skiej wyraża się w kolejnych traktatach, poprzez które Unia legitymizuje w sposób demokratyczny swoje działania, odwołując się do woli obywateli poszczególnych państw. Ostatecznie Traktat lizboński nadał charakter prawny Karcie Praw Pod­ stawow ych, pomimo iż nie została ona jego częścią integralną, ale potwierdzono jej obowiązywanie na terenie UE. W szystkie kraje UE zaakceptowały taką procedurę, z wyjątkiem Wielkiej Brytanii i Polski, które zastrzegły sobie ograniczenia jej ochrony dla swoich obywateli poprzez Protokół zwany brytyjskim 28.

Karta niewątpliwie posiada zalety, gdyż jest pierwszym kompleksowym katalo­ giem obejmującym wszystkie kategorie praw; prawa i wolności osobiste, polityczne, socjalne, kulturalne i ekonomiczne. W odniesieniu do wszystkich praw obserwuje się nowe podejście, które ma objąć regulacją możliwie wszystkie zagadnienia związane współcześnie z ich realizacją. Daje ono możliwość nie tylko uwzględnienia zagrożeń wynikających z rozwoju cywilizacyjnego, ale również nadaje im nowy kształt. Karta więc daje nowe możliwości korzystania z nich oraz zawiera regulacje stymulujące zmiany w ich rozumieniu i w zakresie ich ochrony. Karta dąży do objęcia ochroną oprócz obywateli Unii, także, wszystkich znajdujących się na jej terytorium. Cało­ ściowemu charakterowi Karty wychodzi naprzeciw sposób regulacji poszczególnych praw. „O ile niektóre prawa czy wolności sformułowane są w sposób pozwalający na ich bezpośrednie stosowanie, o tyle wiele innych ma charakter wytycznych co do polityki organów wspólnotowych... Taka metoda, unikając trudności związanych ze znalezieniem dla wielu praw formuły pozwalającej na ich stosowanie przez sądy, zarazem potwierdza, że wszystkie prawa i wolności są wiążące. Oznacza to, że wszyscy mogą domagać się ich realizacji, choć nie w każdym przypadku będzie można dochodzić tej realizacji w postępowaniu sądowym”29.

28 „A rt. 1 , 1 . K arta nie ro z sze rza m ożliw ości T ryb u n ału S p raw ied liw o ści U nii E u ropejskiej ani żad n eg o sądu lub try b u n ału P olski lub Z je d n o czo n e g o K ró lestw a do u zn an ia, że p rzepisy u staw o w e, w y k o n aw cze lub ad m in istracy jn e, praktyki lub d zia łan ia ad m in istrac y jn e P olski i Z je d n o cz o n e g o K ró lestw a są n iezg o d n e z p o d staw ow ym i p raw am i, w o ln o śc iam i i zasad am i, k tó re są w niej po tw ierd zo n e. 2. W szczeg ó ln o ści i w celu u n ik n ięcia w ątp liw o ści nic, co zaw arte je s t w tytule IV K a rty , nie stw arza praw , które m ogą być d o ch o d zo n e n a d ro d z e sądow ej, m ający ch z asto so w an ie do P olski lub Z jed n o czo n eg o K rólestw a, z w y jątk iem p rzy p ad k ó w , gdy P o lsk a lub Z jed n o czo n e K ró lestw o p rzew idziały takie p raw a w sw o im p raw ie k rajow ym .

A rt. 2. Jeśli d an e p o stan o w ien ia K arty odnosi się do k rajow ych p raktyk i praw k rajo w y ch , m a o n o z asto so w an ie do P olski lub Z je d n o czo n e g o K rólestw a w y łączn ie w z ak resie, w ja k im p raw a i z asad y zaw arte w tym po stan o w ien iu są uzn aw an e przez p ra w o lub prak ty k i P olski lub Z je d n o cz o n e g o K ró lestw a” . Projekt: T rak tat zm ien iający traktat o Unii E u ro p ejsk iej i trak tat u stan aw iający W sp ó ln o tę E uro p ejsk ą, P ro to k ó ł 7.

Kom pleksowe przedstawienie w Karcie wszystkich praw i wolności, domagało się stworzenia mechanizmu ochrony tych praw. Dopiero Karta stworzyła pierwszy autonom iczny akt prawa unijnego dotyczący praw jednostki a instytucje i organy unijne otrzymały normy regulujące realizację tych praw.

Niewątpliwie istotną zaletą Karty Praw Podstawowych jest ujednolicenie pojęć zw iązanych z prawami podstawowymi. Bazując na orzecznictwie Europejskiego Trybunału Sprawiedliwości, biorąc pod uwagę Konwencję o Ochronie Praw C złow ieka i Podstawowych Wolności, a także konstytucje państw członkowskich twórcy Karty ujednolicili znaczenia i zakres używanych pojęć. W efekcie czego nadano poszczególnym prawom w miarę jednolite rozumienie na płaszczyźnie praw a europejskiego i prawa wewnętrznego państw członkow skich30.

Pomimo, że Karta w sposób kompleksowy redaguje prawa człow ieka i pod­ staw ow e wolności, to jednak jako duży problem jaw i się typologia praw pod­ stawowych. Podział praw i ich typologia od samego początku budziła wiele kontrowersji. Twórcy Karty stworzyli sześć kategorii praw i wolności, tłumacząc, iż m a to pozwolić na objęcie nowych obszarów wykraczający poza dotychczasowy, pow szechnie przyjęty w prawie międzynarodowym i wewnętrznym zakres regula­ cji. Prawa w takim układzie zostały powiązane z ideami, które wybrano za szczególnie istotne dla UE31. To zaś nie odpowiada historycznie ukształtowanej hierarchii praw, przedstawianej przez ONZ, pakty międzynarodowe, regionalne ochrony praw człowieka czy w ogólnym dorobku prawa. Ta koncepcja wraz ze sw oją aksjologią, nie jest powszechnie akceptowana i powstała pod silnymi w pływam i myśli socjaldemokratycznej32. Tak stworzony nowy katalog praw w UE — gdzie wystarczająco dużo jest aktów m iędzynarodowych i krajowych za­ jm ujących się standardami praw człowieka — zagęszcza pole przepisów prawnych otw ierając drogę do konfliktów. Kolizje takowe wynikają z różnych systemów prawnych, zobowiązań przyjętych przez państwa członkow skie lub w przypadku pojaw ienia się rozbieżnej interpretacji prawa33.

29 S tan o w isk o R ady D oradczej do spraw Praw C zło w ie k a przy M inistrze Spraw Z a g ra n ic z ­ n y ch , w: K a rta P raw P odsta w o w ych Unii E uro p ejsk iej, W arszaw a 2001, s. 55.

30 R ó w n ież T ry b u n ał K onstytucyjny w P olsce w y p o w ied ział się na ten tem at; W y k ład n ia p ra w a w sp ó ln o to w eg o , d o k o n y w a n a przez E TS, w inna m ieścić się w zak resie funkcji i k o m p ete n ­ cji p rz ek a za n y ch przez p ań stw a czło n k o w sk ie na rzecz W spólnot. P o w in n a też k o re lo w ać z zasad ą su b sy d ia rn o śc i, d e term in u jącą działan ia instytucji w sp ó ln o to w o -u n ijn y ch . W y k ład n ia ta w inna być o p a rta na zało żen iu w zajem nej lojalności pom iędzy insty tu cjam i w sp ó ln o to w o -u n ijn y m i a p ań stw a m i czło n k o w sk im i. Z ało żen ie to g eneruje — po stro n ie E T S — p o w in n o ść p rz y ch y ln o ­ ści d la k rajo w y ch sy stem ó w praw nych, po stronie zaś p ań stw c zło n k o w sk ich — po w in n o ść n a jw y żs ze g o stan d ard u resp ek to w an ia norm w s p ó ln o to w y c h ... P ań stw a c z ło n k o w sk ie z ac h o w u ją p ra w o d o o cen y , czy p ra w o d aw cze organy w spólnotow e (unijne), w y d ając o k reślo n y ak t (przepis p ra w a), d z ia łały w ram ach k o m petencji przekazanych i czy w y k o n y w ały sw e u p ra w n ien ia zg o d n ie z z asad am i sub sy d iarn o ści i proporcjonalności. P rzek ro czen ie tych ram pow o d u je, że w y d an e poza nim i ak ty (p rzep isy ) nie są o bjęte zasad ą p ierw szeń stw a p raw a w s p ó ln o to w e g o ” . O T K Z U , N r 5 /A /2 0 0 5 r. poz. 49.

31 Ks. W . C h r o s t o w s k i (red.), C zyn ić sp ra w ie d liw o ść w m iło ści, W arsza w a 20 0 1 , s. 304. 32 G . H o g a n, D e r E in flu ss d e r E uro p ä isch en G ru n d rech teC h a rta a u f d ie irisch e V erfassung, w: P.J. T ettin g e r, K. Stern (red.), K ö ln er G em e in sch a ftsko m m en ta r z u r E u ro p ä isch en G ru n rech te- -C h a rta , M ü n ch en 2006, s. 14 9 -1 5 0 .

33 M . T o m a s z e w s k a , P raw a p o d sta w o w e i p o d sta w o w e p ra w a so c ja ln e p ra c o w n ik ó w we w sp ó ln o to w ym p o rz ą d ku p ra w n ym , G dańskie S tudia P raw n icze, G d ań sk 2005, tom . X III, s. 546.

KARTA P R A W PO D STA W O W YC H UNII EUROPEJSKIEJ 253 W Karcie obok praw podstawowych pojawiają się również zasady, co jest niekonsekw encją w stosunku choćby już do zapowiedzi przedstawionej w tytule dokumentu. Analizując art. 52 ust. 2 widzimy, że nie ma wyraźnie wyodrębnionej grupy zasad, ani z tekstu Karty nie wynika, które z jej postanowień zaw ierają zasady, a które prawa podstawowe. Autorzy Karty tłumaczą, że podstawą w prow a­ dzenia zasad były kontrowersje odnośnie do szeroko pojętych praw socjalnych zawartych w Karcie. Przyjęcie niektórych z tych zasad pozwoliłoby na nadanie im charakteru norm programowych, oraz nadanie celów działalności państw człon­ kowskich i UE i objęcie ich regulacja konstytucyjną. Jednak jak twierdzą przeciw ­ nicy takiego rozwiązania, poziom ich realizacji zależy od koniunktury gospodarczej i pow inna to być tylko materia ustawowa. Sama ranga regulacji nie m oże przesądzać o zakresie socjalnych efektów działalności państwa34.

W Karcie znajdujemy — jak już powiedzieliśmy — kompleksowy katalog praw podstawowych. Jednak wiele z tych praw i ich ochrona, jak na przykład; praw o do zawarcia m ałżeństwa i założenia rodziny, prawa dziecka, prawo do ochrony zdrowia, są przeznaczone do stosowania nie przez Unię, która ma ściśle ograniczo­ ne kompetencje, ale dla państw członkowskich. Stąd też podane przykładowo prawa są gwarantowane zgodnie z ustawami krajowymi, a brakuje jakiejkolw iek kompetencji Unii na przykład dotyczącej prawa do zawarcia małżeństwa. Dlaczego to prawo m a być chronione na poziomie unijnym, skoro regulowane jest przez ustawodawstwo krajowe. Przykład prawa do zawarcia m ałżeństwa uw idacznia również brak w UE akceptacji do jednego, powszechnie przyjętego systemu wartości, co wpływa kom plikująco na ich wykładnię35. Prawa, o których w spo­ mnieliśmy i wiele innych, jednak zostały włączone do Karty w perspektywie rozszerzenia kompetencji instytucji i organów unijnych. Nie znajdujemy w literatu­ rze wyraźnego rozgraniczenia kompetencji i uprawnień organów W spólnoty co do zdolności do stanowienia przez nie prawa, a to pozwala, korzystając z prawa pierwotnego stanowić prawo pochodne, nawet przy braku upoważnień traktato­ wych36.

Jeszcze jedno zagadnienie nie zostało precyzyjne określone w Karcie, a m iano­ wicie stworzony mechanizm ochrony praw nie określa środków ochrony. „Karta nie ustanaw ia własnej procedury ochrony gwarantowanych w niej praw, nie rozszerza zakresu praw dochodzonych sądownie ani nie wzmacnia dotychczaso­ wych gwarancji procesowych umożliwiających obywatelom UE ochronę przy­ sługujących im praw podstawowych. W rezultacie nie wyraża tendencji do rozbudowywania form ochrony sądowej upowszechniającej się współcześnie zaró­ wno na płaszczyźnie międzynarodowej jak i wewnętrznej państw dem okratycz­ nych37. Brak takich uregulowań może doprowadzić do konfliktu pomiędzy

Europej-34 B. B a n a s z a k , O p in ie na tem a t za le t i w a d K arty P ra w P o d sta w o w ych , W arsz a w a , s. 1 0-13.

35 J.P. M u l l e r , K a ta lo g i za kre s o b o w ią zyw a n ia p r a w p o d sta w o w y ch , w: Z. C z es ze jk o - -S o ch ack i (red.), K o n stytu c ja F ed era ln a S zw a jca rskiej K o n fed e ra cji z 1999 r. i K o n sty tu c ja R ze czp o sp o lite j P o lskie j z 1 9 9 7 r., B iały sto k 2001, s. 78.

36 J.W . T k a c z y ń s k i , R. P o t o r s k i , R. W i l l a , U nia E uropejska. W ybrane a sp e k ty u stro jo w e, T o ru ń 2007, s. 1 2 6 -1 2 7 .

skim Trybunałem Sprawiedliwości a Europejskim Trybunałem Praw Człowieka, nie tylko na płaszczyźnie interpretacji ale i kompetencji, który z organów powinien rozstrzygać sprawę ewentualnego naruszenia prawa.

Karta Praw Podstawowych jest niewątpliwie dokumentem o historycznym znaczeniu. Nie da się ukryć, że pozostaje jednak kompromisem pomiędzy życzenia­ mi, oczekiwaniami a realiami dzisiejszej Europy. Tak sformułowany dokum ent prawny, z wielom a wątpliwościami co do jego rozumienia i obowiązywania będzie prowadzić do zróżnicowanego zakresu obowiązywania standardów w stosunku do państw członkowskich UE. Szkoda, iż nie wzięto pod większa rozwagę głosu Jana Pawła II i środowisk katolickich o roli wartości wynikających z prawa naturalnego i prawa bożego. „Nie chodzi tylko o to, jakie wartości są istotne — tu m oże być bardzo szerokie porozumienie. Problemem jest ich porządek, hierarchia; na przykład relacja między prawem do prywatności a prawem do życia. U porząd­ kowanie ich nie stanowi problemu, gdy odwołać się do jednego systemu moralnego. Kościół przypomina, że jest on jeden, a to, co byłoby z nim w sprzeczności, trzeba uznać za niemoralne. Trudno się nie domagać, żeby taka konstatacja miała przełożenie na regulacje prawne. Natomiast wezwanie, aby poprzestać na urzeczy­ wistnianiu i promocji istotnych wartości kultury chrześcijańskiej oraz obyw atels­ kiej aktywności czy działalności charytatywnej nie ma dla katolika sensu, jeśli miałby zaniedbać troskę o podstawy”38.

Potrzeba zauważyć, że w procesie integracji europejskiej bardzo mocno widoczna jest ewolucja, przejścia od prawa naturalnego, w sensie jego zanegow a­ nia, poprzez zinstytucjonalizowanie zachowań, które do niedawna uważane były za niepoprawne czy wręcz karalne aż do wprowadzenia ostracyzmu społecznego i prawnej karalności dobra. Należałoby jednak żywić nadzieję, że Karta Praw Podstawowych Unii Europejskiej nie jest z punktu widzenia ideologicznego przejściem od nadrzędności prawa naturalnego i praw narodowych do relatywizmu i jego dyktatury.

CARTA DEI DIRITTI FONDAMENTALI DELL’UNIONE EUROPEA SOM M ARIO

In q u e s to a rtic o lo v ie n e p re s a n ta ta C a r ta dei D iritti F o n d a m e n ta li d e ll’U n io n e E u ro p e a . A lP in iz io tro v ia m o u n a p ro s p e ttiv a c h e rig u a rd a la p o s iz io n e di d iritto c o m e u n o e le m e n to d e lla in te g ra z io n e in E u ro p a . P a rte n d o dai te m p i d e ll’Im p e ro R o m a n o fin o d o p o s e c o n d a g u e rra m o n d ia le il d iritto c re a v a s e m p re il fo n d a m e n to d e ll’in te g rità . L a p rim a ta p p a , d o p o la se c o n d a g u e rra rig u a rd a v a s o la m e n te in te g ra z io n e su l c a m p o e c o n o m ic o . D a i an n i 9 0 si c o m in c ia p a rla re d ei d iritti fo n d a m e n ta li d e ll’u o m o . C o si v ie n e c r e a ta L a C a rta . P o i v ie n e p re s e n ta to c o n te n u to d e lla C a rta , c h e v ie n e c o m p o s ta d a i 5 4 a rtic o li ra g ru p p a ti in se tte c a p ito li. A lla fin e tro v ia m o v a lu ta z io n e d e lla C a rta . L a C a rta e ’ p rim o c a ta lo g o d e i d iritti

38 F. L o n g c h a m p s d e B e r i e r , A u to n o m ia p ra w a i m o ra ln o ść, C h rześcijań stw o , Ś w iat, P o lity k a, 1(5) 2008, s. 30.

KARTA P R A W P O D STA W O W YC H UNII EUROPEJSKIEJ 255

fo n d a m e n ta li e c o m e ta le d e v e a v e re m e c c h a n is m o d e lla tu te la d ei d iritti. In q u e s to d o c u m e n to tro v ia m o le n o z io n i fo n d a m e n ta li c h e s o n o s ta te c re a te s u lla b a s e d e lle s e n te n z e d e lla C o rte E u r o p e a d e i D iritti F o n d a m e n ta li e d s u lla b a s e d e lle C o s titu z io n i e u ro p e e .

L a C a r ta e r a in s e rita c o m e u n a p a rte d e lla C o s titu z io n e E u ro p e a , c o n l ’in te n z io n e c h e q u a n d o q u e s ta fo s s e s ta ta ra tific a ta a n c h e la C a r ta a v re b b e a s s u n to v a lo re g iu rid ic o v in c o la n te . M a d o p o fa llim e n to d e lla C o s titu z io n e , L a C a rta v ie n e in s e rita nel T ra tta to di L is b o n a e c o si e ’ d iv e n ta ta g iu rid ic a m e n te v in c o la n te .